De geskidenis van ons land, in di taal van ons volk

[p. 59]

Viirde hoofstuk.
Opstand van Bezuidenhout.

Bezuidenhout wei'er om te verskyn voor di Hof. - Wou hom ni o'ergé ni. - Word doodgeskiit. - Samenswering van syn bloedverwante en vrinde. - Word ontdek, en deur di Soldate o'erval en gevange geneem. - 5 van di aanvoerders word opgehang.

Ons het al gesiin in vorige hoofstukke hoe di Engelse regering di Hottentots o'er di Boere gestel het; hoe di Kaffer-oorloge deur hulle ontstaan is; en hoe skandelik hulle di Boere behandel het met di vrymaak van di slawe. Dis dus gen wonder ni dat daar ontevredenheid onder di Boere ontstaan is ni. Dis veeleer 'n wonder dat di onvergenoegdheid ni eerder en ni algemeen uitgebreek het ni. Van 'n opstand in di distrik van Graaff-Reinet sal ons nou vertel om te laat siin hoe wreedaardig di Engelse met di arme Boere gewerk het.

In Oktober 1815 gaan di Rondgaande Geregshof weer deur di land By di opening van di Hof in Graaff-Reinet gé di Landdros van di distrik, A. Stockenstroom (naderhand Sir Andries), di Hof kennis, dat 'n seker boer, Frederik Bezuidenhout, in di omtrek van Baviaansriviir, gewei'er het om voor di Hof van Landdros en Heemraden te verskyn, om te reg te staan we'ens 'n klagte van mishandeling van 'n Hottentot; en dat hij gedreig het om di konstawel te skiit as hij weer 'n voet op syn grond sit. Hy was bekend as 'n dapper man. Daarom vra di Landdros nou mag om 'n ‘dagvaarding in persoon’ (personal summons) uit te vaardig, waarin hy gelas word om dadelik in persoon voor di Commissi te verskyn.

Di Hof staan dit toe en gé nog bowediin an di konstawel reg om, as hy dit nodig vind, of gevaar siin, di hulp van di naaste militêre pos in te roep. Toen hy naby kom kry di konstawel di tyding, dat daar by di Baviaansriviir 'n party Kaffers gesiin is. Hy gaan toen na di luitenant van di Boschbergpos om hulp, en di gaan met twintig van di Kaap-corps same, en neem besit van di poort by Baviaansriviir, naby di huis van Bezuidenhout. Mar hy was klaar om hulle te ontvang; hy en syn jong het ver hulle verskans agter di kraalmure. Di soldate wou hom toen omsingel om hom te vang. Mar toen hy dit merk, vuur hy in di haastigheid 'n skoot af, wat gelukkig nimand geraak het ni, en vlug toen in syn huis. Meer as 'n uur lank soek di soldate, sonder om hom te kry. Hulle het di spore van di twé gehou tot by 'n steile krans van rotse. Naderhand siin hulle di trompe van di twé syn geweers op 'n ho'e bergkrans blink. Di luitenant klim toen op en siin dat di twé in 'n spelonk ver hulle weggesteek het. Hy kommandeer Bezuidenhout toen om uit te kom en hom o'er te gé. Mar Bezuidenhout antwoord dat hy hom ni lewendig sal o'ergé ni.

Di luitenant gebiid toen syn manskappe om stil-stil op te klim en in twé klompe di spelonk an te val. Dit gebeur. En toen hulle di eerste slag, algar hulle skote afgeskiit het in di spelonk, kom daar 'n geroep uit om genade

[p. 60]

en o'ergaaf. Hulle hou toen op met skiit, en di bediinde kom uit en sê dat hy hom o'ergé en dat syn baas dodelik gewond in di hol lê. Toen di manskappe in di spelonk kom, kry hulle daar 'n menigte gewere en kruid en lood, en vooran lê Bezuidenhout, hy het di ko'els deur syn hoof en syn bors gekry.

De Hottentot word, na syn verhoor in Graaff-Reinet, vry gespreek, terwijl di Hof na Uitenhage gaan waar 'n menigte sake moes behandel worde.

Di gebeurtenis het natuurlik 'n grote ontroering veroorsaak onder di famili en vrinde van Bezuidenhout. Na di vertrek van di soldate het hulle na di plek gegaan waar hy doodgeskiit is, om hom te gaan begrawe. By di gelegenheid het Johannes Bezuidenhout, 'n broer van di o'erledene, syn vrinde o'ertuig dat 'n onwettige daad en geweldenary teen syn o'erlede broer gepleeg was, deur syn huis te omsingel en syn persoon an te tas met soldate; want 'n burger moet vollens wet, deur syn veldkornet of deur di burgerlik gesag, mar ni deur soldate, gearresteer worde ni.

