Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 189]

Cap. XVI.

Hoe dat in vreesen was dat up den xxiij^en augusti, te Ghendt, zoude moghen noch een beroerte gheresen hebben up den Coorenaert, maer bij tscheerp toezien van schepenen ende andere, wast belet.

Int eerste bouck, int 18 ende laetste capittel¹, es ghezeijt van een foele ende rudesse, die ghebuerde te Ghendt, up den Coorenaert, om die dierte vanden coorne, daer up zij de oorsake namen, maer twas wat anders dat sommighe zochten, hoewel ooc datter vele was, die alleene verbittert waren up sommighe coorencoopers, die de dierte, zoo zij zeijden, int landt hilden. Andere, ja, den meesten deel (zoot scheen) hadden zij moghen hebben redelicken coop coorens, ofte emmer al wast diere dattet zoo onredelic in ij aertdaghen ij schell. grooten up den zack niet upghespronghen en hadde, zouden haer noch laten ghenoughen hebben, niet jeghenstaende dat zij int voorleden jaer, ooc van in den ougst beghinnende, eenen bitteren dieren coop coorens gheleden hadden, dwelc vele noch smart, ende hadden haer panden daerom moeten verteeren. Daer waren al tvoorghaende jaer duere veel schandaluese maren achter de cooplieden vanden coorne ghezeijt, daer ooc veel toe gheloghen was, hoe zij schepen gheladen met coorne up de zee hilden ligghende om tvolc hier te pramen, ende lach in de schepen in bederf, zoo dat zijt moesten int water doen schieten dattet zoo stanck, ende veel ander dijnghen niet weerdich te reputeren. Dees roere ende werrijnghe lach

1 Bl. 91.

[p. 190]

noch al en woelde in der lieden hoofden, ooc waren zij al verstaut mits tbreken der beelden, daerder noch vele af mede bezich waren, maer al meest kinderen ende jonghe knechten, die noch laghen ende clopten ende en capten an die groote beelden, autaertafelen ende verwelven, die som beneden up tpavement gheworpen laghen in diveersche keercken. Zoo dat mijn heeren schepenen vander kuere in Ghendt met de zake zeer beladen waren, vreesende datter noch eenen eergheren uploop zoude ghecommen hebben, dat alzoo zij ghetast hadden an die hauten ende steenen beelden ende dierghelijcke, zij ooc zouden moghen haer handen slaen an die levende beelden, diets moghelic gheen schult en zouden hebben ende deerlic haer bloet zoude moeten sturten; want een ghemeente es blent ende en weet niet in zijn furie, wattet doet. Maer al tghene dat justicie handelt, dat ghaet wel, daer wert alle dijnck wel onderzocht, de beschuldighe ghestraft ende donschuldighe onsleghen. Waeromme up den xxiij^en augustij, vrindach ende aertdach wesende, de heere, te weten schepenen met haren assistenten, steerck up de Coorenmaerct waren, om alle rudesse te beletten ende jeghen te stane, haddet moghelic gheweest; want eenighe quade vrauwen hadden haer vermeten niet af te hauden, of daer en waren vijf of zesse coorencoopers ghehanghen, dreechden noch eenen quaderen tier te stellen¹, dan zij des woonsdaechs te voren ghedaen hadden. Veel bijstier ghezellen hadden ooc ghezeijt: die vrauwen haddent gheroct, maer die mans zoudent af spinnen. Men zeijde van tvoorennoens up den zelven dach, als dat eenighe quaetwillighe hadden beschict haer te deelen in diveersche straten ende zouden uploopen die huijsen vande cooplieden vanden coorne ende

1 Zich verwoeder aan te stellen.

[p. 191]

der beerijlegghers die zij ghenoteert hadden, ende nemen haerlier ghoet, indien zij haer niet en conden vinden; want daer wasser veel ghevlucht, zoo int eerste bouc int voornoemde capittel ghezeijt es, om die raserie vande ghemeente terwijlen te laten coelen; want anders hadden zij in grooten perijckel van haren lijve gheweest, zoo vreeselic stont de zake gheschepen. Hadden ooc veel quaetwillighe gheschict (ghelijc te Ghendt een groot puepel es), dat die vrauwen terwijlen eenen uploop zouden up de melckmaercten maken om de keerenmelck te doen lichten, die ooc de schamel lieden te diere was. Dees maren liepen onder dume, dwelc moghelic eensdeels upghevijnghe was, of men zeijdet veel stijver ende zwaerder dan de zake was, zoot al wel zoude moghen gheschien; maer, Gode lof, ten vulquam niet. Daer en was nieuwers gheen apparencie van eenighe beroerte ter causen vanden coorne, maer was eenen paeijselicken aert. Wij als stapelheeren¹ lieten scepenen de wete, hoe datter een schip met nieuwen rogghe in de Coorenleije lach, dat welcke doen aresteren was, ende ten aerde doen stellen, hebbende inne ontrent xl mudden om tvolc te paeijen. Wij waren twee waerf bij scepenen ontboden, ende ons was verleent eenen taucx van grane elc naer zijn specie, min dan den coopman tzelve zoude vercocht hebben, dwelc de stede den cooplieden die tghoet toebehoorde, zoude suppleren ende vuldoen, om alzoo eenen ghoeden coop coorens onder tghemeente te maken ende haer fuerien te stillen. Want dese nieuwe rogghe uuten scepe coste den coopman xxi stuvers, een zeskin min, thalstere, ende was vander stede weghe doen stellen up

