De verheerlijkte schoenlappers of De gecroonde leersse

(1989)–Michiel de Swaen– rechtenstatus




[pagina 73]

Vierde bedrijf Ambroos trekt uyt, om Teunis met sijn volk, ten hove te dagen. Joren en Kosen doende met Jaquelijn. Teun, daer ⁽¹⁾ op uytcomende, berispt sijn dochter en spreekt ⁽²⁾ voor Kosen. Ambroos comt ⁽³⁾ in de kelder, en ontstelt geheel 't gesin door sijne uitdagingh. Kosen verlaet sijnen baes in de benautheyt en vertrekt. Joren blijft getrouw ⁽⁴⁾.Ga naar voetnoot73 Ambroos (alleen uyt als ⁽⁵⁾ een deurwaerder opgeset) Wat bril me ⁽⁶⁾ dat kappoen, 't gen ⁽⁷⁾ in soo veele vormen,Ga naar voetnoot891 Mijn heer, en mij, van daegh, en gister ⁽⁸⁾, quam vervormen ⁽⁹⁾Ga naar voetnoot892 Want hij, van Keyser, wiert gelijk een boere-schout,Ga naar voetnoot893 Om ⁽¹⁰⁾ t'eeten van dat beest: en ik, die gister ⁽⁸⁾, kout 895[regelnummer] En stijf voor deure stont, terwijl het wiert geeeten, Ga ⁽¹¹⁾ nu, van dage ⁽¹²⁾, de ⁽¹³⁾ doorluchtige ingeseten,Ga naar voetnoot896 Van 't onderaerds kasteel als absiaer, of huyssier,Ga naar voetnoot897 Uytdagen voor den vorst... Hoe staet mij die ⁽¹⁴⁾ rappier,Ga naar voetnoot898 En hellebaert?... mij dunkt ick hadde groote reden,Ga naar voetnoot899 900[regelnummer] Mij gist'ren aen de ⁽¹⁵⁾ schout voor dienaer te besteden,Ga naar voetnoot900
[pagina 74]
Want al dit dienaers tuygh past mij ten hoogsten wel.Ga naar voetnoot901 Vrees Teunis, Maey, Jaqlijn, ik come ⁽¹⁾ naer je ⁽²⁾ vel; Vrees Joren, ⁽³⁾ Kosen vrees: daer hangen maerte-buyenGa naar voetnoot903 U over 't hooft: den wint trekt tenemael uyt 't zuyen,Ga naar voetnoot904 905[regelnummer] Naer 't Noorden. Gister was 't, tast toe, snijt, schenkt, drinkt uyt Van daegh veranderen wij van woorden en geluyt; Van dage sal men u, met omgecromde ⁽⁴⁾ muylen,Ga naar voetnoot907 En d'handen in het hair sien krijten ende huylen, Op dat gij andermael, te midden in de vreught,Ga naar voetnoot909 910[regelnummer] d'Aenstaende swarigheyt indachtigh wesen meught.Ga naar voetnoot910 Want, waer van comt het, dat de menschen, uytgelatenGa naar voetnoot911 Tot weelde ⁽⁵⁾, en wellust, sonder regel, sonder ⁽⁶⁾ maten Steeds geven ⁽⁷⁾ vollen toom, aen hunne sinlijkheyt ⁽⁸⁾?..Ga naar voetnoot913 Daer van, dat niemant, dan, de nasmaek ⁽⁹⁾ overleyt,Ga naar voetnoot914 915[regelnummer] Die op ⁽¹⁰⁾ de malle vreught gemenlijk ⁽¹¹⁾ pleegt te volgen.Ga naar voetnoot915 Wanneer den wijn, en 't bier sijn ⁽¹²⁾ door de keel geswolgen, En 't buykxie ⁽¹³⁾ volheyt heeft, de mage haeren lust, Dan sluymt ⁽¹⁴⁾ het herte, soo tevreden, soo gerust,Ga naar voetnoot918 Bewierookt met den damp ⁽¹⁵⁾ van Bacchus soete geuren,Ga naar voetnoot919 920[regelnummer] Alsof die vroylijkheyt voor eeuwigh moeste dueren.Ga naar voetnoot920 Sorgh, vrees, becommernis verjaegt men uyt den geest, Opdat den mensche, dan de rolle van een beest, Met meerder vrijheyt speel ⁽¹⁶⁾, en sijne lussies ⁽¹⁷⁾ streele.Ga naar voetnoot923 Anteun, die gistren ⁽¹⁸⁾ met sijn gasten, tot de keele, 925[regelnummer] Gedompelt lagh in drank, sal heden connen ⁽¹⁹⁾ sien,
