De geskidenis van ons land, in di taal van ons volk

[p. 100]

Vijfde hoofstuk.
Di boere stig 'n koloni in Natal.

Di Engelse neem Besit van di Baai van Natal en laat dit weer staan. - Di Boere same met Panda verdryf Dingaan. - Panda nou Koning o'er di Soelas. - Pretorius proklameer di Republiik.

Tot nog toe het ons mar beskrywe hoe di Boere hy klompiis uit di Koloni getrek het om vryheid te soek; ons het hulle gevolg op hulle swerftogte deur wat ons nou noem Vrystaat, Transvaal en Natal. Mar tot nog toe kon hulle gen koloni stig ni. Di land was oral vol van sterke vyande. Eers het hulle met Salkats en toen weer met Dingaan moet veg. En tog kan ons ni nalaat om tot hulle verskoning teen al di valse beskuldigings van di Engelse op te merk dat hulle nooit di eerste di Kaffers angeval het om hulle land af te neem ni (soos di Engelse naderhand met hulle gemaak het); hulle het mar altyd ver hulle verdedig as di Kaffers ver hulle anval.

Nou gaan hulle ver di eerste maal 'n koloni stig. En hulle het dubbel reg gehad op di grond. Want vereers het Dingaan di grond wettig an hulle afgestaan; en hoewel hy gemeen het dat hy met di moord di dokument verydel het, so het ons liwe Here gesorg dat di Boere dit tog naderhand in hande gekry het, sodat hulle anspraak daarop kon maak.

Mar dan het di Boere nog, vollens reg van vrede en oorlog by alle beskaafde nasiis, reg op di land gehad. Want Dingaan het hulle onskuldig angeval, en wou hulle uitroei; en hulle het hom toen verdrywe uit di land.

Mar lat ons nou verder vertel, hoe di Boere di koloni van Natal gestig het. Nadat hulle di o'erblyfsels van hulle ongelukkige landgenote op 'n fatsoenlike maniir begrawe het, siin hulle dat kruit en lood te min was om Dingaan verder agterna te ja. Hulle trek toen terug met omtrent 5,000 beeste wat hulle toen eerlik onder makaar verdeel het.

Toen hulle terug kom was hulle regte verwonderd dat di Gouwerneur van di Kaap, Sir George Napier, 'n party Skotte, onder bevel van Majoor Charters, gestuur het om di Baai van Natal in besit te neem. Di Majoor het orders gekry om al di kruid en lood af te neem van di Boere. Mar ongelukkig het hy gou weer weggegaan na di Kaap, en Kaptein Jarvis in syn plek agter gelaat. Di was verstandig genoeg om te siin dat hy van di Boere moes lewe en ni in staat was om met geweld iits van hulle af te neem ni, sonder doodgeskiit te worde met syn handji vol Skotte. En dit is di rede dat daar toen ni al oorlog gekom het tussen di Engelse en di Boere ni.

In di tyd het di Boere Pieter-Maritz-burg en D'Urban angelê. Pieter-Maritz-burg heet na Pieter Retief en Gert Maritz.

Dingaan stuur toen nog gedurig boodskappe an di Boere. Hy stuur oek om di Boere gerus te maak, 316 pêrde terug wat hy van hulle gesteel het, en laat ver hulle weet dat hy graag weer goeie vrinde met hulle wil wees. Hulle antwoord was, dat hulle met hom gen vrede wil maak voor en aleer hy al hulle skade, wat hy hulle aangedoen het, terug betaal het.

Dit geef toen anleiding dat hy ider maal weer boodskappe stuur. Mar dit was net om te spioeneer of di Boere nog in la'ers staan, en, of hulle al ver-

[p. 101]

spreid was op hulle plase. Een van di spioene het hulle gevang, en hy het beken dat hy mar net gestuur is om ver Dingaan te kom vertel hoe dit met di Boere gesteld is. Hulle kon toen duidelik siin dat di Kaffers mar net op 'n kans wag om ver hulle weer an te val. En deur di onsekerheid was hulle ni in staat om di land te bebou en beplant ni.

Mar ons liwe Here neem di saak van di arme Boere toen in syn hande, en gé 'n uitkoms wat hulle nooit verwag het ni. In di tyd was daar nog mar twé broers van Chaka en Dingaan in lewe, di een syn naam was Panda en di ander syn Clu Clu. (In 1843 het Panda ver Clu-Clu vermoor). Dingaan was so wreed en oorlogsugtig, dat hij mar gedurig in oolog was, ni alleen met di Boere ni, mar oek met di ander Kafferstamme. 'n Grote party van syn volk begin oek al di oorlog moeg te worde, en maak toen plan om ver Panda koning te maak. Van di tyd af won Dingaan ver Panda vermoor. Mar Panda het lont geruik, en trek met 'n grote klomp Soelas o'er di Tugela, en hy stuur 'n boodskap an di Boere om te vra om ver hom te b[e]skerm. In di begin was di Boere 'n bitji wantrouwig, mar naderhand kom hulle daar agter hoe di sake staan, en toen neem hulle hom onder beskerming as bondgenoot.

