Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

Cap. XIV.

Wat die lieden zeijden van tcrisma, dat zij in de autaren vonden, ende hoe leelic dat zij som spraken vander misse, ende hoe de gheus de gheestelicke ende de gheestelicke de gues beloghen ende achter rugghe droughen.

Tghemeen volck ende die vrauwen zeijden vremt dijnck van die autaren. Wat daer in bevonden was, twas vremt voor hemlieden, mits dat zij de cause niet en wisten. Zij zeijden: men vant voor elcken-autaer, onder den zaercsteen, een vierkant lokerkin¹ ghemetst ende dan toe ghestopt met een tichel oft steen, waer in men bevonden hadde looden of tenen vaetkins ront als neder zautvaetkins ofte als bexkins, daer in dat lach ghescrifte in fijn perkement, ter avontueren abortijf oft ongheboren perkement², hemlieden

1 Kistje.

2 Pergamenum abortivum; perkament van een dood geboren lam.

[p. 178]

diet vonden onbekent om lesen. Ooc vant men in sommighe wurtelkins, beenkins, wit poerkin gheclontert in bollekins als rosijnkins; in ander drije rosijnen; in andere een spelle of ij of drije; in ander eenen vijngherhoet ende veel vremt dijncx in doucxkins ghewonden, waer inne tvolc zeer murmurreerde, meenende dattet tooverie was ende dat die priesters, als zij misse¹ ghaen lesen, daerom zoo veel cruijsen over den autaer maken, als of daer de quade ontrent ware, ende dat een cruijse daertoe nauwelic steerck ghenouch en ware. Zij maecten melcanderen daeromme eenen gruwel vander messe. Zoo vele can den boosen duvel doen, dat hij ons talderbeste voor talderquaetste wilt voren hauden. Ic verscricke mij te verhalen sommighe pointen, die zij hier up bijbrachten ende onder tvolc zaeijden, als dat de messe een onnatuerlicke tooverie was, daer mede de papen (zoo sijse noumden) wanen Godt vanden hemel af in haer handen te tooveren, ende vreesende vanden duvel wech ghedreghen te zijne om zulcke boosheijt, maecten daerom alle dees crusen. Och lieve Heere Godt, wat vermach ooc dien quaden boosen gheest, als hem Godt zijn macht een lettel in die herten der meinschen laet ghebruucken! Wat esser zoo ghoet of hij en macht int quade verkeeren! Dats emmer claer ende notoir dat die helighe offerande der messe es lovelic onderhauden gheweest van die eerste keercke af tot deser daghe toe, daer veel schoone ghetughenessen af zijn, hier al te overvloedich om te verhalen, niet alleene in die griecsche ende latijnsche keercke, maer in alle ander keercken der weerelt, die in groote nacien over zee ende eldere afghe-

1 Omstandig verhaald in het werk: De Cautelen... met het Canon ende Ceremonien vander Misse... eerst gemaeckt int Francois door Petrum Viretum. Gheprint te Londen (bij H. Bynneman), Anno 1568. In 8^o.

[p. 179]

deelt zijn, als die Jacobijten, Maroniten, Armenien, Georgianen, Abassijnen, Nestorianen ende veel ander meer, te lanck om noumen, zoo wij elder wel betoocht hebben ende noch (indien ons Godt int leven laet) hopen breeder te betooghen, zoo dat een blende zake es, van den ghemeenen man zoo zeer daer up te roupen; maer eijlacen! die Calvinisten hebbent hier al bedreven ende sonderlinghe den asem der veltpredicanten. Godt wilt aestelic beteren ende remedieren, naer zijnen goddelicken wille ende wel behaghen, ten alderbesten. Dat slecht volc en heeft ooc niet verstaen, dat in die autaren dat crisma lach, daermede zij ghewijt waren; maer eijst waer, datter spellen ende zulcke ghuijchelijnghe in lach, dat lat ic haren Godt verandtwoorden, diese ghewijt hebben; want sommighe hebben steerckelic gheaffirmeert, dat tSente Pieters int clooster was vonden, in eenen autaer in een besloten ront tenen zautvat, eenen tant, eenen vingherhoet, wurtelkins, cleen beenderkins ende een ghelu spillekin spellen ende saeije doucxkins ende eenen criekensteen of twee. Hierinne hebben de sommighe haer verwondert ende die ander daeromme ghelachen; ander hebbender gram om gheweest, zegghende, dat de papen ons bedroghen ende verleedden als aerme schapen; ander meenden ooc waerachtelic dat al duvelrije ende tooverie was daermede dat onse priesters ommeghijnghen, alzoo zij deen dander dwaselic wijs ghemaect ende int hooft ghesteken hadden. Maer wij moeten wel weten, datter gheenen staet en es, of daer en es abuus ende corruptie onder ghemijnghelt. Onder xij apostelen was eenen Judas, onder veel gheestelicke persoonen ooc wel boose ende snoode, onder veel cooplien sommighe bedrieghers, onder veel ambachtslieden loose trompeerders, onder veel procuruers ende advocaten veel suerreers¹, onder veel

