Van die beroerlicke tijden in die Nederlanden en voornamelick in Ghendt 1566-1568

Cap. III.

Van een edict up tfaict vande nieu predicatie, van eene justicie te Ghendt ghedaen, ende van een predicatie ontrent Ghendt ende een disput van deser leeringhe.

Margareta, mij vrauwe de regente, met haren raet ziende tanstaende perijckel datter voor handen was, ter causen van dees nieuwe predicatie, zant uute een mandament, dwelc eerst ghepublieert was bij den raet van Vlaenderen te Ghendt onderhauden, ende daer naer bij schepenen vander keure, inhaudende, onder andere, zoo wie de nieuwe predicanten heretijcquen logierde, favoriseerde, thaerder diffencie een

[p. 11]

mes trocke ende ghijnghen hooren prediken, dat ware up arbitrale correctie; ende zoo wie eene van dees predicanten vercreghe, zoo dat hij gheraecte in handen van justicien, zoude hebben van des predicants ghoede vi^c carolus ghuldenen, ende, indien hij gheen ghoet en hadde ofte zijn ghoet te curt schoote, dat zoude men vuldoen van sconincx weghen, onsen gheduchten heere, in Spaingnen wesende, die Godt bewaren wille. Dit mandement was veel zachtere dan de voorghaende mandamenten gheweest hadden, ende was ghedaen om datter gheenen uproer uut commen en zoude.

Ten zelve daghe was bij den raet ghejusticiert, up een schavot, een rijcke man, Artus ghenaemt, uut Hollandt wesende. Hem wart eerst zijn rechter handt afghehauwen, ende daer naer den hals. Hij was een flencx vierschoot man, met eenen langhen breeden baert, zeer staut ende moedich, waer omme zijne handen, als hij up tschavot brocht was, zeer vaste ghebonden waren; hij hadde voortijts voor den princie in veel crijghen gheweest; hij was in sgraven casteel gheleijt ten castijemente, ende hadder eenen langhen tijt gheleghen, ghoede chiere makende, want men hem dicwils veel ghelts overzant; ende hadde daer te voren up tcasteel te Rijpelmonde ghevanghen ghezeten; ende als daer vande ghevanghenen tvier in ghesteken was, zoo brande bijna aldereerst de brugghe af, daer over dat zij haer meenden te salveren, mits dat zij tvier in de poorte ghesteken hadden, want zij anders daer niet uutgheraken en conden; ende men zecht dat hij belette dat zij niet en verbranden tsecreet daer veel brieven vanden lande van Vlaenderen in laghen, dwelc hem in ander zaken verschoonde, anghaende de pugnicie die daertoe stont; maer, zoo voorseijt es, te Ghend tghevanghen ligghende ende somtijts overwillich sprekende als hem den wijn bevijnck, zoo zeijde den supier Olivier De Vettere,

[p. 12]

ghenaemt Livins bastaert zone, die ic uuter vonten gheheven hadde, dat hij hem dissimuleren zoude, oft hij zoude hem vaster ende bewaerder legghen daer hij zoo veel liberteijts niet hebben en zoude. Hij sprack onbedacht als noch een jonc man zijnde, ende den anderen, willende een heerschap zijn, nam dat zeer qualic, mits dat hij zeer couraigiues was, ende speet hem dat hij van een, die veel minder ende jongher dan hij was, alzoo zoude als een kindt gherijnct zijn. Aldus des daechs te voren, desen Artus, zijn vierdere wel ix stoopen rijnswijns ghedroncken hebbende, creech tsavonts wederom woorden jeghen den supier, ende terstont nam eenen snijer ende planten hem jueste int herte, zoo dat tbloet jeghen de posten speijte, ende achtereen nederzanck ende straf¹. Desen supier was een frisch, jonc man ende hadde ooc ter nieuwer predicacie gheweest eer hij dit faict committeerde. Up den zelven dach werden de scraghen ghestelt daer men de berderen vanden schavotte up pleecht te legghen, als men daer up ijemant zal ghaen justicieren, ende datte voor eenen anderen pacient; daerom sprack desen Artus tot den man die de scraghen ghijnck stellen: ic zie wel tzal ijemants ghebuerte ghaen zijn, tes quaet verdient, ofte dierghelijcke woorden; ende den raet vande heeren veranderde, zoo dat dien persoon alsdoe niet daer up en quam te steerven, maer desen Artus zelve (zoo ghehoort es) die daer naer up den zelven avont den supier doot stack, ende tsanderdaechs daer up gherecht was. Waeromme hij, up den dach als hij steerven moeste, desen zelfden man uuter vanghenesse ziende, sprack hem an ende zeijde dat hij lettel gheweten hadde dat die scraghen, die hij hem den dach te voren zach ghaen stellen, voor eenen anderen zouden te

1 Starf.

[p. 13]

passe commen, om daer zelve up ghejusticiert te zijne; niet min, hij sprack dat hij de doot wel verdient hadde, maer beclaechde des supiers doot, die, zonder eenighe kennesse te gheven, duer zijn fuerie ende dronckenschap ter doot ghebrocht was. Nu zullen wij weder ghaen hooren van die veltpredicacien.

