Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 33]

Cap. VII.

Van deerste nachtwake die die van Ghendt beschicten. Van sommighe ghevanghenen vander secte die uutghelaten waren. Hoe die pedicanten die bij Ghendt ghepreect hadden, te Deijnse ghijnghen preken ende hoeveel lieden van beede de partijen bedroeft ende bevreest waren, ende waer of dat men meent dat den name gues ghecommen es.

Des nachts daer naer, dat was den xxiij hoijmaent (1566), waecten de busschieters, vleeschauwers, vischcoopers ende dierghelijcke, die van audts tot hulde ende bijstant van heere ende wet, (alst noot es, ende daertoe verzocht zijnde) verbonden zijn, wel vijf hondert steerck, uut laste van schepenen, ende schieden smorghens voor den vijf hueren, ende aldus commende vander nachtwake, lieten al haer busse afghaen: dit maecte een groot gheruchte, zoo dat veel mannen uut haren bedde schoten, schuvende haer veinsteren ende commende alf ghecleet up tstrate, melcanderen vraghende watter schulen mochte. De vrauwen ende kinderen waren zeer vervaert, meenende datter eenen uploop in de stadt was; want lettel ijemant van deser wake wiste ende en hadden te voren gheen gheschut bij nachte ghehoort. Daer waecten ooc up tstadthuus zeker schepenen vander Kuere ende van Ghedeele, pencionarissen ende secretarissen, serjanten ende boden, bij ghebuerten oft bij toure. Dit was deerste beghinsel van waken dat men te deser causen hilt, om des troublen tijts wille; want niemant en wiste oft was verzekert hoet hende nemen zoude, ende waerwaert dat draeijen zoude; veel eerlicke mannen die niet gheerne quaet beroct en hadden, en schicten niet vele min haer lijf of ten minsten haer ghoet daer te laten, zoo vreeselic het hem den

[p. 34]

tijt anzien.'T sanderdaechs den xxiiij^en hoijmaent (1566), wart te Ghendt uutghelaten, bij den heeren van den rade, eenen doopsghezinden, die langhen tijt ghevanghen gheweest hadde, ende was een minister die lieden herdoopende ende zulcke valsche leere leerende, de welcke zoo hij manck ofte vercruepelt was in zijn gheloove, ooc manck ghijnck in deen been. Hij was van Zomerghem ende bekeert, zoo de mare (maer flauwelic) ghijnck. Ooc waren zeker ghevanghenen uut den Sausselette ghelaten, die ooc ter causen vander religie ghevanghen waren, ende waren costeloos laten ghaen. Van ghelijcken was ooc uutghelaten een vrauwe persoon die tsente Pieters, int clooster, langhe ghevanghen hadde ghezeten, ende was doopersghezint, nochtans weijgherde zij uut te ghane zegghende: Men heeft mijnen lieven man om dwoorts wille ter doot ghebrocht ende al ons ghoet wech ghenomen, waer bij zal ic arme vrouwe nu ghaen leven? Men trooste haer ten beste dat men conde, ende lietse costeloos wech ghaen, dwelck zij ooc niet en hadde om te betalen.

Waerom dat zulcx bij deze drij wetten ghedaen was, mach men meer presumeren dan de waerheijt wel weten; oft zoude moghen ghedaen zijn om den trouble vanden volcke te mijden, die nu den stock in dhandt hadden ende naer de justicie niet vele en vraechden, meenende dat haer zake ghoet ende recht was, zoo haer die predicanten buten eenpaerlic in bliesen, up avontuere dat zij niet met eenen psalmzanck, de vanghenesse zelve up en liepen ende zulcke ghevanghenen uut lieten, ghelijck alreede tot Aermentiers gheschiet was, vreesende oft zij tot ander zaken verghaert wesende, dan voort tenderen mochten, dwelc al waert in dien ghevalle niet onwijselic, maer zeer discretelic vander wet ghedaen was; want een medecijn of cijrurgien verzoet

[p. 35]

oft verstranct zijn medicijnen, drancken, electuarien, suppositorien oft ander medicanten, naer dat hij ziet die qualiteijt vander ziecte, passie ofte quetsuere vanden pacient, alzoo die edel justicie, als een wijse meestersse, doet haer kueren ende weerct an dlichaem der ghemeente, naer dat zij ziet dat ghedisponeert es ende alderbest verdraghen mach om ghecureert te werden, somtijts met incisie oft snijden ende ooc somtijts veel zoeter ende gracelicker.

