De geskidenis van ons land, in di taal van ons volk

[p. 80]

Tiinde hoofstuk.
Van 1868 tot 1894.

Verantwoordelike Bestuur. - Di Kaapse Universiteit. - Di sewe Sirkels Wet. - £5,000,000 ver Spoorwege. - Grote Brand an Stellenbos. - Vrywillige Beginsel. - Konfederasi. - Besoek van Froude. - Genootskap van Regte Afrikaners. - Afrikaanse Taalbeweging. - Galeka Oorlog. - Sprigg Ministeri vervang Molteno. - Di ontwapening en Basutuoorlog. - Afrikaner Bond. - Scanlen en Upington Ministeriis. - Spoorwegverlenging. - Steenkool Ontdekkings. - Westelike Kabel. - Telegraafverlenging. - Sprigg en Rhodes Ministeriis. - Anhegting van Pondoland.

In 1870 kom Sir Henry Barkly hiir an as Gouwerneur. In Oktober 1869 had di Gouwerneur di Parlement ontbinde en di volk opgeroep om vertegenwoordigers te kiis voor of teen Verantwoordelike Bestuur. Di meerderheid van di lede was daar voor, en in 1872 gaan dit deur. Di Koningin keur dit goed en Molteno word as eerste minister benoem. In 1873 word di Universiteit van di Kaap gestig, en in di selfde jaar word 'n wet gepasseer om di Koloni in 7 Kiissirkels te verdeel, in plaas van in twé aparte Provinsiis. Di wet word genoem di Sewe Sirkels Wet,

In di jaar 1874 stem di Parlement £5,000,000 ver Spoorwege. In di selfde jaar was di grote brand in Stellenbos.

Klein Solomontji kry in 1875 di Vrijwillige Beginsel deur. Di geld wat di Engelse Regering beloof het om an di predikante van di Ned. Ger. Kerk te gé, toen hulle di Koloni van di Hollanders o'er geneem het, neem ons eie Parlement ver di kerk af!

In 1875 besoek Meneer Froude, di grote Engelse geskidenisskrywer, Suid Afrika, in belang van Konfederasi van di verskillende State en Koloniis, en hoewel dit toen ni deur gegaan het ni, tog het syn besoek grote nut gedoen deur di andag op di saak te vestig en deur dat hy di party van di Afrikaners opneem en in Engeland antoon hoe skandelik ons hiir van tyd tot tyd behandel is (Kyk Bylage)

Di Genootskap van Regte Afrikaners, opgerig 14 Augus 1875, werk fluks om ons taal tot erkenning as skryftaal te bring. Hulle gé 'n maandblad uit, Di Afrikaanse Patriot, wat fluks opgang maak, en 'n Afrikaanse Spraakkuns, wat algemeen gunstig ontvang word, en gou uitverkoop is.

Di Patriot word 'n weekblad in 1877. Di Genootskap gé verder 'n Afrikaanse Almanak uit ver 1877, burgerlik en kerkelik, en verder Di Geskidenis van ons Land in di Taal van ons Volk, wat gou uitverkoop was.

In diselfde jaar gaan Sir H. Barkly terug na Engeland, en word opgevolg deur Sir Bartle Frere.

Daar ontstaan toen rusi tussen di Fingoes en di Galekas, wat Kreli Kaptein van was. Di Fingoes vra di hulp van di Engelse regéring, en Kreli word by Gwadana verslaan.

Gedurende di tyd van di oorlog jaag Sir Bartle Frere ver Molteno weg van syn pos as eerste minister, wat 'n Gouwerneur ni mog doen ni en nog

[p. 81]

nooit weer gedoen het ni, en Sir Gordon Sprigg word geroep om 'n nuwe ministeri te vorm, wat hy ni moes angeneem hê ni, en gen enkele kolonis van beginsels ni.