Almal wat teenwoordig was maak toen 'n verbond om di onreg en smaad te wreek deur di naaste militaire pos an te val en dï Engelse mag van di grense te verdrywe. Voor hulle daartoe o'ergaan stuur hulle briwe uit an al di Boere in di omtrek, om hulle op te roep na 'n byeenkoms om di teenwoordige toestand van di land te o'erwege. En Cornelis Faber, 'n swa'er van di Bezuidenhouts, gaan dadelik op reis na di Kaffer-koning Gaika toe, om hom o'er te haal om saam met hulle di Engelse an te val en te verdrywe. Tot aanvoerders word benoem Hendrik Prinsloo en Johannes Bezuidenhout.

Na di eerste stappe stuur hulle weer ander rondgaande briwe na aangrensende distrikte toe, onderteken deur di aanvoerders, om al di Boere op te roep tot 'n gewapende byeenkoms op 'n bepaalde dag en plaas, om di Engelse uit di land uit te ja.

Een van di rondgaande briwe val in di hande van 'n Engels-gesinde boer, en hy stuur dit na di landdros van Cradock, van der Graaf, en di stuur dit weer na Kaptein Andrews. Andrews ruk dadelik op met 'n party soldate en neem Prinsloo gevange, juis toen hy op di punt staat om di eerste gewapende vergadering by te woon. Hy word as gevangene na di pos van Kaptein Andrews gebreng. Di kaptein begin toen syn pos te versterk.

Twé da'e daarna verskyn omtrent 300 gewapende Boere voor syn fort met 'n opeising tot o'ergaaf en tot uitlewering van Prinsloo. Hiir kom Faber juis uit Kafferland weer terug by hulle, met di onvoldoende berig, dat Gaika hom 'n ontwykende antwoord gegé het, namelik, dat hy al syn kapteins sal oproep en dan 'n tydji sal neem om raad te hou. Di berig doet di Boere toen 'n bitji twyfel of hulle so mar dadelik sou anval. Hulle wag toen oek nog bitji.

In di tussen tyd voeg Majoor Fraser met syn manskappe sig by Kaptein Andrews en twé da'e daarna kom kolonel Cuyler oek daar an, en hy laat di Boere weet dat al hulle planne bekend is en dat hulle gedug sal gestraf worde.

Voor hulle egter tot vyandelikheid o'ergaan, biid di Veldkommadant Willem Nel an om onder di Boere te gaan en hulle o'er te haal om di wapens neer te lê en terug te keer.

Twé da'e lank gaat hy daarmé vort; mar toen di aanvoerders siin, dat hy party o'erhaal, roep hulle di héle vergadering op om 'n plegtige eed af te lê,

[p. 61]

dat hulle makaar sal getrou bly, totdat hulle di tiranne van di grense verdrywe het. Dit was op di hoogte van Slagters Nek.

Kolonel Cuyler doet di ander dag morre 'n uitval met 'n trop soldate, en Kommadant Nel met 'n party Engels-gesinde Boere. Di eerste val hulle 'n voorpos van di opstandige Boere an; 30 Boere gè hulle o'er; di ander vlug na di hoof-la'er. Toen trek hulle almal terug, met hulle wa'ens en vé, na di, versterking van Baviaans-Riviir, waar hulle goed verskans was, en 'n klein mag hulle ni kon verdrywe ni.

Daarna trek Majoor Fraser, di landdros van Stockenstroom en Kolonel Cuyler, met al hulle manskappe, gesamenlik teen hulle op - sluit hulle in - en val hulle toen op dri punte an. Toen hulle siin dat hulle ni teen so'n grote o'ermag kan staan, het hulle stilletjiis in di nag, langs patjiis wat hulle alleen ken, ontvlug. Di aanvoerders vlug toen na di Winterberg, wat an Kafferland grens; mar hiir sluit Majoor Fraser hulle in, met een deel van di Kaap-Korps, in 'n dipe kloof, waar hulle uitgespan was.

