De geskidenis van ons land, in di taal van ons volk

[p. 98]

Vierde hoofstuk.
Di boere neem wraak en verdryf dingaan.

Boere kom by makaar om Wraak te neem. - Engelse van di Baai kom ver hulle help, mar Dingaan vermoor hulle amper almal. - Di Boere trek op teen Dingaan. - Hy o'erval hulle in 'n Kloof. - Hulle skiit hulle los, mar Piet Uys word vermoor. - Ander anval van Dingaan afgeslaan. - Pretorius kom by met syn Manskappe. - Boere trek op teen Dingaan. - Hy o'erval hulle, word verdrywe, steek syn Kraal in brand en vlug.

Di héle stam van Uys wat nog agter Drakensberg gebly en van di moord vry gekom het, kom toen met nog 'n héle party ander Boere na Klipriviir af, en di Boere maak ver hulle klaar om Dingaan te gaan anval.

Toen di Engelse wat an di Baai woon dit hoor, trek hulle uit met 700 mak Soelas, onder di bevel van R. Biggar, om di Boere te gaan help. Hulle trek o'er di Tugela, onder by di mond van di riviir, en verwoes di Kafferstad Tatabasoke. Di ander dag morre so mooi skemerdag, word hulle o'erval deur dri partye van di Soelas, wat amper almal van hulle vermoor. Net twé het ontvlug om di Engelse wat agtergebly het an di Baai kennis te gé: sodat hulle nog tyd gehad het om an boord van 'n skip, wat gelukkig toen in di Baai gelê het, te kan vlug, vóór dat di Kaffers daar was.

Di Soelas neem toen al di goed van di mense an di Baai weg, en het toen weer na hulle land toe getrek.

Mar daarby sou dit ni bly ni. In April 1838 trek omtrent 500 Boere, onder bevel van Pieter Uys en Hendrik Potgieter, na Dingaan syn hoofstad om di te verwoes en Dingaan uit di land te jâ.

Mar Dingaan was so slim, dat hy mooi di Boere eers tot digteby syn kraal laat kom, waar di pad wat daarnatoe gaan tussen twé heuwels loop. Hiir laat di Soelas hulle ver di eerste maal siin, en maak toen nes hulle bang is, en lok di Boere so al diper, in di kloof. Toen hulle diip genoeg was, kom daar 'n ander groot klomp Soelas agter di heuwels uit en sluit di pad agter di Boere toe. Di Boere was toen so ingesluit, dat hulle gen geweer kon gebruik ni, mar man teen man moes staan. Toen spring hulle op hulle pêrde en maak gebruik van di uithaalder slag wat hulle gewend is, om agteruit te ry en te laai. Hulle vuur toen almal op een klomp Kaffers en honderde val op di een plek dood; sodat hulle 'n pad skiit deur di Soelas en daar jaag hulle toen storm deur.

Ongelukkig word hulle dappere Kommadant, Pieter Uys, gekwes, terwy, hy en 20 van syn manskappe voor 'n kloof kom waar hulle ni o'er kon ni. Toen roep hy dat syn kameraads mar ver hulle selwers moes siin om te reddel want hy kon ni verder ni. Almal luister toen na syn raad, mar syn seun, 'n dapper klein kêreltji van 12 jaar oud, bly by hom: en so het di Kaffers hulle albei vermoor.

Di owerige van di party is sonder groot verliis terug gekom by di la'er. Uit di twé anvalle van di Soelas op di Engelse en op hulle, het di Boere wel gesiin dat hulle te swak was om di Kaffers an te val. Hulle het toen na al di kante boodskappe uitgestuur an di ander voortrekkers om ver hulle te kom help.

[p. 99]

In di tussen tyd het hulle baing uitgestaan deur gebrek en hongersnood; want di Kaffers het al hulle vé weggeneem, en hulle was nog ni in staat om di aarde te bewerk ni. Hulle moes mar altoos in la'ers staan, en klaar wees ver di Kaffers. Mar gelukkig het andere trekmense wat nog agter was ver hulle medisyne en lewensmiddele gestuur; so dat hulle in staat was om di winter van 1838 te kan deurkom. En hiir moet ons weer 'n mooie staaltji gé van di beskaafde gristelike Engelse Regeering van di dage. Toen di famili betrekkings van di trekboere in di oue Koloni van hulle ellende hoor, het hulle dadelik lyst opgemaak en 'n skip gehuur om ver hulle arme familie wat daar onder di Barbareso van alles berouw was, kos en klere en medisyne te stuur. Mar di Gouwerneur vaardig. Proklamasi uit waarin hy dit belet en hulle dreig dat hy di goed sal konfisken van elken wat iets an di mense stuur!!!

Dingaan het mar al di tyd op di loer gelê en was goed bekend met hulle slegte toestand. In Augustus, 1838, maak hy weer 'n anval op hulle. Mar di slag het di Boere oek spioene gehad, en was hulle klaar om hom goed te ontvang. By al di la'ers het hulle di Soelas met groot verliis terug gedrywe.

Mar al het di Boere Dingaan nou oek al terug geslaan, en al het daar oek 'n paar kleine klompiis Boere bygekom; hulle was daarom tog nog mar baing swak om hom te gaan anval in syn kraal. Mar toen Andries Pretorius met syn manskappe oek by hulle kom, toen het hulle in Desember met 460 man te pêrd teen Dingaan opgetrek. Pretorius was kommadant. By hulle kom toen oek nog Karel Landman met al di orige voortrekkers.

Di twé kommandos trek toen same regte versigtig op tot di Umslatoosriviir. Met dag-breek, op Sondag, 6 Desember, 1838, val Dingaan hulle woedend an met al syn volk. Dri uur lank het hulle geveg, en ruim 3,000 Soelas is doodgeskiit. Mar toen spat hulle oek uit makaar en set op di vlug.

Dingaan het so geskrik dat hy self syn stad Umkongloof an di brand steek en met di o'erskiit van syn volk di vlug neem in di bosse by di Umvaloosriviir. Net mar 3 of 4 van di Boere is geval, en net so veul is gekwes; oek Pretorius het met di slag 'n asgaaisteek in syn hand gekry.

Di Boere trek toen dadelik op na Umkongloof, wat toen an di brand was, en daar siin hulle toen op di heuwel di geraamtes van Retief en syn manskappe, wat voor 10 maande deur Dingaan vermoor is, op 'n hoop gestawel. Di stroppe waarmé di Kaffers di lyke daarnatoe gesleep het, was nog an di geraamtes. Di geraamte van Retief kon hulle nog herken an syn bandeliir, wat hy om gehad het, en waarin hulle di Traktaat, wat hy met Dingaan gesluit het, gekry het. Daarin was nog duidelik leesbaar di verklaring van Dingaan, met syn handmerk onderteken: ‘Aan Retief en zijne landgenoten af te staan de plaats genaamd Port Natal met al het land daaraan verbonden; te weten: van de Tugela tot aan de Umzimvooborivier, en van de zee, noordwaarts, zoo verre als het land bruikbaar en in mijne bezitting is.’

In 1843 het di Volksraad di dokument gegé in di hande van H. Cloete, diselfde wat di Voorlesings geskrywe het en wat naderhand Juts geworde is. Dit is, of moet nog wees, onder di papire van di Regering van Natal.