Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 113]

Cap. IV.

Hoe fellic ende ghebeten dat zij tclooster ten Predicheeren anvielen, ende een groote menichte van boucken bedorven, en bijna alle dijnghen braken ende te nieten brochten, ooc etelicke ende drijnckelicke ware verquisten, ende wat propoosten dat sommighe bij brochten up tverlies der boucken ende up tbreken der beelden.

Daernaer quam desen hunighen¹ hoop in tclooster ten Predicheeren, daer vielen zij alder grimmichst an, smetent daer boven ende beneden al in sticken. Tselfs die vrauwenzittenen, die in den bueck stonden, en waren niet vrij. Zij schuerden ende bedorven daer ontellicke boucken, zoo dat gheheel die strate overdect was met gheprenten pampiere. Zoo ooc waren beede de groenpleijnen vande twee panden vanden cloostere, dwelck abuselic om zien was, ende achter in die Leije was uut die cellen zoo veel pampiers (dat uut die boucken gheschuert was) uutgheworpen, dat scheen dat zeer groote sneevlocken van boven af int water vielen, zulcx als Alexander Magnus zach int wilde India, als hij Hercules ende Liberpaters² colonnen oft papelen(?) voorbij ghereijst was, welcke sneevlocken waren (zoo dhijstorie zecht) groot als schaepsvachten³ ofte ghelijck de muesijen⁴ in zoet reghenachtich wedere pleghen met hoopen te vlieghen ende haer te vlechten in een. Alzoo zach men eenpaerlic dat pampier vlieghen in de lucht, ende ondertusschen werden daer ooc veel boucken, som alf, som gheheel gheschuert,

1 Wilden.

2 Bacchus.

3 Schaepsvellen.

4 Muggen.

[p. 114]

ende som gheheel ende ghesloten zijnde int water ghesmact mits dat zij overlast waren vanden weercke. Daermede somtijts uutvloghen zittecussens ende anderen huijsraet, zoo dat de Leije vervult scheen vanden pampiere ende vande boucken, die onnoumelic ghelt ghecost hadden; want dit clooster was alzoo wel voorzien van boucken als eenich dat men vant. Die kinderen, knechten ende mans vischten hier ende daer de boucken, ende werden met zacken ende curtewaghenen wech ghevoert die uuten water ghetrocken waren, ende alsser sommighe quamen die zeijden: ghij zulter in weerzien zijn¹ dat ghij dees boucken neemt ende vischt; want men mach niet nemen, zoo werden zij som vervaert ende werpen de boucken weder int watere. Ja, daer wasser die gheheel zacken met boucken uutsturtten ende lietense drijven, dwelc jammer was. Tverwoet ende dul volck liep oock up alle de cellen ende solders vanden cloostere, ende braken die steenen potkins, kannekins, gijolen, glasen, stoelen, schabbellen, schappraijkins: twart al in sticken ghesmeten. De wassen keersen tart men met voeten. Daer en bleef nieuwers een glaesveinster gheheel. Hier ghijnck die zeer uutnemende ende constighe ghelaesveinster te ruijne, die inden eenen pant stont, wesende dhijstorie vande drij coninghen. De keercke wart zoo ghehandtiert dattet onsprekelic ware. Niet en bleeffer gheheel, twart al in sticken ghecloven, ghestoelte, siegen, docsael, afsluutsel, hoe wel niet al ter neder ghevelt, maer zonder schade niet, ende noch veel meer dan men ghezegghen can: ghaerdijnen, lijnwaet ende menigherande dijnghen wart daer talle canten zoo verwoest, dat mer metten voeten overghijnck. Eenighe bedden werden upgheschurpt², dwelc sommighe ghuesghezinde

