Logo DBNL
Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568 (1872-1881)

Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

(1872-1881)–Marcus van Vaernewyck–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Cap. XII.

Vande schade die zij ten Augustijnen, tOnser Vrauwenbroers, ten Predicheeren ende ten Fremenueren bedreven hebben.

Nu willen wij een lettel spreken vande schade in sommighe cloosters ghedaen, ende eerst vanden Augustijnen. Hier was de hurghel, die stont over hende vanden bueck boven den predicstoel, al meest af, de dueren waren van lijnwade ofte douck uutghespannen ende gheschildert met personaigen ende peerden, ende laghen daer neffens gheworpen in eenen houck up tpavement. De besloten capelle voor den choor lach al vul ghebroken sticken, ende de autaer tafel es daer al af, ende ooc de tafele voor de zelve capelle; maer onder den docsael ziet men noch twee autaren binnen tafsluutsel, ghestoffeert met tafelen van platte schilderie, die de religiuesen in de foele wech ghedaen hadden; maer den docsael was al duerluchtich, tschutsel ende al, dattet maer bloote bailgen en schenen, ende de dueren vanden afsluutsele onder den docsael, hebben haer panneelen verloren, zoo datse die broers hebben moeten vernaghelen met ander bert, ende int afsluutsel voor den docsael zijn ooc sommighe panneelen ghequetst. In den choor es tSacraments huus gheheel af, ende de tafel

up den hooghen autaer ende de glaesveinster daer achter es in sticken gheworpen of ghesmeten. Ter zijden den choor, daer ij capellen staen besloten tot an den choor, zijn beede de autaren bloot van tafelen ende chieraige. Up de plaetse oft keerchof voor de keercke, daerin een oratorie in den muer Ons Heere an tcruuse ghesneden ende ghestoffeert was, en zach men niet dan de bloote steenen ende calck, met tijseren voijkin daer voren ende een boomkin daer voren int pleijn. De tabernakel boven de poorte vanden zelven hove es ijdel, dan dat men daer ziet tbasement of den steen staen daer de beelde up ghestaen heeft, welcken steen van Jan De Smet gheschildert was, zoo dat men langhe twijfelde of hij alzoo uutghehauwen of gheschildert was.

Tot Onser Vrauwenbroeders oft Carmelijten waren die vijf autaer tafelen, ter rechter zijden zoo men innecomt, afghedaen vande religiuesen, ende noch een tafel over hende met constighe paercxkins, van meester Hughe Van der Ghoest gheschildert, zeer net ende aerdich, de reste was ghesneden van eenen meester Willem Hughe, waer onder noch een tafel was vanden voornoemden meester schildere ghedaen, maer zoo constich niet als dander, hoewel veel toochlicker ende meerder, ende was dhijstorie van Sente Katherina, eene vande vijve voornoemd ende was de laetste; noch eene vande vijve was een tafel gheschildert met die figueren des auden testaments, corresponderende up Maria de moeder Ons Heeren, ghegheven van een joncvrauwe vande Eedtveldens, daer de broers een ghoet pachtghoet an hadden, want zij ghaf ghelijc een melckcoe bijna al huer ghoet (dat groot was) int clooster, zoo wel wisten haer die broers te hebben met grooten ondancke vande vrienden, eijst al waer dat mer af zecht. Alle dese tafelen met meer andere, waren ghebrocht ende gheleijt in den reefter; maer waren van Ghijselbrecht

