De geskidenis van ons land, in di taal van ons volk

[p. 44]

Twede hoofstuk.
Waarom en waarheen hulle gevlug het.

Herroeping van di Edict van Nantes. - Sware vervolging. - Vlug naar Holland, ens.

Ons sal nou vertel di rede waarom di Hugenote Frankryk verlaat het en waarnatoe hulle gevlug het. Na di dood van Mazarin begin Lodewyk XIV, wat eers di Edict van Nantes bekragtig het, om te draai. In 1662 laat hy 22 Protestantse kerke afbreek in di landskap Gex. In diselfde jaar begin di vervolging teen di Hugenote in di landskap van Languedoc. Di Protestante mag hulle doje ni anders begrawe ni as soggensskemer-dag en saans skemer-donker. In 1663 word idereen, wat tot di Roomse geloof wil o'ergaan, ontslaan van al syn skuld an ander Protestante; hy hoef dit ni te betaal ni. As 'n vader Rooms is miski is di moeder oek Protestants of as 'n moeder Rooms is, miski is di vader oek Protestants, dan moet di kinders in di Roomse kerk gedoop worde. Di wat van di Roomse tot di Gereformeerde o'ergaan, word na syn dood nakend deur di strate gesleep. As 'n Protestant op sterwe lê, dan gaat di Roomse Pastoor, of di Magistraat daarnatoe, om hom te laat biig; en as hulle vertel dat hy Rooms gesterwe het, - al was dit oek di grootste leun van di wêreld, - dan word syn kinders almal onder di Roomse kerk gebreng.

In 1666 het hulle 'n menigte Protestantse kerke afgebreek in Poitou, en di predikante belet om in di ope lug te preek. Predikante wat di gebod o'ertré word deur di beul met 'n touw om di nek na di tronk gesleep en dan uit di land uit verban.

In 1670 het hulle di Protestantse skoolmeesters belet om di kinders iits meer te leer as lees, skrywe en syfer. In 1671 mag in elke gemeente, waar 'n Protetestantse predikant was, mar een skool ver di kinders wees. Mar as ons al di onreg wat hulle di Protestante angedoen het moet opnoem, sal ons gen einde kry ni.

In 1672 kry Frankryk oorlog met Holland, en toen word di vervolging 'n bitji minder; mar na di oorlog gaan hulle weer van kwaad tot erger. In 1681 was dit so erg, dat hulle di kinders van 7 jaar vryheid gé om na di Roomse kerk o'er te gaan, en di ouers mag daar niks teen doen ni. As 'n boosaardige Roomse mar net gaan vertel, - al is daar niks van waar ni, - dat 'n kind 'n kruis gemaak het, dan word di arme kind met geweld weggeneem, en na 'n Roomse priister gebreng, en op koste van di ouers in di Roomse geloof opgevoed.

Di Protestante word verder alle ho'er onderwys verbiid, en hulle viir Akademiis vernitig. Hulle mag dus ni studeer ver advokate en dokter en predikant ni. In di leger kon hulle oek nooit offisiirs of generaals word ni, al is hulle nog so knap en dapper. In Gouwerments diins en in di Geregshowe mag hulle di geringste pos ni beklé ni. As boekverkoopers of drukkers moes hulle van hulle bestaan afstand doen of hulle word beboet ver 3,000 franks (omtrent £125),

[p. 45]

Di predikante word skandelik mishandel; hulle doop, trou en begravenisregisters word afgeneem. Hulle mag ni langer as dri jare in 'n gemeente bly want anders sou hulle te veul invloed kry. So het hulle di Protestante van al hulle regte beroof. Mar di ergste kom nog.

In Poiton, waar baing Protestante woon, word di soldate by hulle ingekwartiir dit wil sê, ider huisgesin moes van 10 tot 12 man in hulle huise ontvang en di kos gé. Hulle bly dan daar so lank, tot dat di laaste stuk goed van di arme mense verkoop is, en dan word hulle na di Roomse kerk toe gesleep om di Protestantse geloof af te sweer, en di Roomse geloof an te neem. Di wat wil Rooms worde, word van di soldate ontslaan; en op so 'n maniir is daar baing afvallig geworde. Dit word genoem Dragonnade. Di soldate raas dag en nag in di huise, so dat di arme mense ni behoorlik kan eet of slaap in hulle ei'e huise ni; en dit was natuurlik onmo'entlik om dit te hou. Daarom is 'n menigte toen Rooms geworde. Dit was so erg dat hele kontrye tot di Roomse kerk oergaan.

Lodewyk dag toen dat di Protestantse geloof nagenoeg uitgero i was, en wag toen oek ni lank om hulle di doodsteek te gé ni, en di Edict van Nantes te herroep op 22 Oktober, 1685. Di vernaamste punte van di Herroepings-akte was di vollende:-

Di Protestantse kerke moet afgebreek worde. Hulle godsdiins in hulle ei'e huise moet hulle oek afskaf. Di wat godsdiins hou verliis syn lyf en syn goed.

Di predikante wat ni wil Rooms worde ni, moet sorre dat hulle binnen 14 da'e uit di land uit is; an di ander word verbiid om di land te verlaat, anders gaan hulle na di ‘galleye,’ dit is, bandiit worde. - Al di kinders wat na di herroeping van di Edict gebore word, moet deur di priister gedoop en in di Roomse geloof opgevoed worde.’ Ens.

Dit het oek ni lank geduur ni, of hulle het di 800 Protestantse kerke, tot di laaste toe, in puinhope verander. Na dit alles het hulle di wette nog van dag tot dag verswaar. 'n Predikant wat waag om in di land terug te kom, word doodgemartel. En as een 'n predikant vang, dan kry hy 'n beloning van omtrent £375. En as imand 'n Protestantse godsdiinsoefening bijgewoon het, in di bosse of waar oek, dan word hy met di dood gestraf.

Om te belet dat di arme mense sal vlug uit di land uit, het hulle o'eral by di séhawens en op di grense wagte geset. Mar niittemin het tog duisende di grootste gevare deurgegaan om te ontvlug. 'n Menigte van di arme vlugtelinge het hulle opgevang, en dan sware kettangs van 50 pond om di nek gehang en party in voetysters geset, en toen deur di land gevoer, om di ander bang te maak. En as hulle dan so moeg is dat hulle flouw val, dan word hulle met stokke geslaan om weer op te staan. En di kos wat hulle kry was so min en so sleg, dat hulle amper ni daarvan kon lewe ni. Snags moes hulle dan so mar in di stinkerigste hokke op di grond slaap, met di sware ysters om hulle nek en an hulle bene. Mar onder dit alles het tog 'n menigte ontvlug. Hoeveul kan ni met sekerheid opgegé worde ni, juis omdat hulle stilletjiis gevlug het. Sommige sê di getal was 300,000, en andere weer 600,000. Hulle het gevlug na Holland, Duitsland, Denemarken, Sweden, Rusland, Engeland, en Amerika.