De geskidenis van ons land, in di taal van ons volk

[p. 17]

Sesde hoofstuk.
Di koloni groei op onder teenstoed. - (Vervolg).

Simon Van der Stell. - Nuwe Emigrante. - Reis na Namakwaland. - Ankoms van Hugenote. - Aardbewing. - Willem Van der Stell. - Onenigheid. - Klagte. - Vervolging - Tas. - Ontslag van Van der Stell. - van Assenburg.

In di vorige hoofstuk het ons gesiin hoe di arme Boere an di een kant het moet ly van di Hottentots. Nou sal ons siin hoe hulle verdruk geworde is van di Gouwerment. Mar laat ons eers di geskidenis 'n bitji verder vertel, dan kom ons van selfs aanstons daarby.

In 1678 sterf di Gouwerneur Johan Bax van Herentals, wat in 1676 hiir angekom het as Gouwerneur tot grote droefheid van al di inwoners; want hy was 'n goeje man. In syn tyd is di kasteel klaar gekom. In 1676 was daar 'n grote droogte, waardeur daar 'n misoes was en baing van di vé vrek. In di tyd trek party van di Boere so vêr as Hottentots Holland. Di Gouwerment het te danig di boerdery vortgehelp, so dat daar genoeg graan in di Koloni moes gewen worde; want tot nog toe het hulle altyd veel rys van Batavia af ingevoer.

Simon van der Stell, 1679-1699.

Na di dood van Bax van Herentals kom Simon Van der Stell hiir an as Gouwerneur op di twaalfde Oktober, 1679. Na hom is Stellenbos genoem. Syn regering het 21 jaar geduur en hy was 'n bekwame man. Deur hom is di eintlike kompeniis-tuin geplant wat vandag nog 'n siraad ver di Kaapstad is.

Nadat daar gedurig na Holland geskrywe was om tog emigrante na di Kaap toe te stuur, kom daar in 1684 50 boere en ambagsmans en net so veel fatsoenlike jonge meisiis uit. Di meeste van hulle het an Stellenbos en Drakenstein gaan woon.

Di kopermyne.

In 1685 het Van der Stell 'n reis gemaak na Namakwaland toe; dit was in di da'e vêr in di woeste wêreld in. Hy het 'n groot geselskap by hom gehad. Hulle het 15 weke uitgebly, en by alles wat hulle gesiin het, het hulle oek nog di koper-myne ontdek.

Van 1688 tot 1690 het di Franse vlugtelinge of Hugenote hiir angekom. Mar ons sal non hiir niks van hulle vertel ni. Ons sal liwers 'n aparte deel van ons geskidenis daarvoor gebruik. Dan kan ons alles omstandiger vertel.

'n Aardbewing was hiir op di 7de September, 1695. Net 44 jare daarna, in 1739, op diselfde maand en dag was dit weer. En in Juli, 1766, en dikwils na di tyd is dit weer gebeur; mar nooit so erg, dat dit groot skade gedoen het ni. Dit lyk daarom of di Kaap vatbaar is daarvoor, en party natuurkundige denk dat di héle Kaapse vlakte eers sé was, aneen van Simonsbaai na Tafelbani, en dat met aardbewing di grond so opgerys is. Dis ni onmo entlik ni.

[p. 18]

Willem van der Stell, 1669-1706.

Simon Van der Stell het bedank in 1699, en het toen stil gaan lewe op 'n plaag naby Rondebos en syn seun Willem Adriaan Van der Stell kom toen in syn plaas. Hy was ni nes syn vader ni. Hy het di arme boere baing onderdruk. Hy wou mar net ver hom self verryk. Gen wonder dat di boere opstandig geworde het ni. Hulle was vroeger altyd onderworpe an di Gouwerneurs, so dat di met hulle maak net soos hulle wil. Mar di jonge Van der Stell het dit tog 'n bitji al te erg gemaak.

Di Boere het wel di naam gehad van ‘Vrye Burgers,’ mar in di daad was hulle slawe van di Gouwerneur en syn raad. Dis waar, daar was kamma so'n wet dat di Boere kan kla'e by di Gouwerneur-Generaal in Indië; mar dit kon hulle nooit doen sonder kennis van di Gouwerneur an di Kaap ni. En kom hy dit agter, dan kan hulle mar sê, hulle kry swaar da'e; hy vervolg hulle so vêr as hy kan en reg kry hulle nooit. Mar laat ons mar eenkeer vertel di opstand van di da'e, dan kan ons daaruit genoeg siin hoe dit in di tyd gegaan het.