Zoo breet ende ampel quam dees ziecte oft quale onder tghemeente (ghelijck eenen cancker altijts voorder crupende ende inhetende) dat te Ghendt, bij eenen Lievin de crehierdere, openbaerlic uutgheroupen wart achter straten zoo wie reijsen wilde naer Deijnse (daerwaert dat dees predicanten alsdoe ghetrocken waren), die zouden haer vinden om tscepe te ghane, tot alzulcker hueren ende plaetse als hij noumde ende desingneerde, waertoe haer vele nieusghierighe lieden ende die de pijne wel mochten, bereet maecten, ende ghijnghen tsavonts tschepe, varende al den nacht, om smorghens te Deijnse te zijne (verstaet die geus ghezint waren). Die van Audenaerde ende daer ontrent, wetende dat men up dien dach daer predicken zoude (want zijt melcanderen al overscreven oft andersins de wete lieten), meenden haer daer ooc wel te vinden, maer den magistraet van Audenaerde deden die poorten der stadt ghesloten hauden. Ende zoo die van Ronsse ooc waenden daerwaert duer Audenaerde te commen ofte daer neffens over de Schelde, en conden ooc niet duere, want up de Schelde hadden de heeren vander stadt al die schepen up dander zijde vanden water doen legghen, verbiedende dat men niemant alsdoe over de Schelde zetten en zoude. Maer die van Ghendt waren daer wel tien duijsent steerck daer dat meester Gillis Coorne ende die Onghenaes ghebroeders voornoemt som te peerde zijnde, als den voor-

[p. 36]

noemden meester Gillis, hilpen onder tvolck, dat gheweere hadde, eenen rijnck oft slecke maken. Dees predicatie ende feeste ghehent zijnde, quamen zij vele te Ghendt ter Bruchsepoorte inne, naer huus, ende zonghen oft riepen: vijve le gues.

Ende up sinte Jacobsdach, den xxv^en in hoijmaent (1566), was wederomme ontrent Ghendt ghepredict, dwelc vele ghoede verreziende lieden, gheestelic ende weerlic, leet om hooren was, dat dees nieu predicatie ende onbehoorlicke administratie der sacramenten van de zulcke zoo deerlic mesbruuct was, biddende Godt almachtich dach ende nacht, om ten minsten ontsleghen te zijne van zulcke errueren ende dolijnghen, ontrent die stadt van Ghendt daer zij woonachtich waren, overdijnckende dat dit een groote vreeselicke plaghe ende gramschap Godts was, over tvolck, gheestelic ende weerlic, alle dees Nederlanden duere, want gheheel den westcant was vul van deser predicacie t'Andtweerpen noch aldermeest, item in Brabant, Hollandt, Zeelandt, Heneghauwe, som int gheheele ende som in deele ghijncter duer dees predicacie al te quiste; tscheen dat zij met menichten in dees landen (men weet niet hoe) ghecommen waren, ende over dander zijde zoo baden ende deden bidden dese voornomde predicanten dat hare predicacie (die zij tbloote ofte tpuere Godts woort noumden), soude moghen ghoeden voorspoet hebben ende ghewurtelt werden in die herten der meinschen, ende dat Godt daertoe zoude willen verwecken ende ghoetwillich maken die overheden ende machten, gheestelic ende weerlic, dit baden ooc zeer vele die men heet ghuesghezinde, met tranen ende met hertelic zuchten nacht ende dach. Aldus wasser eenen wonderlicken strijt ende zwijmelinghe onder die zinnen der meinschen, zoo dat zij vele van drucke ende banghicheijt des herten, (zoo wel over deen