1 Veracht zijn.

2 Opengesneden.

[p. 115]

beclaechden ende wederspraken, ende namen dicwils eenen strijt ende ghekijf jeghen melcanderen; want ghelijck deene altijts beter ende sachtmoedigher van herten es dan dander, zoo wilden zij sommighe dijnghen bescheermen, zoo zij ooc metten lijve deden, ende ander quade hoofden oft jonghe zotten wildent ghenitseleert hebben. Men zecht datter daer was, die uut haer zelven een toeghezicht namen, dat men daer niet meer bedeerven en zoude, noch oock ijet van daer draghen, ende hilden zij vijve oft zij zesse scheerp de wachte. Ander waren zoo butertieren¹, dat zij steenen colonnen van veinsteren, metcassijnen ende glasen, poochden uut te smijten; want men bract al dat breken conde. Dat deene hadde ongheschent ghelaten dat bedarf dandere. In den pant, daer den reefter ende bierkelder stont, dranck tvolck tbier uut ampullen, schotelen, beckenen, kitten ende uut zulcke ghereeschap als zij daer vinden conden, ooc uut voeten van motalen kandelaers ende dierghelijcke; want zij en hadden van huus gheen ghereeschap medeghebracht om uut te drijncken, zoo dat zij som, uut ghebreke van drijncvaten, haer hoeden ende bonetten ghebruucten. Den pant lach al nat beblanst² vanden biere ende dranck, die ghesturt was duer tghedrum, hurten ende steken vanden volcke, hoewel dat niet den hondertsten persoon en dranck noch en wilden daeromme eens pooghen, dan sommighe rapailge van cleender importancien; maer in den kelder, mits dat daer doncker was ende dat daer gheen moete en was om den tap in de vaten te steken (alsmen een kitte biers oft ijet anders vul ghetrocken hadde, want elck was om te haesticht om bier te hebben, als den eenen beker ofte

1 Buitensporig, baldadig.

2 Overgoten.

[p. 116]

drijncvat vul was, zoo hilt mer een ander ondere ende men liet de vaten alzoo eenpaerlic haer bier uut gheijsen) zoo was daer aldermeest ghesturt ende ghequist, zoo dat men bijna weecschoen int bier ofte wijn ghijnck. Daer was eenich gheboufte ondere (ghoede ghalghespijse) die de botere jeghen den muer gheclact hadden ende een groot ghedeel poers, in den voornoemden pant, onder de voeten ghestroeijt, zoo datter den pant zeer naer roock. Tcanariezuucker, soffraen ende ander substancien tart men daer ooc met voeten. Dat poer hadden dees religiuesen veel bij, om den cauden ende wacken visch die zij altijts haten, te verteeren, mits dat zij niet vele aerbeijts, dan met de zinnen, deden, ooc wart dat ghebesicht voor die zieck ende onlustich waren. Maer die meeste schade die daer ghedaen was, dat was in de boucken, dwelck menich studiues gheest beclaechde; want broeder Anthonis Eduwaert, die in dees foele zijn tweetster ghedoken lach in een hautmijte, verclaerde mij dat hij daer zijns deels boucken ghelaten hadde, wel om lxxx ghuldenen, ende was eene vande minste die vele ende costelicke boucken hadde. Daer wasser, als heer Lievin Vandenbossche ende andere, dier verloren hadden om l oft lx pont grooten ende meer, ende sommighe boucbinders hadden tot hem ghezeijt, dat die boucken die up der religiuesen cellen waren wel weert waren duijsent pont grooten ende meer, ende die up de ghemeen librarie¹ waren duijsent vijf hondert ponden grooten, ende datter de bouckvercoopers wel zoo vele hadden willen voren gheven. Dwelc voorwaer een groot jammer ende schade was, een weerck dat de duvel duer zijn dienaers voortghestelt hadde, hopende alzoo te verdonckeren die ghoede doctrijnen der auder doctueren, om te beter de ketterien te

