Briefwisseling oor Kaapse sake 1778-1792

[p. 83]

VI ? Aan Swellengrebel,
14.5.1779^1.

Carissime!

UWE. zult uit mijn schrijven nu en dan hebben kunnen bemerken, dat 't oog had op eenige combustien,^2. die in de gemoederen zommiger dezer ingezetenen zijn opgekomen: om de betrekking, daar UWE. zig in bevind,^3. heb ik gemeend U van dezelven een klijn Idé te moeten geven. Het is thans jarig,^4. dat voor twee a drie huizen^5. (casueel der zulken die thans de voorstanders der misnoegden schijnen) een verzegeld papieren^6. gevonden wierd, die door de vinders zoo aan den heere gouverneur^7. als fiscaal^8. wierden overhandigd, en zoo mij ondertijd door eerst [genoemde] gemeld is, aan de gezamentlijke regering gecommuniceerd; den inhoud dezer geschriften was zoo men zegd, zoo injurieus voor zeker perzoon,^9. en zoo vol kwaadaartige en oproerige expressien, dat men t zelve onder de vuilste Lasterschriften moet stellen: Ik, die zoo UWE. weet zeer geretireerd leefd, niets t allerminste van eenig misnoegen onder de ingezetenen vernomen had, en door deze gerugten zeer gefrappeerd was, hoorde zulks met de uiterste indignatie dog teffens met zeer veel aandoening. hier bij bleev t geruimen tijd, tot dat men vernam, dat eenige convocatien wierden gehouden,^10. waar in gehandeld wierd over zekere poincten van redres, die men voornemens was aan de regering voor te dragen, dog de gevoelens onder hen te dier tijd gandsch niet eens zijnde wierden die bijeenkomsten zoo zeer gestoord, dat men meende dat zulks geene gevolgen meer zoude hebben gehad.^11. dog wijnige tijd geleden,^12. vervoegden zig de hoofden der burgerij zig bij requeste tot de regering

1. In die kantlyn staan die aantekening: ‘geheim’. I.v.m. die afsender, sien die Inleiding.

2. Gisting, opskudding; uiteraard word bedoel die Kaapse Patriottebeweging.

3. Swellengrebel was Deken van die Domkapittel te Utrecht. Sien verder die Inleiding.

4. 'n Jaar gelede.

5. Volgens Kaapsche Stukken I, 13, is daar 7 eksemplare gevind.

6. Sien Beyers, 25.

7. J.A. Baron van Plettenberg.

8. W.C. Boers.

9. Die fiskaal?

10. Sien Beyers, 25, waar 'n uitnodigingsbriefie vir 'n byeenkoms op 24 Jun. 1778 verskyn.

11. Dieselfde mededeling is in 'n brief van Goewerneur en Raad aan Here XVII, 22.5.1779 (by Beyers, 25-26); daarin word ook gestel dat die heroplewing van die burgeroptrede saamgehang het met die uitsetting van die vryburger C.H. Buytendagh.

12. Naamlik op 30.3.1779.

[p. 84]

met verzoek, dat aan eenige uit het lichaam der ingezetenen mogte werden gepermitteerd als gecommitteerden derzelven na 't vaderland over te gaan om aan de heeren meesteren den tegenswoordigen staat der colonie open teleggen en redres op derzelver grieven te vragen: de regering vermenende gesteld te zijn zoo tot t behartigen van den intrest der maatschappij als in t bijzonder, om voor de belangens van yder ingezetene te waken, dezelve dan ook, t zij dat eenige verbetering ten nutte der burgerij te verzoeken, dan wel over eenige grieven te klagen hadden, zulks verpligt waren aan dezelve voort te dragen, die zulks of konden verbeteren en uit den weg ruimen, dan wel zoo boven hun vermogen was, aan de hoogere magten voort dragen, heeft dit request van de hand geweest,^13. met bij gevoegde apostille, dat zoo yts van die natuur te verzoeken hadden, zulks aan deze regeringe diende voor te dragen. Ik weet niet dat nog iets van dien aart door de burgerij geschiet is: alleen hebben drie verzogt om ter verrigting harer particulieren zaken na t vaderland te mogen overgaan, t geen hun is toegestaan, en meend men dat deze wel op zig zullen hebben genomen de zaak ten uitvoer te brengen, schoon ik ze voor al niet voor mijne advocaten zoude hebben uitgekozen: de eene is Jacobus van rhenen,^14. die wijnige jaren geleden om het agterblijven der fransche wissels een tourtje na t vaderland heeft gedaan, de andere is eenen heijns,^15. voorheen organist der kerke hier, tamelijk slegt: mij zijn eenige articulen van derzelver bezwaar toevertrouwd, die hier gesloten zijn, daar op zijn eenige aanmerkingen gemaakt: zoo veel men kan bemerken schijnd 't misnoegen meest te zijn op den f. en st.,^16. dat alleen aangestookt is door zommige die in hun particulier met dezelven yds hebben uitstaande gehad: dog voor mij schijnd wel de zekerste oorspronk van alle die verwarringen te zijn, dat veele zig niet langer weten te redden: de colonie brijd zig uit, en na maate daar van is geen vertier genoeg, die voor al niet aangekweekt word, door de verregaande Luiheijd der meesten, men wil als signeurs^17. voor den dag komen, plaisiren, jagen, rijden, en niet werken, daarenboven is de pragt zoo algemeen, en tot de geringsten doorgedrongen, dat men geen onderscheijd int geheel kan ontwaren, en men zeer ligt kan begrijpen dat t niet mogelijk is dat die