1 Int jaer 1566, was den zelven Van Varnewijck (Marcus) stapelhauder deser stede, die overzulcx veel van den stapel heeft ghescreven. (Chronijk van Justus Billiet 1524-1580, f^o 144. Archieven der stad Gent. - Aanteekening van den heer J. De Moor.)

[p. 192]

iii schell. grooten thalster, de duwaijsche taerwe xx stuvers thalster, de oostersche taerwe up xvi, den reveeleere¹ up xiiii^e, zoo dat de stede daer an toeleijde, om de cooplieden te vuldoene, an dien vrindach alleene, mits dat zij de pijnders ende meters ooc moeste betalen, die daer mede ten aerde stonden, tot xl mannen, (want gheen beerijlegghers, mans noch vrauwen, en wilden ten aerde staen, vreesende tvoorghaende perijckel, om dat tvolc ooc zeere up haer ghecraeijt hadde, zoo voorseijt es) wel hondert croonen. Maer al hadde de stede dit ghedaen uut grooter hertelicheijt ende duecht om tschamel ghemeente te secoureren ende beroerte te stillen, nochtans wart naermaels weder een cause van een nieuwe beroerte; want mits dat de stede niet machtich en was alle aertdaghen (die drij waerfven de weke commen) zulcx te continueren, mits dat zij in zoo onverdraghelicke groote lasten stack, dat zij haer zelven qualic daer uut ghehelpen conde, zoo moeste zijt ten naesten aertdaghe, dat was tsmaendaechs daernaer, den xxvi^en augusti, weder laten ghaen up den voet dat den coopman te voren vercocht hadde; waeromme tvolc (niet wetende dat de stede haer ghelt daer an toegheleijt hadde) onderlijnghe murmureerde, zegghende: ziet hoet wederomme up sprijnct! ziet hoe men ons weder praemt! wij hebbent eenen aertdach ghoeden coop doen zijn, mits een loopkin dat de vrauwen liepen, nu heeft die wet haer steerck ghemaect, al oft zij de coorencoopers ende beerijlegghers favoriseerden, ende tghaet weder alzoot te voren dede, ende zal moghelic up ander aertdaghen noch meer dieren, wat wilt men tghemeente doen? Ende aldus wart de duecht, die de heeren vander stadt ghedaen hadden, duer ingnorancie van tghe-

1 Van Revel.

[p. 193]

meente int quade betrocken. Wij stapelheeren hadden eenen redelicken voet ghestelt up tcooren, den voornoemden aertdach, ende dien scepenen ghepresenteert. Hadde dien onderhauden gheweest, thadde beter gheghaen; maer schepenen, uut haer ghoetjonstich herte, stelden dien voet noch neerdere ende lieten de stadt noch meer verliesen, om tghemeente ghoeden coop schepenencoorens te maken. Dat was wel op dien dach zeer ghoet, maer niet up de naervolghende aertdaghen, alst wederom drij stuvers up thalster moeste upsprijnghen, mits dat de stede niet altijts toe te legghen en hadde, zoo voorseijt es. Ende hadde zijt zoo neder niet ghestelt, zoo en zout up ander aertdaghen zoo hooghe niet up te sprijnghen ghehadt hebben, zoo en zoude dan tghemeente zoo zeere niet beroert gheweest hebben; want als een dijnghen subbijtelic zeer diert, men esser veel meer in beroert ende onstelt dan alst maer een lettel en diert, ende bijsonder coorne, dat niemant deerven en can; niet dat wij ditte mijn heeren schepenen tot eenighe vermindertheijt scrijven, maer meer tot haerder eeren ende love, waer uut dat blijct dat hare liberalicheijt haer discrecie verwan ende te boven ghijnck; waren ooc zoo zeer becommert, bedwellemt ende verlast, dat zij nauwelic en wisten wat zij best doen zouden, want zij dedent doch al om tbeste datter ghedaen was. Wie esser zoo quaet van herten dan, diet hemlien zoude connen tot eenighe blamacie zegghen, dat zij uut zoo ghoeder herten ghedaen hebben! Den aert voornoemt creech een ghoede vervulijnghe, mits zeker graen, dat van sommighe zolders ten aerde ghestelt was duer tneerstich bezurghen van schepenen ende den stapelheeren. Hoewel dattet properlic der stapelheeren officie niet en es den aert te bezurghen oft stofferen, maer den stapel vander stede ghetrauwelic tonderhauden, nochtans hebben wij desen aertdach, zoo uut ons

