Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

Cap. XV.

In hoeveel groote treffelicke steden, dat men in de weke beghinnende dat xx^en Augustij 66, die beelden ende keercken reparacien afbrack, hier in dees Nederlanden.

Dees hondighe manniere van breken ende schenden die tempelen vanden almachtighen Godt ende zijne helighen van hare chieraigen, heeft (zoo ghehoort es) een ghoet schijn ghehadt, zoo zijt uutghaven ende coluereerden, als oft zij Godt ende zijn helighen eenen sonderlinghen grooten dienst daer mede deden, ende dit wanen ofte mesgrijpen en heeft niet alleene bedroghen die van Ghendt, zoo voorseijt es, maer alle de meeste ende principaelste steden van dese Nederlanden, zonder veel smalle steden, durpen ende rapassen; want Valenchiene, zoo ic meene, heeft vanden eersten gheweest, daernaer hebben die van Andtweerpen zeer gheraest in dit breken, veel te meer omdat zij haer stadt vul volcx ende vremde nacien hadden, die dicwils zeer quaet om bestieren zijn; want dese hebben drij daghen te voren beghonnen, eer die van Ghendt beghonden, te weten den xx^en augustij, disendach wesende, tsavonts ontrent den iiij hueren. Doe beghonden die kinderen, in Onser Liever Vrauwen keercke, met sommighe beelden ende figueren der helighen te ghecken. Daer was een beelde van Maria der moeder Godts, die spraken zij an ende zeijden: Maijkin temmermans ofte Maijkin sbeeldesnijders, knict, ghij zult eer lanck hier af gheworpen werden. Doe quammer eenen dwas, een ghuut, die ghijnck in den predicstoel staen predicken, ende hij daer uut ghetrocken zijnde, ghijnc daer weder in staen, ende vandaer anderwaerf ghedreven

[p. 184]

zijnde, creghen die hem wech drijven wilden, slaghen met bussen, die zij som onder haer mantels hadden, ende alzoo wart tvolc overhoop loopende ende zoo leelicke rudesse in die keercke bedrijvende (daer zoo costelic ende constich dijnghen in was, ghesneden ende gheschildert, als in eenighe keercke in Europen), dattet al ter ruijne ghijnck, ja, ooc die schoone weercken, die van motale waren, ghemaect voor die capellen ende autharen, werden afghetrocken ende in sticken ghesmeten. Hier en hilp voort gheen meesteren meer an. In dese keercke ende in alle die ander keercken van Andtweerpen, in cloosters, capellen ende godtshuusen ghijnct ooc al te quiste ende ter ruijne. Daer naer up den woonsdach, den xxj^en augusti ghijnc men die beelden afstormen tot Middelburch, die hooftstadt in Walckeren oft Zeelandt. Of die groote costelicke ende constighe autaer tafele met dobbel dueren, die men, als mense open dede, met scraghen moest onderzetten, om tghewichte wille, schade leet, dat en weet ic niet. Zij pleecht te staen in de abdije ende was gheschildert van die constighe handen van wijlen meester Jan Van Mabueze, die sommighe hieten Jannijn Van Mabuese, ofte alleene Mabueze. Ende alzoo volchden alle die keercken van Walckeren. Dit was tzwoondaechs in de zelve weke ende sdonderdaechs, zoo voorseijt es, ghebuerdet te Ghendt. Doe was men noch besich met breken in die ander steden van Walckeren als ter Veren, ter Muden, te Vlissinghen ende ooc t'Andtweerpen, ende in ander quartieren was men ooc noch al in de weere. Den xxiii^en, vrindach wesende, croop desen cancker tot Amstelredamme, eerst in daude keercke ende cloosters, maer niet in de nieu keercke. Ooc en heeft daer naer Leijden, die schoone hollandtsche stadt, niet quijt ghegaen, maer zeer groote schade gheleden. Zoo ooc deden Alcmaer, Haerlem ende meer ander steden in Hollandt,

[p. 185]

waeraf Utrecht, voortijts die hooftstadt, ooc niet vrij en was.

