De geskidenis van ons land, in di taal van ons volk

[p. 13]

Vyfde hoofstuk.
Di koloni groei op onder teenspoed.

Dri klasse. - Ware toestand. - Van Hoorn. - Van Wagenaar. - Van Quaelberg. - Borghorst. - Hackius. - Goske. - Moeilikheid met di Hottentots.

Ons sal nou verder goed moet let op di onderskeid tussen di anleg van di Maatskappy en di jonge koloni. Party skrywers o'er di geskidenis van ons land het vergeet om dit in di oog te hou.

Ons het nou dri klasse van mense wat ons moet uit makaar hou. Daar is nog di party wat in diins is van di Maatskappy; hulle word betaal en hulle moet mar doen soos hulle orders kry. Dan is daar nou 'n klompi ‘Vrye Burgers,’ of Boere, wat hulle ei'e plase gehuur of gekoop het, en ver hulle selwers werk. En dan is daar di Hottentots en ander nasiis, wat hiir in di land gewoon het.

Di belangrikste van di dri klasse ver ons is natuurlik di Boere. Dis hulle wat eindlik di Koloni gestig het. Want di wilde nasiis kon dit ni doen ni; wat weet hulle van huise maak en plase anlê? En di mense wat in diins van di Maatskappy was wou dit ni doen ni; hulle werk mar ver di voordeel van di Maatskappy en van hulle selwers, soos ons later gedurig sal siin.

Mar wat het di arme handjivol Boere tog moet sukkel in di eerse tyd! An di een kant di nasiis - bang om hulle land te verliis - was mar altyd daar op uit om di Boere te besteel en te vermoor. An di ander kant - di meeste van di gouwerneurs wat di Maatskappy na Van Riebeek hiernatoe gestuur het, en di ander hoge heertjiis, wou mar altyd di arme Boere verdruk en ver hulle selwers verryk.

Mar dis 'n teken van alles wat waarlik goed is: dit groei op onder ramp en teenspoed. En so was dit met ons koloni oek. Dit sal ons siin as ons vertel wat toen verder gebeurd is.

Omdat Van Riebeek so dikwils al syn ontslag gevra het, stuur di Maatskappy naderhand ver Gert van Hoorn as syn opvolger van Holland af hiirnatoe in 1660. Mar ongelukkig is hy op sé gestorwe eer hy an di Kaap was. So moes Van Riebeek nog 'n tydji bly.

Zacharias van Wagenaar, 1662-1666.

Di Maatskappy het toen weer ver Zacharias van Wagenaar gestuur In 1662 kom hy hiir an, en Van Riebeek vertrek toen na Batavia. Op di sesde Mei 1662 het Van Wagenaar di Koloni o'ergeneem uit Van Riebeek syn hande. Hy het verklaar dat hy alles in di beste orde gekry het.

a In di tyd gè di saailand van di Maatskappy al deurenbank 545 mud koorn in di jaar op, en di klein klompi Boere kon oek al jare omtrent 100 mud koorn verkoop. Di uitgaaf van di koloni was toen al jare 38,773 gulde (£2 908 7s. 6d), en di inkoms 32,000 gulde (£2,400).

Dit was mar moeilik in di da'e om al di skepe wat hiir ankom te voorsiin. Di Maatskappy het alleen al 40 skepe gehad wat met di Indiane gehandel het,

[p. 14]

en altoos hiir ankom om kos en water in te neem. En di Hottentots wou ni altoos vé verkoop ni. Di prys van 'n koei was in di tyd 'n stuk tabak net so lank as di koei is van haar stêrt tot by di horens; en van 'n skaap netso.

Di Maatskappy het in di tyd oek 'n party fatsoenlike jonge meisiis, di meeste wese, hiirnatoe gestuur om met di Boere te trou.

Di slawehandel het oek nou begin in di koloni. Di Engelse het di eerste slawe hiir ingevoer. Op di agste October 1664 kom di Lion, 'n Engelse skip, hiir an met 'n vrag slawe van Madagaskar. Di arme goed was somar nakend en brand ma'er. Di Engelse kaptein het hulle verkoop ver £50 stuk.