1 Bedriegers.

[p. 180]

rijcke lieden veel hooveerdighe ende ghierighe, onder veel schamel lieden veel onpacientighe ende nijdighe, onder veel landtslieden veel rauwe ende prachtighe, onder veel crijschlieden veel marcialisten ende bloetsturters, ende alzoo voort, elcken staet int zijne. Ja, elc persoon draecht zijn ghebreck met hem, elc mocht wel in zijn hovekin ghaen ende zijn quaet cruut uutwieden, eer hij up een ander veel ziet; maer dit en was up desen tijt niet wel onderhauden. Elc roerde zijn tonghe, naer dat hij ghezint was. Men hadde al meest de ooghe up andere ende lettel up hem zelven. Ondertusschen waren ooc veel lueghenen gheblasen, ende nochtans vande sommighe steerckelic voor de waerheijt gheplucht; maer anghezien dat zulc zegghen niet en bleef continuerende, maer als eenen roock verghijnck, zoo wast al voor lueghen te achten, ghelijck sommighe zeijden, duer aet ende nijt upgheroeijt zijnde, als dat meester Hans den hanchman zoude ghezeijt hebben, dat hij up sommighe weken, te Ghendt totten Predicheers ontboden was, ende bedectelic somtijts vij of viij broers, oft andere, die daer verzonden waren, den hals af hieu, ende datter drij zoo vier pijnbancken vonden waren, datter eenen broere zat ghekaerkert tusschen ij mueren ghemetst, metten voeten int watere, die deerlic riep ende die men niet vinden en conde. Dit laetste ghelove ic emmer wel, dat men hem niet vinden en conde, mits dat hij daer niet en was. Voert zeijden sommighe mesjantelic¹, datter een rattevalle bevonden was daer een deel huwelkins of hostien in laghen om die ratten te locken. Die zulcx upghaven hadden weert gheweest (van zulcke injuriuese lueghenen) wel ghecorregiert te zijne; want twas altemale bevonden lueghen ende verziert.

1 Uit boosheid.

[p. 181]

De mare liep ooc dat in tclooster ten Fremenueren was uuten kaercker ghetrocken eenen broeder, die (zoo zij zeijden) xxxvj jaren daer in ghezeten hadde, dwelc ooc een staute lueghen was, hoewel dat vele zeijden, dat zij hem ghezien hadden. Tes wel waer, dat ten Predicheeren een deel roeden vonden waren, moghelic om die jonghers ende ander te castijden, int capittel, zij zegghen wel van ij^c langhe ontsienlicke roeden, daer inde sommighe spellen ende haecskins ghecromt waren zeer tijrannelic, dit es (dijnc ic wel) van adicien ghedient. Maer dit wilde wederom waerachtich zijn, als dat haer kaerckers zeer eenlic ende stranghe waren, zeer dicke van mueren an dwater vander Leije, de mueren binnen beleijt met eecken plancken, ende daer wasser diveersche deen boven dandere, daer men met zeer nauwe ghancskins ende steijle leerkins toeghijnck ofte upclam; daer waren cleen tritsen oft coetskins in ghemaect, ende de beddekins waren met vlocken, ghevult ende met ander stoffe niet zoo ghoet, tschenen rechts hondecoten te zijne; maer wie en weet niet, dat men de kaerckers niet schoone en maect, alst blijct an den put int sausselet, in de vanghenesse van Sente Pieters ende van Sente Baefs ende eldere ghenouch, die som romatijck ende doncker als een helle zijn. Maer hier mede en was tvolcx mont noch niet te stoppen; want zij zeijden: zij leijden ende staken daerinne helighe lieden, die gheerne dwoort Godts vercondicht zouden hebben, bloot naer der waerheijt, zonder bewimpelen, als oft zij om den aermen cost alle ghelijc alzoo haer zielen int ghers jaghen zouden, en ghoede duechdelicke meinschen persiqueren om in haren stoel ende rijcke te zitten. Maer wat weeldich rijcke eijst doch, naer der weerelt te spreken, in een clooster zijn daer ghoeden reghel es? Eijst niet een stadelic waken, vasten, bidden, predicken, sijnghen ende lesen? Groot ghemack in der waer-

[p. 182]

heijt es daer verre te zoucken. Zij moeten haren wille onder eens anders bughen, al haer ghoet ende vrienden verlaten, met een simpel cleet ghaen, zuverheijt onderhauden, ende boven dien bespot ende veracht vander weerelt wesen. Als zij zieck ende onlustich zijn, qualic ghetouft zijn, waeraf gheen hende en es, dan die bitter doot ende dat afghescheeden graf. Zal ijemant om zulc een leven te blijven bezitten, ander in carkeren steken ende totter doot cruijsen, ende niet veel meer om trijcke Godts schandael ende ongheloove te mijden, waer duer men van Godts rijcke vervremt wert? wie esser zoo slecht die zulcx niet verstaen en can? Ghebueren daer somtijts meinschelicke passien ofte afjonsticheden, dat es quaet, dat men ijemant daerom te zwaerder pugniert; want men alzoo doende die palen der gherechticheijt overtert. Maer ghelijckerwijs dat veel gheestelicke persoonen aldus ende menichsins beloghen waren, alzoo waren ooc die ghuesghezinde beloghen ende achter rugghe ghedreghen van sommighe gheestelicke persoonen ende catolijcque; want (Godt vergheeft hemlieden) daer wasser die haer in woorden ende weercken lieten meercken, als dat men die ghues haer niet zwaerlic ghenouch en conde ghepugnieren; want zij hadden als steenen compassie daermede. Zij zeijden dat de ghues in sommighe cloosters te Ghendt van als zat ghegheten hebbende, de sommighe van dien int vleesch haers ghevouch deden, ende dat zij ooc thelich Sacrament meshandelden, dat eenighe gheestelicke persoonen int sacramentshuus zouden ghestelt hebben, maer onghewijt, om te ziene wat zij daermede bedrijven zouden; maer dat en es niet ghoet te achten, dat men ijemant oorzake gheeft of stelt om te mesdoene. Over dander zijde zout noch alderqualicst ghedaen zijn ende niet om verandtwoorden, indien zij zulcx ontheerden; maer men

[p. 183]

vint niet dat zulcx waerachtich gheweest es, alzoot de sommighe vertelt hebben, dwelc ic om beters wille zwijghe.