De geskidenis van ons land, in di taal van ons volk

[p. 198]

XVII. Geskidenis van di Voortrekkers in Natal.

Onderstaande verslag is geskrywe deur Mnr. Rudolf C.M.G., Magistraat van Lady Smith, Natal. Ons ontleen dit (vertaald) an di Natal Afrikaner:-

Op jou versoek en op andrang van vele vrinde stuur ek jou ter publikasi in jou veul gelese blad 'n kort o'ersig van di geskidenis en lotgevalle van di voortrekkers na Natal, met 'n lys (a) van di name van di manne (4 kinders ingeslote) wat op di 6de Few. 1838 met Mnr. Retief deur Dingaan so verraderlik werd omgebring is, as oek 'n lys (b) van di name van di manne wat met hulle vrouens en kinders op 17 Few, 1838 deur Dingaans kommando langs Blauw Krants, Moordspruit en Bosmans Riviir vermoor werd. Ek glo dat di lyste vertroubaar is. Hulle is opgemaak uit eie herinnerings en di beste bronne van di geskidenis.

In myn skrywe kan ek noodwendig gen gewag maak van bisonderhede of van enige helde en onder-kommadante van di dage van di voortrekkers.

Voor ek voortgaan met myn verhaal wens ek te sê, dat daar vóór Mnr Retief gen ander Arikaner ooit by Dingaan gewees was.

Toen G.M. Maritz, Pieter Retief en Hendrik Potgieter beslote had Natal binne te trek (nadat Mzilikazi deur Maritz en Potgieter met di hulp van Pieter L. Uys versla'e was), daar Uys in di Vrystaat vertoef met syn gevolg, werd Retief tot Gouwerneur, Maritz tot President van di Wetgewende en Judisiële Magte'en Potgieter en andere tot Kommadante en Veldkornette angestel.

Op 'n genome besluit besog Retief Dingaan in Oktober '38, ten einde Natal van hom te verkry ver di Emigrante-boere. Hy kry di land, onder voorwaarde dat hy Dingaan's vé, wat deur Sinkonyale gesteel was, sou gaan terughaal. Hy en almal trek di berg o'er, en 'n gedeelte van hulle leger was verspreid, in vertrouwe op Dingaan syn woord, langs Blauw Krans Moord Spruit en Bosmans riviir, terwyl Retiif, met 66 man en 4 jongens, Dingaans beeste terug neem, om daarna di land van Natal in wettig besit te, ontvang. Hy kom an by Dingaans hoofdstad Umgumgundhlovu, op 3 Few. 1838, werd uiters beleef deur Dingaan ontvang en bejegen. Dingaan teken di afstandstraktaat van Natal; dog op 6 Few. toen Retief gereed was te vertrek, laat hy hom en syn mense almal verraderlik vermoor, en stuur dadelik 'n kommando, wat daar in slaag op 17 Few. (dus 11 dage na Retief syn dood) om di mans in lys B. genoem, met hulle vrouens en kinders wreedaardig te vermoor.

Di enige lager, wat bij di moord deur di Sulus angeval werd, was di van Maritz, Bloedriviir, waar hulle afgeslaan werd. Di lager van Retief, an Doornkop, en van Potgieter, hoger op, was uit hulle pad, dus het hulle di ni gemolesteer ni, en 'n gedeelte van Retiefs lager val di Sulus an te Moordspruit en drywe hulle terug.

Di tijding van di voorgevallene laat Kommandant Uijs, wat nabij Sandriviir was, met syn anhang, dadelijk ter hulpe snel en op 5 April 1838, trek 'n kommando burgers uit, (350 man) onder Kommandante Uijs en Potgieter. Di raak 10 April in geveg met 'n Sulu kommando, in di spelonke van di Italaberg in Sululand. (Nou Zulu ‘Reserve.’) Di Sulus kry di o'erhand. Kommandant Uijs met syn 14 jarig seuntji Dirk, sneuwel benewens 3 Nels, 3 Malans, Frans Labuscagne en Daniël Kruger. Di gevolg was vreselik; Potgieter verloor di moed en verlaat met syn anhang di land, om sig op Mosilikatsis o'erwonne land te vestig. Maritz, weer alleen as hoof van di voortrekkers ly reeds veul an di liggaam, deur siikte. Daar was di haggelikste tyd wat di voortrekkers toen ondervinde het, en dit was veral te danke an di onversaagde heldemoed van di waardige Maritz, dat di land ni opgegé werd ni, soos Potgieter gedaan het. Op raad van Maritz werd deur kommandant Land-

[p. 199]

man en 'n deel an di Emigrante besit van Durbanbaai geneem Maritz met 2 lagers bly - di een te Klein Tugela, di ander te Bosmansriviir, wagtende op hulp van di trekkers wat nog in di Vrystaat an d' kom was. Intussen val 'n Sulu kom mando in Augus 1838 di lager te Bosmans riviir an, dog werd met groot verliisop di vlug gejaag, alleen één man, Willem Froneman, werd gedood by syn vé in di veld.

