De geskidenis van ons land, in di taal van ons volk

[p. 94]

Derde hoofstuk.
Piet Retief en syn lot.

Geskidenis van Retief. - Hy sluit Vredestraktate met di Kaffer kapteins. - Word met 70 Boere en 30 Hottentots on skuldig vermoor deur Dingaan. - Di Kaffers vermoor nog 'n menigte Boere. - Word teruggedrywe.

Party van ons lesers sal molik graag iits wil weet van di grote martelaar ver di vryheid van di Boere.

Pieter Retief was 'n afstammeling van een van di Franse Vlugtelinge wat in 1689 hiir an di Kaap gekom het. Syn voorou'ers het an Wamakers Vlei, digteby di Pêrl, gewoon. Daar is hy gebore en by syn ou'ers groot geworde in di wynboerdery, wat gemakkelik en voordelig was.

Mar hy was te woelig van geaardheid ver so'n eentonige lewe. Toen hy uitgegroei was het hy 'n soort van 'n handel begin met di binneland. En toen in 1820 di Engelse Settelaars in di Oostelike Provinsi kom woon het, het hy 'n tender angeneem van di Regering om 'n tyd lank ver hulle kos en ander nodige dinge te verskaf, totdat hulle in staat sou wees om ver hulle selwers te sorre. Dit was di rede dat hy daar gaan woon het, en hy het di mense so goed behandel dat hulle regte gek na hom was, en almal veul van hom gehou het.

Di Gouwerneur het hom naderhand Kommadant gemaak op di grense. Mar na di oorlog van 1835, waarin hy oek amper al syn vé verloor het, siin hy dat di Engelse Gouwerment so party trek ver di Kaffers, toen het hy baing daaro'er geskrywe an di Gouwerneur, mar toen hy siin dat niks wou help en dat di spul nooit sou reg loop ni, toen dog hy dat dit beter is om oek mar di voorbeeld van di ander Boere op te volg, en sodoende het hy oek getrek.

Toen Retief nou tot Kommadant Generaal gekiis was het hy da lelik Traktate van vrindskap gesluit met al di Kaffer-opperhoofde rondom hulle, met uitsondering van Salkats. Mar Maroko, Moshesh, Tonana, en Sikonyela het al syn skikkings goedgekeur. Op di maniir het di Boere toen ver hulle versprei tussen en langs di Modder-, di Vet-, en di Sandriviir, en het so lanksamerhand 'n eie Gouwerment gevorm.

So omtrent in di tyd kom di oue eerwaardige aartsvader Jacobus Uys en syn seun, Pieter Uys, met nog 'n party by hulle an. Di party het al vroe'er Natal gesiin en hulle wou liwers na Natal gaan as vêrder in di binneste van Afrika indring. Di besluit van di geselskappe van Uys, Moolman, en Potgiter het oek ver Retief o'ergehaal om met hulle same te trek na Natal toe.

Eers het hulle 'n pad gesoek o'er di Drakensberg en dis hulle oek geluk en

‘Door menig ramp en zorg bereikten zy Natal,
Voor hen een land van rust, waar de onspoed einden zal.’

Daar ontmoet hulle 'n party Engelse wat oek uit di Koloni getrek het, en 'n soort van onafhankelike staat gevorm het, en hulle het di Boere as ‘broeders in de verdrukking’ hartelik ontvang.

[p. 95]

Om alle twis en twedrag voor te kom het Pieter Retief goed gedag om self na Dingaan, di wrede koning van di Soelas, toe te gaan, en 'n stuk grond van hom te kry. Toen hy in hulle hoofstad, Umkungloof ankom, ontmoet hy daar di sendeling F. Owen; en dit het gelyk of hy syn bes gedoen het om Retief syn saak te bevorder by Dingaan. Dingaan het dan oek an Retief afstand gedoen van al di grond van Natal, onder di voorwaarde, dat Retief 'n party vé van hom sal gaan terug haal, wat Sikonyela ver 'n tyd gelede van hom gesteel het.

Di voorwaarde het Retief angeneem. Hy het toen dadelik 'n party Boere by makaar geroep, en hulle besluit om 'n boodskap te stuur om di vè vrywillig terug te gé. Sikonyela was dadelik gewillig en stuur toen 700 beeste, 60 pêrde, en nog 'n party gewere wat hy en syn volk op verskillende male van klein klompiis Boere afgeneem het.