Den vii^e in hoijmaent, zondach wesende, als tot der overheijt gheen obediencie hebbende, preecte men wederom tot Stalendriessche, tsachternoens bij schoonen daghe, ende daer was volc met duijzende vander stadt ende van buten ten platten lande, veel ghemeen volck, ende die niet zeer bewandelt waren in de helighe scriftuere ende in die oude doctueren; lieten hem dijncken dat nu eerst de waarheijt gheopenbaert wart ende trechte evangelium ghepredict, mits dat die predicanten almeest de scriftuere alegierden zeer dapper ende wackere; ende lieten tvolck zien in hare testamenten oft haer niet alzoo ghetrauwelic ghepredict en wart, van passaige tot passaige, alzoo tnieuwe testament inne hilt, welck woort den heere bevolen haddYYYYe alle meinschen te vercondighen, ende niet meinschen vonden ende instellijnghen, daer mede de papen (zoo zijse hieten) bezich stonden, ende verhieffense boven dwoort Godts ofte verdonckerden dwoort Godts emmer daer mede, zoo dat zijnen rechten loop niet ghehebben en conde ende meeste gheboghen zijn ende wijcken om die meinschelicke verzierijnghe ende vonden plaetse te gheven; daert veel behoorlicker ware dat die meinschelicke gheboden weken ende plaetse ghaven den helighen ghebenedijden woorde Godts, dwelck ghelden zal int uuterste oordeel; ende niet die roosecranskins, weghen ende bedevaerden ende vele dierghelijcke supersticien; dat men ooc (naer dwoort van den apostelen) veel meer ghehauden es dwoort Godts gheoorsaem te zijne dan de mein-

[p. 14]

schen oft overheden, alwaert schoone dat zijt verboden up dlijf te ghaen hooren; want den heere die zecht dat men in dat cas niet vreesen en zoude die tlijf moghen nemen, maer hem die lijf ende ziele mach weerpen in den eeuwighen brant der hellen, ende dat hij de ghene die hem hier schamen te belijden, die meinschen zal ooc schamen te belijden voor zijnen hemelschen Vader ende die inghelen Godts; dat ooc Christus ghepropheteert heeft (welcx mont niet lieghen en mach) dat zijn woort, alst naect ende bloot ghepredict wert, in hemlien diet predicken ende hooren, vervolcht ende ghepersiqueert zal werden, alzoo langhe als de wereld staet. Met dese ende deser ghelijcke perswacien trocken zij de herten vande simpele ghoede meinschen wonderlicken zeere, zoo datter daer vele was die spraken dat zij bereet waren om dwoort Godts ende den name Christi niet alleene haer ghoet maer ooc haer leven over te gheven; dwelc meer quam (eijlacen) uut een eenvaudighe viericheijt dan uut een discrete voorzienicheijt; want hadden zij ghemeerct ende wel verstaen die pointen die daar jeghen zijn, zij zouden wel tot anderen verstanden ghecommen hebben, want ten es niet al dwoort Godts dat dwoort Godts ghenaemt es; maer men moet meer bezien wat die meenighe vanden helighen Gheest Godts geweest es, die onder die letteren van den woorde Godts besloten licht; want zonder cause en zeijde niet die helighe Paulus: die letter eijst die doot slaet, maer den gheest maect levende. Den vijandt allegierde de scriftuere jeghen den heere in de woestijne; zoo hebben ooc alle heretijcquen van anbeghinne ghedaen, maer al tonrechte ende valschelic; want zij en hebben deen scriftuere met dandere niet verlijct, maer ghebroken ende ghecorrumpeert; zij en hebben niet recht connen oft willen draeijen in melcanderen die twee wielen die Ezechiel zach, beteekenende daude ende nieuwe

[p. 15]

testament; want hoe zout connen waer zijn dat dheretijcken tonghevalsche bloote woort Godts hebben (zoo zij haer vermeten), als zij meer dan duijsentgherande in hare opinien gheweest zijn, zoo zij wel bevinden connen die daude hijstorien duerlesen ende den tijt voor ooghen anmeercken; hoe mach daer den helighen Gheest in weercken die maer eenderande en es, niet twistich maer paeijselic; hoe zoude moghen desen Gheest der waerheijt, in duijsent manieren, alzoo hem zelve contrarie spreken; zoo en ware dan in hem gheen waerheijt bevonden, maer een abijmighe lueghentale, dwelc verre moet zijn van ijemant dat eens te durven peinsen; zoo en zijn de zulcke dan (oft zij schoon vervolcht waren) niet vervolcht om tpreken oft leeren vanden woorde Godts, maer om tvervalschen van diere ende om hare inobediencie vander justicie, die een dienaresse Godts es; dat ijemant meer stonde oft verhieffe meinschelicke leeringhen oft gheboden dan tclare woort Godts, die ware zonder faute te straffen; maer meinschelicke leeringhen accorderende metten worde Godts, ghelijc Paulus zecht (ic hebbe enn fondament gheleijt, enn ander zalder up temmeren) die en zijn niet te verweerpen, als mense niet hoogher dan naer haer weerde oft valuere den volcke voren en lecht; ende dat Godts woort moet vervolghijnghe lijden, dat es waerachtich; want schict hem ijemant naer trechte evangelie te leven, hij zal vander weerelt behaet, vervolcht, bespot ende versteken werden. Breeder hier af up een ander tijt.