De geskidenis van ons land, in di taal van ons volk

[p. 91]

Twede hoofstuk
Uittrek van di boere.

Kommissi van Ondersoek na Natal gestuur onder Smith. - 'n Twede onder Piit Uys. - Klompiis Boere trek uit onder Hendrik Potgieter, Gert Maritz, Jacob Uys, Karel Landman, Gert Rudolph. - Ontmoeting met Salkats. - Piet Retief kom an, en word Kommadant-Generaal.

So amper in di tyd toen al di onangename dinge hiir gebeur het, en di Boere al buikvol was ver di Engelse Regering, toen hoor hulle op 'n dag van di land van Natal, waar di remskoen patatas uitploeg en waar di gaar varkes met mes en vurk op di rug rondloop. En toen party mense, wat met Luitnant Fairwell en Kaptein King saam gewees het, kom vertel dat dit so'n goeie land is, word Dr. Smith afgestuur en nog 'n party ander mense om di land dedelik te ondersoek.

Hy is toen so vêr gekom as di stad van Dingaan. Di nuws wat hy toen daarvandaan gekry het was di eerste wat di Boere op di gedagte gebreng het om daar te gaan woon. Hulle kom toen stilletjiis met 14 wa'ens by makaar, en 'n geselskap onder Piet Uys, Kobus Uys, Hans de Lange, Stephanus Maritz, en Gert Rudolph, trek toen in 1834 van Uitenhage langs di Oostekant van Drakensberg.

Di Engelse wat toen an di baai van Natal gewoon het, was regte bly toen hulle daar ankom. Hiir het hulle toen 'n hele tyd gejag en di land ondersoek, en hulle sou nog langer gebly het, mar toen hoor hulle onverwags dat di Kaffers weer oorlog maak in di Oostelike Provinsi. Daarom was hulle toen verplig om somar hals o'er kop weêr terug te gaan. En wonderlik, ons liwe Hére het ver hulle so gesorg, dat hulle di héle Kafferland deur getrek het sonder dat hulle angeval is; want di meeste Kaffers was toevallig juis uit hulle land getrek om di Koloni te verwoes.

Om di Kaffer-oorlog hiir uitvoerig te beskrijwe is onnodig, dit het ons al vroe'er gedaan; mar tog wil ons hiir anhaal wat di Sekretaris van Koloniis in Engeland daarvan gesê het, om te laat siin dat di Boere ni somar sonder rede besluit het om di land te verlaat ni:

‘Di Kaffers het al jare lank regvêrdige rede gehad om oorlog te maak. Hulle het genoeg rede gehad om ontevrede te wees, en dit was ni meer as reg dat hulle geprobeer het om di onreg te wreek wat hulle angedaan is. Hulle het gelyk gehad om te probeer om deur di wapens ver hulle selwers skadevergoeding te kry.’ Wi kan by sulke leugentaal koel bly?

Dit was oek di rede waarom Gouwerneur D'Urban, wat nogal anders 'n goeie kerel was, di Boere gen skadevergoeding kon gé het ni ver al di verlise wat hulle gely het, soos hy ver hulle belowe het.

Di verlise was meer as £300,000; en toen di kommando weêr beeste van di Kaffers afneem, siin di Boere daaronder hele spanne van hulle eie osse wat di Kaffers gesteel het; en di beeste is almal verkoop ver rekening van di Regering.

Toen di Boere verder siin dat di Hottentots wat nog altyd ver hulle gewerk het na di skoolplase (stasiis) geloop is; en dat di klein bitji slawe wat hulle nog gehad het ver hulle afgeneem is; en dat hulle huise en plase verbrand en

[p. 92]

geplunder is; en dat hulle skape en beeste weggesteel is: toen het hulle vas besluit om di land te verlaat. Di vernaamste familiis in Olifantshoek, Gamtoosriviir, langs di Visriviir, en Somerset, begin toen ver hulle klaar te maak om in geselskappe uit te trek.

