Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

Cap. XIII.

Die ghesteltenesse van onser vrauwen ommeghanck, ende hoe hij dit jaer achterbleven es, ende hoe ooc te voren in de paeschdaghen int jaer lxvi achter bleef die rijve¹ van Sente Anthonis ende wat men daer mede al plach te bedrigvene.

Thadde alzoo van allen auden tijden costume gheweest, eenen schoonen ommeghanck te hauden tsondaechs naer onser liever vrauwen dach alfougst, wesende doe den xviij^en der zelver maent, ende droughen omme eenen fiertel van onser vrauwe, uut onser vrauwe keercke up S^te Pieters, daer menich meinsche in zijn lijnwaet, met blooten hoofde, voeten ende beenen ghijnck, van in der nacht beghinnende, met grooter devocie, zoo Davidt voor die aercke Godts hem verootmoedichde. Eenen priester pleecht, in de voornoemde keercke, omtrent der middernacht, een misse te celebreren, dan ghaet hij, eerstmael verzelschapt met veel devote lieden ende eene die met ij bellen gaet al clijnckende, den voornoemden ommeghanck buten ende binnen der stadt, zijnde

1 Fierter.

[p. 61]

wel twee mijlen weechs, ende daernaer, in den dach, zoo draecht men den fiertel omme met schalmeijen, processie ende ghildebroeders oft gedeputeerde vande prochie, met ij lijnen, daer zeer veel lieden in haer lijnwaet inneghaen. Daer wart veel fraijicheijt bedreven ende hijstorien rhetorijckelic ghespeelt ende up sleden ghevoert, uuten auden ende nieuwen testamente, een helle ende veel danssen van duvelen, zeer constich ende verscrickelic toeghemaect vertoocht; want hij vermeerderde ende verbeterde alle jare, zoo dat men daertoe die straten met staken ende coorden afsloot ende platte stellijnghen maecte als brugghen, om tvoornoemde vertooch te beter te moghen ziene. Hier toe waren zeer behulpich sommighe vremde ghezellen van Audenaerde ende Curtrijcke, die te Ghendt commen wonen waren ende die haerlier ommeghanghen (die de schoonste van Vlaenderen zijn) alzoo beghonden te Ghendt te conterfeeten, want te voren en wast maer eenen ommeghanck van jonghe kinderen, ongheschict ende zonder oordene. Daer was ooc eenen duvelmakere, woonachtich te Crommenhessche, die dese maniere van duvelen uutstelde ende zeer aerdich ende constich daer af was, maer alle dese spelen en ghijnghen buten der stadt niet, zoo dander volck dede, ooc en ghijnck dander volck niet al duer dwatere vander riviere ghenaemt de Leije, daer ment heet den Wittenaert, maer alleene diet beliefde ende de ghene die den fiertel droughen, ende ditte meer uut een voorghenomen devocie ofte viericheijt, dan uut eenighe ander oorzaken. Neghen daghen lanck was tvolck aldus desen wech ommeghaende, doende haer offeranden in diveersche keercken ende capellen, ooc aelmoessen ghevende die aermen die daer om Godts wille zaten. Daer waren ooc gracien ende pardoenbrieven toe verleent, ende, in onser vrauwen keercke voornoemd, zaten alle die ix daghen duere veel biechtvaders met witte

[p. 62]

roijkins in dhandt, om der lieden biechte te hooren die daer hare offeranden quamen doen. Maer vele ghijnghen ooc den zelven ommeghanc kuut aelwaricheijt¹, ghaende som contrarie jeghen tstroom, om alle die schoon aenzichten van die jonghe dochters ende meiskins te ziene, die haer gheerne aldaer vertoochden ende ghijnghen vermeijen, meer om ghezien te zijne dan uut devocie. Ander ghijnghen om ghoede chiere te maken, om buten onderweghe een ghans ofte duve jonghen te eten ende den wijn te drijncken. Den pastuer vander keercken, die met sommighe zijne medehulpers gheerne ghezien hadde dat men noch (niet jeghenstaende den troublen tijt) den voornoemden ommeghanck ghehauden hadde, es ghecommen bij schepenen vander Kuere, tzelve an hemlieden begheerende te willen ghedooghen, dwelc mijn heeren schepenen niet expedient en dochte, vreesende datter eenighe gheckijnghe oft ongherieve af zoude moghen gheschien. Dit scheen ooc voorbeteekent te wesen; want een lettel tijts daer te voren es onser vrauwen autaertafele metter beelde, men weet nauwelic hoe ofte waer af, verbrant, daer men den zelven fiertel verzouckende was. Alzoo sommighe hijstoriescrijvers wilden conjectureren dat duer tverbranden der grooter brugghe tot Mens zoude beteekent zijn dat die twee groote rijcken als Vrancrijc ende Duijtschlandt, die te voren duer Carolus Magnus eene ghemaect waren, wederomme van melcanderen zouden ghescheeden werden, dwelc curts daernaer gheschiede, al en es zulck dijnghen niet zekere, nochtans esser altemet ghemeerck up te nemen; want Godt laet zijn teekenen, als hij ijet veranderen wilt ofte eenighe plaghe laten gheschien, somtijts te voren blijcken. Ten was ooc gheen wondere dat desen ommeghanck in desen