Cools,lootghieter,ghewesen ende al bedorven ende in sticken ghesmeten, dwelc groote schade ende jammer was, zoo voorseijt es. Ooc moeste anstaen een Maria beelde, zoo groot als dleven, staende in een oratorie neffens den choor over hende, dat welcke zij thooft afghesleghen hebben ende tkindekin gheheel gheweert. Over elcke zijde stont noch een oratorie of tabernakel in den muer ghemaect, daer twee groote beelden in stonden, ghesneden ende costelic gheschildert, als de voornoemde Marien beelde, waer af zij deene weerden ende dander hebben zij gheradebraect. Ende ter slijncker handt neffens dhurghele jeghen den muer vanden choor, was doen maken een epitaphie van albaster ende ander costelic steen, met beelden ghefigureert ende ghestoffeert of gheschildert, ende was de epitaphie van den auden president Vroijlandt, dese was ooc al in sticken ghesmeten. In den choor was een sacraments huus, al nieuwe ghemaect, dat hebben zij gheheel afghebroken, ende daer jeghen overe drij priesterlicke stoelen van Avenne steen ende schoone gheschildert ende ghemarbert, al nieuwe doen maken van meester Gheeraert Rijm, heere vanden rade in Vlaenderen, waren wel alf ghebroken. Boven up den docsael stont, zeer schoone verheven ende ghesneden, Ons Heere an tcruuse, Ons Vrauwe ende Sente Jan, met rijckelicke basementen, cijeraigen ende deademen, maer twas al van boven neder gheworpen: ooc de hurghel ende tposetijf, die up den docsael stonden, zoo voorscreven es. Den docsael up de zijde vanden bueck, noch nauwelic alf vuldaen zijnde, ende ghestoffeert met hijstorien oft ghesneden paercken, nauwelic totter heelft, zeer constich ghedaen, de zelve zijn al uutgheworpen als vuijlnesse oft baalsche onzuverheijt, ja, die cleene beeldekins die in de chieraige vande paercxkins stonden moesten oock af danssen; maer en sloughen moghelic gheen ghade datter ooc cleene

hijstoriale paercxkins waren ghemaect in de reprijsen vande hanghende sluetels onder den docsael; want die hadden gracie, zoot noch blijct. Dit was een zeer costelic ende constich weerck, altsamen zoo rijckelic ende deghelic angheleijt vanden meester, diet maecte, dat hij daer inne verstelt bleef, zoo dat den langhen tijt, die hij daer over was, zijnen loon hat ende moeste hem onvulmaect laten. Men zecht dat hij hem daer inne bijstier wrachte. Die twee autaer tafelen, die stonden onder den docsael, zijn metten anderen bedorven ende ghecapt, ende de dueren vanden docsael zeer rijckelic ghesneden vanden voornoemden meester, hebben zij duerluchtich ghemaect, om zeker beelden uut te doene die daer in ghevoucht waren. Waren ooc in wille om gheheel den docsael om leeghe te legghen, hadde hij haer niet te steerck gheweest van spiesschen haute, ende hebben nochtans boven tschutsel van dien, over beede de zijden, in sommighe steden duerluchtich ghemaect. De schoone ghedichten ende loven ghemaect van Anthonis De Roovere1, den fluer vande rhetorizienen, ende andere die daer hijnghen in ende an de voornoemde vijf capellen ende eldere, en weet ic niet waer zij bevaren zijn. Zoo nauwe besochten zijt daer (al hadden zij ghezeijt dat de broers goede knechten waren), dat zij de schilderien, die an de mueren waren, daer eenich beeldeweerck in was, uutghecrapt hebben, bijsonder in de aensichten. De glasen daer zij toe mochten werpen ende smeten zij in sticken met keersblusschers of dierghelijcke stocken, die lanck ghenouch waren. Daer was bevonden een cruepelkin, dat sommighe schilderien an de mueren bevacht, rustende up deen crucke ende hem weerende (zoot scheen)