In di begin van 1836 het al di Boere wat wou wegtrek hulle plase verkoop ver spotprys an di Engelse van Grahamstad en 'n paar andere dorpe. Di Regering het intussentyd di magistrate en andere personen opgesteek om di Boere bang te praat, en wys te maak dat daar 'n Engelse wet is wat hulle kan belet om weg te trek. Mar toen het Sir Andries Stockenstrom ver hulle gesê, dat hy ni van so 'n wet weet ni; en as daar al so 'n wet mog bestaan, dat dit dan 'n baing onregvêrdige wet is.

Hulle twyfel toen oek ni langer ni, mar kort daarna trek di eerste party van 200 mense, met Hendrik Potgieter an di hoof, o'er di Grootriviir. Hulle kom eers by Taba 'Nchu, waaro'er Moroko kaptein was. Hij ontvang hulle regte vrindelik en sorg oek goed ver hulle vé.

Kort daarna trek daar 'n ander groter geselskap uit Graaff-Reinet, onder Gert Maritz. Naderhand kom nog ander groot geselskappe uit Albani en Uitenhage, onder bestuur van di ou Aartsvaders Jacob Uijs, Karel Landman, Gert Rudolph en andere. Hulle trek toen Noord op, langs di kant van Vaalriviir, totdat hulle in anraking kom met di kwaaie stam van di Matabeles onder Salkats.

Di bloeddorstige opperhoof was dikwils deur di Sulus en Grikwas angeval en was daarom 'n bitji wantrouwig teen di Boere. Mar di Boere wis daar niks van ni en het oek ni kan denk dat di Kaffers hulle sal kwaad doen ni, totdat di Kaffers hulle o'erval en 28 van hulle wreedaardig vermoor.

'n Ander kleine klompi Boere word netso onverwags angeval, en van hulle 25 mans, vrou'ens en kinders, vermoor, en hulle wa'ens en goed weggeneem. Gelukkig is 'n paar vry gekom en gevlug, wat di ander klein klompiis wat nog and kom was kon waarskuw. En hulle het so knap tyd gehad om 'n ‘La'er’ van omtrent 50 wa'ens by makaar te trek, toen hulle angeval word deur 'n menigte Matabeles. Dit was 'n geveg op dood of lewe; mar tog di Boere wen en jaag di Matabeles met grote verliis op di vlug. Ongelukkig verloor di Boere an vé 6,000 beeste en meer as 40,000 skape, omdat hulle di vé ni in di la'er het kan breng ni en dit dus gemakkelik was verdi Kaffers om di vé weg te drywe.

Uit di anvalle kon di Boere duidelik siin dat hulle met 'n sterke vyand te doen het, en dat hulle in di rigting ni vêrder kan trek ni. Mar hoe nou teruggekeer? Deur verliis van hulle vé was dit onmolik. Gelukkig bereik 'n paar boodskappers, wat hulle gestuur het na Thaba 'NChu, di plek, en vertel an Maroko en di sendeling Archbell hoe dit met hulle vrinde gesteld is. Hulle was toen so vrindelik om dadelik 'n party osse na di kamp te stuur, so dat di Boere kon terug kom; en binnen korte tyd was hulle weer veilig in di kraal van Maroko terug.

Toen di ander ‘Voortrekkers’ di tyding kry van di rampe en verlise wat hulle landgenote gely het, besluit hulle om 'n gedugte wraak te neem op di moordenaars van hulle bloedverwante en vrinde, en om di gesteelde vé weêr af te neem. 'n Party van omtrent 200 gewapende Boere, onder di bevel van Gert Maritz, trek o'er di Vaalriviir en val onverwags Mosega an; dis een van di sterkste krale van Salkats. Daar skiit hulle enige honderde Kaffers

[p. 93]

dood, en neem 7,000 stuks vé en di wa'ens wat di Kaffers van di klein klompi Boere geneem het weêr terug.

Kort nadat hulle terug gekom het, kom Pieter Retief an di hoof van 'n ander klein party by hulle. Met algemene stemme kiis hulle toen ver hom as Kommadant Generaal.

In di dage was daar nog gen telegraaf of trein of selfs pos ni. Di gerug kom in di ouo Kolonie dat Salkats al di Voortrekkers vermoor het, toen het party Engelse an Grahamstad en an di Baai ge'illumineer van blydskap! Dis seker 'n voorbeeld wat di gristelike beskaafde Engelse gegé het an di barbaarse Boere.!!