Onderwijl dat dit gebeur, op di einde van 1837, was daar al omtrent 1,000 wa'ens o'er Drakensberg in Natal angekom. Byna di héle land was toen onbewoond, en daarom versprei di Boere ver hulle toen langs di héle Klipriviir waar vroe'er di Boesmans gewoon het, en waar di o'erblyfsels van duisende stene krale duidelik anwys, dat daar eenmaal baing mense in di streek moet gewoon hê.

Toen Retief met di vé terug kom van Sikonyela, was Gert Maritz syn raad, dat hy met di vé na Dingaan sou gaan, en mar 3 of 4 man sou meneem. Hy sê so'n bitji mense sou ver hulle di beste veiligheid wees. Mar Retief het meer sin gehad, soos dit lijk, om 'n soort van mag te toon, en daarom het hy daarop gestaan dat 40 of 50 van di beste ruiters met hom sou megaan. Hulle vraag toen vrijwilligers en dit lok toen 'n veul groter getal mense daartoe uit.

In di laaste week van Jannewari, 1838, trek Retief met 70 van di uitgesoekte ruiters en 30 Hottentots, agterryers, o'er di Buffelriviir, en kom op di twede Fewerwari by Dingaan an, en geef toen di vé an hom o'er. Dingaan sê toen dat hy regte bly was om di vé terug te kry, en om ver Retief en syn geselskap te pliisir laat hy syn volk 'nblinde oorlog maak.

Op di viirde Fewerwari het Dingaan toen afstand gedoen van di grond an Retief en het daarvan 'n dokument laat opstel deur di Sendeling Owen, in di Engelse taal; en dit het Dingaan en syn kapteins met hulle merk, en Owen as getuige, onderteken.

Toen Retief klaar gehad het met syn sake, sou hy di ander dag vertrekt mar Dingaan nooi hom toen om nog een slag in syn kraal te kom om afskeid te neem, mar hy en syn geselskap moes hulle wapens laat buitekant bly, omdat dit stry met di gebruike van di Soelas.

Retief was goedertrou genoeg oek om dit te doen. Hulle stawel hulle geweers op 'n hoop en stuur di agterry'ers om di perde te gaan haal en op te saal. Toen Retief met syn manskappe by Dingaan in syn kraal kom, was hy regte vrindelik, en sê hulle moes nog eers met hom saam 'n bitji biir drink Di beker gaan toen rond onder di héle geselskap, en toen party van hulle nog met di biir in di hand sit, roep Dingaan op sijn taal: ‘Bulala Matagati!’ dat is: ‘Vermoor di towenaars!’ en op di o'enblik word hulle deur 3000 of 4000 Soelas met knopkiriis angeval. Di Boere ruk toen dadelik hulle sakmesse uit en steek 'n hele party van di Kaffers dood. Mar hulle kon dit teen di grote o'ermag ni vo hou ni. Omtrent 'n half uur het hulle ver hulle dapper

[p. 96]

verweer; toen was di laaste een vermoor. Di wrede Kaffers sleep toen hulle lyke op 'n hoop buiten di kraal op 'n heuwel tot kos ver di kraaie en aasvo'els.

Mar daarmé was Dingaan nog ni tevrede ni. Hij wou al di boere wat o'ergetrek het na Natal uitroei. Di Boere was langs di voet van Drakensberg geleger, hiir 'n klompi en daar 'n klompi. Hulle wag na di terugkoms van Retief, en was gerus. Di jong mense was op di jag.

Dadelik nadat Retief vermoor was trek Dingaan op, en verdeel syn volk in

Mar lat ons nou verder vertel, hoe di Boere di koloni van Natal gestig het. Nadat hulle di o'erblyfsels van hulle ongelukkige landgenote op 'n fatsoenlike maniir begrawe het, siin hulle dat kruid en lood te min was om Dingaan verder agterna te ja. Hulle trek toen terug met omtrent 5,000 beeste wat hulle toen eerlik onder makaar verdeel het.

Toen hulle terug kom was hulle regte verwonderd dat di Gouwerneur van di Kaap, Sir George Napier, 'n party Skotte, onder bevel van Majoor Charters gestuur het om di Baai van Natal in besit te neem. Di Majoor het orders, gekry om al di kruid en lood af te neem van di Boere. Mar ongelukkig het hy gou weer weggegaan na di Kaap, en Kaptein Jarvis in syn plek agter gelaat. Di was verstandig genoeg om te sim dat hy van di Boere moes lewe, en ni in staat was om met geweld iits van hulle af te neem ni, sonder doodgeskiit te worde met syn handjivol Skotte. En dit is di rede dat daar toen ni al oorlog gekom het tussen di Engelse en di Boere ni.