In 1705 het di Boere 'n klagte opgemaak teen di jonge Van der Stell, en dit gestuur na di Gouwerneur-Generaal in Batawië en na di ‘Kamer van Zeventienen’ in Holland. Di Boere was toen 450 in getal, en in treurige toestand. Hulle mag ni handel ni, en moes hulle goed an di Maatskappy verkoop, en dit ver di prys wat di Gouwerneur bepaal. En dan moes hulle ansiin dat di Gouwerneur en syn vrinde en gunstelinge, teen di wet van di Maatskappy, sulke grote boerderye anlê dat di arme Boere naderhand niks van hulle goed kon verkoop ni. Di klagte wat hulle na Holland toe gestuur het begin op di maniir:-

‘Verdruk deur di grootste gebrek en elende, neem ons, in alle onderdanigheid, di vrijheid om ons regvêrdige klagte voor u, Hoogedele te breng; en ons word daartoe nog meer gedwing, omdat ons, deur di onregvêrdigheid en vêrgaande wreedheid van di Gouwerneur, W.A. van der Stell, ni alleen gruwelik verdruk, mar net as slawe behandel word; en terwijl ons vrij gebore mense en onderdane van u, Hoogédele, is, so is dit gemakkelik te begrijp dat so'n behandeling ver ons dubbel hard val om te dra. Ons het daarom beslote om voor u. Hoogedele, di vollende klagte te breng.’

Dan gaat hulle an om te vertel hoe di Gouwerneur te'en di wet grote en kosbare stukke grond ver hom toe'eien, en op publike onkoste laat bewerk; so groot dat 50 Boere daar op sou kan lewe. Op syn grond staat 400,000 wingerdstokke, en hy het 800 beeste en 10,000 skape. Sestig man wat deur di Maatskappy betaal word moet ver hom werk, en nog 100 slawe van di Maatskappy moet ver hulle help, en syn wa'ens en ploe'e, ens. word gemaak van di Maatskappy syn yster en di houtwerk word uit di bosse van di Maatskappy gekap. Hy het 15 poste ver zijn vè en al di beste wei neem hij ver hom. Dan beskrywe hulle di maniir waarop hy syn vè anskaf:

‘Di Gouwerneur, en syn broer Frans, di predikant, Petrus Kalden, en ander dinaars van di Maatskappy, was di eerste wat begin te handel het in vè; en dit het hulle op 'n onderduims maniir begin sonder dat imand daarvan geweet het. Om vé te kry het hulle 'n heel party gewapende mense, met kruid en lood uitgestuur, en di het hiir en daar vè geruil en op ander plekke met geweld afgeneem van di nasiis, so dat hulle met 'n groot trop vè teruggekom het. Hulle het oek op gemène manire vé afgeset van di Boere, ens. Dit het di

[p. 19]

Hottentos opstandig gemaak, en dan moet ons onskuldige Boere dit vergelde.’

Van di Gouwerneur word ni alleen geklaag ni; van Kalden, di predikant, sê di klagte: ‘Hij is oek een van di grootste boere, en miski kry hy £9 in di maand van di Maatskappy as predikant, hy maak daarom niks van di godsdiins ni; hy gè baing meer om syn boerdery as om syn preekstoel. Hy bly partykeer so mar 14 da'e agtereen op syn plaas. Dit gebeur dikwils dat mense van vèr kom om hulle kinders te laat doop, of om te trou, en dat hulle so mar onverrigtersake moet omdraai. Maar daar gè hy niks om ni so lank as hy mar in guns is by di Gouwerneur. En as di Gouwerneur uit is op syn boerplaas, dan is hy oek uit. Hy gé daar niks om, om twè Sondage agtermakaar uit te bly ni, ensê dan nog ewe brutaal: “As di Gouwerneur en di onder Gouwerneur (Secunde Persoon) ni in di Kaap is ni, wat sal ek dan daar maak?”

Hieruit kan u, Hoogedele, nou self opmaak hoe min ons predikant om godsdiins gé. Ons kan nog baing voorbeelde opnoem, maar dis so skandelik, dat ons dit maar liwers sal laat staan.’

Nadat hulle verder vertel het hoe di Boere wat naas di Gouwerneur syn plase woon verdruk word, sé hulle van di Gouwerneur syn broer; ‘Hy is net so vol ondeug as 'n eier vol kos is. Hy doet net so veel kwaad as syn gal hom ingè, want hy reken nimand kan hom iits maak ni, hy is di Gouwerneur syn broer. Hy is kompleet 'n pes ver di Kaap, en dis al plisier wat hy nou het om di arme Boere te bedriig en te vervolg. Ja, as dit in syn mag is om di laaste boer in een dag om te breng, hy sal ni twè daarvoor neem ni.

‘Ja waarlik, uit di dade van di dri lyk dit of hulle denk dat hulle geregtig is om te doen net wat hulle wil, en dat hulle baas is van di hele land, so dat hulle mar kan maak net wat hulle wil. En as dit an hulle staan, dan verban hulle net nou di laaste boer uit di Koloni uit.’