1 Bibliotheek.

[p. 117]

moghen zaeijen ende haren voortghanck te hebben. Maer als men dees groote schade der boucken die sommighe vertrack ende voren leijde, zoo andtwoorden zij dat zij eensdeels schuldich waren qualic te varen, om dat zij an eenighe van dien qualic gheraect waren, zegghende alsser ijemant ghevanghen was van heresije, zoo werden somtijts zijn boucken uutghehaelt, ende in dit ofte in ander cloosters brocht te visiteren oft zij quaet oft valsch waren, waer ondere ooc dicwils ghoede ende gheprevelegierde boucken bevonden waren; ende als die lieden ammende ghedaen hebbende, weder uut der vanghenesse gherochten ende supplieerden om haer ghoede ende niet suspecte boucken wederomme te hebben, zoo en conden zij die somtijts niet ghecrijghen, of als zij voor justicie storven ende de vrienden daerom supplieerden, zoo voeren zij alleleens. Zulcke maren stroijden eenighe die een specie vande ghuesen hadden, daerom en es daer inne niet veel gheloofs te stellen. Anghaende van mij, ic betrauwe de ghoede heeren ende religiuesen veel anders ende dat zij zulcx niet gheerne doen en zouden. Zij hijnghen ooc daerbij dat eenighe inquisituers sommighe suspecte ende schandaluese schilderien uut sommigher lieden huusen ghehaelt hadden, als oft zij die wilden gheweert hebben ende te nieten doen; maer naermaels zou bevonden gheweest zijn, dat zij daermede zelve haer cameren verchierden. Es ditte alzoo ghebuert, zoo en connen wijt niet prijsen. Maer anghezien dat vele heretijcken zulcke maren ende noch meer ander zaeijden, daer groote lueghenen onder ghemijnghelt waren, ende dat zij grooten aet ende nijt up de gheestelicheijt droughen, zoo en es daer up niet veel te achten; want zij wisten an alle dijnghen eenen cnop te zetten ende den pijl te veren, alzoo men zecht, ghelijck zij up tbreken der beelden ooc wisten wat te zegghen, zegghende: tes een cleen

[p. 118]

zake oft wederwrake dat wij dees beelden breken, dwelck doch een specie der afghoderie es, daer tgheestelicke ons veel meerder schade ende inder ghedaen heeft, ja, onsprekelic jammer, brekende duer haer vervolghen die beelden, die Godt zelve ghemaect hadde, ende daer hij zijn dierbaer bloet voren ghesturt heeft, te weten som ons naeste vrienden, vaders ende moeders, zusters ende broeders ende dierghelijcke. Zeijde men dat willen de keijserlicke mandamenten, zoo andtwoordden zij: die hebben zijlieden ende de hare helpen maken, ende alzoo de hoverheijt tzweert in dhandt ghegheven ende onderzoucken en belasten deghene die in dit zweert vallen, slachtende die Phariseen, die in Pilatus huus niet commen en wilden, om dat men daer vanden lijve dijnchde, vreesende besmet te zijne; maer zij en vreesden haer niet (dwelc duijsent mael eergher was) den zone Godts, onnoosel ende zonder zonde, Pilatus over te leveren om ghedoot te zijne ende te roupen: zijn bloet zij up ons ende up ons kinderen. Daerom doen de zulcke altijts qualic, want zijn die pacienten verdeelt ende qualic up den wech, zoo benemen zij haer duer de doot, die men haer andoet, den middel om naermaels te moghen bekeeren ende ter salicheijt te commen, ende jaghense alzoo voor den tijt in de qualicvaert der eeuwigher verdommenesse. Want hadde men Augustinus ghedoot, als hij manicheus was, hoe zoude hij hem moghen bekeeren hebben, ghelijck hij naermaels dede? Ende heeft alzoo veel proffijts in de christenheijt ghedaen als eenighe onder veel duijsenden. Hadde men ooc Paulus ghedoot, als hij de Christenen vervolchde, waer zouden alle zijn costelicke brieven ghebleven zijn? Item zijn die pacienten niet zoo verdoolt als men haer uptijcht, ende moghelic voor Godt wel staen, zoo doet men groot quaet dat men zulcke meinschen doot, die de vrienden Godts zijn, ende men maect alzoo mar-