[pagina 75]
Hoe seer een iegelijk, van overdaet, moet vliên,Ga naar voetnoot926 Als ick hem schroom, en schrik sal in de herssens ⁽¹⁾ jagen,Ga naar voetnoot927 En, met sijn huysgesin, voor Keyser Carel dagen. Niet dat dien ⁽²⁾ grooten vorst hem quaet wil... neen, den tijdt 930[regelnummer] Des jaers, brengt mee, dat elk sigh, naer sijn staet, verblijdt.Ga naar voetnoot929-30 Ook sult gij Teun ⁽³⁾, van daegh, naer ongegronde schroomen,Ga naar voetnoot931 Misschien, vol vroylijkheyt, weer sien te rugghe komen;Ga naar voetnoot932 Maer of dit weder langh sal dueren, weet ik niet. Dies doet hij wijselijck, die in 't geluk voorsietGa naar voetnoot934 935[regelnummer] Hoe licht ⁽⁴⁾ den goeden wint van ⁽⁵⁾ voorspoet, om can keeren..: De miltheyt van fortuyn is jonst van groote heeren,Ga naar voetnoot936 Is, als een schoonen dagh, een hantvol rook en wint, Een vogel in de lucht, een lachie ⁽⁶⁾ van een kint: Nu schijnt sij ⁽⁷⁾ aerm ⁽⁸⁾, en schaers, dan blinkt sij, als een wonder; 940[regelnummer] Dat onder lagh klimt op, dat boven was raekt onder; Geen staet 't sij groot of cleen, verheven of versmaet, Die somtijts niet en proeft, hoe los hier alles staet.Ga naar voetnoot942 Maer met ⁽⁹⁾ die sede-lees vergeet ik 's keysers orden:Ga naar voetnoot943 Ben ick dan van huyssier een predyker ⁽¹⁰⁾ geworden?...Ga naar voetnoot944 945[regelnummer] ⁽¹¹⁾ Wat wilt gij?... dit gebrek bevangt er meer dan mij:Ga naar voetnoot945 Te smallen op 't gemeen lijkt nu een ieder vrij,Ga naar voetnoot946 En, twijl een iegelijk dus op 't gemeen blijft smallen,Ga naar voetnoot947 Daer betert sigh, in hert, nogh zeden, geen van allen: 't Is al 't gemeen... 't gemeen... en niemant overleght,Ga naar voetnoot949 950[regelnummer] Dat d'algemeene saek aen hem is vastgehecht.Ga naar voetnoot950
[pagina 76]
Dien seght: mijn buerman moest dit soo doen, en dat late;Ga naar voetnoot951 Mijn buerwijf moeste wat meer swijgen, en min praten. Een tweeden smalt op 't hair, de kleeren, of den baert;Ga naar voetnoot953 Hij spot als desen quist, hij knort als d'ander spaert.Ga naar voetnoot954 955[regelnummer] Veel sijn' er, die wat hen bevalt, als wijsheyt prijsen, En, wat hen tegensteekt, als sotternij verwijsen:Ga naar voetnoot956 Mishaegt het hun, het stinkt al waer 't van gout gemaekt,Ga naar voetnoot957 't Riekt beter als civet, wanneer het hun maer smaekt.Ga naar voetnoot958 Wel, viese neusen, is uw reuke dan den regel?Ga naar voetnoot959 960[regelnummer] Wel, dwersse hoofden, is uw vonnis dan den zegel?Ga naar voetnoot960 Voor gij dus oordeelt, van uw evenmenschs gebrekGa naar voetnoot961 Steekt uwe neusen eerst in uw vermuft vertrek, Daer sullen sij misschien beseffen vuylder geuren,Ga naar voetnoot963 Dan, in de beste zael, of kamer der gebueren. 