Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

Cap. XVII.

Van noch een rudesse ghebuert tot Armentiers, ende hoe die gheesteliche overal groote vreese creghen, ende hoe zij haer ende der keerckenghoet zochten te verbeerghen, bijsonder te Ghendt, ende hoe die Predickaren ende andere te Ghendt baden ende preecten jeghen tanstaende perijckel.

Als nu tbreken ende afweerpen der beelden ende cijraigen der keercken begonde ghemeen te werden, zoo heeft ooc Hermentiers, een Walsche stadt, den grave van Egmont toebehoorende an ghestaen; daer naer heeft tghemeente, de keercke van al datter ghebroken was, gheruumt ende ghecuuscht, als oft zij die eere andoen wilden. Maer twas elder dat haer den schoen dwanck; want zij maecten alzoo ghereeschap om eenen nieuwen predicant daer in te brijnghen ende alzoo haer sermoenen ende godtsdiensten te observeren. Dit meerckende den baliu vander stadt ende van vijf of vi prochien daer omtrent, heeftet willen beletten, ende beval elcken uut der keercke te ghane; want men zoude de keercke toesluten; maer die in de keercke waren en wilden niet rumen ofte uutghaen, maer zeijden dat men daer predicken

[p. 86]

zoude, te weten eenen vremden predicant. Den baliu dit hoorende wart zeer perplecx; maer ten baette niet wat hij daer jeghen zeijde. Dus es den baliu ende de wet gheghaen anden predicant, een curt persoon een Wale, die daer in een herbeerghe met sommighe ander zat en inbijtte, ende begheerden an hem dat hij daer niet en zou willen preken,maer hem dies verdraghen, om die stadt in gheen quaet gheruchte te brijnghen; maer wilde hij emmer preken, dat hij dat doen zoude buten der stadt, ter ghewonelicker plaetsen. Waerup hij andtwoorde dat hij in de keercke predicken zoude ende nieuwers el. Ende naer vele woorden, den predicant altijts grijnckende ende lachende, zoo zijnder een deel van zijn ghezinde gheloopen up den turre ende hebben alle die clocken overhoop gheluut. Den baliu met de wet ende serjanten liepen naer de keercke, ende tghemeene volck, in hulden vanden predicant, quamen daer in zulcker menichten met haer gheweere, dat tkeerchof terstont al vul was als oft zij uuten keerchove ghegroeijt hadden gheweest, ende aldus es den predicant in de keercke ghecommen ende heeft zijn supposten neerstelic bevolen dat zij hem wel bewaren zouden, ende heeft alzoo, vanden drije totten zes hueren naer noene, in de keercke ghepreect. Den baliu es ghereden naer thof ende bijsondere an den prince van Ghavere grave van Egmont, hem te kennen ghevende hoet in zijn stadt ghijnck. Daer waren eenighe vande schepenen die begheerden onsleghen te zijne van haren heet, omdat zij zaghen dat justicie onder de voeten was ende gheenen middel en wisten om tzelve te beteren. Vele der gheestelicke die zeer staut ghesproken hadden, als dat zij niet waken en wilden ende niet te rechte en stonden voor eenighen weerlicken juge, alzoot ooc waer es, werden nu al anders sprekende,ende ghelijck eene die ziet toecommende een groote dondervlaghe oft slachreghen, in huus doet ende

[p. 87]

