Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 108]

Cap. III.

Hoe dat, naer dat int Tempelhuus die beelden afgheworpen waren, die cloosters ten Augustijnen ende ooc tot onser Vrauwen Broeders anstonden, daernaer S^te Pharahilden keercke ende thospitael daer neffens, Sente Nicolaus keercke, Sente Michaels, ende hoe zij in Sent Jacobs keercke te voren jongheluerden.

Die van tclooster vanden Augustijnen, daer recht jeghen over staende, ziende dat zij deerste daernaer zouden zijn die anstaen zouden, hilden haer clooster ende keercke al vaste ghesloten ende meenden wederstant te doene, dwelc de voornoemde dienaers, met de twee ghebroeders de Onghenaes, als capiteijnen, ende dander puepele hemlieden ontrieden ende bevalen haer poorten ende dueren te onsluten, ende alzoo voort in ander keercken ende cloosters, om datter gheenen foortsighen uploop noch ghevecht gheschieden en zoude, dwelc men in alle mannieren zocht te vermijden. Aldus uut dei Tempelhuijse ghescheeden zijnde, zoo heeft men dat Augustijnen clooster anghevallen ende ooc al in sticken ghesmeten datter veil es gheweest, nochtans niet alle tafelen oft tafereelen, mits dat de religiuesen sommich dijnghen wech ghedaen ende verborghen hadden, dwelc wijselic van haer ghedaen was. Den hoop vanden volcke wart alle handt wijlen wassende, zoo dat zij haer bedeelden, ende daer liep eenen hoop, met haer breeckinstrumenten ende gheweere, int clooster vanden Carmelijten, die men heet onser Vrauwenbroers, ooc daer neffens ghestaen, ende deden daer ooc groote schade int breken vande beelden ende chiraigen vander keercke ende clooster, ende zoo desen hoop vertrocken was zegghende: tes hier ghenouch, tzijn ghoede knechten, laet ons ghaen naer den Predicheeren, zoo quamer

[p. 109]

eenen anderen hoop inne, die zoo langhe bezich hadden gheweest met breken ten Augustijnen, die riepen: hortsa, laet ons die hurghel weeren. Hier ieghen stonden Lievin ende meester Jan Onghena haer capiteijnen, maer ten mocht niet baten. Zij wierpen die hurghel van boven neder ende brakense al in sticken, ooc mede een posetijfkint¹ dat up den docsael stont, zegghende: zij en moghen niet vrijer zijn dan andere. Daer wasser die int vallen vander grooter hur ghele, in perijckel waren van haren lijve, daeronder doot te blijven, haddese Godt niet beter bewaert dan zij haer zelven bewaerden. Dese onser Vrauwenbroeders hadden ooc up haer hoede gheweest, ende hadden in tijts wech ghedaen zeker schoone ende constighe autaer tafelen ende die verborghen in haer cloostere; maer Ghyselbrecht Cools², lootghieter, onder dese hoop wesende, die weercman int voornoemde clooster was, ende was daer wel bekent ende bemint, (maer hij drouch een ander herte eijmelic thaerwaert dan zij hem betrauden, hij hadde daer ooc eenen broeder die daer gheproffest was, maer was overlanck uut gheloopen ende nu gheworden eene van dese veltpredicanten) heeft totten volcke ghezeijt: hier zijn noch al meer tafereelen gheschildert ende ghesneden, volcht mij, ic zal se wel vinden. Ende alzoo hij de ghewesten vanden clooster wel wiste heeft hemlien gheleet daer dat zij waren ende over, hoop laghen. Daer heeftet weder an een hauwen ende keerven gheghaen, zoo dat zij daer alle gheschonden ende bedorven werden. Ja, die schilderien an mueren ende in glaesveinsters en waren niet vrij, zij werden uutghescrapt

1 Draagbaar orgel.

2 Den vij^en september (1566), Ghyselbrecht Cools, lootghietere, Jan Cooman, enz., waren ghehanghen aen eene cruysgalghe. (Memorieboek, Il, bl. 342).

[p. 110]