In di dage begin di honger sig te laat gevoel en nimand het so veul gedaan as Maritz om di arme te help. Hy kon dan oek help, daar hy seer vermogend was. Syn siikte neem toe en hy o'erleed in di laaste week van Oktober 1838. Syn dood was ver almal 'n seer treurige gebeurtenis, almal gevoel dat hulle di leidsman en vrind van di trek verlore had.

Hulp daag spoedig op met di koms in November 1838 van Kommadante A. Pretorius en Pieter Jacobs met 'n antal manskappe. Kommandant A. Pretorius werd tot Kommadant-Generaal gekiis op 26 November. Reeds op 28 November vertrek di ‘Win-kommando’ met 460 man en 57 wa'ens wat op 16 Des. 1838 te Bloed Riviir Dingaan's mag byna ver goed verbreek. Di kommando volg Dingaan's lager verder op tot syn hoofdstad Umgungundhlovu, waar dit op 21 Des. ankom om di stad in brand te vinde, en Dingaan voortvlugtende. Bowediin vind hulle daar di geraamtes van Piit Retief en syn mense, benewens di traktaat van di o'ergawe van Natal an Retief en di Emigrante. Hulle vervolg Dingaan tot di spelonke van Mfolosepoort, alwaar 250 man, onder kommando van Carl Landman, 28 Jan. 1839 deur lis van Bongoza, 'n Sulu-spion, ingelok werd om sig omsingeld te vinde van di hele o'ergeblewe Sulu-mag, dog deur krygsmanskunde van en geleid deur di dappere onder-Kommadant Hans de Lange het hulle ver hulle van di dreigende gevaar bevry, agterlatende an gesneuwelde 5 man, namelik M. Gous, G. van Staden, Jan Oosthuyse, Barand Bester, Biggar en enige van Biggar's kaffers. Van di Sulus het di dag geval vollens berekening, omtrent 1000 man. Deur skaarsheid van ammunisi keer di kommando terug na 7000 beeste van di Sulus buitgemaak te hê. Nou smeek Dingaan om vrede, wat hom gegé werd onder sekere voorwaardes, wat hy anneem mar ni an voldoen ni. Panda val van hom af met 'n groot gedeelte van di Sulus en voeg sig met syn mag by di van di Emigrante, wat in Jan. 1840 Sululand weer intrek en Dingaan laat vlug na Zwasiland waar hy vermoord werd.

Op 14 Fewe. 1840 was di oorlog, wat 2 jare geduur het, o'er, di Kommadant-Generaal Pretorius proklameer (op di hoogtes van swart Mfolosi) Sululand an di Emigrante-boere en benoem Panda tot Koning van di Sulu-nasi onder goedkeuring van di Volksverteenwoordigers.

A. Name van di voortrekkers wat met hulle hoofd, Pieter Retief, op 6 Few. 1838, vermoord werd, in Sululand, deur di Sulu koning Dingaan.

1.	P. Retief, Senior, hoofd.
2.	P. Retief, Jr.
3.	Dirk Aucamp.
4.	Willem Basson.
5.	Christian de Beer.
6.	Mattijs de Beer.
7.	Stephanus de Beer.
8.	Jan de Beer.
9.	Johannes Beukes.
10.	Johannes Breet.
11.	Piet Breet.
12.	Pieter Breet.
13.	Barend v.d. Berg.
14.	Piet v.d. Berg.
15.	Piet v.d. Berg, J.zoon
16.	Joachim Botha.
17.	Gerrit Bothman, J.zoon.
18.	Gerrit Bothman, L.zoon.
19.	Christian Bredenbach.
20.	Pieter Cilliers.
21.	Abraham de Clerk.
22.	Johannes de Clerk.
23.	Jacobus de Clerk.
24.	Marthines Esterhuise.
25.	Samuel Esterhuise.
26.	Hermanus Fourie.
27.	Reinier Grobbelaar.
28.	Abraham Greyling.
29.	Jacobus Hatting.
30.	Jacobus Hatting.
31.	Piet Jordaan.
32.	Jacobus Joosten

[p. 200]