965[regelnummer] Dogh wat breek ick mijn hooft, met dit verwaent geslacht,Ga naar voetnoot965 Dat al soo wel met mij, als met veel ander lacht? Het lacche soo het wil, 't en sal mij niet mishagen, Al moest het, tot in 't graf, twee Midas ooren dragen.Ga naar voetnoot968 Ick ga ⁽¹⁾ naer Teunis toe, en daegh hem, in een ⁽²⁾ hofGa naar voetnoot969 970[regelnummer] Waer geenen Midas oyt behaelt ⁽³⁾ den minsten lof. (Al de gordijnen open) ⁽⁴⁾ Joren, Kosen Joren (gegaept en gegeeuwt hebbende) Oy!... ick en can mijn hooft niet lichten... is dat recken...Ga naar voetnoot971 Mijn oogen sijn nogh toe... wie comt soo vroegh mij wecken? Het can pas minnacht ⁽⁵⁾ sijn... Wat drommel, gheel ⁽⁶⁾ mijn lijfGa naar voetnoot973
[pagina 77]
Is als versworen... bey mijn beenen sijn soo stijf,Ga naar voetnoot974 975[regelnummer] Als of ick, voor de deur, had in de vorst gelegen... Waer ligh ick hier?... ick sie ⁽¹⁾ mij selfs nogh niet te ⁽²⁾ degen...Ga naar voetnoot976 Is dat mijn bed?... is dat mijn kussen? (hij tast toe, en grijpt Kosen bij sijn vodden) ⁽³⁾ Sacht, het leeft Het roert... Kosen Oy! ⁽⁴⁾! Oy! Joren (opspringende) Och! och! al mijn gebeente beeft, Is 't toverij, of spook?... Och Joren! aermen ⁽⁵⁾ Joren. 980[regelnummer] Waer sijt gij?.. hebt gij dan uw eygen self verlooren?... En sijt gij Joren niet?... ick Joren?... ja, ick ben 't... 'k Ben Joren selve ⁽⁶⁾... ja... waer ben ick dan belent?...Ga naar voetnoot982 (hij siet om naer Kosen, en de tafel) Wel... daer 's ⁽⁷⁾ de tafel nogh van gister; daer leyt Kosen, Wiens lijf, tot ⁽⁸⁾ kussen, mij gedient heeft, als vervroosen...Ga naar voetnoot983-4 985[regelnummer] Ja vastenavont... ja, beur ⁽⁹⁾ Fransie... ja kappoen!...Ga naar voetnoot985 Ja fransse wijn... mijn kop, mijn lenden, mijn fatsoen,Ga naar voetnoot986 Mijn nek ⁽¹⁰⁾, mijn steerte-been ⁽¹¹⁾ gevoelen ⁽¹²⁾ wel te ⁽¹³⁾ degenGa naar voetnoot987 Dat ick, van desen nacht, op d'aerde heb gelegen:Ga naar voetnoot988 Gij hebt mij, soo verheugt, soo fraeyties ⁽¹⁴⁾ opgeset,Ga naar voetnoot989 990[regelnummer] Dat ick niet heb gedacht te kruypen in mijn bed...
[pagina 78]
Maer, placht hier niet een fles met brandewijn te wesen? Een soop ⁽¹⁾ waer goet, om mijn verzeeuwtheyt te genesen...Ga naar voetnoot992 Sij moet hier ergens sijn, want Teunis, onsen baes, Gebruykt dat ⁽²⁾ dierbaer vocht, om 't water uyt sijn blaes 995[regelnummer] Te drijven... (hij soekt ⁽³⁾) 'k Heb se vast... (hij suypt) Dat doet mij weer becommen. Hou Kosen... slaep ⁽⁴⁾ ie nogh? gijn ⁽⁵⁾ stijven, gijn ⁽⁵⁾ verklommen...Ga naar voetnoot996 (Hij schenkt een weynigh brandewijn in een glas, en Kosen opgelicht ⁽⁶⁾ hebbende hij steekt het aen sijn neus) Riek ⁽⁷⁾, riek ⁽⁷⁾...Ga naar voetnoot997 Kosen O soeten geur!... Joren Nu suyp ⁽⁸⁾ eens slappen Jan. Kosen O goeden drank...Ga naar voetnoot998 Joren Sa rijs... rijs, Kosen... Kosen Ick en can Niet rijsen...
