Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 20]

Cap. V.

Van veltpredicacien, van een voorghebodt ende van sommighe propoosten ende arguacien onder die van Ghendt, desen anghaende, ende hoe zij met gheweere begonden ter predicacie te ghane, in diveersche quartieren van dese Nederlanden.

Te Ghent (dats te verstane daer ontrent) en hilt men ooc niet af van veltpredicken, want den x^en in hoijmaent, up S^te Amelbeerghen dach, preecte men weder tot Stalendriessche, een mijle vander stadt, ende daer waren wel viij of ix duijsent meinschen, ende quamen naer huus ontrent den vj hueren van den avonde, als oft een processie gheweest hadde.

Ende tsanderdaechs den xj^en hoijmaent, donderdach zijnde, wart te Ghent, met trompetslaghe, uutgheleijt, ter plecken daer men ghewonelic es de voorgheboden te publieren, dat hem niemant en zou vervoorderen ter nieuwer predicatie te ghane, up de penen int mandament begrepen, van shoofs weghen uutghegheven, daer bij voughende ende verclarende dattet der heeren oft edelmannen wille of begheerte niet en was (van die de requeste ghepresenteert hadden an mij vrauwe de gouvernante, om de spaensche inquisitie niet te hebben hier in dlandt), dat men aldus dees nieuwe predicanten zoude laten preken ende haer ghaen hooren, met meer ander redenen int zelve voorghebodt begrepen. Dit scheen ghedaen zijnde om tvolck uuten hoofde te steken die fantazien oft ghepeinsen als dat die nieuwe predicanten zouden ghecommen zijn, duer toesteken van sommighe groote meesters vanden hove, mits dat zij meenden tstonde thove al onheffen, ende dat zijts niet eens en conden werden,

[p. 21]

ende dat aldus dees predicanten, in dese Nederlanden, talle canten gheschict waren om tvolcx herten totter nieuwer religie ghehuldich ende bereet te maken, want mits dat tghepeins vrij es ende de tonghe quaet om binden, ende den jeghenwoordighen tijt daer toe veel oorzaken ghaf, zoo clapte elck zulck als hem ghoet dochte ende te voren quam, zegghende wart dat men dees predicanten hier niet en wilde hebben, men zout wel beletten, men hadde maer die predicanten te apprehenderen oft te vanghen, want die gheweert zijnde, zoo en zou daer gheen verghaderijnghe meer wesen: den herder wech ghenomen zijnde, de schapen zouden ghaen dolen oft verstroijt loopen. Ander spraken dat ware odiues, daer mochte onder tvolck een beroerte uut commen, daer jeghen dat dander streden ende spraken datter gheen perijckel in geleghen en ware. De predicanten te Ghendt, te weten eenighe van dien, ghaven ooc haer advijsen, daer zij up den stoel stonden, ooc zonder daer toe verzocht zijne, radende ende stauwende die magistraet ende den ghemeenen man tot jeghengheweere, dat men met ghewapender handt inden hoop slaen zoude, zegghende: die van Ghendt hebben hier voortijts vaillante crijschmannen gheweest, waer blijft haer couraige ende manlic herte nu? ende dierghelijcke woorden die zij haer dicwils lieten ontvlieghen, dwelc nochtans vele lieden van eeren ende verstande niet ghoet en dochte, om dat men aldus zoude moghen gheven de quaetwillighe ofte die vander nieuwer religie (die daghelicx in grooten ghetale wiessen, alle dese Nederlanden duere), occasie van grammoedicheijt ende groot beroerten, alzoo men eenen schoonen spieghel ghezien hadde an dat edel conincrijcke van Vrancrijcke, om alzoo alle dese landen bedorven te werden met oorloghen, ja den eenen ghebuer jeghen