Di grootste klagte teen di Gouwerneur is nog dat hy di wynboere so sleg behandel. Een tiinde deel van hulle oes moet hulle an di Gouwerment gè, en as hulle di ander wil verkoop dan bepaal di Gouwerneur self di prys. As hiir vreemde skepe ankom wat wyn wil hê, dan moet di Boere an di Gouwerneur hulle wyn verkoop ver 10 tot 20 riksdaalders (15 shillings tot £1 10s.) di lê'er, en dan verkoop hy dit weer an di kapteins van di skepe ver 150 riksdaalders (£11 5s), en steek dan al di voordeel in syn sak. Di korenboere moet hulle graan verkoop ver halfprys, ens. ‘Al di dinge is bewyse dat di Gouwerneur 'n straf is ver di Boere, want hij is jaloers op hulle en doen al wat in syn vermoge is om hulle te renneweer; want syn spreekword is: “'n Gerenneweerde volk is gemakkelik om te regeer.” Mar dis gen wonder ni, want di gemeenste soort van mense is syn beste vrinde, as dit hom maar voordeel anbreng.’

Adam Tas.

Ons het al gesê dat hulle twè klagtes opgemaak het, een na Batavia en een na Holland; dis uit di laatste wat ons nou angehaal het. Di een na Batavia toe het hulle dadelik weggestuur; mar na Holland toe kon hulle nog ni kans kry ni, want dit moes stilletiis gaan. En voor hulle dit kon wegstuur na Holland toe, kry di Gouwerneur al tyding van Batavia af, dat di Gouwerneur-Generaal so'n klagte te'en hom ontvang het. Natuurlik, di Gouwerneur en syn anhang was woedend, en hulle het dadelik alles gedoen wat in hulle vermo'e is om di daders uit te vinde. In so'n klein koloni, onder so'n bitji men-

[p. 20]

se was dit gemakkelik oek. En gou kryg hulle suspisi op Adam Tas, 'n boer van Stellenbos. Daarop neem hulle dadelik di besluit dat hij moet gepak worde met al zijn papire, en opgebreng worde na di tronk in di kasteel. Di Gouwerneur stuur toen di Landdros Starrenburgh, en di Raadshere Willem van Putten en Jan Brommert, en 'n lid van di Burgerraad Hendrik Bouwman en gè ver hulle syn eie rytuig om stil-stil in di nag deur te ry na Stellenbos en, nog 'n party soldate met hulle same om dadelik gewapen syn huis te omsingel, en ni toe te laat dat imand anders daar ingaan of uitgaan ni.

Sondag morre, voor son-opkom, omsingel hulle di huis van Adam Tas storm somar syn huis in tot in syn slaapkamer waar hy met syn vrou en kinders nog slaap, en order al syn kiste en kaste om al syn papire te ondersoek, en hy moes hom dadelik klaarmaak om na di Kaap te gaan. Nadat hulle al syn papire deurgesnuffel het pak hulle hom op met papire en al en breng hom Kaap toe

Onder syn papire het hulle toen 'n kopy van di klagte gekry, met al di name van di kla'ers daaronder. Soos ons kan verwag, di Gouwerneur begin hulle toen te vervolg. Tas het hulle dadelik in di tronk gesmyt, en moeite gedoen om di ander oek in di hande te kry; mar di wat kom skuld bely en erken dat hulle verlei is, kry pardon. Di ander kom almal in di tronk.

Di soldate en di konstawels het in korte tyd byna al di wat di klagte onder teken het gevang en opgebreng, en di wat ni wil terugtrek en om pardon vra ni, word verban na Mauritius, Ceylon of Batavia.

Met di vervolging het di Gouwerneur daarom ver hom self lekker gefop. Hy verban na Holland ver Henning Husing, 'n lid van di Burgerraad, [e]n nog viir van di vernaamste Boere. Hulle het gou vrinde en invloed gekry in Holland en di sake daar so bekend gemaak dat di Maatskappy di Gouwerneur en syn anhang dadelik terugroep na Holland toe. Di order kom an di Kaap an in April 1707. En dadelik word almal wat in di tronk geset is vrygelaat; party het toen al meer as 13 maande daarin gewees. So gaat dit in di wereld; dit kan duur so lank as dit wil, mar op laas moet dit blyk: ‘De Heere kent den weg der regtvaardigen; maar den weg der goddeloozen zal vergaan’ - Ps. 1:6. In 1706 word di ambtenare belet deur di maatskappy om te hoer ver hulle ei'e voordeel

En dat di jonge Koloni onder al di te'enspoed tog opgegroei het, blijk uit di vollende opgaaf:-

Van Assenburg volg Van der Stell op in 1708 en kry toen di koloni verdeel in di distrikte van Kaap, Stellenbos, Paarl, Malmesbury, (Zwartland) Caledon en Tulbagh (Land van Waveren). Di Boere was iits minder as 2,000 en di slawe iits meer. In 1710 kon hulle verkoop 20,000 mud koorn, 1,200 mud rog, en 1,200 mud gars.