Johannes Bezuidenhout, Stephanus, Cornelis en Abraham Bosman, Andreas Meyer, Faber en syn vrou en syn seuntji van 14 jaar, verskans hulle toen agter hulle wa'ens en begin hulle te verdedig, so dat hulle een van di Kaap-Korps doodskiit en 'n ander kwes. Mar naderhand is Bezuidenhout gesneuwel, en Faber en syn vrouw albei gekwes, so dat hulle verplig was om hulle o'er te gé.

Hulle word toen gevange geneem en na di tronk gebreng, waarnatoe nog 50 of 60 ander persone wat bekend was as deelnemers in di opstand gestuur word. Kort daarna word in di Kaap 'n Speciale Commissi aangestel om di misdadigers te vonnis.

Na 'n voorlopige ondersoek word 39 as di skuldigste uitgekiis om te reg te staan op di beskuldiging van ‘hoogverraad.’ Na 'n lang ondersoek word di vonnis gevel, dat 6 van di vernaamste anvoerders di doodstraf moes ondergaan, en dat di ander eers di doodstraf van hulle anvoerders moet ansiin, en dan, na dat hulle skuldig is an di opstand, moet gestraf worde, met ballingskap of boete, ens.

Toen di vonnis opgestuur word na di Gouwerneur om dit te bekragtig, verander hy di doodstraf van een van di anvoerders in lewenslange ballingskap

Mar di vonnis van di ander 5 word bekragtig, dat hulle op Verkeerde Water, 15 myle van Slagtersnek, nou genoem Long Hope Siding, in teenwoordigheid van di ander misdadigers, moes gehang worde.

Met 'n grote wag van soldate word hulle daarnatoe gevoer. Op di 6de Maart, 1816, word, onder di opsig van Kolonel Cuyler di treurige toebereidsels gemaak, in di teenwoordigheid van 'n grote menigte famili èn vrinde van di arme ongelukkige 5 wat moes gehang worde. Di Eerwaarde Herold gaat met hulle saam na di galg om hulle te vertroos.

Mar an hulle elende sou nog geen einde kom ni.

Deur di haastige maniir waarop di galg opgerig, is, blyk dit nou dat dit te swak is o[m] di gewig en di doodsworstelinge van di 5 manne te dra. Daar sak di galg met hulle inmakaar - onwillig om hulle te dra! Di arm ongelukkige vyf nadat hulle langsaam weer bygekom is van di halwe verwurging en verstikking slinger smekend na di offisiir toe wat di uitvoering van di vonnis moes bywoon, en bid hom snikkend om genade. Di smeekgebed roer di harte van

[p. 62]

al hulle bloedverwante en vrinde. Hulle beskou dit dadelik as 'n tussenkoms van di Voorsinigheid, en begin oek har lop om genade te smeek.

Mar di wreedaardige kolonel Cuyler het geen oor en geen hart daarvoor.

Di galg word gou-gou weer opgeslaan - di vyf word weer gepak, en onder geroep en geween van hulle famili en vrinde moes hulle een ver een di leer opklim en di strop om di hals kry.

Di laaste strale van di ondergaande aandson val treurig op di vyf siiltogende lyke, wat daar in di lug slinger, tot dat di laaste vonk van lewe uitgegaan is.

Treurig, wenend en sugtend, sit hulle vrinde daar rondom di galg, as vasgenagel an di grond. Hulle kan ni weggaan voor hulle di einde gesiin het ni.

Daar kom di laksman en sny di stroppe af. Snikkend vraag hulle nabestaande en vrinde om di lyke selwers te mag begrawe. Wreedaardig word hulle oek dit gewei'er. Onder di galg word hulle begrawe.

En terwyl ons onder hulle vrinde 'n o'enblik by hulle graf sit en nakenk, voel ons dat ons hart seg:

‘Ween, Afrikaanders! - Hiir lè julle vlees en bloed! - op di wreedaardigste maniir gemartel. Verkeerd was dit om teen hulle o'erheid op te staan; mar hulle het dit tog waarlik ni sonder rede gedoen ni! Verkeerd was dit om di wapens op te vat; mar alleen omdat hulle te swak was! Skuldig was hulle, sê di aardse Regter! mar wat sal di Hemelse Regter eenmaal sê?

Mar kom! Dit word al donkerder! - kom, - as ons te lank hiir sit, dan word ons oek beskou as samesweerders! - kom, - 'n ander dag sal anbreek, - dan sal ons mo'entlik di graf by 'n ander lig siin! - kom, - ons gaan met 'n stille sug huis-toe!’ - [kyk byla'e o'er Slagtersnek.]