Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 99]

Dat tweede boeck.

Cap. I.

Hoe Lievin Onghena zijn derder, an den hoochbaliu te Ghendt gheghaen es, om die beelden ende ijmaigen af te weerpen, ende hoe den hoochbaliu ende schepenen hier in te onschuldighen zijn.

Als oft voorwaer een willen zijn gheweest hadde, ja, een openbaer plaghe Godts, die niemant resisteren en can, (alst emmer den Heere ghedestineert heeft tzelve te willen laten gheschiene, ende dat omme de groote zonden vanden volcke, die somtijts niet wel verbiddelic en zijn, want den Heere sprack, int aude testament: al waert dat Samuel etc. voor mij stonden, zoo en zal ic haer voor tvolck niet hooren ende eldere haer zonde es ghescreven met een ijseren griffie in eenen adamant, etc.) zoo esser noch een veel meerder foule ghebuert up den xxii^en augustij, donderdach wesende, ja, alzulcx als noijnt binnen Ghendt ghezien es gheweest. Want (zoot scheen) dien dach was vande ghues ghenoteert dat zij te Ghendt al de beelden ende autaertafelen ende ander chieraigen der keercken ende cloosters, afbreken ende in sticken smijten zouden, dwelck ooc alzoo (dwelc claghelic es) vulcommen es; want Lievin Onghena, een staut haer van begrijpe heeft de zake (men weet niet hoe) bijden tanden ghenomen, ende, zoo men zecht, de catte de belle anghehanghen, ende es gheghaen, zeer curts naer noene, naer thof van mijn heere den hoochbaliu, ende vindende onderweghe twee duijtschen ofte oosterlinghen, heeft hemlien ghebeden eenen ghanck mede te ghane anden hoochbaliu, om hem te

[p. 100]

ghaen spreken van deser zake, die hij haer te kennen ghaf. Moghelic dees duijtsche waren zijn ghoede kennesse vanden tijden dat hij, als een crijschman, onder de oostduijtschen ofte zwarte ruters ghewoont ende met hemlien gheoorloocht hadde in diveersche battailgen. Aldus zijn zij ghestreken stautelic als vulle macht, auctoriteijt ende comissie hebbende, tot den huijse vanden voornoemden hoochbaliu, begheerende hem te spreken. Mijn heere moghelic dijnckende dattet ijemant was ter causen vander voorleden foele, die den dach te voren ten aerde gheschiet was, waeraf zijn zinnen noch al beroert ende verwerrent stonden, ofte om eenighe ander zaken, ghelijc zeer vele ende menigherande affairen tzijnen huijse pleghen te vallen, heeft hemlien doen zegghen dat zijn binnen commen zouden. Aldus ghecommen zijnde in zijn camere, ghaven hem te kennen dat zij als voorstanders ofte mediatuers zijnde van die vander nieuwe religie, om datter gheen quaet ofte uproer ghebueren en zoude, nu nochtans nietlangher en conden wederstaen haerlier voornemen ende begheerte te moeten laten gheschiene, van tbreken der beelden, dwelc zij nochtans om alle beters wille ende gheen nieuwicheijt voort te brijnghen, tot deser hueren met alder neersticheijt ende diligencie altijts wederstaen hadden, maer nu twas voor niet, haer voornemen moeste gheschien, met meer ander woorden in substancien. Den hoochbaliu in dese woorden zeer verscrict zijnde, begheerde dat zij noch daeraf wat cesseren zouden, ende vraechde wat comissie dat zij hadden. Zij spraken: Mijn heere, wij hebben comissie ende zullenze u tooghen alst u belieft; maer wij en hebbense nu over ons niet; aldus hierinne en mach niet ghestudert zijn up datter gheen eergher af en gheschiede. Tes wel waer mijn heere hadtse moghen daer bij hem ghevanghen hauden, tot an der stont dat hij hare

[p. 101]

comissie ghezien hadde; maer hij vreesde moghelic eenen uploop up zijn huus ende dat zij daer ontrent haer steerck ghemaect hadden, ghelijck bij den president eens gheschiet was. Ten anderen was noch al versch de foele, die den dach te voren ten aerde gheschiet was, waeraf tvolck noch al verstorbeert¹ ende niet ghepaeijt was, ende hadden haer veel dijnghen vermeten. Ten derden hadde hij moghelic wel ghehoort wat, over twee daghen te voren, in die eerlicke coopstadt van Andtweerpen ghebuert was, hoealle die costelicheijt ende constighe weercken, in Onser Vrauwen keercke, ende eldere in alle die keercken ende cloosters vander stadt, in sticken ghesmeten was, daer men al noch mede besich was, dwelc ooc van ghelijcken ghebuert was up den dach als de roere upden ghendtschen aert was. Te Middelburch, die hooftstadt van Zeelandt, item van Doornicke ende Valenchiene hoorde men veel vremde roupen, hoet de ghues daeral vermeesterden. Ten vierden liep de mare alghemeene dat den hoop uut den westquartiere, ontrent die stadt van Ghendt, in partijen, bedectelic ghecommen waren ende ooc een ghoet ghedeel binnen der stadt, ende de reste zoude up den zelven achternoene ooc in de stadt zijn. Hier mocht men zegghen waerom dat schepenen niet uut en zonden eenen messaigier, of twee, of drije, om te beziene ofter ooc zoo machtich een volck int westquartier verghaert was; want zij zonden wel om veel minder zaken haer boden ende messaigieren uute; want de mare liep al van dit breken drij of vier daghe te voren ende tijts meer. Vele zeijden dat mense zou laten ghewerden, dat zij niemant inderlic zijn en zouden, maer alleene haer comissie bedienen, int afweerpen der beelden, die zij afgoden noumden, omdat mense eere ende reverencie boet,