Van Wagenaar was gou di lewe hiir moeg Di Maatskappy het hom meer geld belowe, maar hy wou ni langer bly ni. Wagenaar het di Kasteel ‘De Goede Hoop’ hiir laat bou in 1666. Dis al wat hy belangrik hiir gedaan het.

Kornelis van Quaelberg, 1666-1668.

In Jannewari 1667 het Kornelis Van Quaelberg hiir angekom as kommandeur. Hy het weinig gedaan in di belang van di Koloni, en wou hom mar self ryk maak.

Lodewyk XIV het 'n plan gemaak om 'n groot koloni te stig in di Ooste, en stuur daarom 'n groot vloot om koloniis van ander lande te gaan afneem. Di vloot was ni goed versorg ni, en so was di skeepsvolk byna almal verhonger toen hulle an di Kaap kom.

Van Quaelberg het hulle ni alleen kos gegé ni, mar oek baing vrindelik behandel, en dit was teen di sin van di Maatskappy, want Holland was in di tyd kwaad gesind teeno'er di Franse. Van Quaelberg word dus van zyn pos ontsla'e en hulle stel toen weer ver Jakob Borghorst in syn plaas an, in Jannewari 1668. In syn tyd het di Maatskappy laat ondersoek doen na edelgesteente in di koloni. Mar hulle het ni gekry ni.

Pieter Hackius.

Na hom kom weer Pieter Hackius in 1670. In syn tyd het di Hollanders di wet gemaak, dat ider man ver elke boom wat hy afkap op syn plaas twé ander in di plek moet plant. Daarom is daar nou nog rondom di Kaap, Wynberg, en Hottentots Holland so baing bome. En dit was 'n goeje wet oek. Dit sou goed wees as ons Parlement di wet weer wil invoer.

Ysbrand Goske, 1672-1676.

Na syn dood word Ysbrand Goske aangestel as eerste Gouwerneur van di Kaap, in 1672. 'n Nuwe kasteel het hulle nou begin te bou. In September 1673 het amper al di Maatskappy syn beeste versuip in di wildesand, an di mond van Sout Riviir.

Tot nog toe was hiir gen skool gewees ni, en Jan Wittebol was di eerste meester wat angestel is. Twé klein Hottentotjiis kon altoos verniit geleer worde in di skool. Di regering het ekspres 'n man angesteld oek om di taal van di Hottentots te beskrywe. Syn naam was Wreede. Mar hy was 'n slegte man; so is er daar verder niks van gekom ni.

Moeilikheid met di Hottentots.

Di Boere het in di tyd mar gedurig moeilikheid gehad met di Hottentots-stamme. Gonnema, en 'n party ander kapteins wat met hom saamgespan het,

[p. 15]

het di Boere jare lank gekwel. In 1671 het Gonnema met syn volk reeds twé Boere vermoor. Kort daarna steel hulle al di vé van 'n arme Boer weg, en in November 1672 neem hulle weer al di goed af van dri Boere wat gaan sekoeie skiit het in di Bergriviir, en eindelik het hulle 8 man omsingel om di te vermoor. Di Gouwerneur Goske stuur toen ver Luitenant Kroese met 36 man om hulle te gaan verlos; mar toen hulle daar kom was dit al te laat.

Di Gouwerneur kry naderhand weer di tyding, op di 14de Juli, 1673, dat di Hottentots weer 4 man vermoor het, en hy stuur nog 18 man te pêrd om ver Kroese te gaan help. Soos ons kan verwag, di Hottentots vlug; mar 4 van Gonnema syn volk, en 800 beeste en 900 skape kry hulle in di hande.

In Maart 1674 moes di Gouwerneur al weer 'n kommande uitstuur teen Gonnema om hom te straf. Mar nou was di kommande 'n bitji sterker: 50 soldate, 50 Boere, en 250 mak Hottentots. Toen het hulle hom dedelik di les gelees; het hom vêr weggedrywe, en ruim 800 beeste en omtrent 4,000 skape afgeneem.

In November 1675 kom hy waarlik weer; mar nou val hy di mak Hottentots an wat ver di Boere gehelp het di vorige keer, vermoor 'n heel party van hulle, en neem 'n menigte van hulle vè af. 'n Kommande soldate, te pêrd en te voet, word agterna gestuur; mar kon hulle ni kry ni.