met dander crucke, zoo dattet bijcans omme ghevallen hadde. Ooc werden de vrauwen zittenen gheschonden, zoot blijckelic was. Dit clooster en was niet zoo qualic ghemoghen als de ij andere, als Predicheeren ende Fremenueren; nochtans was daer groote schade ghedaen; maer ic late mij dijncken dat dit quam meer bij den aet der fortunen dan duer den wille ofte tbeschicken der meinschen; want zij lieten haer voren staen, dat zij hier van de minste schade toevoughen zouden; maer den tijt ende fortune, duer Godts voorzienicheijt ende toelaten, haddet zoo ghedisponeert, als dat dit vanden eersten cloosteren was, die men anviel, ende meenden moghelic die ander cloosters noch zwaerlicker te plaghen; maer den tijt viel haer te curt ende dweerck te lastich, zoo dat zij te moede ende te versteeft waren, want daer wasser vele die haer int breken zoo moede ghewrocht hadden, dat zij flau ende zieck daer af waren, ende quamen bezweet als oft zij uuten water ghecommen hadden. Aldus en ghebract hier niet an den wille, maer an de macht, ofte men mach ooc zegghen dat zijt verzaet werden, ghelijck een meinsche die hem zat ghegheten heeft, haut up van meer te eten, ofte zij werden een achterdijncken daer af crijghende ofte compassie oft medelijden; want een vader smijt wel zoo zijn kindt, ofte een moedere ofte ijemant anders eenich kindt dat hem deert, ende wilde wel dat hijt zoo niet ghesmeten en hadde; want Plato ende Architas Tarentinus hebben wel betoocht met weercken ende met scriften, dat punicie in gramschap ghedaen, dicwils onredelic ende onbehoorlic te weercke ghaet, ende meer dan de verdienste es. Niet dat wij zegghen willen dat die gheestelicke zulcx verdient hadden, maer zij lietent haer dijncken, ende en peinsden ter avontueren niet dat zij ruijneerden ende in sticken braken veel dijnghen, ja, verre tmeeste deel, dat de weerlicke persoonen toebe-

hoorde, ofte uut devocie ghegheven hadden, ende moghelic sommighe van haren auders ende voorzaten, ende ghaven weder een oorzake dat de weerlicke persoonen wederom in eenen nieuwen grooten cost zouden vallen, om weder, dat ghebroken was, te repareren, ende dat bijsonder in de prochiekeercken, capellen ende dierghelijcke, die de priesters haer antrecken als zij wel gherepareert zijn; maer als zij ghebroken zijn oft bedorven, dan laten zij die up den hals van tghemeen volck, zegghende dat zij tghemeente toebehooren.

Nopende vanden Predicheeren clooster, daer af hebben wij ghezeijt, int 4e capittel, wat schade dat daer ghebuert es; maer emmer bleef ghesalveert (duer ijemants ghoets die daer voren sprack) die schoone ende costelicke hurghel die daer es. Al dander weerck, tafelen ende tafereelen, epitaphien ende chieraigen, tmoeste al anstaen ende ten gronde ghaen; ooc die schilderien, daer zij langhe mede gheghect hadden, als den boom daer Ons Heere met een spa de wurtel ontdecte ende Ons Vrauwe begoot, up welcx tacken uutsproten veel helighe ende weerdighe Dominicanen met haer abijten an, daer zij al bonte craeijen af maecten, om dat zij buten zwart ende onder wit draghen; maer men weet wel dat den schimpers ende afjonstighe gheen dijnghen en ghenoucht vande ghene daer zijt niet ghoet up en hebben. Ooc was zeer gheghect met die nieu gheschilderde tafel ghedaen van meester Lievin Winne, die daer ooc achter haren rugghe mede zeer ghecte, die stont in den choor, up den hooghen autaer, ende was onder andere hoe Sente Dominicus haren patroon met twee of drij leeren, daer hij up de spurten zat in eenen zetele, upghetrocken wart in den hemele, dat welcke nochtans wel mochte ijemant van Godt in visioene vertoocht zijnde, ghelijck Israel ofte Jacob vertoocht was een leere, ende tup

ende afclemmen der inghelen, Ezechiel de wielen ende dieren, Sacharias de kanne daer de vrauwe in zat, die den clomp loots in den mont gheworpen was, dwelc doch al helighe scriftuere es, met vele meer ander te dien propooste, ende es wel alzoo vremt, ja, vremder dan tghene dat Sente Dominicus gheschiet zoude zijn. Niet min tvolc wart zoo nueswijs, dat zij daer al droomen ende visioenen af maecten, die verziert ende uutghestelt waren. Hadden ooc langhe ghespot met een schilderie, die stont in de capelle daer naerderhandt joncheer Charles De Grutere, heere van Exaerde, zijn epitaphium van albaster hadde, waermede die schilderie bedect wart, moghelic zij wordent haer schamende, ende tdochte mij ooc gheckelic zijnde ende een cleenicheijt van haer oordene, al wast tot haerder eere ghedaen. Ghelijc die Fremenueren eenen grooten lof haer oordene meenden an te brijnghen, mette laten drucken ende uutgaen dat groote bouc ghenaemt Sente Franchoijs wijnghaert1, (waer inne onder ander staet van eenen Fremenuer die gherooft was in den gheest, ende upghenomen als Paulus in den hemel, alwaer hij zach die inghelen ende ooc die helighen Godts in grooten ghetale, maer hij zeer beroert zijnde, dat hij niewers en zach noch en conde ghemeercken Ste Franciscus zijnen helighen vadere, bat zeer vierich Ons Heere, dat hij hem zou willen

