Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

[p. 16]

Cap. IV.

Van een rudesse die tot Aermentiers gheschiede, ende vande ongheoorsaemheijt der onderzaten tot Andtweerpen ende te Doornicke.

Want alwaert zoo dat wij hier gheen woorden toe en ghebruucken, de weereken zullen dees nieuwe leeringhe ghenouch openbaren ende beschamen; dwelc up den voornoemden dach, den vii^en in hoymaent, noch wel ghebleken es tot Aermentiers, een walsche stadt, toebehoorende den princie van Ghavere, grave van Egmont, gouverneur van Vlaenderen. Want tsachternoens, tusschen viere ende vijf hueren, zijn daer binnen ghecommen ontrent zes duijsent persoonen, onder mannen, vrauwen ende kinderen, de mannen vijandelic al met gheweere ende ghewapender handt; ende quamen in oorden vijf dicke, deerste alle met hallebaergien, daer naer met bussen, daer naer met vurcken, ende achter met langhe spiessen; ende daer volchde eenen hoop vrauwen ende kinderen, meijskins ende knechtkins; tscheen dat die Tectofagij¹ ghecommen waren, ghelijc zij voortrjts uut Gallia quamen. Sommighe vande principale ghinghen an de wet ende begheerden de slotelen vander vanghenesse, om uut te laten zeker ghevanghen man van haerlier nieu religie; dwelc de regimentuers weijgherden, zegghende dat haren heet zulcx niet en vermochte, anghezien dat hij een sectaris was, ende ter causen van dien ghevanghen die zij uut begheerden. Dit hoorende, zij zeijden: naer dien dat ghij ons de slotelen ontzecht, wij zullen zelve eenen middel zoucken om hem te verlossen, ende ghinghen achter een tot

1 Tectosagi. - De Tectosagen, een volk uit de Narbonensische landstreek.

[p. 17]

eenen temmerman ende haelden daer langhe hauten, waermede zij de dueren vander vanghenesse foortselic open liepen, ende upbrekende de mute, daer hij in zat die zij begheerden, haelden hem daer uute; ende alzoo daer neffens ooc was besloten een anebaptiste oft herdooper die tgheruchte hoorde ende verstont, zoo badt hij hemlieden zeere dat zij hem ooc verlossen wilden, dwelc zij hem weijgherden om dat hij van haren gheloove niet en was, maer duer zijn neerstighe bede, hebben zij hem ooc uutghelaten ende ontsleghen. Dit aldus ghedaen zijnde, zoo maecten zij up de maerct, naer crijsch ghebruuck, eenen rijnck oft slecke, ende die meijskins hieffen up psalmen oft Godts loevezanghen, ende vertrocken alzoo wederomme uut der stadt; aldus hebben ons verclaert lieden die van daer ontrent ghecommen waren.

Noch up den zelven dach (als of den hemel daertoe gheinclineert hadde geweest), zoo gheschiede t' Andtweerpen ooc zeer grooten trouble, want tvolc ter veltpredicacie in grooter menichte gheghaen hebbende, en waren niet om verbieden oft achterhauden, niet jeghenstaende een scheerp mandement vande gouvernante weghe, aldaer uutgheleijt, up tfaict van deser predicacie, waeromme an de poorten vander stadt, vande heeren ende wethauders van Antweerpen ghestelt waren zeker officiers ende persoonen daertoe vercoren, die de namen vande delinquaten, die ter veltpredicacie noch zouden willen ghaen, scrijven ende upteekenen zouden, maer zoot bleeck, dit en mocht al niet helpen, want die lieden commende met grooten hoopen naer die veltpredicacie gheghaen, zeijden ende naemden vele haer namen ende toenamen onghevraecht, met zulcke groote hoopen ende menichte datse die scrijvers niet machtich en waren te scrijven, want zij werden al roupende: scrijft mij, scrijft

[p. 18]

mij, om eerst alzoo ghelibereert te zijne om ter predicacie te ghane, ja daer rees een ghedrum ende gheckijnghe uute. Dit ziende de scrijvers, deden haer ghereeschap wech, ende schuerden haer pampieren, vindende gheenen middel meer daer toe. Aldus ghijnghen zij weder ter predicacie, wel x of xii duijsent steerck, ende hadden drije predicanten eloquent ende wel beredent, den eenen predicte in walsche voor de Walen die daer waren, ende dander ii in vlaemsche voor de Vlamijnghen ende die gheen walsch en conden verstaen. Men meende datter volck van wapenen alsdoe ghecommen zoude hebben te voete ende te peerde, dat te Liere ende daer ontrent gheleghert was, ende dattet hertooch Henrick van Brunswijc daer uut laste vanden hove beschict hadde, maer daer en es niet af commen, dan dat den grave van Bredenroode in Andtweerpen ghecommen es, als haer bescheerm heere, zoo dat daer zeer vremdelic ghijnck, mits alle die vremde nacien, die binnen der stadt costumelic zijn; voor alle huijsen hijnghen bij nachte lampteernen, ende men beghonde de straten met ketenen af te sluten jeghen den anloop van peerdevolck ofte ander rudesse. De mare ghijnck datter sommighe toe leijden om den grave van Bredenroode te duerschieten, te weten ii persoonen die hem brieven brachten, maer die bussen sloughen faute, ende dat zij van sommighe gheestelicke daer toe uutghemaect waren, omdat zij vermoedden dat Bredenroode ghues ghezint was, maer mits dat dese mare onlanghe continueerde, zoo es zij twijfelachtich te hauden.

Zeer ontrent desen tijt, ofte wat daer te voren, was te Doornicke, met trompetslaghe, verboden te ghaen hooren predicken de nieu predicanten, up de verbuerte vanden lijve, maer tvolc van dien zinne en beijden niet langher dan tsanderdaechs, ende trocken wel tot x duijsent buten der

[p. 19]

stadt ter predicatie, niet obedierende der overheijt ende magistraet, waeromme die heeren vander wet ontboden bij haer die ghuldenen vander stadt, die metter busse ende boghe conden spelen, hemlieden voren haudende, hoe zij bij eede, van auden tijden, verbonden waren heere ende wet bij te stane ende die stadt te helpen bescheermen jeghen hare vijanden; zij kenden dattet alzoo waerachtich was, ende overzulcx was vander wet weghe an hemlieden begheert ende ghelast dat zij tzelve alnoch onderhauden ende doen wilden, dwelck zij ooc consenteerden ende beloofden te doene, maer als haer die heeren voren leijden te ghane an den hoop die buten der stadt ter predicatie was, met haer gheweere voornoemt, zeijden dat zij deze voor gheen vijanden der stadt en hilden, en waren ooc van gheenen zinne die te bevechten oft te beroeren, mits datter vele van haren vrienden ende maechschepe onder ghemijnghelt waren, als haer vaders, moeders, broeders, zusters, hooms, zwaghers, cosijns, nichten, haer kinderen ende dierghelijcke, die gheen vijandtschap met allen up de stadt en droughen, maer van herten haer welvaert begheerende waren. Aldus bleef dit voornemen onvulcommen, dwelc vele talderbeste dochte, andere jugierden anders.