Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

Cap. X.

Hoeveel beeldenweercken ende chieraigen zij in Sente Jacobskeercke bedorven hebben, ende welcke dat ongheschent ende ghesalveert zijn bleven duer de fantazien der ghues ofte duer de diligentie der catholijcque.

In Sente Jacobskeercke, heeft men bevonden, dat afghebroken waren die vier motalen pilaren met inghelen hebbende die teekenen van ons Heeren passie, die ter zijden ende voor den hooghen hautaer stonden, te weten wel alf af, ende hadden ghegheven gheweest bij meester Joos Van Caloen, een poortere die de keercke veel duechden dede, als onder andere ooc een nieu ghestoelte in den choor dat hij daer dede maken. Item tSacramentshuus, een constighe modeerne (zoo voorseijt es), ende in sommighe plaetsen ghestoffeert met schilderie, dwelck tot boven an den boghe vander keercken reecte, was tot bij den pavemente afghebroken, ghelijc men eenen boom af haut. Ghoede vraukins deden noch haer devotie daer ontrent; maer dat wonder was, daer bleef noch gheheel ende onghebroken den motalen tuun oft afsluutsel dat voor tSacramentshuus stont buten den choor, maer die lampte, die voor tSacramentshuus hijnck was af, ende

[p. 148]

tijser daer zij an hijnck ghecromt; de beeldekins ter zijden den Sacramentshuuse thooft af, die drije priesterlicke stoelen jeghen over, van oorduun ende Avennes steen, ende up den rugg he met een schoon schilderie hijstoriael, die doen maken waren van her Willem Doens, presbijtre, ende costen hem wel veertich ponden grooten, noch gheen jaer ghestaen hebbende, werden van quaetwillighe bouven ooc afghebroken, tsanderdaechs smorghens up den xxiij^en angustij, ende met coorden die colommen omverre ghetrocken. Zij waren ghemaect van meester Henrick Van Ballare¹, schulptor ende gheschildert van eenen Jan Van der Riviere, pictor. Maer den voornoemden her Willem heeft ze weder eerlic up doen rechten, zoo zij te voren waren, preter² die schilderie up den rugghe voornoemd, waer af men noch zeker lijcteekenen ziet in de steenen, ende hadder den schilder veel oncost af ende deder groot verlies anne, om dat hem die steenen zoo veel olije in droncken, mits dat hijt in tasse ghenomen hadde. De sepultuere voor den hooghen autaer wesende, eenen zeer grooten toetssteen staende up vier stuensels verheven, ooc van toetse, daer in gheschulpeert es den hauden hoochbaliu, dher Franchoijs Van der Gracht,met beede zijn huijsvrauwen, es in de aensichten de nuesen ghefortseert ende afghehauwen. Een epitaphie vanden auden Bavier, die luijtenant was, in den coor neffens die priesterlicke stoelen, was al gheweert; men zach maer den blooten muer, ende was van costelicke materialen als albastre ende dierghelijcke. Van ghelijcken was ooc gheweert ende afghedaen doen, een ander epitaphie, vande vrienden vanden overledenen meester Jan Van der Varent, een eersaem procuruer was inden raet van

1 Over H. Van Ballaert zie Biographie nationale de Belgique, I, col. 673. Ant. van den heer Ed. De Busscher.

2 Behalve, het lat. praeter.

[p. 149]

Vlaenderen, mits dat zijn epitaphie was, ende was al nieuwe ghemaect van Avennes steen ende rijckelic ghestoffeert ende verghult. Zoo grimmich vielen sommighe an dees keercke dat zij ooc die ijseren priesterlicke stoelen, daer die audtste priesters haer in pleghen te rusten, als zij moede zijn van te staen zijnghen in den choor an den lessenare, niet onghequetst en lieten; want die ijseren lenen waren af, deen cuskin was ooc wech ende van dander dleder duersneden ende gheschonden. Den lessenare hadde ooc zijn hooft verloren, maer es weder nieuwe ghemaect. Zoo ooc van ghelijcken afghesmeten waren ij lessenaers up tnieu ghestoelte, up elcke zijde eenen, maer zijn weder gherestaureert. Tghestoelte zeer schoone van spieschen haute ende zonder beeldeweerck was in perijckel; want zij beghonden daer som an te cappen; maer duer dat eenighe looselic zeijden dat zijt niet schenden en zouden; want tzoude hemlien (te weten de gues) wel te passe commen om in te zitten, als haer predicanten daer in den choor predicken zouden, doe spraken dander: hij dat es waer, wij zullent laten staen. Alzoo hilp altemet een wijs beleeft woort ghewimpelt met eenich schoon aenzichte, dat zulcke ofte andere weercken ongheschonden bleven; want alzoo was ooc verboden die schoone epitaphie in tclooster Sente Pieters, van die coninghinne van Denemaercke voorscreven, om datter eene of twee zeijde: eij latet staen, tes een memoriael van een coninghinne, de moije van onsen coninc, ende dierghelijcke woorden, updat ghij daer duere de princen niet en vergramt, zoo voren gheroert es, cap. 7. Twas een weemoedich zien hoe tsanderdachs dees keercke te ghereke lach, hoe vervult vande blocken ende beelden; want eenen Christoffels wel ij mans lijnchde groot, staende in de cruuskeercke, viel ooc van boven nedere. Ooc tcruuse vanden docsael, daer die figuere van onsen Heere an