In Maart 1676, is weer dri Boere vermoor deur di Hottentots. Di Gouwerneur stuur weer 'n trop soldate onder Luitenant Kroese; mar soos gewoonlik keer hulle onverrigter sake terug. Want di soldate gé daar mar bloed weinig om hoe di Hottentots met di Boere werk. Mar beeste en skape het hulle gedurig van di Hottentots afgeneem, so dat hulle al armer word. Op di derde Juni, 1677, stuur Gonnema afgesante om di Gouwerneur om vrede te kom vra. Di 25ste van di maand is daar toen 'n vredestraktaat gesluit tussen di Hollanders en di Hottentots, waarin bepaal word dat Gonnema ver di Gouwerment om ekskuus moet vra, en verder al jare 'n belasting moet betaal van 30 beste.

Om op di belofte van sulke kerels as Gonnema staat te maak, sou gekheid gewees hê. Dit het di Gouwerneur oek gou moet ondervinde in di betaling van di beeste. 'n Engelsman, soos Dr. Philips in syn boek: ‘Onderzoekingen in Zuid Afrika,’ mag di deugde van di Hottentots, en daaaronder veral hulle liefde ver di waarheid, prys so veul as hy mar wil, ons wat da'eliks met hulle omgaan weet van beter.

Dat di Maatskappy alles gedaan het om mar in vrindskap met di Hottentots te lewe, kan nimand betwis ni; mar dat daar oek wel 'n enkelde maal wreedheid gepleeg is, kan ons ni voor stry ni. Di vyandskap was an weerskante mar groot. Gen patrolji van 12 man kon 20 myle vêr gaan, sonder deur di Hottentots gemolesteer te worde ni. En tog as 'n wit man 'n Hottentot mishandel het, en dit kom voor di Gouwerneur, dan kry hy 'n swaar straf. Ons kry in di regsboeke van di da'e verskeie voorbeelde daarvan. Eèn sal ons mar anhaal om te laat siin. 'n Hollander, Willems was syn naam, het 'n Hottentot doodgeskiit, soos hy sê, per ongeluk. Hy vlug toen uit di Koloni na Holland toe. Daar kry hy pardon, en kom toen weer na di Koloni toe. Hy het gedog hy was nou vry. Mar ja wel, wi sê so? Onse ou maat word opgepak net soos hy ankom en na Robben Eiland gestuur, en naderhand weer daar vandaan af na Mauritius getransporteer.

Sommige skrywers o'er di Koloni, veral Engelse, het di Hollanders beskuldig dat hulle di Hottentots uitgeroei het. Mar dit is pure leuens. Di grootste

[p. 16]

verwoesting het di pokkiis en sulke aanstekelike siiktes onder hulle angerig. 'n Mens kan self begryp, as di pokkiis of masels in so 'n kraal onder di Hottentots of Boesmans kom, dan skiit daar mar min o'er. Dan kom daar nog by, dat toen di Hottentots met brandewyn en tabak bekend word, hulle dade lik daar 'n afgod van maak en hulle gesondheid daarmé verwoes. Kyk mar in ons da'e nog.

Di arme Vry'e Burgers (Boere) kry dit nou mar swaar. Hulle word vry genoem, mar ons sal nou ni so groots op di vryheid wees ni. Wat hulle moeilikhede was siin ons uit di vollende petisi, wat hulle an Verburgh, 'n Komissaris in di diins van di Maatskappy, gè, om an di Maatskappy voorgelê te worde. Hulle vra:-

(1)	Dat hulle hulle goed kan verkoop ver enig prys, en ni ver di vasgestelde prys van di Maatskappy ni; -
(2)	Dat di regte an Vrye Burgers in Batavia' gegè, oek an hulle moet verleen worde; -
(3)	Dat Boere wat nog ni grond het ni, grond in Hottentots Holland moet gegé worde; -
(4)	Dat di prys van rys moet verminder worde, ver di voordeel van arme burgers.

Buiten di laatste artikel, word di andere toegestaan. Dit was in 1971.