33.	Piet Klopper.
34.	Balsasar Klopper.
35.	Lucas Klopper.
36.	Cornelus Klopper.
37.	Coenraad Klopper.
38.	Jan Klaasen.
39.	Hendrik Labuscagne.
40.	Frans Labuscagne.
41.	Barend J. Liebenberg.
42.	Daniel Liebenberg, B.zoon.
43.	Herculas Malan.
44.	Pieter Meyer.
45.	Charl Marree.
46.	Johannes v.d. Merwe.
47.	Marthinus J. Oosthuise.
48.	Johannes Oosthuise.
49.	Jacobus Oosthuise, M.zoon.
50.	Jacobus Oosthuise, P.zoon.
51.	Jacobus Opperman, J.zoon.
52.	Jacobus Opperman.
53.	Jan Pretorius.
54.	Thijs Pretorius.
55.	Marthinis Pretorius, M.zoon
56.	F. Pretorius.
57.	Mathijs Pretorius, M.zoon.
58.	Jan Robberts.
59.	Isaac Robberts.
60.	Christian Schalkwijk.
61.	Johannes Scheepers.
62.	Gerrit Scheepers.
63.	Stephanus Scheepers, F.zoon.
64.	Marthines Scheepers, S.zoon.
65.	Stephanus Smit.
66.	Pieter Taute.
67.	Stephanus Janse, v. Vuure.
68.	Gert Visagie.
69.	Jan de Wet.
70.	Henderik de Wet.
71.	Andries van Wyk.

B. Name van voortrekkers wat met hulle vrouens en kinders op 17 Few. 1838 Moordspruit, Blauwkrantz en Bosmans Riviir, Natal, deur Dingaans Kommando vermoord werd en ontkom het.

Name van di Mans.	Getal Mans.	Getal Vrouens.	Getal Kinders.
Pieter Liebenberg ontkom	-	1	-
Wijnand Bezuidenhout Sr., 2 seuns ontkom	1	1	6
Roelof Botha	1	1	-
Daniel Bezuidenhout ontkom	-	1	2
Weduwe Frans Smit	-	1	-
Adrian Rossouw, seuntji met 30 wonde hersteld	1	1	4
Willem Jacobs, J.z., vrou met 20 wonde hersteld	1	-	6
Jacobus Coetzee	1	-	-
Piet du Pré, was uit op di jag	-	1	7
Nicolaas Grobbelaar, uit op di jag	-	1	4
Stephanus Grobbelaar, 2 kinders ontkom	1	1	2
Jan Roos	1	1	2
Jan Roos J.zn.	1	1	2
Charl Roos	1	1	3
Laurens Erasmus	1	1	5
Jan Joubert	1	1	2
Willem Wagenaar	1	1	4
Joshua v.d. Berg, 2 kinders ontkom	1	1	4
Christian de Beer	1	1	3
Zacharias de Beer	1	1	5
Piet de Wet	1	1	7
Weduwe Frederik Oosthuijse	-	1	6
Adrian de Beer	-	-	2
Hendrik Loggenberg	1	1	-
Hendrik Loggenberg Jr.	1	1	3
Jan Harmse	1	1	6
Cornelius van Zijl	1	1	3
Joachim Prinsloo dogter ontkom, met 23 wonde	1	1	7
Frederik Kromhout	1	1	1
Weduwe Cloete	-	1	-

[p. 201]

Name van di Mans.	Getal Mans.	Getal Vrouens.	Getal Kinders.
Michiel Grobbelaar	1	1	4
Lourens Klopper	1	1	2
Louw Bothman, wewenaar	1	-	1
Frans van Wijk	1	1	4
Louw Bothman Sr.	1	1	-
Abraham Bothman	1	1	6
Jan Botha, wewenaar 1 kind ontkom	1	-	4
Stephanus de Beer	1	1	6
Willem v.d. Merwe J.z.,	1	1	3
Marthinus v.d. Merwe J.z..	1	1	-
Gert Engelbrecht G.z.,	1	1	1
Willem Engelbrecht	1	1	2
Gert Engelbrecht wewenaar	1	-	4
Jan Botha	1	1	-
Abraham Joubert, afwesig	-	1	1
Joshua Joubert, J.z.	1	1	6
Joshua Joubert, Sr.	1	1	2
Johannes de Beer, C.z. afwesig	-	-	2
David Vrijoen, J.z.	1	1	3
Wed. Joseph v. Dijk.	-	1	-
Christian Loggenberg C.z.	1	1	2
Di vollende is vrouens en kinders van mans wat met Retief vermoord werd:
C. Stephanus de Beer	-	1	5
Barend Johannes Liebenberg	-	1	3
Daniel Liebenberg, B.z.	-	1	-
Jacobus Hatting	-	1	4
Jan de Beer	-	1	1
Christian de Beer	-	1	3
Gerrit Bothman	-	1	1
Johannes v.d. Merwe	-	1	4
Andries v. Dijk, 1 kind ontkom	-	1	10
Gerrit Bothman L.z.	-	1	4
Hermanus Fourie	-	1	2
	___	_____	_____
	40	55	186
	___	_____	_____
Mans, vrouens, kinders vermoord		281
Met Retief vermoord		71
Met Uijs en Potgieter		10
Wit Foos Poort		5
Veglager anval		1
		_____
		368
Dienstbodes bij di Moordspruit moord		250
Agterry'ers by Retief vermoord		30
		_____
	Totaal	648