In di tyd het di Boere Pieter-Maritz-burg en D'Urban angelê. Pieter-Maritz-burg heet na Pieter Retief en Gert Maritz.

Dingaan stuur toen nog gedurig boodskappe an di Boere. Hy stuur oek, om di Boere gerus te maak, 316 pêrde terug wat hy van hulle gesteel het, en laat ver hulle weet dat hy graag weer goeie vrinde met hulle wil wees. Hulle antwoord was, dat hulle met hom gen vrede wil maak voor en aleer hy al hulle skade, wat hy hulle aangedoen het, terug betaal het.

Dit geef toen anleiding dat hy ider maal weer boodskappe stuur. Mar dit was net om te spioeneer of di Boere nog in la'ers staan, en, of hulle al verspreid was op hulle plase. Een van di spioene het hulle gevang, en hy het beken dat hy mar net gestuur is om ver Dingaan te kom vertel hoe dit met di Boere gesteld is. Hulle kon toen duidelik siin dat di Kaffers mar net op 'n kans wag om ver hulle weer an te val. En deur di onsekerheid was hulle ni in staat om di land te bebou en beplant ni.

Mar ons liwe Here neem di saak van di arme Boere toen in syn hande, en gé 'n uitkoms wat hulle nooit verwag het ni. In di tyd was daar nog mar twé broers van Chaka en Dingaan in lewe, di een syn naam was Panda en di ander syn Clu-Clu. (In 1843 het Panda ver Clu-Clu vermoor). Dingaan was so wreed en oorlogsugtig, dat hy mar gedurig in oorlog was, ni alleen tiin klompe, om di Boere te o'errompel en klein en groot te vermoor. Een morre met dagbreek val di Soelas, in 'n hele party klompe verdeel, op di voorste Boere an, in di omtrek waar nou di dorp Weenen staan, wat syn naam gekry het van di verskrikkelike moord en al di gekerm en geween op di plek. Di Boere wou hulle nog verdedig, mar di o'ermag was te groot. Mans, vrouens, en kinders word daar op 'n barbaarse wys vermoor, ja op 'n maniir te erg om te beskrijwe.

Ander klompe van Soelas o'erval op ander plekke weer ander klompiis

[p. 97]

Boere, wat almal deur di wreedaardige Kaffers met asgaaie doodgesteek si. Gelukkig is tog een jong kerel ontvlug om di Boere wat vêrder af was te kan waarskuw. Twé, dri klompiis Boere het toen gou 'n party wa'ens by makaar getrek en toegemaak ver la'ers, en hulle was net betyds klaar om met hulle familiis daar in te vlug, toen hulle deur di Kaffers angeval word. En hulle het so dapper geveg, dat die Soelas ni in één van di la'ers het kon kom ni.

Toen trek di Soelas vêrder in totdat hulle by 'n veul sterker party Boere gekom het an di Boesmansriviir, op di plek wat nou nog Vegla'er genoem word. Hiir het hulle amper 'n hele dag geveg, totdat di kruid en lood van di Boere amper op was. Mar toen het hulle oek al so veul van di Kaffers doodgeskiit, dat hulle mar net gougou moes vlug.

Nadat hulle di Kaffers op di loop gejaag het, gaan di Boere toen kyk wat van hulle ander maters geworde was, en om di te gaan help. Toen hulle op di plek kom waar di Kaffers di eerste Boere angeval het, toen siin hulle dat di Kaffers al di wa'ens an stukkend geslaan, en al di ysters weggedra, en di mense op 'n verskrikkelike maniir vermoor, en hulle lyke op 'n hoop gegoi het,

Onder di hope van vermoorde by Bloukransriviir kry hulle twé meisiis, van tiin en twaalf jaar oud, waar nog 'n bitji lewe in was. Di een het 19 en di ander 21 asgaaisteke gehad; sodat hulle lyf glad an stukkend gesteek was, en party senings af. Di naam van di een was Johanna van der Merwe en van di ander Catharina Margaretha Prinsloo. Di mense het hulle toen mooi opgetel en ver hulle goed gesorre. Hulle is gesond en fris geworde, en as ons ni beter weet ni dan lewe hulle vandaag nog. Di een is naderhand getroud en het nog 'n paar kinders gehad.

Buiten di twé is al di ander mense, wat ni in la'ers het kon kom ni, deur Dingaan vermoor. So dat in één week na di moord van Retief en syn mense, nog 600 omgekom is, en dit so dood onskuldig. Is dit dan wonder dat di Boere beslote het om wraak te neem op di woeste Barbare?