[p. 119]

telaers daer af, want Godts oordeelen en der meinschen, zecht Esaijas, zijn verscheeden als den hemel es vander eerden. Dese ende deser ghelijcke argumenten ende aligacien hadden sommighe zeere inden mont, ende tscheen, voor vele ghemeene simpel meinschen ende sonderlinghe die wat ghuesghezint waren, een steerck onverwinnelic dijnck te wesen; maer voor de wijse ende verstandighe eijst zeer licht te andtwoorden; want daer zijt een licht dijnck weghen die ornamenten, beelden ende chieraigen der keercken te breken ende ruwijneren, dat es in de ooghen Godts boven maten zwaer, ende naer de gheestelicke ende weerlicke rechten, weerdich zwaerlic ghestraft te zijne. Want oft ijemant quame in eens anders huus, ende sloucht daer al in sticken, ende roofde tghelt daer hijt crijghen conde, hoe meende dat hem zoude afghenomen wesen? Ic meene voor waer dat hijt metten lijve betalen zoude. Hoe veel te meer in de tempelen Godts, in die dijnghen, die Ghode gheoffert ende ghesacreert zijn; want den Heere up de weerelt wesende en toochde noijnt zijn gramschap zoo groot, als over de ghene die zijns vaders huus onteerden, slaende daer uut tot twee stonden toe, zeer vehementelic ende vreeselic, de coopers ende vercoopers die hij daer vant. Ende dat zij haer aldus over tgheestelicke wilden wreken, dat was een magher wrake. Die beelden ende chiraigen en hadden haer niet mesdaen. Die gheestelicke zijn ghestelt als toezienders ende wachters. Als zij de wulvenzien commen, zij moetense jeghenstaen ende weeren: tes haer officie ende roup. De heretijcken zijn ooc zeer schadelic levende: thadde beter Arrius, Nestorius, Sabellius, Cherintus ende vele meer ander kettersche leeraers gheweest, dat zij in tijts ghedoot hadden gheweest; want haer pijne in de eeuwighe verdommenesse zoude te minder zijn, om dat zij zoo veel meinschen in dolijnghen

[p. 120]

niet en zouden ghebrocht hebben. Ooc haddet beter gheweest om die ander meinschen, die zij verleet hebben; want die hadden moghen ter salicheijt commen, die aldus int eeuwich verlies commen, dwelck jammerlic te beweenen es. Ooc verdienen die gruwelicke blasphemien, die de ketters uutschumen, de doot; want die eenen prince lastert ende ingurieert, wert wel met der doot ghepugnieert, waerom niet die Godt, ofte dat hem anghaet, ingurie doet? Want dat zij niet en verstaen als onredelicke beesten (zoo die helighe Petrus zecht), durven zij lasteren ende beschimpen. Ende ten derden om haren uproer; want een ketter sticht een meijterie¹, in de zaken die Godt anghaen ende die helighe keercke, ende zaghe hij tijt ende pas, zou ooc in weerlicke zaken meijten ende alle dijnck naer zijn vermaledijde opinien willen stellen, al zout bloet ende ghoet costen. Dat bleeck an die Arianos, an die Donatisten, an die Hussijten in Bohemen, in den boerencrijch in Duijtschlandt, an den uproer tot Munster en tot Amstelredamme, an den zwaren crijch der Hughenoijsen in Vrancrijck ende an vele andere. Maer up tpoint van dat men van die ketters mocht twijfelen, of zij schuldich of onschuldich ghedoot werden, andtwoorden de gheleerde, dat haer leeringhen ghenouch uutgheven ende haer weercken, wie een recht ketter es oft niet, ende dat int verwachten van haer bekeeringhe veel meer schade commen zoude dan proffijts, mits dat zij met haren langhen leven, noch veel meinschen bedeerven zouden. Aldus beter eene wech ghedaen, dan een duijsent. Men mach ooc niet zegghen dat haerlier doot ende cause van steerven, eenighe ghelijckenesse heeft met Christus doot; want Christus doot ende der helighen dierbaer was, maer de hare zeer stijnc-

1 Muitery.

[p. 121]

kende ende eerch. Ergo hier valt een groot different: die werden vervolcht om haer weldaet ende duecht, ende dese, te weten de schandelicke heretijcquen, om haer boose blasphemien, meijterien ende alderschadelicste corruptien.