[pagina 79]
Joren Rijs, segh ick Kosen Ey laet me ⁽¹⁾ nogh wat slapen... (gerucht van binnen) Joren 1000[regelnummer] Maer stil... wat hoor ick? Wie comt mij soo vroegh betrapen?.Ga naar voetnoot1000 (hij steekt de fles wegh) Gans bloet, had onsen baes mij met sijn fles gesienGa naar voetnoot1001 Ick was verloren... hoey!... daer comt hij mij bespien...Ga naar voetnoot1002 Jaqlijn (uyt) Wel Joren, hoe becomt u onse gansse feeste?Ga naar voetnoot1003 Joren Seer wel mijn Jaquelijn. Jaqlijn (naer Kosen siende) Hoe? light die droncke beeste 1005[regelnummer] Daer nogh versopen, en versmoort in sijnen drank? Joren Gelijk gij siet, mijn lief. Jaqlijn Foey, wat een vuylen stank
[pagina 80]
Comt uyt sijn bakhuys... op, gijn ⁽¹⁾ dronkaert, op, gij verckenGa naar voetnoot1007 Gijn ⁽¹⁾ gulsigaert.Ga naar voetnoot1008 (Sij schopt ⁽²⁾ hem) Kosen Oy! oy! Jaqlijn Spoey, Joren, hael een bercken, Of eycken serviet ⁽³⁾, dat ick dien vuylen vraet ⁽⁴⁾Ga naar voetnoot1009 1010[regelnummer] Sijn lenden smeer...Ga naar voetnoot1010 Kosen ⁽⁵⁾ (kruypende en vallende) Oy! oy! Jaqlijn 'k Weet niet waerom ik 't laet Dat ick u ⁽⁶⁾ niet bij 't hair te kelder uyt doe ⁽⁷⁾ sleepenGa naar voetnoot1011 Kosen (knielende ⁽⁸⁾) Genade, Jaquelijn! heb ⁽⁹⁾ ik mij self ⁽¹⁰⁾ vergrepen ⁽¹¹⁾Ga naar voetnoot1012 Ick bid, vergeef het mij.Ga naar voetnoot1013 Jaqlijn Van hier, gijn ⁽¹²⁾ slodderbroek ⁽¹³⁾ Ga uyt mijn oogen, kruyp in eenen donckren ⁽¹⁴⁾ hoek,
[pagina 81]
1015[regelnummer] Dat ick u ⁽¹⁾ gheel de week niet meer en sie nogh hoore. Kosen Hoe can uw ⁽²⁾ herte sigh op Kosen soo verstoore' ⁽³⁾?Ga naar voetnoot1016 Hoey! hoey!Ga naar voetnoot1017 Jaqlijn 't Is wonder want gij sijt afgrijsigh soet. Kosen Erroep dat vonnis togh ⁽⁴⁾...Ga naar voetnoot1018 Jaqlijn Van hier, gijn ⁽⁵⁾ lompen kloet ⁽⁶⁾ Kosen (wegh gaende) Mijn hert is soo benaut, als of ick moest gaen hangen. Jaqlijn 1020[regelnummer] Seght als gij hangen wilt, ick sal den ⁽⁷⁾ strop doen langen.Ga naar voetnoot1020 Joren 't Is wel geseyt, wat past' er beter, dan de galgh Aen sulk een morssigh beest, soo vuylen swijne-balgh ⁽⁸⁾?Ga naar voetnoot1022 Maer ⁽⁹⁾, Jaquelijn, dit ⁽¹⁰⁾ maekt mijn hert niet min verlegen,Ga naar voetnoot1023 Soo langh uw vaeyer, tot sijn beurs, soo is genegen. 1025[regelnummer] Vermaledijde beurs.Ga naar voetnoot1025
[pagina 82]
Jaqlijn Wat wilt gij dat ick doe, Het is mij leet genoegh. Joren Ick sterv' ⁽¹⁾ van onrust... Hoe? Sal, om een hantvol gelt, dien onbeschoften Kosen, Dien hatigen ⁽²⁾ slavoen, voor Joren sijn verkosen?Ga naar voetnoot1028 Voor mij?.. voor Joren, die u ⁽³⁾ als sijn ziele lieft 1030[regelnummer] En altijdt lieven sal?... Om 't gelt hij sijn gerieftGa naar voetnoot1030 En ik verstoten?... 'k wou dat d'eerste muntevinder,Ga naar voetnoot1031 Voor hij, dat duyvels gelt, dien deught- en eer verslinder, Met sijnen hamer sloegh, met silver en met gout In d'aerd versoncken waer!... is 't daerom dat men trout, 1035[regelnummer] Of is 't om kinderen, in eeren, op te queeken? Jaqlijn Ick hou voor 't lest.Ga naar voetnoot1036 Joren Waerom dan soo naer 't gelt te steken? Jaqlijn Om dat men, sonder gelt, geen eten krijgen can. Joren Geen eten sonder gelt?... soo veele is daer van,Ga naar voetnoot1038 Dat ik, op staende voet, u anders sal betoonen.Ga naar voetnoot1039 1040[regelnummer] Can ick den backer, en den brouwer niet beloonen
[pagina 83]