1 Dartelheid.

[p. 63]

tijt cesseerde, anghezien dat ooc den ommeghanck van St. Anthonis, (welcx figuere men van Belle in West Vlaenderen, alle jare te Ghendt plach te brijnghen ende in ander quartieren van Vlaenderen omme te draghen, daer zij groot ghewin an deden) ooc daer te voren achterghebleven was, te weten up den tweetsten paeschdach, daer schepenen van beede de bancken mede pleghen te ghane ende inne te halen, van Sente Pieters afcommende, zeer statelic ende solemnelic, met die balius van Ghendt ende van Sente Pieters eerlichede, elc met zijn frissche cleeders an, ooc metten proost, prioor ende monicken van Sente Pieters abdie, met haer costelicste cappen ende met diveersche processien verchiert ende vercnaept, daer over beede zijden, vander straten tvolck groote reverencie dede ende sommighe simpel vraukins ende ander persoonen over haer knien vielen, bewijsende dees beelde zeer groote eere, te meer omdat zij met zoo eerlic ende statelic een ghezelschap inne ghehaelt wart. Nochtans en wast anders niet dan een haut of blocxkin waerinne ghesneden was, totten schaudere, die figuere van eenen man met eenen baerde, naer die ghelijckenesse van dien heleghen heremijt Sente Anthonis ende alzoo daerup gheschildert ende chierlic ghestoffeert, ende was daer over een viercant troonkin ghemaect daer bellekins an hijnghen ende voren ghijncker eene met bellen, al clijnckende. Hier inne en was gheen helichdom noch relijcquen vanden zant¹ dan alleene bloot gheschildert haut, zoo voorseijt es; welcke figuere, wanneer zij daer mede buten der stadt poorte waren, pleghen te steken in eenen leren zack oft male ende te weerpen oft schieten over de grachten ofte in de mande van eenen waghen te smacken, ende de treme² daermede zij hem

1 Heilige.

2 Draagsto el.

[p. 64]

draghen ooc, de welcke men vaude met leden in tween, daertoe ghemaect zijnde, hier toe schenen schepenen van audts gheinduceert zijnde, ooc schanc men den voorschepenen, de balius ende de pencionarissen elc een paer nessen¹ ende vercreghen alzoo in diveersche keercken te Ghendt stacie, om zeker offeranden vande devote lieden te innent, ende trocken dan duere, daer vijf of zes daghen gheweest hebbende, wederomme uutgheleet werdende met schepenen ende ander notabele vander stadt. Maer eenen ghoeden tijt daet te voren plocht mer al ander spel mede te spelen; want boven de voornoemde eere diemen dese figuere an dede, zoo plachmer mede te zotten ende te alven,² alzoo zaen alst buter poorten quam up Sente Amantsbeerch; want de baveneers (alzoo ghenaemt vanden clooster van S^te Bavo, dat stont daer nu tnieu casteel staet, ende warent die daer ontrent woonden jonghe ghezellen ende quade clossen die men daer vele plach te vinden) ende de mudeneers, dat waren de vechters vander Mude, die ghemeenlic de meeste ende steercste in ghetale waren, ghijnghen ghemeenlic alle jare eenen camp up S^te Amantsbeerch jeghen melcanderen, om dees rijve oft figuere te hebben ende alzoo eenen streeck weechs, buten te lande medeloopen ende schumen, om boter, eijeren, wusten, vleesch, vlas, enz., dat zij vele ghecreghen. Hierom tracmen blancke zweerden uut ende hieuwen melcanderen up dlijf, trocken ende soochden dees figuere, ghelijck de katte de muus doet, vielen ende rolden vanden beerch van boven nedere ende ooc de figuere ofte beeldekin mede, dat lach daer ooc ghewintelt (ic en weet niet waer) ijewers int zant ende diet ghecrijghen conde ende die de quaetste, cloucste ende

1 Beurzen.

2 Gekken.

[p. 65]

steercste waren, die liepen met de proije duere ende alzoo nam dees heijdensche raserie een hende. Zoo zeer verblent was tvolck hier inne, dat vele meenden dattet al recht was datter gheschiede. Aldus wart den helighen zant gheeert, dwelck hem meer een walghen ende een gruwen dan een eere was, ende daldermeeste eere ende lof, die men eenich helich andoen mach (dat es dat men haer duechdelic leven naervolcht) en wart daer niet ghepeinst. Ziet hoe de duvel, onder eenschijn van helicheijt, zijn oncruut zaeijen can, ende ons aerme blende ruijschen de ooghen des verstants, verbinden ende betoveren. Hoe grof nochtans ende hoe tastelic dat hem desen plompen duvel liet meercken, zoo was tvolc zoo beraest, dat zij niet af en lieten zulcx te huseren. Men hoorde ooc niet datter eenighe sermoenen jeghen ghedaen waren: den eenen blenden leedde den anderen in de gracht; ja, zoo was tvolck daerwaert met eenen zotten ijver ghedreven ende vele uut ghoeder devocien, dat int jaer xiiij^c xcvij, als dese figuere sHelichs Christ was, (een keercke die plocht te stane neffens tvoornoemde nieuwe casteel), tvolck zoo gheweldich quam uuter stadt over die hauten brugghe, zoo dat zij inviel ende brack, ende daer versmoorden wel xxvij lieden, onder mans, vrauwen ende kinderen, in de Schelde die daer ghemijnghelt es metter Leije. De moeder van Neelkin Praet, bevrucht zijnde, lach ooc int twater en palofte ende leet daer zulcke vreese dat haren zone voornoemd, die zij daernaer baersde, zijn leefdaghen zodt was. Langhen tijt daernaer heeft dese vechtijnghe gheduert, tot in onser tijden toe; maer de groote eere die de deghelicste vander stadt dees beelde andeden en bleef maer achter voor deerste reijse, in de paeschdaghen xv^c lxvi, zoo voorseijt es; want van doe beghonde men al wat te riecken vanden toecommenden deerlicken tijt, daer hem niemant af beloven en can.