In Jannewari 1840 trek di Boere op teen Dingaan met 400 man te pêrd, en 4,000 van Panda syn volk met hulle same. Dis opmerkelik dat juis di le'er van Panda di eerste met Dingaan in geveg gekom is, sonder dat di Boere daarby was. Onder di geveg loop toen twé van di vernaamste afdelings van Dingaan syn leger na Panda o'er. Dit was di oorsaak dat Dingaan heeltemal verloor het en moes vlug.

Panda laat dit dadelik an di Boere weet en hulle jaag Dingaan toen agterna. Hy vlug toen tot an di bronne van Pongola, en daar verlaat al syn volk hom, op omtrent 100 na. Daarmé vlug hy toen verder na 'n ander kleinestam digteby Delagoabaai, en soos party mense sê, is hy daar vermoor.

Toen di oorlog nou verby was het Pretorius ver Panda tot enige en erkende koning van di Soela-nasi uitgeroep. Ver syn moeite en syn hulp het Panda hom 36,000 beeste gegé, wat di Boere toen onder makaar verdeel het. Dis alles omstandig beskrywe in di ‘dagverhaal’ van di ‘Krygs-Sekretaris’ Zietsma, en angehaal in ‘Stuart, Hollandsche Afrikanen,’ bl. 137. Daar lees ons dat op 10 Fewerwari 1840 Pretorius ver Panda en al syn kapteins in di la'er by hom laat kom en toen gesê het: - ‘Volgens al hetgeen ik van de Heidensche volkeren kan vernemen, blykt het my zeer duidelyk, dat gy tot het koningryk der Zoola's geregtigd zyt. Dingaan is by andere volken gevlugt, en, zoo hy immer in onze handen mogt komen, zullen wy hem, voor zijne snoode misdaden aan ons gepleegd, met den dood straffen. Ik heb nu verder goedgedacht, u, in naam van den Volksraad onzer Zuid-Afrikaansche Maatschappy, als koning of als opperhoofd der Zoelas aan te stellen, zoo wel over het volk thans onder uw gebied, als over alle vlugtende of overblyvende Soelas die van Dingaan onder uwe protectie vlugten zullen en mede die wy in staat zullen zyn, onder uwe regering te stellen. Ik ben ook gelast, u als onzen grooten bondgenoot aan te nemen, en uwe vyanden als onze vyanden te behandelen. Gy zult niemand, zonder onze voorkennis, in oorlog mogen aanvallen, en wy zullen u, by alle gelegenheden, uwe vyanden helpen nedervellen......

[p. 102]

‘Panda, dievan zyn hoofd tot zyne voeten met glorieryke blydskap vervuld was, kon zich geen oogenblik langer bedwingen, de opregte gevoelens van zyn hart aldus te ontboezemen:-

‘Myn grote Heer, ik dank u regt hartelyk, voor deze uwe openhartige uitdrukkingen van opregtheid jegens my en myn volk. Ik dank u, dat ik thans van de geduchte tirannie, waaronder ik eene reeks van jaren, als een verstooteling heb geleefd, door u ben verlost. Ik kan u en de geheele regering van de witte menschen, by alles dat er bestaat, myne voortdurende trouw plegtiglyk toezweren. Wanneer eenige natie of volk ooit iets ten nadeele van ulieden wil doen, behoeft gy my slechts daarmede bekend te maken, en gy kunt rekenen dat ik dadelyk myne geheele magt ter uwer hulp zal doen snellen, en mijn laatsten man voor u in den kryg opofferen; want ik was dood, en gy hebt my weder levend gemaakt; ik was verworpen, en gylieden hebt my weder opgeraapt; zoo heb ik myn geluk en myne welvaart aan ulieden te danken.’

Daarop proklameer Pretorius Natal as eiendom van di Boere. (Stuart, bl. 141);-

‘Ten gevolge van de generale (algemeene) overwinning die wy over de Zoelas hebben behaald; en daar wy eene extra-vordering tegen den voormaligen Zoela-koning Dingaan en zyne natie hebben voor paarden-en wagenhuur, benevens andere onkosten tot den kryg, van 120,600 Ryksdaalders; en vermits wy van Dingaan, noch iets van hem kunnen vernemen, noch iemand, tot wien wy ons om de betaling van die enorme onkosten kunnen refereren (vervoegen), - zoo liet de kommandant dezen morgen (14 February 1840) onze nationale vlag hyschen, en de ondervolgende Proclamatie, door den Krygs-Secretaris, aan het byeenvergaderde leger voorlezen:-

‘'Proclamatie.