Met schoen te lappen?... en, als dit soo can geschien,Ga naar voetnoot1041 Waerom dan altijdt naer dat pestigh ⁽¹⁾ gelt te sien? Jaqlijn Wel, hebben wij niet meer, dan broot, en bier van nooden?Ga naar voetnoot1043 Joren 'k Wou dat ik, staende voet, gevoegt wiert bij de dooden; 1045[regelnummer] Ick ben mij selfs niet meer, wanneer ik daer op peys...Ga naar voetnoot1045 Dat gelt, dien werelt ⁽²⁾ godt, den troost ⁽³⁾, den wil, den eysch Van alle menschen, daer veel kofferen van vol sijn,Ga naar voetnoot1047 Dat velen ⁽⁴⁾ overschiet!... Jaqlijn, ick soude dol sijn,Ga naar voetnoot1048 Om dat mij, nu gij 't mint ⁽⁵⁾, dat drommels gelt ontbreekt.. 1050[regelnummer] Kan ick u dienen, met mijn bloet, mijn ziele? spreekt; Waerom sijt gij versot op 't gen ick niet can geven?...Ga naar voetnoot1051 Och! nu ⁽⁶⁾ dit soo is, 'k wil niet eenen stont meer leven;Ga naar voetnoot1052 'k Weet middel om den dood te vinden... Trout dan, trout Met Kosen, met sijn gelt, sijn silver, en sijn gout 1055[regelnummer] En met sijn bierbalgh ook...Ga naar voetnoot1055 (hij wil wegh gaen) Jaqlijn (hem vast houdende) Gij sijt wel ras te peerde... Ick ⁽⁷⁾ achte Kosens gout, om Kosen, min dan eerde,Ga naar voetnoot1056 Maer, wat ick van u maek dat siet gij met 'er tijdt. Teun (uytcomende) ⁽⁸⁾ Soo, Jaquelijne, soo, gij slove ⁽⁹⁾, 'k sie, gij sijtGa naar voetnoot1058
[pagina 84]
Al weer in vrijerij, tot over hals, en ooren; 1060[regelnummer] Met uwen harlekijn uw welbeminden Joren. Jaqlijn Och vaeyer!...Ga naar voetnoot1061 Teun Stop jen ⁽¹⁾ mont Joren Maer baes... Teun Brilt ⁽²⁾ gij van hier, En set u, op uw werk, gijn ⁽³⁾ stooker van een vier,Ga naar voetnoot1062 Dat endelijk Jaqlijn geheel in brant sal steken...Ga naar voetnoot1063 Waer sijt gij ⁽⁴⁾ Kosen?... Kosen (van binnen) Baes!... Teun Waer hoor ik Kosen spreken Kosen 1065[regelnummer] Ick come, baes, ick com...Ga naar voetnoot1065 Joren (stil) 't Is om verwoet te sijn.
[pagina 85]
Teun Mijn Kosentie ⁽¹⁾, com hier... hoe gaet? hebt gij geen pijn In 't hooft?Ga naar voetnoot1067 Kosen Neen baes. Joren (stil) Hebt ⁽²⁾ gij geen tantsweer in jen ⁽³⁾ darmen Teun Hoe sie' ⁽⁴⁾ jer soo uyt dan!Ga naar voetnoot1068 Kosen Ick sliep nogh baes Teun Och armen Den bloet heeft gisteren wat laet te bed gegaen.Ga naar voetnoot1069 Joren (stil) 1070[regelnummer] ⁽⁵⁾ Met twee, drij potten biers, en soo veel wijn gela ên.Ga naar voetnoot1070 Teun Mijn Kosen, sit wat neer; com Kosen, sit bij Teunis: Gij sijt mijn hert soo lief, als mijnen oudsten seun is.Ga naar voetnoot1072
[pagina 86]
Joren (stil) Niet gij maer uwe beurs. Teun Jaqlijne, sit daer neer Bij Kosen.Ga naar voetnoot1074 Jaqlijn 'k Ben niet moey. Teun Vrees, soo ik ⁽¹⁾ nogh een keer 1075[regelnummer] Moet seggen.Ga naar voetnoot1075 Jaqlijn Foey!... hij stinkt gelijk een rotte prije Joren (stil) Sijn gelt en stinkt niet.Ga naar voetnoot1076 Teun Swijgh gij ⁽²⁾ van die sotternije Ick segh u, sit ⁽³⁾ Jaqlijn Ick sit,... wat nu? Teun Geef hem uw hant.
[pagina 87]
Kosen Ey Jaeqsie ⁽¹⁾Ga naar voetnoot1078 Joren (stil) Ick ben doodt Teun Doet geenen ⁽²⁾ wederstant Of wel... Joren (stil) Can hij Pastoor en vaeyer t' samen wesen? Jaqlijn 1080[regelnummer] Siet voor je vaer, hij can sijn vader-ons, niet lesen.Ga naar voetnoot1080 Teun Dat 's niet geef ⁽³⁾ gij uw hant.Ga naar voetnoot1081 Joren (stil) Sal ick dit moeten sien?... Neen; 'k waere liever doodt.Ga naar voetnoot1082 Teun Wel, wat sal hier geschien? (Joren sluypt ⁽⁴⁾ van achter, en trekt de drijpeckel van onder Kosen, weghloopende)
[pagina 88]
Kosen Och meester! help mij! help... Teun Wat drommel, sijn hier spoken? Kosen Och! Och! mijn leen.Ga naar voetnoot1084 Jaqlijn (stil) 'k Wou dat hij waer den hals gebroken. Teun 1085[regelnummer] Hoe drommel val ⁽¹⁾ je soo?Ga naar voetnoot1085 Kosen Ay! ay! mijn heup, mijn leen!... Maey en Joren uyt; Joren aen Maey Och! sonder u ⁽²⁾, wij sijn, voor al gescheyt van een.Ga naar voetnoot1086 Maey Wat is hier weer te doen? Jaqlijn Och moeyer!