verbeercht int drooghe tghene dat vanden reghen bedeerven mochte, alzoo ghebuerdet nu te Ghendt ende eldere, want den xjx^en augustij (1566) was men daer bezich met veel ghoets van keercken ende cloosters te verbeerghen, als S^te Angneeten clooster ende vele andere, die eijmelic haer ghoet in sommighe poortershusen beschict hadden. Uut Sente Jans keercke, nu gheintituleert Sente Baefs, hadden die canonicken ende priesters veel costelicke ornamenten doen doen, ooc die rijckelicke ghulden fiertels van Sente Lievin, Macharius ende Bavo ende meer andere, ooc haer zelveren stocken die zeer zwaer waren, daer die canonicken up pleghen te rusten als zij in eenighe feesten oft processen ghaen, dwelc, zoo men zecht, was een ghedijnckenesse van dat haer voorders, die eerste monicken plochten met stocxkins te ghane, om dat zij zoo uutgheteert waren van vasten ende abstineren; maer nu draghen zij (zecht men) groote zelveren stocken om haer lichamen up te rusten, die dicwils van tbrasseren vervult ende verladen zijn meer dan van vasten, Godt betert, ghelijck die mans plochten tienen te draghen om paternosters ende de vrauwen paternosters om roosecranskins an te lesen, die nu verandert zijn in costelicke matterien van zelver, ghaut, peerlen, corael ende dierghelijcke autraigen¹, zoo dat tghene dat gheschict was ter devocie nu dient totter hooveerdije, hoewel dat veel lauwe, paternosters ende avemarien te lesen meer een heijdendsche raserie dan een christen ghebruuck es. Dese ende meer ander keercken juweelen hebben zij ghedaen int nieu casteel. Item vande abdije van S^te Pieters werden ooc onsprekelicke costelicke juweelen ende ornamenten verborghen ende besteet. Tclooster van Dronghene dat was te voren ooc van zijn costelicheijt

1 Buitensporigheden.

[p. 88]

al gheijdelt oft gheruumt, ende ontellicke meer andere buten ende binnen Ghendt. Ja, in alle de keercken ende cloosters van Ghendt, was men daer mede besich. Die uutnemende constighe autaer tafelen als Sente Jans eene van Adam ende Eva, gheen constigher in christenrijcke, wart met sticken wijselic afghedaen ende up den turre verborghen. In S^te Jacobs keercke quamen die ghildebroers vanden name Jhesus ende die ghildebroers van Sente Jacobs autaer, om haerlier autaer tafelen af te doene ende te besteden. Sente Barberen fiertel die van zelver was hebben die ghildebroers ooc afghedaen ende gheruumt. Den zelveren fiertel van Sente Anna, in Sente Nicolauskeercke, en bleef ooc up zijn plaetse niet. Die zelveren vergulden beelden, S^te Jans ende eldere, die zelveren aermen daer thelichdom in besloten es, beckenen, kilcten, cruijsen, als bijsonder dat zeer costelicke cruijse van Sente Pieters abdije van ghaut, peerlen ende ghesteenten, met dat cruuse Sente Michaels, tmoest al ghaen duucken, ic en weet niet waer. Die costelicste sijborie van Sente Jacobskeercke wart in deerde ghedolven, zoo werden noch vele ander rijcdommen ende costelicheden. Ja, die poorters ende rijcke lieden beghonden ooc te peinsen waer zij haer ghelt, zelveren croessen, gulden coppen, ketenen, baghen ende ander dijnghen besteden zouden, dolvent som in deerde ofte dedent eldere daer zij meenden dat bewaert zoude zijn. Tot noch toe bleef stantvastelic predickende broeder Jan Vanderhaghen, int clooster ten Predicheeren. Zij celebreerden ooc naer tsermoen een misse zeer solemnelic ende ghijnghen metten H. Sacramente, met maechdekins ende met veel toortsen, daer zij de lieden toe verwecten. Nochtans gheen clooster en stont zoo qualic in de gracie vande ghues. Zij schoten tsavonts met bussen daer up, zij hietense kettermeesters, inquisituers, tijrannen,

