De geskidenis van ons land, in di taal van ons volk

[p. 36]

Twaalfde hoofstuk.
Di Engelse neem di koloni.

Oorlog in Europa. - Di Engelse Admiraal Elphinstone in Simonsbaai, vorder dat di Koloni in syn bewaring sal gegé worde. - Gesprek met Generaal Craig. - Engelse Proklamasi. - Lafhartigheid van di Hollanse Regering en soldate. - Dapperheid van di Boere. - Muizenburg verlore. - Algemene anval van di Engelse, 14 Sept. 1795. - Di Kaap o'ergegé.

Van di begin van 1795 word di nuws uit Europa al slegter. Frankrijk was nou in oorlog met Holland. Naderhand kom daar amper gen tyding meer ni, en al dag kon hulle di Franse verwag om di Koloni te kom neem. Hiir was mar min kans om te verdedig. Al di soldate saam wat hiir was, was mar skaars duisend.

Commissaris Sluysken.

Reeds had di Commissaris Sluysken orders gekry van di Maatskappy in Holland om op syn hoede te wees, ‘om door geen Europeschen vyand, wie die ook zoude mogen wezen, overvallen te worden, alzoo het volstrekt niet te voorzien was, welke wending de zaken in Europa zouden nemen.’ En werkelik nog in di begin van 1795 was Holland o'erstroom van di Franse soldate, di ‘Erf-Stadhouder’ was met syn famili gevlug na England toe, en Holland was 'n bondgenoot van di Franse Republiik gemaak. So was England van 'n vrind tot 'n vyand van Holland geworde.

Di Engelse Gouwerment het gou geweet om voordeel te trek van di verblyf van di ‘Erf-Stadhouder’ in Engeland. Hulle het hom o'ergehaal om 'n anskrywing an di Gouwerneurs van di Hollanse koloniis te téken, ‘om in de koloni Engelsche troepen te admitteren’ (toe te laat), en evenzeer de Britsche oorlogschepen, en dezelve te considereren (beskou) als troepen en schepen van eene mogendheid, die in vriendschap en alliantie (betrekking) is met hun Hoogmogenden (de Algemeene Staten) en die komen om te beletten, dat die koloni door de Franschen worde geïnvadeerd’ (o'erval). Voorsiin van 'n sodanige anskrywing, bestem ver di Kaapkoloni, kom di Engelse Vice-Admiraal Elphinstone met 9 skepe in di loop van Juni 1795 Simonsbaai in.

Vollens di anskrywing van di ‘Erfstadhouder’ gé Elphinstone voor dat syn koms as vrindskappelik moet beskou worde, en biid an, om di bestuur van sake op di oue voet te laat bly, terwijl hy sou sorg dra ver di betaling van di soldate en ver di uitvoering van di wette. So vêr klink nog alles regte mooi. Mar nou kyk di aap uit di mouw; di agterste draai is: ‘alle handel met Holland en met de Hollanse Etablissementen zou moeten ophouden.’ Voeg nog hiirby dat di anskrywing van di Erfstadhouder te Kew in Engeland geteken was op di 7de Febwerwari 1795, en dan is dit duidelik genoeg te siin wat di bedoeling van di Engelse was. Dit was niks anders, as om op 'n slinkse maniir di Koloni in hande te kry. Want di Engelse Regéring werk mos mar graag met 'n slag om di ellenboog, soos ons nog meer keer sal siin.