[p. 22]

den anderen te verwecken; dattet ooc groot jammer ware, dat men die simpel ghemeene lieden, mannen, vrauwen ende kinderen, audt ende jonck, die som uut grooter devocien daer ghijnghen hooren predicken, zoo dat zij haer van tranen niet en conden onthauden, zoo jammerlic zoude quetsen ende dootslaen, dwelc in dat cas den eenen vriendt den anderen zoude doen, ende haer moeders ende zusters ende meer ander maechschap ende ghoede vrienden daer onder zoude moghen vinden. Ander spraken dat die papen ofte monicken daer jeghen zelve uuttrecken ende tgheweere annemen, tes haer oorloghe, tghaet hemlien anne, men preect jeghen haren pottaigepot ende ghiericheijt ende ander abusen, ooc zijn de veltpredicanten veel uutgheloopen broers ende monicken, dus eijst van haren volcke zelve die de wurtel van deser roere ende erreuren zijn, daerom zouden zij zelve veel redelicker de hare bedwijnghen ende wederstaen, die aldus taerm volc beroerden, maer zij willen een ander stauwen tot vechten ende zelve gherust zitten ende dan met ghemake hooren hoe de zaken verghaen zijn. Daer jeghen dat ander zeijden, ten es haren staet niet dat gheestelicke persoonen ten strijde trecken zullen, alzoot ooc waerachtich es, want tzoude zeer qualic voughen een gheestelic persoon wapenen te draghen, ende men zoutse daer duere noch veel tijrannigher schelden dan te voren, zegghende: ziet hoe bloetghierich dat zij zijn, zij nemen zelve tzweert in dhandt, tes hemlien ooc, met ghoeder acusen, verboden int concilie Pictaviense, int decretael: de vita et honestate clericorum cap. clerici... si quis...¹, daer besloten wort dat die ghewijdde die wapen draghen of

1 Cap. II. Clerici arma portantes... Cap. III. Si quis comam relaxaverit anathematisatur. (Antiquœ collectiones decretalium, Ilerdae, 1576, p. 38.)

[p. 23]

huer hair laten wassen, wouckerie anthieren, zullen in den ban ghedaen werden, waer up zij creghen in andtwoorden, dattet ooc haren staet ende officie niet en was om haer eijghen proffijten te bescheermen, ander ter oorloghe te stauwen oft te raden, ende zeijde men, hier cleven ooc de zaken des gheloofs an, zoo spraken zij, die zal men beweeren met de wapenen des gheest, met tzweert vanden woorde Godts ende niet met uutwendighe wapenen, want zulcke gheestelicke vijanden met zoo plomp een zweert dat daer toe niet en dient, niet te bestrijden en zijn, ja, zij zullen haer zelven daer duer glorieren ende groot maken, zegghende, ziet die roomsche ende den antechrist en heeft niet om hem te weeren dan ghewelt ende tijrannie, ghelijck wulfven, beeren, leeuwen ende tijgren al rasende up die meinschen vallen, zonder reden ende verstandt te ghebruucken; dit zijn rechte Turcken ende Mameluucken, die al met vier ende zweert rasen als verwoedde honden ende monsteren, ja, zijn dobbel Turcken ende tijrannen, mits dat zij christen meinschen willen gheheeten zijn, die tgheweere in zulck eenen strijt verboden es van haren Heere ende Meester, die niet en wilde dat zijn apostelen de macht zouden hebben tvier van den hemel te doen commen up die rebelle ende wedespannighe Samaritanen, hemlieden daeromme straffende, wel verstaende zoo langhe die heretijcquen stille ende zelve niet en zijn. Twas, zegghe ic, somtijts een wonder die redenen ende argumenten te hooren, die onder sommighe persoonen ommeghijnghen, die niet alle en schenen onghezauten zijnde, maer om ons redenen hier af niet te lanck te maken, zoo willen wij ons aesten om die naervolghende gheschiedenessen van desen rasenden curtsigen tijt te vertellen.