[p. 89]

vervolghers, die gheerne als die Canibalen ghebraden meinschenvleesch aten: daer bij wildense zegghen dat zij de wethauders ende de princen ghehist hadden up de ghene die dwoort Godts beminden, ende daer naer leefden ende brochtense alzoo an staken, daer zij jammerlic verbrant werden; maer dit namen zij breet ghenouch ende hijnghen daer vanden haren an; want vande ghene die men benijt, can men qualic ijet ghoets ghezegghen. Zoo qualic werden zij van de gues ghenueghen, dat die ghene die daer ontrent ghehuust waren, weinschten som haer huijsen van daer te stane, vreesende indien tclooster in brande ghesteken werde, dat haer huijsen ooc daer af mochten schade lijden. Zij zeijden dat broeder Jan Vanderhaghen voornoemt, in den stoel zoude ghezeijt hebben dat nu tspit in dasschen ghewent was. Sommighe schalcke gheestelicke persoonen lieten haer ooc ontvlieghen dat zij des clippels quijt waren, ende dat zij duer de vermaledijde gues om haerlieder al commen zouden; maer die patrimonie ghoet hadden waren min vervaert ende verlieten hem daer up, als dat men haer emmer dat niet nemen en zoude; maer dander eijlacen zaghen deerlic op den nuese, niet wetende waer zij haer bekeeren zouden, vreesende tspel te moeten ghenieten dat curts in Vrancrijck ghebuert was, ende daer te voren in Inghelandt, in Schotlandt, in Duijtschlandt ende eldere, daer zij uutghemonstert waren ende in sommighe plaetsen veel lachters, pijne, aermoede, ja, verscrickelicke dooden lijden moesten. Ende up den xx^en augustij cesseerde broeder Jan Vanderhaghen voornoemd van in zijn clooster te predicken, daer veel volcx, dat daer gheerne plach te sermoene te commen, in beroert was. De mare ghijnck dat hij qualic te passe was ende bloet spau; men zeijde dat hem gheraden was van sommighe, maer hij zou ghezeijt hebben hij en zouts niet laten, al waert schoone

[p. 90]

dat hem van de ghues daeromme an zijn leven ghaen zoude Hij plach somtijts te predicken: ic en zal dit of dat niet laten te zegghen, al zouden de gues ofte ketters bersten van quaetheijt; welcke woorden of dierghelijcke vande sommighe hem qualic afghenomen waren, als of hij uut een nijdighe partijelicheijt zulcx zoude ghezeijt hebben, welcke invije ofte verbostheijt nemmermeer rechtelick de waerheijt (zoo zij zeijden) voortbrijnghen en can, maer laet hem verwinnen van zijn eijghen passien ende fuerien, ende dat ooc Aristoteles zecht dat die kijvende oft twistende argueert niet recht ofte wel en disputeert. Andere die nament hem ghoelic ende wel af, endeleijdent toe zijn jaloursije des gheloofs ende die cloucmoedicheijt zijns herten als die zijn vijanden ofte liever de vijanden des gheloofs niet flatteren en wilde, maer avontuerende, als een ghoet herder, zijn leven voor tgheloove, alleene Godt ende de waerheijt voor zijn ooghen stellende; ende al wast dat vele hem in zijn sermoenen zeer presen, zoo zij ooc deden den canonick ende den onser vrauwen broedere die Sente Jans preecten, maer beneden hem, nochtans wasser daer die hem ende die andere in veel poijnten begrepen¹ ende bespotten, zegghende dat zij dicwils met vele lamme dijnghen, lueghenen ende droomen bezich stonden ende de waerheijt veel te curt deden. Dat was daeromme meschien om dat zij naer haren zin ende fantazie niet en preecten, zoo haer hooren juecten, hoewel datter ooc catolijcque gheleerde lieden waren die ooc sommighe fauten noteerden. Maer of zij daer recht an waren, (al meenden zijt wel) dat zoude gheleghen zijn in pondereringhe, ventileringhe ende dispuut, want tes meinschelic somtijts falen ende hem mesgrijpen, waer af niemant vrij en es;

1 Laakten.

[p. 91]

maer een ghoede ooghe can zulcx wel verschoonen, ghelijck een quade ooghe tzelve vereerghert ende dicwils in eenen contrarien quaden zin betrect.