Sluijsken, in plaas van op syn ei'e houtji te werk te gaan, soos hij reg gehad het as Commissaris, roep al di hoge ambtenare van di Koloni saam in 'n

[p. 37]

‘Vergadering van den Raad van Politie.’ Hulle tèken toen 'n allerbeleefste geskrif an di Engelse Admiraal, waarin hulle verklaar, dat hulle ni mag toelaat, dat gewapende manskappe an wal kom ni, en versoek daarom om ‘geen volk anders als ongewapend naar land te zenden en in zulke kleine getallen als mogelijk;’ ‘zullende, bij onverhoopten vijandelijken aanval op deze koloni’ - soos hulle verder sê - ‘de vryheid nemen te solliciteren (vra) om ons met de magt, welke Uwe Exc. commandeert, te adsisteren (help).’ Ja, hulle het nog meer toegelaat, namelik, dat di kommadant van di troepe, Generaal Craig, self na Kaap kon kom om mondelings te praat. Hij kom oek 'n paar da'e daarna, met 'n party van syn offisire. Di gesprek het op niks uitgeloop ni.

Mar Craig het di kans waargeneem om hom met di land tussen Simonsbaai en Tafelbaai goed bekend te maak, en di toestand van di Kaap goed af te kyk. En wi weet wat daar wel meer tussen di ho'e here plaas gevind het waar ons ni van weet ni?! Let op later!...

In di byeenkoms het Sluysken ver Craig stellig angesê ‘dat men voorgenomen had de koloni te verdedigen tegen een iegelyk, di daarop een anval mogt ondernemen.’ Dit is met grote beleefdheid gedaan, en di Engelse is as vrinde onthaal geworde. Evenwel verander op di vollende dag al di mooie pratjiis van di Engelse. Dit is geskiid deur 'n Proklamasi wat di Engelse onder di burgers en onder di soldate versprei het. Daarin word mar netjiis gesê dat ‘de Etablissementen en Bezittingen der Hollandsche Oost-Indische Compagnie zullen worden aangemerkt als het eigendom te zyn geworden van Frankryk, en als zoodanig in beslag zullen worden genomen.’ ‘Het Kaapsche Gouwernement en de Burgery worden opgeëischt zich te stellen onder de protectie (beskerming) van Groot Brittanje.’ Net of hulle al di Koloni verower het word mar netjiis di Hollanse troepe angebode om in di Engelse diins o'er te gaan. ‘De particuliere eigendommen zullen worden beschermd, en de ambtenaren voorloopig in hunne bedieningen gelaten.’

Di handelwys van di Engelse kan 'n mens ni anders beskou ni as 'n bepaalde oorlogsverklaring. Di Hollanse Regering het toen oek dadelik verbiid om di Engelse skepe langer van vlees en andere dinge te voorsiin. Di Engelse an di ander kant neem 4 Hollanse skepe, wat in Simonsbaai was, in besit; en twé Amerikaanse skepe wat van Holland af kom met briwe ver di Kaap en Indië het hulle beetgepak en di briwe afgeneem.

Ongelukkig kom dit nou uit, dat di bestuurders di tyd wat hulle gehad het glad ni gebruik het om di Koloni te versterk ni. Had hulle di batterye wat Van de Graaf an Simonsbaai gemaak het in orde gehad, dan kon hulle di Engelse lekker van di wal af gehou het. Mar wat nou? By di eerste anval van di Engelse, laat hulle al di batterye in di steek en di soldate trek terug na di Kaap syn kant toe. Toen kon di Engelse vry land. En toen verder was daar niks as lafhartigheid by di Hollanse kommadante en soldate. Hulle retireer mar gedurig. Mar wi weet wat daar agter sit?!

In di buite-distrikte was di Boere opstandig. Hul sê di ambtenare verraai di Koloni. Dit was oorsaak van 'n groot opstand, veral in Graaff-Reinet en Swellendam, waar Delport en Pisany di Boere opgeroep het om op te trek en di Koloni te gaan verdedig teen di Engelse.

Baai-Fals en Simonsstad is nou al in di mag van di Engelse, en op di 7de Augus trek hulle daar vandaan op teen di kamp van Muisenberg. Di ‘Luitenant-Kolonel’ Delille was daar kommadant van di Hollanse soldate.