bijsonder die ooghen ende aenzichten, ende die glaesveinsters met steenen duerworpen, ooc die afsluutsels, paneelen, vrauwenzittenen¹, poortalen, docsalen, tmoeste al an staen, niet alleen in dese, maer in alle ander keercken ende cloosters die in destadt waren. Ende terwijlen dat deze hier bezich waren met weercken, zoo wrochten ander benden in ander keercken ende godtshuijsen; want daer wasser een groot ghedeel in de canesije² van Sente Pharahilden, daer zijt ooc al cuijschten ende in sticken braken, ende ooc int hospitael an Sente Pharahildenplaetse, ende zoo in Sente Nicolaus keercke, daer wart ooc al omverre ghesmeten. Hier plach een autaertafel te stane, daer onse liever Vrauwe ghemaect was, als oft zij int kinderbedde gheleghen hadde, ende was bijna alzoo groot als dleven ghesneden ende gheschildert. Dese wart vande vraukins ende de costers verchiert met spanghen, roosenhoeden, decsel van zijde, fijn douck ende dierghelijcke, ende tkindekin Jhesu stont achter tbedde, zeer schoone bluesende, Joseph zat ten voethende ende onderzette zijn hooft. Hierup riepen die kinderen: Comt af Maijkin, ghij bebt langhe ghenouch int kinderbedde gheleghen ende zuijpenen ghegheten, ghij moet nu verhuijsen. Ende hebbent alzoo al van boven nedergheworpen, ende ooc die wassen kinderkins, armen ende beenen, die daer an hijnghen; want vele lieden daer groote devocie toe hadden, om dat die beelde haer zoo wel beviel, dat zij ter eeren onser Vrauwen, daer sommighe dijnghen verghisten, jeghen diveersche nooden ende ghebreken. Die autaertafelen werden openbaerlic achter straten wechghesleept, van sommighe moghelic, diese preserveren wilden ende daer recht an hadden. Sente Michaels keercke en heeft ooc niet veel beter ghevaren, noch

1 Vrouwenzitplaatsen.

2 Kanonikdij.

[p. 111]

ooc Sente Jacobs keercke. Daer hadden eenen dach te voren die kinderen ende quade knechten in ghejoct, ende verschuerden den vijncoort¹ die daer ghecroont was, met stocken ende keersblusschers, trocken ende sjoochden daeran, zoo de jonghe catten een gharen verwernen, liepen in den predicstoel, reecten daernaer, deden tafereelen ende beeldekins af. Daer en was gheen beschick noch bestier in de voornoemde keercke; want daer en was niet eenen man van deghen inne, oft waren zij daer in, zij schaemden haer daer te blijven om de rapailgerie, die daer was ende om tgheroup ende tghetier. Her Willem Doens, een audt rijcke priester, die ghemeenlic de kinderen pleecht te verbieden van alle onbehoorlicheijt in de keercke, haestich ende vierich van zinne zijnde, wildet beletten ende hem daer jeghen stellen, maer ten mocht al niet helpen, zij ghecten ende spotten met hem ende maecten den man zoo gram, dat hij scheen inde popelsie² te slane, ende ghijnck buten der keercke zitten ende zach als eene die verwesen was, ende nauwelic niemant en kende.

In Sente Nicolaus keercke quam ghaende Franchoijs Van Wijchuus³, naermaels eene vande vier capiteijnen, een edelman vander stadt die ooc in veel crijghen gheweest hadde, die sprack totten onderbaliu: Mons^r baliu, verleent mij vijf of zesse van u hallebardiers, ic wille dees keercke zuver ende vrij hauden van deserapailge. Maer donderbaliu verre ziende ende vreesende meerder ongherief, heeftet hem gheweyghert ende eerlic ontseijt. Aldus en wilde nauwelic niemant van deghen (alzoot reden was), up dien tijt, in eenighe keercken of cloosters commen; want men zach daer niet dan eenen

1 Maagdenpalm.

2 Apoplexie.

3 Fr. van Wychuus of Wyckhuus, schepen van der Keure, in 1556, 1568, 1571, 1584, 1587, 1588, en 1589, schepen van ghedeele in 1560, 1565 en 1592.

[p. 112]

verwerrenden hoop van rappailgen ende ghabelonien¹ van vrauwen. Men zacher nauwelic van al tghestof ende vuijl nesse dat van achter de autaertafelen quam, men vreesde ooc van wat up zijn hooft ofte lijf te crijghen, duer tvallen ende weerpen van veel hauteweerck ende beelden, dwelc van boven neder gheworpen wart. Veel goede lieden van heeren en haddens ooc nemmermeer connen ghezien, twas haer ooc zeer lastich ende verdrietelic te hooren, ja, tsmerte haer zoo zeere, dat zij achter straten ghijnghen al zwijghende als oft zij stom, doof ende blent gheweest hadden. Twas doe zulck een ongheweerte der dolijnghe ende curtsighe raserie, dat veel ghoede lieden, al ghemoetten zij haer vrienden, die niet en groetten noch an en spraken, zoo dat men wel meercken mochte die groote becommertheijt haers herten ende tverdriet haers levens. Maer hoe benaut ende bevreest dat doe tgheestelic volck was, dat late ic elck ghoet herte bedijncken: zij hadden som wel willen, haddet moghelic gheweest, in een musenhol crupen ofte haer in voghelen veranderen om wech te vlieghen, anghezien dat men zoo gruwelic haer conventen ende cloosters verstoorde, maer aldermeest waren hier inne beladen ende te wets die aerme simpel vrauwen religiuesen, nonnekins, zusterkins, baghijnkins ende dierghelijcke.

1 Boeverij.