Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

Cap. V.

Van drij vicien waeromme die gheestelicke vanden volcke zoo zeere benijt zijn, ende van xij pointen, die men jeghen desen nijt behoort te stellen.

Alzoo zeere, ofte emmer niet vele min, dan de Predicheeren, zoo waren ooc behaet ende benijt de Fremenueren oft Franciscanen; want hoewel dat haer oorden niet properlic inne en haut van jeghen die ketters te strijden, alzoo die oorden doet vanden Dominicanen ofte Predicheeren, nochtans waren zij daervoren ghehauden, dat zij ooc vervolghers waren ende de handt vaste daer an hilden. Dat conde tvolck wel meercken an sommighe ghepassijde ende partijelicke sermoenen, die eenighe van hemlieden altemet ghedaen hadden, die al in den predicstoel besich stonden met verdommen, bernen ende blaken ofte dierghelijcke furiuese woorden, dwelc vele haren vierighen gheest ende liefde totter waerheijt toescreven, zoo voorseijt es, ende veel andere haer partijelic ende fenijnich herte, zegghende: wij voeden ende onderhauden in ons boesemen dese als serpenten, met onsen ghiften ende aelmoesenen, welcke serpenten ons, ofte onse naercommers noch zullen therte afsteken ende ter doot brijnghen, niet daerbij legghende die groote weldaden, die van hemlieden quamen int administreren vanden woorde Godts ende twaerschuwen jeghen die gheestelicke perijckelen ende tvijants listen, die vele leecke lieden niet en kenden, ende haer voorderijnghen ende behulp an vele mein-

[p. 122]

schen totter eeuwigher salicheijt, uutsonderende alleene, daerin dat zij ofte haers ghelijcke, uut meinschelicke crancheijt, fautich zijn, ende niet considererende die x dobbel weldaden die duer hemlien gheschien. Ghelijc Paulus zecht: dijncket u groot dat ghij mededeelt tijdelicke dijnghen ofte aelmoessen, den predicanten die u daer voren gheven dat veel beter es, die gheestelicke dijnghen, die de zielen te stade commen ende eeuwich salich maken moghen. In somma djaghen ende tvlien was ofte de oorzake vanden aet vanden volcke up hemlieden haerlier vervolghijnghe, zoo men haer te laste leijde; want zij hildense, in dat cas, als bloedighe ende dooffelicke vijanden, die niet en vervolchden, straetroovers, moorders ende dierghelijcke, maer ghoede sachte lieden als lammeren, die gheerne Godt zouden behaecht hebben, ende haer uuterste vermoghen daertoe deden. Ende indien zij in dat zoucken van Godt ende haer salicheijt wat faelden, vielen ofte sanckelden¹, dat Godt dat haer nemmermeer qualic af en conde nemen, duer de groote liefde ende eerweerdicheijt, die zij tot hem droeghen, te vreden zijnde haer leven (zoo zij ooc metten weercken dicwils betoochden in diveersche dooden), om zijnen name (zoo zij meenden), te offeren ende te voren te gheven; want die liefde es zoo edel ende uutnemende costelic ende haren rueck zoo bequame², dat zij bedect ende excuseert sommighe fauten, die duer de liefdegheschien, ende en maect den ghenen, die men lief heeft, niet lichte daeromme verstoort, ende bijsonder den hemelschen vadere, die een fonteijne van alle ghoet es ende die ons fauten gheerne vergeeft, ende een hopelic loonder es, ooc van cleene duechden, om zijnen wille ghedaen, ende dat zij-

1 Sukkelden.

2 Aangenaam.

[p. 123]

lieden inquisituers, ofte hoe zij ghenaemt zijn, niet te doen en hebben met dat een ander ghelooft, ofte hoe hijt int herte met zijnen Godt maect, dan alleene dat zij elcken, metten woorden Godts, daer in beraden moghen, dwelc den eenighen middel es om die ketters te bestrijden, ende niet tuutwendich zweert, water ofte vier, dat daerinne veel meer schade doet dan proffijts, zoot menichmael bevonden es, hoe die ketters daer duere maer te meer en wassen oft groeijen, bij vele middelen hier te lanck om verhalen. Ten anderen rees den aet des volcx over hemlieden ende generalic over alle gheestelicke om haer onversadelicke ghiericheijt ende hooveerdie, die zij haer toeleijden, ziende ooc hoe dat vele cloosters ende abten inne hadden tbeste ende tmeeste ghoet van christenrijcke, zuver ende vrij van tienden, ende haelden noch boven dien tienden up ander lieden eerfgront, arme ende rijcke, ende ander lasten, waren van vele gheacht als verschatters ende die tghoet tonrechte bezaten, als die niet en deden de diensten, die zij voor de tienden ende ander ghiften schuldich waren te doene, ofte die te laten ghebruucken, diese metten rechte toebehoorden, zoo wij noch hier naer zegghen zullen, daer wij spreken zullen hoe de veltpredicanten up dese ende andere hare abusen gheropen hebbend. Ooc waren bevonden, in sommighe steerfhuijsen, briefkins ende letteraigen inhaudende hoe die ghestorven persoonen (maer meest weduwen ende simpel vrauwen), haer ghoet upghedreghen ende ghegheven hadden, zeer groffelic, den cloosters, ende dat alzoo haren hoirs ende vrienden ontmaect, als voor een quartierkin van een dachmesse ofte hooftmesse ende ander ceremonien, die men voor haer zielen zou doen, zeer groote ende onredelicke sommen ghelts, als x, xx oft xxiiij ponden grooten, boven dien belastende ten eeuwighen daghen haer huijsen, lochtijnghen ende eerfgronden, zoo dat die hoirs nemmer-

