Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

Cap. XVIII.

Hoe tvolck beghonde te murmureren, te Gendt, anghaende de dierte vanden coorne, en dat men sommighe beelden in die keercken af dede, ende van een ramelijnghe ende foele vande vrauwen up den aert te Ghendt, rasende up die coorencoopers.

Ghelijck een audt vurt¹ huus dat vallen wilt, beghint te craken ende cleen steenkins uuten dake ende elder van hem te weerpen, aldus wart voorwaer desen malaruesen tijt hem bereedende ende vertooghende van eergher tot eerghere. Ende bijsonder te Ghendt, wart men gheware dat tvolck som rouckelooselic ende som desperatelic werden cautende. Eenighe jonghe mans pover in abijt werden cautende dat zij weerck souden ghaen zoucken, maer zouden nochtans onsen Heere bidden dat zij gheen vinden en zouden moghen, waer af datse die ander straften maer al gheckende, zij zeijden ooc: desen dieren coop coorens brilt ons, daer en zal gheenen raet zijn of wij en zullen moeten een loopkin loopen. Sommighe vrauwen zeijden zij en hadden gheen broot te eten, mochten wel met haer kinderen van ongher verghaen, ende en hadden gheen ghelt om te coopen. Dit was te doene, terwijlen dat men sommighe beelden, van albastre ende van ander stoffe af dede, in diveersche keercken. Want up den xix^e augustij was noch besich met afbreken, ter minster quetse, meester Jan De Heere, uut laste van meester Jacob Hesselijns,

1 Rot.

[p. 92]

raetsheere in den raet van Vlaenderen te Ghendt, hebbende ghetraut de nichte vanden president Viglius, in den raet bij den hove, die costelicke marmoren ende albastren autaer tafele die stont in Sente Jans keercke, in de backers capelle, zoo dat eenen¹ deerde diet zach; want daer waren beelden in van witten marmore ende die colonnen van rans marmore, die reste van albaster ende toetse; die dueren waren constich gheschildert van meester Franchoijs Floris t'Andtweerpen, welcken meester Jan voornoemd maer eenen curten tijt daer te voren die beelden daer an ghemaect ende ghestelt hadde. Zoo onghestadich zijn de meinschelicke weercken ende affairen, zoo dat niet onder de zonne bestandich en es. Ooc proufde men af te doene die albasteren beeldekins die stonden an tafsluutzel van onser vrauwen capelle, maer zij stonden zoo vaste dat zij braken. Die costelicke epitaphien van Bets ende van meester Jan De Meij werden, ten besten dat men mochte, afghenomen. Sente Pieters int clooster wast al vaste toeghesloten ende in meer ander keercken ende cloosters; want men gheroeck brant, dats datmen curts te Ghendt inde keercken ghaen breken zoude, dwelc men niet en wiste hoet afloopen zoude. Men vreesde al dien grooten (gheloghen) hoop, in den westcant, diet daeral schoon maecten. Ende schepenen van Ghendt, daerinne willende voorzien, beschicten zeker missijven thove om advijs te hebben, wat haer hierinne te doene stonde, maer en conden gheen andtwoorde crijghen, hoewel dat meester Joos Borluut, haerlieder eerste pencionaris, daer was, ende eenen tijt gheleghen haddel met den pencionaris van Brugghe, om dese ende meer ander affairen. Aldus was hooghe ende nedere al beroert ende vul vreesen, ende tot

1 Iemand.

[p. 93]