vertooghen waer hij ware, ende Ons Heere accordeerdet hem, zoo dat desen broeder zach commen ghevloghen Ste Franciscus, uut de wonde die Ons Heere in zijn burst oft herte hadde, dit zouden sommighe, boven dat zij daer me drullen, een vuijle ketterie schelden), maer als zij hoorden dat met desen bouckzoo zeere ghespot wart, zoo cochten zij zelve wederom bijna alle die boucken up, die daer af gheprent waren, om den gheck te schuwen, ende hadden nochtans zeer grooten cost daer an ghehanghen. Dese schilderie dan was een parck daer een riviere scheen loopende, daer twee of drij schepen als backen dweers up laghen, vul schoone joncvrauwen, welcke schepen over de riviere schenen ghetrocken te zijne van Predicheeren met hare abijten anne, die daer als peerden in ghespannen waren, ende laghen plat ghestrect up dwater, ende al ware dit een mirakel gheweest, zoo scheent gheheel noodeloos te zijne, om dat daer neffens een brugghe gheschildert stont, daer zij hadden moghen over ghaen; want men Godt niet en behoorde te temteren met ondoenlicke zaken, als men met doenlicke ghedaen mach, ooc was onstichtich te ziene die vrauwen beelden met die broers verzelschapt, in zulck een conste ofte jonghelueringhe die zij schenen te willen betooghen; maer ditte metter epitaphie was al afghesmeten, ende ooc een schoon wel gheschilderde tafel van wit ende zwart, daer onder andere figueren die broers met de quaerten zaten en speelden, daer ooc mede ghespot was. Daer was ooc een tafele ghesneden van meester Willem Hughe ende ooc zeker beelden van hem ghedaen, als een bootschap van Onser Vrauwen. Die glaesveinsters waren macht zeer gheschonden, zoot ooc was een tafereel, Ons Heere metten cruse, dat hijnck an den voet vander Preecheeren brugghe, an den muer vanden clooster. Hier hadden zij langhe tijt daer te voren taensicht van Onsen

Heere met een toortse oft colen bemasschert, als discipulen van die boose Joden, die Ons Heeren aenzichte in der nacht veel smade an deden; maer nu wast gheheel ghecloven ende wech gheslijnghert, nochtans niet met zulcker intencie als die Joden, maer om beters wille ende uut liefden van Godt, om afgoderie te mijden, zoo zijt voorghaven.

Ten Fremenueren waren ghebroken twee nieuwe autaer tafelen, die voor den hooghen choor stonden. Vanden nieuwen docsael was die chijeraige al wech ende de panneelen uut ghesmeten al duerluchtich. De siege voor tafsluutsel dat voor den docsael staet, was in sommighe steden in sticken ende open, ende ooc de panneelen an den rugghe oft lene, een deel ghebroken. De beelden boven ende tusschen de biechthuijsekins (ghemaect bij meester Franchoijs Van den Velde voornoemt) waren al af; men zacher niet dan de bloote capiteelen oft voeten daer zij up ghestaen hadden. Ende generalic waren alle die ander autaertafelen ende beelden gheschonden. Ooc waren daer veel ghelaesveinsters in sticken ghesmeten, ende bijsonder achter in den reefter ende daer ontrent, lancxt die riviere vander Leije. Ende voren in den ghanck waren paercxkins van schilderie in den muer ghemaect van Ons Heeren passie, om devote herten te verwecken, die waren alle uutghescrapt, zoot ooc was in een ghemetst husekin, ghenouch jeghen over de keercduere, daer men in den bueck ghaet, alwaer Ons Heere an tcruijse ghesneden was, ende de reste rontomme, met die stadt van Jherusalem, dit was ooc al wech, ende die platte schilderie de beelden de aenzichten uutghescrapt.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

plaatsen


landen