[p. 194]

zelven, zoo uut begheerte van schepenen, die ons dicwils daer naer ontboden, ende veel meer ander aertdaghen, neerstelic bezurcht van coorne, naer ons uuterste vermoghen, ende tzelve veel meer behert ende ghade ghesleghen dan oft ons eijghen ghoet gheweest hadde, ja, lieten ons eijghen affairen daerom achtere ende verloren ghaen, om dat tschamel ghemeente ghedient ende ghesecoureert zoude moghen zijn, ende onsen eedt ghequeten ende niemant oorzake gheven van over ons te claghen, te meer om dat den voornoemden stapele, tanderen tijden, qualic ende ghauweloos¹ hadde onderhauden gheweest, welcke mare al zeere onder tghemeente liep, ende dit offitie odiues ghemaect hadde. Desen voornoemden aert wart noch te meer vervult, duer datter veel waghenen van buten, met coorne gheladen, den aert quamen stofferen. Daer wart ooc ghoede wachte ghehauden van tsheeren weghe; want de hoochbaliu ende donderbaliu, met haren hallebaergiers, die daer eenen grooten hoop waren, metghaders dienaers ende assistenten ende schepenen, waren daer present, ende namen up alle dijnghen een scheerp toeghezicht; want tvolcx zinnen waren al verwerrent, mits der nieuwer predicatie, ende omdat zij up den zelven dach noch de beelden afbraken, zoo voorseijt es. Daerom de heeren zeer wijselic doende, lieten de voornoemde beeltstormers uut der stede loopen, ten platten lande, daer zij ooc die beelden af storremden, ende liepen som tot Curtrijcke toe, liever dan dat zij in de stadt blijvende, up den zelven dach ofte curts daer naer, eenighe beroert zouden voortghestelt hebben; want men weerpt den walvisch oft die noortsche phiseters (?) liever een tonne ofte ander vat, dan dat zij die schepen anreesen zouden, om mede te spelen ende haer kueren te bedrijven; want

1 Zonder overleg.

[p. 195]

dees beeltstormers, hadden tgheweere in de handt van haer beeltstormen, als pijcken, hallebaerden, zwijnspieten, zweerden, stocken, hamers ende veelderande ander instrumenten. Ten anderen was tvolck al veraermt; want schamel ghezellen ghijnghen ledich met grooter menichten, mits den troublen tijt. Ten derden zoo wast waerachtich dat de coorencoopers ende beerijlegghers hadden haer zeer stijf ghehauden int vercoopen vanden coorne, zoo dat zij lettel compassie up tschamel ghemeente hadden. Men zeijde ooc dat zij voorcoop daer inne ghedaen hadden rontom Ghendt, waerom tvolck zeer vergramt was; want sommighe boeren, up den aert, zouden gheseijt hebben (zoo de mare ghijnck, die ooc dicwils alf lueghen es): ten es gheenen noot dat ic hier met graen comme, men commet mij thuus ghenouch afcoopen. Men zeijde ooc, dat de backers veel coorens deden bij andere lieden coopen. Als ijemant tcooren dijnchde, zoo wasser altemet eene die zeijde: tes vercocht, ende men sloot den zack toe. Men zeijde ooc dat die beerijlegghers ghijngen tAxele, tHulst ende up ander maercten, ende cochtent al up, zoo dat de vercoopers zeijden, alsser ijemant quam om coopen: tes al vercocht, ende bonden haer zacken toe, zoo vorseijt es. Aldus en wist men nauwelic wie ghelooven; want de lueghenen liepen overal up plattijnen¹; maer om elcken van dese anclachten te vuldoene, zoo waren van heere ende wet weghe, zeker briefkins doen planten openbaerlic, als up den houck van den Bonten Hert, up de Coorenmaerct, up de Hoochpoort, an de Vischmaerct ende dierghelijcke, inhaudende zoo wie ijet wiste scientelic, ten laste van Jan Doens, zijn zone, ofte eenighe ander cooplieden van coorne oft beerijlegghers, dat zij zulcx zouden overbrijnghen bij sche-

1 Slopen overal tusschen.

[p. 196]

penen, men zoude daer af elcken ghoet recht doen; maer daer en es niemant ghecommen. Waer uut wel bleeck, dat al fabelen waren, die up vele verziert waren, ende tscheen men hilt Jan Doens al te langhe, hij behoorde, ende zijns ghelijcke, achter een ghehanghen gheweest te hebben, ende alst al omme quam, zoo en wist men hem niet, ter causen van desen, up te tijghen. Hier bij meerct men wat een verwoet ghemeente bedrijft, ende hoet te ghelooven es, alst up ijemant vergramt es.