[p. 150]

hijnck ende de beelden van onse Vrauwe ende Sente Jan daer neffens, waren ooc afgheworpen, en alle die apostelen met onsen Heere, die voren an den docsael stonden ende zeker ghaten daer in ghesmeten. De hurghel wart ooc al ghebroken ende gheschonden, tafsluutsel van die zusterkins van Sente Jacobs, nieuwe ghemaect, over hende vander keercke, hadde die voijkins ende chieraige af. In somma niet een autaer tafele oft beelde en wasser in de gheheel keercke, voren ende achtere, of zij en worden ghebroken, zonder de ghene die te voren wech ghedaen waren, ghelijc dat Sente Jacobs autaer tafele in partijen afghedaen was, die de broeders, die tSente Jacobs in Galissien gheweest hadden, onderhilden, zoo voorscreven es, welcke tafele de constichste vander keercken es, ende onder ofte in den back es ghesneden de bataille oft strijt van Sente Jacob, ooc costelic verghult ende ghestoffeert. Hier up es als vader vande voornoemde confrerie buten up de dueren gheschildert Jan Poortier¹ ende Christoffels Van Beveren, naer tleven wel gheconterfeet, welcken Poortier onthooft was, omdat hij hem te breet ghemoeijt hadde int jaer xl. Daer hijnck an eenen pilaer een memoriaelkin van schilderie van eenen Wauter Ghautier, overleden der weerelt, jeghen over Sente Sebastiaens autaer, djonghe ghilde vander schutterie, ende was binnen een zittende Marien beeldekin in een pleijn met haer kindekin, ende daer neffens zittende twee jonghe helighe maechdekins figueren, als Sente Barbara over deen zijde ende Sente Katherina over dandere. Buten wast een doode ghestrec ende eenen inghel ende anders daer ontrent. Dit dede af ende drouch wech (eer de foele ghebuerde) den cnape

1 Over J. Portier of Poortierkin zie Relation des troubles de Gand sous Charles-Quint, publ. par Gachard, bl. 473, 477, 483, 484, 485, 487, 490, 538 en 541.

[p. 151]

van Sente Sebastiaen, ende was verre tconstichste sticxkin van schilderien, dat in de gheheele keercke was, ende was ghemaect bij die curiuese constighe handen van meester Hughe Van der Ghoest in Zeelandt¹, zoo ghetoenaemt om dat hij daer langhe ghewoont hadde, maer was vander Leijden in Hollandt gheboren. In den ommeghanck neffens den choor, up de zijde vander veemaerct, staet een afghesloten capelle toebehoorende zeker gheslachten vander poorterie als de Meerijnghers ende andere. Dese capelle (ic en weet niet bij wat dwaesheijt), was ontsloten, ende daer stont bij schoonen daghe een knechtkin van xiiij of xv jaren, met een hijserkin, en clopte ende cretste ende bedarf die aensichten ende handen van die albasteren beeldekins, die daer in de autaer tafel stonden, ende niemant en was zoo vrij van moede diet ooc zulcke jonghe leckerkins (al en wasser maer eene of ij) dorste verbieden; want elc was verbaest, ende baerde dat zulcx uut laste van groote machtighe personaigen quam; want niemant en wiste waer hij ghedraeijt was. De ghelasveinsters (Godt zij ghelooft) die schoone gheschildert zijn, rontomme den hooghen choor, en creghen gheen schade; maer in den bueck waren zij som zoo duerworpen (mits dat zij neder staen ende dat tgheboufte zoo wilde), dattet schenen visschers netten te zijne, bijzonder die veinster daer tzitten staet vande nonnen in Sente Jans huus, die weder terstont nieuwe doen maken was, ende die veinster vanden helsenaers, ende was de constichste van Ghendt, daer in gheschildert was die figuere van Onsen Heere als oft hij afghedaen hadde gheweest vanden cruse, ligghende in een cleet, ende zijn moeder ende die discipelen daer bij, zeer

1 Hugo Van der Goes. Zie Immerzeel, Levens der kunstschilders, II, bl. 62; G. Waagen, Manuel de l'hist. de la peinture, I, bl. 137; Messager des sciences hist., 1859, bl. 204; enz.

[p. 152]

rauwich schijnende, Sente Chrispijn ende Sente Chrispiaen¹. Beede de patroonen vanden helsenaers waren daer ghefigureert over deen ende over dander zijde, ende achter was die figuere van tbinnenste van een keercke, met een fraeij verdiepijnghe, gheschildert, alzoot scheen, naer die conste optica ofte perspectiva.

1 Patronen van de nieuwe schoenmakers.