dees vreese viel noch een meerder beroerte, ter causen vanden dieren coop coorens. Want tghemeen puepele te Ghendt, (dwelc daer een groote menichte es) beghonde onder dume zeer te roupen ende te craeijen up de cooplieden vanden coorne, zegghende dat zij haer weder zochten te pramen, alzoo zij int voorleden jaer ghedaen hadden, ende alzoo de dierte int landt te hauden ende den aermen ghemeenen man gheheel tonder te brijnghen, die lettel oft gheen winnijnghe, mits den troublen tijt, en hadde. De aermoede voorwaer sneet haer zeere: dat conde elck wel bedijncken. Ooc werden zij te meer verstoort, om dat zij zaghen dat nu in den ougst wesende, als die vruchten te velde (duer Godts gracie) zeer abundant stonden, tcooren wel ij schellijnghen grooten up den zack upspranck, in twee aert daghen tijts, telcker reijse xij grooten, ende om sommighe staute onghewachte woorden die eenighe coorencoopers ghezeijt zouden hebben zoo tghemeente haer uptooch. Zij waren ooc te stauter ende vrijmoedigher worden duer de nieu religie, die men zach vast wassen, ende ooc uut dien dat die wet vermindert wart, zoo dat men van haer gheboden int faict vander veltpredicatie, niet met allen en hilt. Dit schenen alle movementen om eenen uproer te maken, dwelck beghonde up den xxi^en augustij, woonsdach wesende, als tvolc pleecht ten coorenaerde te commen om coopen. Veel volcx ende sonderlinghe onbeschaemde wijfs deden de mare ghaen hoe dat Jan Doens, wonende up de Coorenleije, zoude, met zijn zoonen, zeker waghenen met cooren (die quamen ter stede wart, die zij buten up den boerman hadden ghecocht) ghaen wederzegghen hebben, dat zij up den aert niet commen en zouden, mits dat daer niet wel en ghijnck, ende zouden de zacken daer af doen stellen hebben, in een huus onderweghe. Want als ten xi hueren den broere vanden rijcken ghasthuuse afquam

[p. 94]

vanden clephuuse, om met zijnen lepele te scheppen, uut elcken zack die ten aerde stont, eenen schep die ontrent een alf moijkin hauden mochte, zoo beghonden die kinderen, vrauwen ende andere te roupen jau, jau, ende beletten hem, met een ghedrum, te scheppen. Daernaer begonstet haer die justicie te moijen die up den aert stont, te weten den baliu met zijn dienaers ende ander assistenten, doe riepen zij wederomme jau, jau. Den roup wart ooc zeer ghaende up den voornoemden Jan Doens; want hij van auden tijt zeer qualic ghemueghen was; nochtans en hadde hij in langhen tijt die coopmanscepe vanden cooren niet ghedaen, mits dat hij een rijcke man was, maer zijnen breeden rugghe moestet al draghen. Die vrauwen liepen hem som zoucken, ende hij bij ghevalle van Sente Pieters commende wart gheware dat tghemeente up hem craeijde ende dat men hem zochte. Aldus es hij, om hem zelven te salveren, gheloopen in een huus dat hem toebehoorde, ghenaemt de belle, staende duer de walpoorte, int afcommen van Sente Pieters. Ende omdat de justicie dat roupende ghemeen volck een lettel vuldoen zoude, zoo zijnder sommighe dienaers gheloopen naer de voornoemde belle, daer emmertoes de mare liep dat hij was, dwelck zijn gheluck was, anders zouden hem moghen die rasende wijfs vernielt hebben, ende hebben den man vonden zeer bevreest, ghecropen wesende in de haenbalcken, van waer zij hem afghelaten hebben, met coorden ende hallebaerden, ende wart alzoo gheleet naer tsausselet. Maer onderweghe riepen die vrauwen achter hem ende die kinderen, hem weerpende met steenen, zoo dat hij int hooft ghewont wart. Up den aert ghebrocht werdende, daer die vanghenesse staet, om daer in gheleet te werden, reesser weder een nieu groot gheruchte vande quade wijfs, ende om dat sommighe paijsivel lieden van eere zeijden: laet den man ghaen, hij

[p. 95]