13. Lees ‘gewezen’.

14. Jacobus van Reenen (1727-1794); sien oor hom Beyers, 113-115; die betrokke reis na Parys het in 1772 plaasgevind (SABW III, 836).

15. Nicolaas Godfried Heyns (1725-1792), sien Schutte, 74. Die derde afgevaardigde was Tieleman Roos.

16. Hier word bedoel die fiskaal Boers en Staring, die equipagemeester.

17. ‘Seigneurs’, grote menere.

[p. 85]

train^18. hier kan voortduuren en goed gemaakt worden: t geld word hoe langer hoe raarder,^19. de rijkdom bestaan hier thans meest, in papieren, huizen, slaven en meubels en dan wat fransche opschik der vrouwen, bon jour et bon nuit, et croiez, si j'avois mes epingles hors de jeu, je leur ferrois mes tres humbles reverances, et leur souhaitrais un bon sejour, en donnant mes adieux.^20.

PS. onder die genen die mede voort redres getekend hebben, zijn verschijden die van agteren^21. zien, zeer misleijd te zijn geweest, en de meesten die door een schoon voorwenden daartoe zijn geanimeerd geworden, zonder zelfs te weten wat de articulen inhielden, en thans wel wenschten haare handtekening weer te kunnen terug trekken, waarvan mogelijk nader: dit egter is zeker dat de weldenkensten onder de burger ingezetenen, hoe zeer wel wenschten dat men t vertier en middel van bestaan konde verbeteren, egter zeer disapproberen de oproerige gedoenten hunner medeburgeren.

gij zult u zonder twijfel verwonderen, wanneer ik zegge, dat sterke suspicie^22. is, dat zig veel moeije geevd om t vuurtje van misnoegen aan te steken, den onlangs bedankten drost,^23. gij weet hoe zeer door zijne irreguliere gedoente in den haat was,^24. en thans word dezelve zeer geconsuleerd: er zyn zelfs, die daar door den ouden^25. verdenken, en menen dat in dit troubele water zal zoeken te visschen en dat geene tragten te te verkrijgen dat tot nog toe niet heeft willen lukken, want is zommiger zoeken, om den heere gebieder^26. zoo onaangenaam te maken, dat hij voor de klugt bedankt, t geen wel mogelijk is: dog ik hoop desniettegenstaande dat de boozen evenwel hunne wille niet zullen hebben.

in margine:
eenen artoys^27. is voor eenige weken reeds na t vaderland vertrokken die

18. Stand van sake.

19. Skaarser.

20. Gegroet, en glo maar, as ek finansieel goed kon uitspring, sou ek hulle nederig groet en hulle 'n goeie verblyf toewens en vaarwel sê.

21. Agterna.

22. Deurgestreep: ‘dat onder de voorstanders’.

23. M.A. Bergh.

24. Hy was onder die aangeklaagde amptenare in die Memorie van 1779, vgl. Beyers, 43.

25. Olof Martini Bergh (1722-1785), sekretaris van die Pol. Raad, vader van M.A. Bergh.

26. Goewerneur Van Plettenberg; hy het inderdaad in 1782 ontslag aangevra.

27. Barend Jacob Artoys (1749-1834); sien Schutte, 74, 78-80.

[p. 86]

men meend reeds eenige poincten van de waar der misnoegden te hebben in mandates gehad: hij is de zoon van den bekenden schelen artoys^28. en even geslepen.^29.

28. Paulus Artoys.

29. Aantekening van Swellengrebel aan die einde: ‘beantwoord 29 Oct. 1779’.