[p. 124]

meer uut dien last gheraken en conden. Maer men moet hier jeghen ooc considereren den armen staet van veel gheestelicke religioenen¹, die int eerste alzoo onderhauden ende upghebrocht worden, maer bijder tijt esser groote overvloet upghevallen in sommighe cloosters, dwelc haerlier corruptie van haer ghoet leven gheweest es, ghelijct in alle staten ende zaken die ter weerelt zijn, vaert. Nu dan, om dese ende deser ghelijcke pointen, was veel volcx gram ende beroert, ende waren ooc upghestooct vande veltpredicanten, zoo een vier maer te meer en brant zoo men daer meer hauts ende brandende matterie toe steect. Ooc dochte tvolc dat vele van hemlieden, hooveerdich ende prues, waren dominerende als heeren ende princen hier up der eerden, dwelc al te lanck te verhalen ware ende niet van noode ende ooc onbehoorlic alhier te stellen. Maer al mocht alzoo wesen, daer nochtans vele toe te zegghen ware, zoo moet men ooc weten ende considereren dat men ooc vele uutnemende ghoede gheestelicke persoonen vint, die herde, wel ende scheerp haerlier religioenen hauden, om trijcke Godts met zueren arbeijt te vercrijghen, dwelc ghewelt moet lijden, zoo de Heere zecht, ende wert vande gheweldighe vercreghen ende inghenomen. Ten anderen, dat men ooc partijelic van hemlieden spreect, dwelc niemant toe en behoort, maer liever in zijns zelfs acker te ghane ende zijn oncruut uut te wiene; want wij en zullen gheen reden moeten voor andere gheven, maer voor ons zelven. Ten derden, moet men weten dattet ooc meinschen zijn, subiect (ghelijck wij) dicwils der temtacie ende der zonde. Ten vierden, dattet dicwils onse schulden zijn die voor Godt, duer onse boosheden, gheen beter gheestelicke overhoofden en verdienen. Ten vijfsten, dat wij ons kinderen,

1 Klooster.

[p. 125]

niet om Godts wille, maer omdat wijse quijt zouden zijn ende ander kinderen rijcke maken, in de cloosters als in vanghenesse steken, jonc ende beneden haer jaren zijnde. Ten zesten, dat wij dicwils Godt in dat cas, als Caïn, vanden snootsten offeren: hebben wij kinderen die bultich, manck ofte eenooghich zijn ofte eenich ghebreck van zinne hebben, die moeten naer een clooster danssen, daer en helpt gheen bidden an. Ten viij^en, bedeerven de weerlicke persoonen dicwils de gheestelicke, met haer conversacien, rude woorden ende wandelijnghe. Ten vij^en, waer ijewers een rijcke plaetse vachiert, daer men eere ende staet up ghecrijghen mach, als een bisdom, abdie ofte proostie oft dierghelijcke, dat wert ghemant vande groote meesters, dat caetsen zij haer vrienden ofte kinderen toe, werden alzoo daer in ghedrumt, weder¹ zij bequame daertoe zijn of niet, ende anveerden dat zwaer pack om rekenschap te doene van die schapen Christi. Ten ix^en, en behooren wij niet te beschimpen oft begrijpen² ons overhoofden, die over ons ghestelt zijn; want daer staet: ghij en zult die overste des volcx niet vloucken. Ten x^en, behooren wij voor haer te bidden, indien zij qualic leven. Ten xj^en, zoo eijst notoir dat den boosen vijandt meer temteert hemlien, die een ghoet leven gheerne leeden zouden, dan de ghene die niet zeer daer naer en poghen; want eenen voghel inde mute en es zoo zeer niet te wachten als eenen die wechvlieghen wilt ende uut des voghelaers nette gheraect es. Ten xij^en, waren wij uprechte christen meinschen als gheprouft gaudt, zoo zouden wij den gheest der liefden in ons plaetse verleenen, ende alle aet ende ranckuer, up alle meinschen wie zij zijn, van ons verdrijven, maer alleene de zonde haten ende een eeuwighe oorloghe daer jeghen voeren.

1 Hetzij.

2 Laken.