es in handen van justicien, zoo wilden zij die ooc toe, zoo dat zij zwijghen moesten, ende den ghevanghenen wart met de dienaers onder voeten gheloopen ende zoude duersteken hebben gheweest, haddet niet eenen dienaer belet die hart was ende up hem viel, ende zelve sommighe steken vaette. Men zeijde nochtans dat hem een vrauwe hadde een helsen in zijn bille ghesteken, ende alzoo deerlic ghesuckelt zijnde, wart met een van zijn zonen, boven ghesteken, welcken zone nochtans die niet en was die zij zochten, maer zochten eenen Casele filius Lievins, die zijn dochter ghetraut hadde, omdat hij een beerijleggher was, ende en wisten nochtans gheen zeker bescheet van zijn mesdaet ofte voorcoop, zoo zij ooc en deden van den voornoemden Doens, want tbevant hem naermaels al gheloghen te zijne dat zij hem (zoo hier voorscreven es) upghetoghen hadde. Aldus eijst zeer quaet qualic ghemint zijn onder een ghemeente, sonderlinghe alst gram es. Barbara Scroocx, een beerijlechsterigghe, naer haer ghewoonte met cooren ten aerde staende, wart ooc ghefolenteert, ghesmeten ende den douck afghetrocken, zoodat zij in huus ghestiert wart. Lievin De Coninc haer man, en stack ooc zijn hooft niet uute, maer liet den pap coelen. Den hoochbaliu was ooc aldaer ghecommen ende schepenen, om de zake te slussen¹ ende spraken den volcke vriendelic an, zegghende tzoude ten naesten aert daghe ghebetert zijn; want men was thove om een placcaet te lichten om te beletten ende remedieren den voorcoop vanden coorne, buten ten platten lande. Vele in dese foele lieten haer ghecocht cooren metten zacken up de maerct ligghen. Ander liepen metten cooren duere zonder betalen. Sommighe,

1 Slissen.

[p. 96]

die met cooren ten aerde stonden, abandoneerden haer zacken metten coorne ende zochten alleene haer lijf te salveren. Den roup was ooc zeere up Jan Van der Luere, Joos Van Deele, Lievin De Croock, Thomaes Van der Craijen, Jacob De Deckere, Michiel ende Lievin Brakelman, ghebroeders, waeraf Michiel cleercq vanden cooplieden es, ende up Jaques Lobberjoos den anderen cleercq, zoo dat zij haer alle moesten eenen ghoeden tijt absenteren. Ooc riepen zij zeere up Jan Van Loo, den amman, die ooc coopmanscepe int cooren dede, de welcke doe ter tijt was ghaen eten met scepenen van Ghedeele, in den Boom, up dHoochpoort, tot Pieter De Cruul, ende hoorende dat men up hem riep ende dat men hem zochte, was met hem zelven te wille ende zeer te wets. Hij veranderde alzoo wit als een douck, in zijn aensichte: hij vreesde dat men hem daer zouden commen halen. Schepenen en waren ooc niet wel te vreden dat hij daer bij hemlieden was, maer hadden hem wel willen elders weinschen, hadt moghen baten. Hij ende sommighe concipierden dat hij hem zoude nederlaten in eenen steenput die daer stont ende blijven alzoo an de ketenen hanghende. Emmer met grooter vreesen es hij daer ontrent ghebleven tot den avonde, ende es om te beter te enscapperen, in een vrauwen abijt, met eenen capproen up thooft, ten ix hueren uut der stadt gheghaen, ofte ijewers daer hij hem dorste betrauwen. Twas voor vele een beschaemde zake, men clicte in vele huusen de dueren ende veinsteren toe, ten diveerschen stonden. Ic doe stapelheere wesende, met Adriaen De Wintere, ende eenen anderen Jan Van Loo filius Joos, wonende Onderbeerghen, en was met mijn medeghezellen zonder vreese niet, hoewel wij ons alzoo zuver ende onschuldich kenden, dien anghaende, als een kindt dat maer vander moeder gheboren es, want wij leijden

[p. 97]

alle ons zinnen ende neersticheijt om den stapel vanden coorne (waerinne de stede in zeker quantiteijt gerecht es) wel ende loovelic te onderhauden, naer ons uuterste vermoghen, daer wij grooten aerbeijt ende hooftbrekijnghe om leden, dat kendt Godt. Te meer waren wij bezurcht ende bevreest om dat tvolck tierde ende riep up Jan Van Loo, amman der stadt ende coorencoopere, mits datter ooc eenen Jan Van Loo met ons stapelheere was, vreesende dat vele lieden in de namen dolende, zouden moghen desen onbeschuldighen Jan Van Loo ende die ander onbeschuldighe stapelheeren anghevallen hebben, want een rasende ghemeente es als een monster zonder hooft, dat qualic om bestieren es.