[pagina 89]
Maey Och Jaquelijne! Mijn kint! mijn liefste kroost! ⁽¹⁾...Ga naar voetnoot1088 Jaqlijn Ey! help ⁽²⁾ mij uyt mijn pijne Kosen Och Maey...Ga naar voetnoot1089 Maey Brilt gij van hier, gijn ⁽³⁾ hatelijken loen. Teun 1090[regelnummer] 'k Segh dat hij blijven sal. Maey 'k Segh dat hij 't niet sal doen. Teun Swijgh of ik snoer jen mont... Maey Laet sien, wilt eens beginnen... (Ambroos comt in de kelder) ⁽⁴⁾ Joren ⁽⁵⁾ Och baes! och vrouwe! daer comt een deurwaerder binnen!
[pagina 90]
⁽¹⁾ Ambroos Waer sijt gij, goutsmeder,Ga naar voetnoot1093 In schoen en oudt leder, 1095[regelnummer] Gijn ⁽²⁾ stinckenden roker Gij schoelappens ⁽³⁾ stoker....Ga naar voetnoot1096 Leent ooren, leent ooren,Ga naar voetnoot1097 Naar 't geen u, met toorenGa naar voetnoot1098 En gramschap, beseten 1100[regelnummer] Den Keyser doet weten... Omdat gij sijn wetten Soo derfde ⁽⁴⁾ besmetten,Ga naar voetnoot1102 Versmaên en onteerenGa naar voetnoot1103 Sijn last ⁽⁵⁾, en begeerenGa naar voetnoot1104 1105[regelnummer] Om dat gij, met guytenGa naar voetnoot1105 Soo binnen, dan buytenGa naar voetnoot1106 Dees machtige stede, Sijn wil hebt vertrede' ⁽⁶⁾, Sult gij sonder falen,Ga naar voetnoot1109 1110[regelnummer] Vertoeven, nogh dralenGa naar voetnoot1110 Met Maey, en Jaqlijne Ten hove verschijne', Om reden te gevenGa naar voetnoot1113 Van 't gen ⁽⁷⁾ is misdreven...Ga naar voetnoot1114 Teun 1115[regelnummer] Mijn heere! mijn heere! Ambroos Van 't gen ⁽⁸⁾ tegen d'eere,
[pagina 91]
Der Keysersche troonen, En scepters, en kroonen, Gij stinckenden stijven,Ga naar voetnoot1119 1120[regelnummer] Hebt derven ⁽¹⁾ bedrijven...Ga naar voetnoot1120 Kruyp uyt uwe stoveGa naar voetnoot1121 Met Maey, en die slove,Ga naar voetnoot1122 Begeeft u op wegen, Om tegen den negenGa naar voetnoot1124 1125[regelnummer] Ten hove te wesen; Daer sal men u lesen, In ⁽²⁾ weynige reken,Ga naar voetnoot1127 Wat straf uw ⁽³⁾ gebreckenGa naar voetnoot1128 En feyten. en sonden 1130[regelnummer] Sijn weerdigh bevondenGa naar voetnoot1130 Ga naar voetnoot1131 Aen 't gen ⁽⁴⁾ ick uytspreke,Ga naar voetnoot1132 Men salder u sleepen Gekoord en geknepen.Ga naar voetnoot1134 1135[regelnummer] D'uer is nabij; past op, en volgt mij al-te-gader. (Ambroos ⁽⁵⁾ binnen) Teun (neersitttende) Och! wat heb ik gedaen?Ga naar voetnoot1136 Maey Och Teun! Jaqlijn Och vader! Joren en Kosen Och baes!Ga naar voetnoot1137
[pagina 92]