Den xxiiij^en van ougstmaent, zaterdach zijnde, was ooc de wijsheijt van Mechelen bedroghen, daer den hooghen raet es; want acht mannen van cleender estijme beghonden te breken in de cloosters de afgoden af, zoo zij zeijden, ende alsmen haer vraechde naer haer commissie ende vermoghen, zeijden dat zij commissie ghenouch hadden, ende dat moeste zijn zonder eenich vertreck of dissimulacie. Tvolc van binnen esser terstont toe ghevallen, zoo dat den hoop vast meerderde; maer zij en hadden niet moghen weghen oft jeghen hauden, hadden die van Mechelen ghewilt; want zij up dien tijt (mits dat zij de wete van te voren hadden) xv^c mannen int hernasch al ghereet hadden, die up den zelven dach ter maerct stonden, ende hadden daer ghestaen twee hueren te voren, eermer ghijnck breken, te weten vander zonnen upghanck. Daer stonden ooc up alle houcken vande straten ingienen ghestelt, mits dat ditte thuus van artillerie es van alle dese Nederlanden, ende dat die principale meesters, diese maken, daer woonachtich zijn, waeromme datter van zulcke dijnghen altijts couver¹ es. Boven al desen was daer den hooghen raet ende wet zoo verdooft, dat zij bevalen dat men niemant van die breken wilden eenich wederstant ofte belet doen zoude. Maer Sente Rombautskeercke wart behauden ende ghepreserveert duer zeker sticken gheschuts, die daervoren ghestelt waren. Aldus zaghen die ghewapende mannen ende die ander ghoede burghers vande stadt, voor haren ooghen, ruwineren ende bedeerven tclooster ten Predicheeren, ten Fremenueren ende meer andere; van al hare chieraigen, beelden ende reparacien, daer en was niet gheels ghelaten. Tclooster recht buten der stadt, daer witte monicken zijn,

1 Overvloed.

[p. 186]

daer men zeer verzouct een beelde ghenaemt Onse Vrauwe van Hanswijc, wart ooc binnen gheheel gheruijneert. Een catolijc predicant in Sente Rombautskeercke, een gheleert treffelic man, hadde in zijn propositie naerder handt voorghegheven ende ghevraecht, of niet alle beelden van haute of van steene ende ander matterien ghemaect, even helich en zijn, waerup hij andtwoorde dat ja, dat deene niet meer en vermochte dan dandere, aldus gheleeck hij die beelde van Onser Vrauwe van Hanswijc bij die ander ghemeene beelden, ende dat zij niet een haer beter en was, naer den gheest te spreken, dan dander beelden; maer dat de lieden om haer schoonheijt oft welghemaectheijt daer meer devocie toe creghen dan tot andere beelden, ende quamense van verre landen met offeranden ende schoon ghiften bezoucken. Een beeltsnijder van Mechelen (die daer vele zijn ende ooc schilders; want men maect daer veel Jhesusen schoone ghestoffert, die in vele landen vercocht werden; want men zecht dat daer wel zijn hondert en l schilders, die wijnckel stellen, ende zoo veel cnapen) quam met eenen deeghen an dlijf, ende wilde tbeeltstormen helpen beletten; maer twart hem verboden ende ghezeijt dat hij hem stille hauden zoude. Desen gheleken de gues bij Demetrium Ephesinus, die ghauden casse om Diana maecte ende jeghen Paulum een beroerte stichte. Alzoo wert alle dijnck betrocken naer dat ment hebben wilt, ende zou ment recht verstaen, zoo wast meer zijn proffijt dan zijn schade, dat die beelden ghebroken werden, mits dat mer dan te meer nieuwe maken zoude, ende der beeltsnijders neerijnghe beteren, ja, die doe gheweten hadde dat alzoo zoude ommeghecommen hebben; want de gues schenen doe boven te binden ende haer zaken gheheel claer te hebben; maer de cause (Gode lof) es anders ghekeert.