[p. 37]

zijde als over dander zijde) schenen te ghaen al quellende zoo dat haer daghelicx voetsel afghijnck. Daer wasser ooc die de zake licht woughen onder de ghuesghezinde, meenende dat zij haer dijnghen al varijnck¹ claer hebben zouden ende waren zeer blijde ghezint, lachende ende tsamen sprekende ende vergharende met hoopkins. Maer om dat wij hier vanden name ghues vermanen ende noch vermaent hebben, zoo waert wel behoorlic dat men zeijde hoe hij upgheresen es, waeraf men dese oorzake zecht te zijne, te weten dat tanderen tijden hier te voren bij zeker edelmannen vander nieuwer religie ofte die favoriserende, somtijts eenighe requesten (tot libertheijt tenderende, den gheloove anghaende, ofte om verzoetijnghe vander inquisitie, die doe was ende noch meer wies ende toenam) bij de gouvernante secretelic ghepresenteert werden, ende als men die ghelesen hadde ende vraechde waer den persoon oft persoonen waren diese hadden ghepresenteert, zoo en wister niemant af te spreken, noch men condense nieuwers vinden; want zij, uut vreesen van ghevanghen te zijne ende daerom in lijden te commen, haer bedect hilden, ende als dit noch somtijts gheschiede ende zulcke requesten noch onder dander bevonden ende ghelesen werden zoo dedense die heeren terstont an deen zijde weerpen oft schueren zegghende uut een verachtijnghe: tzijn ghues oft rijbauten diese hier ghepresenteert hebhen, sectarissen die gheerene een ander policie zaghen, die naer haren zin ende zotten cop ware; want ghues es alzoo veel ghezeijt als guijt oft rijbaut; maer naer dier handt esser een requeste openbaerlic bij de gouvernante ghepresenteert van eenen grooten hoop edelmannen van machte ende van namen, die haer zelven ontdecten, zoo voorseit es, ende als de gouver-

1 Gauw, spoedig.

[p. 38]

nante vraechde wie dese requeste presenteerde, zoo quamen zij alle met een ghedruus binnen ende spraken: wij alle tsamen zijnt diese presenteren, als oft zij wilden zegghen meerct nu wie die guijten oft rabauwen zijn, die ghij alzoo ghescholden hebt, over zulcx werden sommighe jonghe edelmannen cleen ghedraeijde schotelkins met cnopkins (die men ghues schotelkins noumde) an haren kenie draghende ende ooc maelkins, openbaerlic daer in glorierende, ghelijck die eerste christenen glorieerden tot Antiochien als hemlien als dwase ende ghecke leeraers thaer vanden crune (vanden heijdenen ende vervolghers) gheschoren wart ende huseerden van doe voort dat alle priesters ende cleercken der christenen zulcke crune draghen zouden, voor een eerlic ende bijsondere teeken der versmaetheijt die de eerste christenen om den name Christi gheleden hadden, willende dees nobilisten daerduer elcken tooghen hoe vaillant ende cloucmoedich dat zij nu waren om haer zaken te vulvoeren ende tot eenen ghoeden hende te brijnghen. Sommighe deden ooc maken (zoo ic ghezien hebbe) maeletkins van zelver ende zelver verghult, ooc van ghaude, daer ij handekins in melcanderen up ghefigureert waren, willende daerduer tooghen dat zij melcanderen trauwe ende bijstant belooft hadden; om duer tscheeden niet in eenich ongheluck oft verdriet te commen. Dit naervolchden veel cooplieden, die meest an de nieu religie hijngen (mits dat zij veel vremde propoosten horen ende zien, als zij reijssen), hebben ooc ghuesschotelen doen maken som van zelvere oft ander matterien, daermede zij melcanderen ende haer ghasten feesterende, eenen dronck toe brochten, maer aldermeest wart zulcx ghehuseert in die groote, rijcke ende vermaerde coopstadt van Andtweerpen, welcx ghelijcke in gheheel Europa niet te vinden en es.