Teun Och knapen! ick beswijk... geeft wat asijn... Mijn herte swijmt... och! och! ⁽¹⁾Ga naar voetnoot1138 Maey Och haest u Jaquelijn... Mijn man! mijn lieve Teun... Teun (becomende) Wat heb ick togh misdreven?... 1140[regelnummer] Rampsaligh mensch!... Maey Och! siet sijn oude handen beven... Mijn lief! mijn cameraet! Jaqlijn Och vaeyer! schep ⁽²⁾ togh ⁽²⁾ moedt... Joren Courage ⁽³⁾ baes. Teun De schrik bevangt mijn hertebloet... Maey Och Godt! wat sal dat sijn?...Ga naar voetnoot1143
[pagina 93]
Teun Mij spannen ende vangen! Mij, in mijn ouden ⁽¹⁾ dagh, doen geesselen of hangen?... (sij huylen al te mael) 1145[regelnummer] Heb ick daerom soo langh soo heerelijk ⁽²⁾ geleeft?...Ga naar voetnoot1145 (sij huylen) ⁽³⁾ Soo, voor 't gestrenge recht eerbiedelijk gebeeft?... (wederom) ⁽⁴⁾ Soo langh, dien grijsen kop in eer, en deught gedragen?... ⁽⁵⁾ (wederom) ⁽⁶⁾ Had mij de dood gehaelt in mijne jonge dagen!... (wederom) ⁽⁷⁾ Jaqlijn Eylaes ⁽⁸⁾! mijn boesem scheurt. Maey Mijn herte splijt van rouw. Joren 1150[regelnummer] Ick ben gelijk een steen... Maey Och lieve man! Teun Och vrouw!... Wie sal in desen noot, mij bijstaen, voor mij spreken?...Ga naar voetnoot1151 Och knapen! gaet met mij...Ga naar voetnoot1152
[pagina 94]
Kosen Ick, in dat gat, mij steken? Neen... hebt gij u daer gebracht, help ⁽¹⁾ u daer uyt. Teun Och Kosen! sta ⁽²⁾ mij bij; mijn liefste knecht! ontsluyt 1155[regelnummer] Voor mij nu uwe beurs, stelt uwen koffer open.Ga naar voetnoot1155 Kosen Neen, dat verstaet sigh niet...Ga naar voetnoot1156 Teun Ick vest op u mijn hopen; Misschien can, met een cleyn ⁽³⁾, mijn sake sijn erstelt ⁽⁴⁾Ga naar voetnoot1157 Jaqlijn O Kosen! help ⁽⁵⁾, in noot, mijn vaeyer met ie gelt;Ga naar voetnoot1158 Ey doe ⁽⁶⁾ soo veel voor mij. Kosen Met gelt?... neen Jaquelijne, 1160[regelnummer] Waer ick dat pantje quijt, ick sou van droefheyt quijne!...Ga naar voetnoot1160 De saek ⁽⁷⁾ en raekt mij niet. Teun Ten minsten gaet met ons...
[pagina 95]
Kosen Neen, ick vertrek van hier, met kiste, beurs, en dons,Ga naar voetnoot1162 En wat mij aengaet, eer mijn goet wort ⁽¹⁾ aengeslagen, En ick deelachtigh word' van uwe schult en plagen.Ga naar voetnoot1164 (binnen) Teun 1165[regelnummer] Och Kosen, gaet gij deur?...Ga naar voetnoot1165 Maey Laet dien verrader gaen. Joren Ick, baes, sal tot'er ⁽²⁾ doot, aen uwe sijde staen: Ick ga ⁽³⁾ met u, naer 't hof; en wilt u niet ontstellen,Ga naar voetnoot1167 Is 't noodigh 'k sal mijn lijf, voor u te pande stellen.Ga naar voetnoot1168 Teun Och Joren! mijnen troost. Maey Ons hulp, ons toeverlaet. Jaqlijn 1170[regelnummer] Ons hope! Teun Sonder u en wist ick geenen ⁽⁴⁾ raet.