1 Gram.

[p. 102]

ende om dat Godt zoo stranghelic verboden hadde gheen ghelijckenessen te maken, zoo zijt causeerden. Dandtwoorde mach wesen, dat schepenen gheen bespieders uut en zonden, omdat zij waren verwachtende, alle hueren, andtwoorde ende advijs vanden hove, waernaer zij haer reghuleren zouden. Ende meester Joos Borluut tzelve bezurghende ende thove wesende (zoo voorseijt es), zoo en es maer den brief ghecommen an de heeren van Ghendt, tsavonts als men van tsachternoens hadde beghinnen breken, dwelc al den nacht over gheduerde ende meer tijts, zoo ghij hooren zult. Men zecht nochtans dat hij gheen peerden ghereet vindende, eenen lakaij oft looper den brief ghegheven heeft, hem belastende, vonde hij onderweghe ijemant te peerde die naer Ghendt zijn wilde, hem den brief te willen gheven om alzoo te rasscher over den wech te zijne, dwelck alzoo ooc zoude gheschiet zijn. Maer hoet was, den brief quam, alst calf verdroncken was, zoo men zecht, hoewel dat men zecht dat die van Brugghe eenen dach te voren haren brief oft letteren ghecreghen. Maer wat hadde ooc den brief die van Ghendt ghebaet, in dees vreese ghestelt zijnde, met een open onghesloten stadt, waeraf poorten ende mueren, an sommighe canten, van int jaer xl afgheworpen waren, daer zij gheen preparacie oft steercte jeghen ghemaect en hadden; want zijt zonder consent ooc niet en vermochten, ende ten anderen waren zij weerloos van gheweere; want haer wapenhuijs van ingienen ende ander artijlgerie was ooc, van int voornoemd jaer xl, al gheruumt ende wechghevoert, ende vele borghers haer gheweere ghenomen. Aldus en wast gheen stadt om haer te bescheermen, maer om van andere, die gheweer hadden, bescheermt te zijne, welcx wapenen met eenen haer mueren wesen mochten, waermede ooc ter neder gheleijt wert die questie, die ijemant zou moghen

[p. 103]

voortbringhen, als dat scepenen behoorden, uut haer eijghen auctoriteijt, wederstant gheboden te hebben, niet verwachtende advijs vanden hove, anghezien dat zij vanden coninc ghestelt waren als bezurghers, toezienders ende diffensuers van haer stadt ende inzetenen, mits dat de zake niet en mochte tarderen, maer aeste hiesch. De onbeslotenheijt der stadt dan, ende tghebreck van gheweere ende tverwachten vanden brieve, moghen ooc drije pointen zijn, die mijn heere den hoochbaliu, in desen beroerlicken tijt, verbaest maecten ende ooc mede mijn heeren vander wet. Ten achtsten ende ten laetsten esser een generale resolucie ende slot, dat es als Godt (die alle herten ende zinnen kendt ende die regiert ende bestiert naer zijn wel behaghen) een landt, stadt ofte durp, oft huijsghezin wilt fijnalic eenighe plaghen over den hals brijnghen, zoo beneemt hij de overhoofden ofte de wijse ende verstandighe haer zinnen ende verstant, ende doetse in den dach tasten als int doncker. Want alzoo Davidt zecht: tes verloren ghewaect als Godt niet de stadt en bewaert, ende Salomon: daer zijn veel ghepeinsen in smeinschen herte; maer den raet Godts ghaet voren ofte voor al. Dit laet Godt somtijts gheschien om de zonden vande onderzaten, zoo hij Davidt tvolc tellende, liet in dien dwasen hooveerdighen zin vallen, om tvolc daer duer te castijden, diet verdient hadden, ofte ooc om de schulden vande overhoofden bijsondere, ghelijc dat hij onder tghemeen volc een peste zant, om dat des conincx Sauls kinderen die Gabaoniten tonrechte verdruct hadden, die niet eer en cesseerde, voor datter daer 7 af ghecruust waren, ofte ooc om haerlier beeder schulden, te weten der hoofden ende der onderzaten, zoo coninghen, wethauders ende ghemeenten, somtijts int aude testament ghevanghen, versleghen ende met diveersche plaghen ghecastijt waren, dwelc men ooc bij veel hijstorien overvloedelic lesen ende ondervinden

[p. 104]

mach. Maer wij en willen hier af in Godts oordeel niet terden¹, ofte hem zijn aensichte nemen, zoo Job zecht, dan dat wijt maer alleene te kennen en gheven om sommighe quellicke gheesten een lettel te paeijen ende haer hooft te doen rusten. Want zoo den pëete zecht: men zal zoo zeere niet zien up een dijnck, datter ghedaen es, als up de meeninghe waer uut dattet ghedaen es. De Heere zecht: es u ooghe ghoet zoo zal u lichaem claer wesen. Want dat es emmer claer ende al waerachtich dat mijn vrauwe de regente, mijn heere den hoochbaliu noch ooc mijn heeren schepenen van Ghendt niet ghedaen noch bestaen en hebben, dan om een betere ende om alle dijnghen ten besten ende tot paeijse te brijnghen; maer in zulcken turbulenten tijt en eijst niet moghelic dat ment elc te passe zoude connen doen, alsmen de woorden ende de weercken betrect, elc naer dat hij ghezint es. Wie esser ofte wie leefter die hier af ghoet gharen zoude connen spinnen, zoo dattet altijts wel te pointe loopen zoude?

1 Treden.