Alleen eenen heijlosen costere bescheermde een keercke

[p. 187]

buten, neffens die stadt van Mechelen, die hij toe sloot; want daer quamen vier mannen om te breken, die spraken: doet open. Hij vraechde terstont naer haer comissie. Zij zeijden: ons medeghezellen hebbense, dus rast¹ u, tmoet zijn, doet open de dueren. Dus sprack hij: ghoe mannen, vertouft dan zoo langhe, tot dat ic heer ende wet te kennen ghegheven hebbe, om te weten, wat mij hier af te doene staet. Zij waren te vreden. Aldus ghijnck hij an de wethauders van Mechelen, ende dede zoo vele dat hij eenen schepenen met hem creech, ende aldus wederomme commende, spraken zij tot de voornoemde mannen, dat zij haer commissie van breken tooghen zouden, ofte dat neen, dat zij achter een rumen zouden, ofte van daer vertrecken, ende indien zij dat niet doen en wilden, zij zouden haer terstont hondert mannen up haren hals zenden, diet haer wel wijs maken zouden. Dit hoorende zijn wech ghedropen, ende en dorsten haer niet voorder bestaen ijet meer te doene. Hier bleeck dat in desen coster ende wethauder van Mechelen, in dat cas, meer wijsheijt was dan in alle de raetsheeren ende schepenen van Mechelen; want elc meende, dat zij vulle last vander overheijt hadden, ende dat mense niet resisteren en mochte, ofte datter eenighe groote personaigen dhandt an hilden, die haer onbekent waren ende haer noch eijmelic droughen, maer zouden haer in tijden ende wijlen, als de zake bijna ten effecte ware, wel laten kennen, ende dan zout odiues zijn ende beschaemt voor de ghene die daer jeghen ghesteken hadden. Alzulcken douck ende bezwijmelijnghe lach up de ooghen van elcx verstant, dat ooc de ghoede catolijcque meinschen niet en wisten wat daer in peinsen, mits dat de ghues altijts metten haren voort procedeerden, ende datter gheen weere jeghen en was; maer

1 Spoed.

[p. 188]

zeker die van Mechelen beclaghen wel haer mesverstant in dese zake, stellende die van Ghendt, bij haer te ghelijcken, onschuldich; want wij (zegghen zij) hebben een steercke ghesloten stadt, die van Ghendt laghen open; zij hadden artijllerie, die van Ghendt, gheene; zij hadden duijsent v^c mannen int hernasch, te Ghendt waren zij noch al te zoucken; zij en hadden gheen vijanden ontrent haer stadt, die van Ghendt den gheheelen westcant, zoot scheen; want daer quamen leelicke maren van daer, als dat zij zouden in de wijwatervaten ghepist ende in de vonten haers ghevouch ghedaen hebben, dwelc ooc moghelic gheloghen was; maer dat zij die autaren totten gronde afbraken, die hurghelen ende sacramentshuijsen, dat bevant hem waer te wesen. Dit es tgrosse vanden breken ende afsturmen der beelden, dwelc ghebuerde zoo ghehoort es, curts naer alf ougst, al up een weke, tghene dat hier meest verhaelt es. Waerinne sommighe lieden zoo verwondert, verscrict ende onstelt waren duer de nieuwe groote wonderlicke veranderijnghe, die scheen in veel pointen voor handen te wesen, dat zij spraken: de lucht en verandert niet, als oft haer jeghen reden ghedocht hadde, dat Godt daeromme gheen meerckelicke teekenen in de lucht en vertoochde, recht als of hij gheslapen hadde; maer onsen Godt en es gheenen Baal, die slaperich es, zoo Helias Baal verweet, maer hij overmeerct alle dijnghen, quade ende ghoede. Ander werden daeraf zieck, ander laghen snachts in haer bedden ende zuchten ende en weenden, ende laghen met ghevauden handen, mans ende wijfs.