[p. 38]

Dit was daar 'n nou'e poort waar di Engelse moes deur as hulle teen di Kaap wou optrek. 'n Handji vol soldate kon di Engelse belet hê om daar deur te kom. En di soldate van Craig was veul minder as di van Delille. En waarlik, soos di Engelse ankom, verlaat hy met soldate en al di onneembare sterkte, en vlug. 'n Klein bitji Boere wat daar was het nog bly staan om di Engelse te wys wat hulle kan doen met hulle ou bobbejaanboute en witbekke. Mar hulle was te min en deur di vlug van di soldate in verwarring geraak, so dat hulle op laas moes pad gé. Hulle het daarom 'n heelparty Engelse doodgeskiit, en 'n menigte gewond, en daaronder twé offisire, en di een nog al gevaarlik. Di Boere was natuurlik kwaad dat di soldate hulle so skandelik in di steek gelaat het, en veral ver Delille was hulle so kwaad en beskuldig hom van verraad en lafhartigheid, so dat di Kommissaris verplig was om Delille af te set en in arres te neem, om di Boere weer te vrede te kry.

Di mag van di Engelse was te klein om toen op te trek teen di Kaap. Hulle het hulle toen daar verskans en versterk, om te wag tot dat hiir meer soldate ankom. Want hulle weet dat daar nog Engelse skepe ankom.

So was daar 'n hele tyd stilstand an albei kante. Dit verveel di Boere gou. Hulle wou éénkeer uit veg en dan huistoe gaan. Hulle dwing toen di Kommissaris om Muisenberg te gaan anpak. Eers wou hy ni en naderhand soos hulle sou optrek, het hy 'n uitweg. Di Boere word toen al opstandiger. Hulle noem al di ambtenare verraaiers. Want dat di Engelse ni verder durf gaan ni, daaruit kon hulle al siin, dat hulle mag mar swak was en dat hulle hulp verwag. Eindelik di eerste September sou hulle Muisenberg anval. Toen dit op di tippi was wou di Kommissaris di soldate wat an di Kaap was ni laat optrek ni, onder voorgewing, dat daar Engelse skepe in Tafelbaai verwag word, en hulle moes bly om di Kaap te verdedig. Mar di Boere en di Hottentotts trek daarom op, en as di soldate hulle mar net 'n klein bitji wou gehelp het met di kanonne dan het hulle di Engelse di dag terug gedrywe na Simonsstad toe. Mar hulp van di soldate was daar ni en so was hulle verplig om dit op te gé, nadat hulle 'n party Engelse doodgeskiit en gewond het. Had di Hollanse soldate en kommadante op di dag hulle plig gedaan, dan het alle. reg gekom. Hulle was ruim 3,000 man sterk. Dis seker meer as di Engelse-Daarby kom nog dat di Kommissaris heel goed geweet het, dat di Engelse vert sterking verwag. En waarlik, hulle bly stil sit en wag.

En wat gebeur? Op di 4de September kom daar 15 Engelse skepe, mes 3,000 soldate onder Generaal Clarke, Simonsbaai in. Hulle land dadelik en maak klaar om di Kaap an te val. Op di 14de September val hulle di Kaap op 3 punte an, en party skepe kom op diselfde tyd di Tafelbaai in, en vuur van di sé kant af. Di meeste Boere was al van tyd tot tyd huistoe gegaan, omdat hulle gesiin het dat daar tog niks an te doen was ni. Di Hollanders het dan oek net ver di naam 'n paar skote afgeskiit. Di ‘opperbevelhebber’ Gordon het hom ni eens laat siin in di slag ni.

Di Kommissaris vra toen 'n wapenstilstand van 24 uur. Di Lede van di Raad, le Sueur en van Reyneveld, word na di Engelse gestuur met 'n voorstel om o'er te gé. In di vroe'e ogtend van di 16 Augustus, 1795, word di ‘capitulatie’ (o'ergaaf) geteken en di Koloni an di Engelse o'ergegé.