Ik, Andries Wilhelmus Jacobus Pretorius, Hoofdkommandant en Kommandeur-Generaal der geheele Burgerij van den Hoogachtbaren Volksraad der Zuid-Afrikaansche Maatschappij van Port Natal, en Opperbevelhebber van het Krijgsleger, door gem. Volksraad aan mij toevertrouwd, enz., enz., enz.

Doordien de Volksraad der Zuid-Afrikaansche Maatschappij verpligt was, wegens den ongetergden oorlog, dien de Zoela-koning Dingaan of de Zoelanatie tegen de Zuid-Afrikaansche Maatschappij heeft begonnen, zonder dien vooraf aan gem. maatschappij te declareren (verklaar), tot eene onkoste van 120,600 Rijksdaalders, voor paarden en wagenhuur, benevens andere onkosten tot den krijg voor deze en de twee vorige kommandos over te gaan; en daar de Zoela-koning, volgens alle blijken en berigten, de Pongola rivier (zijne limietscheiding) is overgetrokken, en zijn overgebleven volk zich in vele klompen verschuilt, zoodat er niemand is, tot wien ik mij voor de betaling van deze en vorige onkosten kan refereren (vervoeg); zoo zij het bij dezen kennelijk dat ik, tot vergoeding van deze gezegde 120,600 Rijksdaalders, bij deze proclameer en vaststel dat ik, in naam van gemelden Volksraad der Zuid-Afrikaansche Maatschappij, al het land van Toegala tot aan de Omfiloos-Omjama of de Zwartrivier inneem; dat onze limietscheiding voortaan zal zijn van de zee langs de Zwartrivier, waar deze door de Dubbele-bergen loopt, nabij haren oorsprong en dan vervolgens langs den Randberg, in eene gelijke rigting naar den Drakenburg, de St. Lucias-baai ingerekend, benevens alle zee-

[p. 103]

kusten en havens, die reeds uitgevonden en nog hierna uitgevonden zullen worden, tusschen de Omsimvobo en Zwartrivier-monden. Deze landen en zeekusten zullen echter als een afzonderlijk eigendom van de Maatschappij worden beschouwd, van die, welke nu wijlen de WelEd. heer Retief voor onze Maatschappij van de Zoela-natie heeft verkregen.

God beware den Volksraad!

‘Gegeven onder mijne handteekening, in mijn Kamp, aan de Omfiloos-Omjama, of de Zwartrivier, op heden den 14den Februari, in het jaar onzes Heeren één duizend acht honderd en veertig.

‘(Get.) A.W.J. Pretorius, Hoofd-Komdt.,

H.J. Lombaard, } Kommandanten.’

Jac. Potgieter. } Kommandanten.’.

And. Spies, } Kommandanten.’.

Marth. Schepers, } Kommandanten.’.

‘Hierop werd er een saluut van 21 kanonschoten voor den Volksraad afgevuurd, en door het gansche leger een generale (algemeene) uitroep van een luid hoerah uitgeschreeuwd, terwijl al de manschappen eenpariglijk uitriepen, als met ééne stem; ‘Gedankt zij den grooten God! die ons door zijne genade tot dezen staat van overwinning heeft gebragt.’ So ver Stuart.

Kort vóór di Boere met Panda same uitgetrek het teen Dingaan is kaptein Jarvis met zijn 72ste resiment Skotte uit Natal vertrek; want di Koningin van Engeland het ni lus gehad om di land ver haar te neem ni. Kaptein Jarvis laat nog 'n briif agter om di Boere geluk te wens, dat hulle, na so veul gesukkel, tog nou eindelik di land ver hulle kan hou!

Na dit alles is dit duidelik ver elkeen wat sonder vooroordeel is, dat di Boere, vollens reg en wet, di wettige eienaars van di land van Natal is. Idereen kon nou gerus sit onder syn wynstok en vyeboom

In di tyd kom Jac. Boshof daar an. Hy was 'n knappe en geleerde man; daarom het hulle hom dadelik Landros gemaak o'er Pieter-Maritzburg en byna o'er di héle distrik. Hy het hulle toen nog gehelp om 'n grondwet op te stel ver di nuwe Staat wat hulle gevorm het. 'n Volksraad van 24 lede, van di knapste manne, kom alle 3 maande in Pieter-Maritzburg by makaar, om di belange van di land te behartig. Alles was toen stil en rustig.