Tscheen voorwaer wel, dat tghemeene jonck volck (dat

[p. 24]

lettel experience ende verstandts heeft), cleen reverencie tot heere ende wet hadden, haerlier gheboden ende bevelen letten gheoorsaemheijt ende onderdanicheijt bewijsende, want zoo zaen als dit voorghebodt voornoemt ende meer andere ghelesen waren, zoo riepen die kinderen ende jonghe knechten eenen jau, eenen jau, ende hilden haren spot daer mede, dwelc menich eerlic ende treffelic man, die verstandt hadde, ende menighe discrete wijse vrauwe, ooc mede veel ghoede devote gheestelicke persoonen, zeer hert int herte sneed ende leet om hooren ende zien was, vreesende van eenen quaden fijn oft hende daer uut te commen; maer wat wast? de onghebondentheijt ende onwillicheijt vloeijde doe overe ende deen vloet quam up dander, want als men tghemeen volck eenighe liberteijt gheeft, zij en hauden gheen mate, zij tenderen altijt voort ende voort. Daer waren eenighe aude vrauwen die spraken openbaerlic ende overluut dat gheboden was dat men bute ter predicatie ghaen zoude ende dat die Jacopijnen ende Fremenueren tvolc verleedden, leerende haut ende steen anbeden en dat nochtans Godt gheen haut noch steen en es, maer die met hemlien accordeerden zouden ten Jacopijnen eenen schep uuten pot hebben, lieghende alzoo stautelic ende zegghende dat zijt hooren ghebieden hadde.

Te Rijsele heeft ooc zeere deze ziecte toeghenomen, want zij beghonde daer nu al met stocken ende staven, in grooter menichten, ter veltpredicatie te ghane, ten diveerschen stonden, ende hebben kinderen naer haerlier manniere laten doopen ende lieden trauwen.

Deze quale van met gheweere ter veltpredicatie te ghane beghonde ooc neffens Ghendt te rijsen, een oorzake nemende omdat mense eens met gheweere vervaert ghemaect hadde buten Sente Lievinspoorte, zoo zij som uutghaven ende zoo

[p. 25]

hier voorscreven es, ende beghonde in ander quartieren ooc alghemeen te werdene, zegghende dat zij tgheweere niet en droughen om ijemant te mesdoene, maer up avontuere of men hemlien mesdoen wilde, oft hare vrienden, wijfs ende kinderen (die daer int sermoen, zonder gheweere, stille ende zachte als lammerkins zaten) haerlier onnoosel ende onschuldich bloet sturte, dwelc zij niet- wel verdraghen en zouden connen uut natuerlicker, compassie ende medelijden, ende, want men hem hier af een voorspel betoocht hadde, zoo vreesden zij dat tzelve noch gheschien mochte ende scheerper snijden dant alsdoe sneet, aldus deen zweert (zeijden zij) doet dander int scheede blijven, maer zij en roerden niet dat dit van gheenen noode en ware, wilden zij justicie obedieren ende thuus blijven, maar neen, dwoort Godts (zoo zijt noumden) moest voren ghaen, dwelc zij wederom ghijnghen hooren up den xiiii^en hoijmaent(1566) ende maecten een groote verghaderijnghe tusschen Ghendt ende Audenaerde, in een plaetse oft rappas ghenaemt Landuut, ende waren al wel voorzien van gheweere als van rappieren, poengiaerden, deghens, rutijnghen¹, pijcken, vurcken, pistoletten, handtbussen; de landtlieden, die zulc lanc gheweere niet en hadden, hadden som haer zweerden an haer stocken ghebonden in stede van pijcken oft partisanen, om alzoo te voorder te moghen reecken. Ooc wasser daer die haer picken daer an ghebonden hadden, ende andere, brochten haer seijsenen mede. Daer was ten zelven tijde eenen zekeren prijs van schieten, zoo datter een groote verghaderijnghe van volcke was, maer meest van Ghendt, om die grootheijt vander stadt wille maer ii cleen mijlen van daer ende vele van Audenaerde ende van daer ontrent, iii

1 Rottingen.

[p. 26]

mijlen van daer gheleghen; van Eecloo ende van al tplatte landt daer rontomme. Veel lieden die daer up haer huusen van plaijsancen waren ende de pachters daer ontrent, waren bevreest van desen grooten hoop volcx, duchtende daer af verlast te zijne oft eenighe meerckelicke schade te lijden, maer men hoort niet dat daer ijemant ijet ontvremt wart, al wast datter veel schamel ende beroeijt volck onder ghemijnghelt was.