In di jaar 1878 staan byna al di Kafferstamme op teen di Koloniale regering, en Mnr. Hope, di magistraat, word deur Umslonhlo vermoor, wat Kaptein van di Pondos was. By di einde van di jaar word weer vrede gemaak, en om vrede te hou, maak di Parlement in 1879 'n wet dat gen kaffer 'n geweer of ammunisi mag dra ni. Di kaffers hiir het daarna gehoor, mar Sir Gordon Sprigg wou dit in Basotuland oek toep[a]s. Daarteen staan di Basutos op[.] Di Koloniale troepe word daarnatoe gestuur, mar sonder sukses.

Di moeilikhede het angehou, totdat Basotuland in 1884 as 'n aparte kroon-Koloni geproklameer is.

In 1880 kom Sir Hercules Robinson as Gouwerneur an. In di selfde jaar word di Afrikaner Bond gestig, wat van daag 'n grote liggaam is. Ds. S.J. du Toit was di stigter en di Patriot van di begin af di tolk van di Bond. Op 20 Juni 1879 publiseer Ds. du Toit di eerste artikel hiiro'er en kort daarna di konstitusi van di Bond in di Patriot. In 1880 werd eers enkele Takke opgerig in di Koloni. Di latere vooruitgang van di Bond blijk uit di vollende opgawe:-

	Distriks Besture.	Lede.
1885	28	3,470
1886	25	2,621
1887	29	2,002
1888	31	2,980
1889	-	-----
1890	43	4,686
1891	51	5,572
1892	60	7,727
1893	65	9,237
1894	73	11,163

In 1884 bedank di Sprigg ministeri, en word Sir Thomas Scanlen gevra om 'n ministeri te vorm. In diselfde jaar bedank hy omdat hy 'n neêrlaag in di Parlement gely het, toen Sir Thomas Upington 'n nuwe kabinet vorm.

In 1877 werd Transvaal deur Engeland angeheg, waarteen di bevolking sig tydelik verset. Di Patriot was eers di enigste koerant wat di party ver di Transvaalse onafhankelikheid opneem en di Transvalers raad gé, en 'n beweging deur di héle Koloni opkry om hulle te steun met Petisiis na di Koningin, Vergaderinge, ens. Wederkerig het di saak an di Afrikaanse nasionale beweging goed gedoen. Mar di bisonderhede vermeld ons later onder di Transvaalse geskidenis.

In 1884 word 'n Nywerheids Tentoonstelling in di Kaap gehou, wat 'n sukkes was. Kimberley en Port Elisabeth het gou di voorbeeld gevolg.

In 1885 word di Spoorwege reeds geopen tot Kimberley en Aliwal Noord, en in 1888 word op verskeie plekke in di Koloni steenkool gekry, wat nou al grote myne is. Di voornaamste plekke was Indwe, Molteno, en Syfergat.

Sir H. Brogham Loch volg in 1889 ver Sir H. Robinson as Gouwerneur op, wat weer in syn plek kom in 1895. In diselfde jaar word 'n kabel van Port Nolloth, na England gelê.

In 1890 word di spoorweg uitgebrei tot an Simonstad, Bloemfontein, en Vryburg, in 1892 tot an Johannesburg, en in 1894 tot an Mafeking. 'n Telegraaflyn gelê in 1890 tot an Shashi en deur Mashonaland, en in 1893 en 1894 tot an Buluwayo, terwyl Mnr Rhodes 'n noordelike verlenging laat begin deur Afrika na Egipte toe.

[p. 82]

In diselfde jaar word Sir Gordon Sprigg weer gevra om 'n ministeri te vorm, wat in 1891 deur di Rhodes ministeri opgevolg word omdat di Afrikaner party in Parlement Sprigg syn grote Spoorwegplan uitgegoi het.

In 1893 kryg di Rhodes ministeri 'n nuwe kiiswet deur, waarby di kiisreg verder verhoog word van £25 tot £75 okkupasi en lees en skrywe, en waarby verder bepaal word dat di stemming met stembrifiis moet plaas vinde (ballotasi).

Di Kaapse Parlement annekseer in 1894 ver Pondoland, waar di kapteins in burgeroorlog teen makaar was, en passeer 'n Brandsiikte Wet, waarteen 'n vry sterke beweging in di Koloni ontstaan.