Nieuwe Verhandeling van de Venus-Ziekten

In welke, na dat men getoont heeft, dat de gewoone wyze van genesen, zeer gevaarlyk, twyffelagtig en swaar is; een andere veel gemakkelyker en veel zekerder wert voorgestelt

[p. 5]

II. Hoofd-stuk. Van de Pokken, syne beschryvinge en toevallen in het algemeen.

ALsoo het niet vermakelyk is een verhandelinge te lesen, wanneer men geen denkbeeld daar van heeft, dat klaar genoeg is, soo geloof ik dat men niet verre behoeft te gaan, om te verstaan wat eigentlyk de Pokken syn.

Het is waar, dat ik hier in geen leerwyse kan volgen, ten sy men eerst het onderwerp, ofte stoffe een verhandelinge bepaalt, dat is te seggen, syn wesen en aart uitdrukt, namelyk door twee eigenschappen, die men geslagt en onderscheid noemt, alsoo het geslagt voor moet gaan welke de soorte onmiddelyk omhelst, beteikenende die van seer na by; en dese onderscheid eer dat die aan de saak selfs, welke men bepaalt, wesentlyk sy, konnen wy geen van dese soorten gebruikelyk maken. De ziekte dan is dryderlei, namelyk een ongematigdheid, een quade gesteltheid der deelen, en een scheiding des ^c geheels; en wy sien dat de Pokken of verselt is met d’een, of met d’ander, ja dikmaals wel met alle dry; maar men kan niet seggen, dat’er altyd seker geen een by is, gelyk als een onmatigdheid, die sig ontwyffelbaar by de Pokken laat vinden, soo dat men

c d’Ongematigdheid, is een quade gesteltheid des bloeds en der sappen, wanneer sy Loom van Lighaam werden, en in verscheide deelen pyne krygen. Het invallen der Neus, been-vretingen Pokken enz. Behooren tot een quade gesteltheid, scheidinge des geheels geschied wanneer stukken beens uyt de Neus en het verhemelte vallen: Kalk builen groejen, uitwassen der beenen, enz.

[p. 6]

besorgt soude syn sig wel te doen geloven, wanneer men overweegt dat d’ongematigdheid van een of meer hoedanigheden d overhand heeft: men vind dikmaals Pokken, in welke men beswaarlyk seggen kan, welke hoedanigheid de voornaamste is: en wat sal men van die seggen, welke de Pokken tien jaar of langer onder de leden hebben, sonder dat men de minste belediging in alle hare Lighaams bedieningen kan bemerken, derhalven moet men sig van een spreekwyse bedienen, die hooger sy, als een ongematigdheid.

Wat het onderscheid belangt, soo moet men die nemen van een saak, welke onmiddelyk syn wesentlykheid volgt, dat is te seggen, van eenige wesentlyke eigenschap, die sig altyd by de Pokken laat vinden, en by de Pokken alleen; daar benevens vind men soodanigen onderscheid niet, dat men een regel-matige bepalinge kan maken.

Men moet sig niet inbeelden, dat de beschryvinge, welke ik daar van maak, van de minste naukeurigheid sy, alsoo die afhangt van een seer groote menigte omstandigheden, als by voorbeeld, men kan daar ten netsten niet onder begrypen die soort van Pokken, welke langen tyd in het Lighaam verborgen blyven, sonder dat daar eenige teikens van te voorschyn komen of bemerkt werden, waar van wy elders gesproken hebben, daarom sal ik niet berispen, die gene, welke van de Pokken geen bestipte bepaling gegeven hebben, en egter verhandelen sy die in ’t lang, tragtende met reden; Want daar is weinig aan gelegen, hoe de Pokken bepaalt worden, alsoo ’et ’t meest daar op aan komt, dat sy wel genesen werden.

De Pokken is een tegen-natuurlyke gesteltheid, die door aanrakinge besmettelyk is

[p. 7]

^d door een gist ^e van de selfden aart veroorsaakt, uit een bedervinge des zaads van verscheide Luiden voortkomende, dat in de baar-moeder van open-bare Vrouwen ontfangen en behouden werd, met een gevolg van zaad-loop (Gonorrhoea) Spaanse kragen, Klap-ooren, ofte geswellen in de klieren der las, Sweeringen, Puisten, vyg-werten, Wratten, Wild-vleis, Knoop-swellen, Klier-geswellen, Pynen, Vlekken, Kalk-builen, Schurft, Krawagie, Etter-builen, Verrottingen en doorknagingen, soo van de Beenen, als krakebeenen, uitvallen des haars, en meer andere toevallen, die daar van herkomstig zyn; of die met andere ziekten gemeenschap konnen hebben.

Het kan mede geschieden, dat dese eerste toevallen, welke wy in de beschryvinge hebben verhaalt, met andere siekten vervoegt syn, maar men moet aanmerken, dat wanneer die van de Pokken komen, soo hebben sy alle iets sonderlings, die haar kennelyk maken, dat sy de Pokken syn, gelyk wy sullen toonen, wanneer wy in ’t bysonder sullen verhandelen, ofte alwaar wy het middel sullen seggen, om de Pokken wel te kennen.

En gelyk als het de Pokken niet ontbreekt in het Menschelyke Lighaam een by na ontelbare nasleep van andere qualen voort te brengen, sonder te rekenen, die van de geest komen, welke vervolgens in een groote maalderye, op dui-

d Door het speeksel, gelyk door een zuigster in Zeeland gebleken, siet hier van de aanmerkingen van de Heer Ferd. Graiwaart, en myn verhandeling van de Pokken.

e De gist, evel, of ferment, is voornamelyk het zaad en speeksel van besmette Luiden, daarom hebben de Francen die manier, dat zy yder Gast syn eigen glas geven. ’t Is ook best, wanneer men Lepel-kost eet, dat yder zyn eigen kom hebbe.

[p. 8]

send verscheide manieren sig vertoonen, soo ist dat’er veele niet onaardig seggen, dat de Pokken den Proteus ^f der ziekten is, en een op-een-stapeling van alle qualen.

f Proteus was een zee-God, Soon van den Oceaan, en Tethys, passende op de zee-dieren van Neptuun, dese was zeer ervaren in het waar-seggen, en sig in alderlei gedaanten te veranderen; waar van Virgilius spreekt.