[pagina 96]
Joren 'k Sal, tot den lesten snick, u mijne trou betoonen. Teun Och Joren! waermee ⁽¹⁾ sal ick u, daer voor ⁽²⁾, beloonen?	[tekstkritische noot]⁽¹⁾ hierop. ⁽²⁾ staet. ⁽³⁾ compt. ⁽⁴⁾ getrouwig. ⁽⁵⁾ eenen Hussier of. ⁽⁶⁾ brilt mij. ⁽⁷⁾ 't geen. ⁽⁸⁾ gistren. ⁽⁹⁾ verwormen. ⁽¹⁰⁾ Om van een Brugs Capoen te cnappen, ick die cout. ⁽¹¹⁾ moet. ⁽¹²⁾ daeg. ⁽¹³⁾ al de. ⁽¹⁴⁾ dit. ⁽¹⁵⁾ den. voetnoot73 [bladzijde 73] ten hove: voor het hof dagen: dagvaarden voor: ten voordele van uitdagingh: dagvaarding benautheyt: benarde omstandigheden uyt: op; opgeset: uitgedost voetnoot891 bril: kwelt, veroorzaakt... last 't gen: hetgeen, dat in soo veele vormen: op zoveel manieren voetnoot892 vervormen: van uiterlijk veranderen voetnoot893 gelijk: als; maar ook, als bijwoord van tijd: terstond, meteen voetnoot896 ingeseten: (spottend) ingezetenen, bewoners voetnoot897 absiaer: hapschaar, lagere dienaar van het gerecht huyssier: deurwaarder voetnoot898 uytdagen: dagvaarden rappier: rapier, degen voetnoot899 hellebaert: piek met dwarsbijl voetnoot900 voor: als te besteden: te verhuren (aan), in dienst te gaan (bij) [tekstkritische noot]⁽¹⁾ comme. ⁽²⁾ u. ⁽³⁾ want den wint treckt teenemael uyt Zuyen naer 't Noorden. Gisteren was 't snijt, schenkt, tast toe, drinkt uyt; ⁽⁴⁾ ongecromde. ^(s) In wild'en wellust, staeg. ⁽⁶⁾ en. ⁽⁷⁾ geven den. ⁽⁵⁾ sinnelijckheyt. ⁽⁹⁾ naersmaeck. ⁽¹⁰⁾ naer. ⁽¹¹⁾ gemeenelijck. ⁽¹²⁾ is. ⁽¹³⁾ 't buyckxen. ⁽¹⁴⁾ schijnt. ⁽¹⁵⁾ dauw. ⁽¹⁶⁾ speelt. ⁽¹⁷⁾ lusten. ⁽¹⁸⁾ gister. ⁽¹⁹⁾ commen. voetnoot901 tuygh: uitrusting ten hoogsten wel: uitermate voetnoot903 maerte-buyen: maartse buien voetnoot904 tenemael: helemaal voetnoot907 omgecromde muylen: gezichten die in plaats van een lachende een angstige of verdrietige uitdrukking gekregen hebben voetnoot909 andermael: een andere, volgende maal voetnoot910 swarigheyt: moeilijkheden, kommer meught: moogt, zult voetnoot911 uytgelaten tot: dol, tuk op, begerig naar voetnoot913 vollen toom: vrije teugel sinlijkheyt: zingenot, begeerte voetnoot914 dan: op dat ogenblik overleyt: nadenkt over voetnoot915 gemenlijk: gewoonlijk voetnoot918 sluymt: sluimert voetnoot919 Bacchus: god van de wijn voetnoot920 moeste: zou voetnoot923 speel: zou kunnen spelen sijne lussies streele: aan zijn begeerten zou kunnen voldoen [tekstkritische noot]⁽¹⁾ herssen. ⁽²⁾ sijn Majesteyt. ⁽³⁾ hem. ⁽⁴⁾ lichte dat den wint. ⁽⁵⁾ des. ⁽⁶⁾ lachtje. ⁽⁷⁾ hij. ⁽⁸⁾ arm. ⁽⁹⁾ door dees. ⁽¹⁰⁾ Predecant. ⁽¹¹⁾ Verzen 19 tot 18 der volg. bl. ontbreken. voetnoot926 een iegelijk: iedereen van overdaet moet vliên (= vlieden): overdaad moet vluchten, schuwen voetnoot927 hem: nl. Teun voetnoot929-30 den tijdt des jaers: nl. carnaval voetnoot931 naer ongegronde schroomen: na onnodige angsten voetnoot932 te rugghe: terug voetnoot934 dies: daarom doet: handelt in 't geluk: tijdens momenten van geluk voetnoot936 fortuyn: het lot is jonst... heeren: ...is net als de gunst van de grote heren, nl. onbestendig voetnoot942 proeft: ervaart los: onzeker voetnoot943 sede-lees: zedenpreek orden: bevel; opdracht voetnoot944 huyssier: zie 897 voetnoot945 De verzen 945 tot 968 ontbreken in de druk van 1718 voetnoot946 smallen: smalen 't gemeen: het (gewone) volk voetnoot947 twijl: terwijl een iegelijk: iedereen voetnoot949 al: allemaal voetnoot950 d'algemeene saek: het algemeen belang, het algemeen welzijn aen hem is vastgehecht: met hem verbonden (m.a.w. dat ook hij erbij betrokken is) [tekstkritische noot]⁽¹⁾ gaen. ⁽²⁾ het. ⁽³⁾ behaegt. ⁽⁴⁾ Joren en Kosen uyt. ⁽⁵⁾ mid'nacht. ⁽⁶⁾ heel. voetnoot951 dien: de een voetnoot953 smult: smaalt voetnoot954 desen: de een quist: verkwistend is voetnoot956 tegensteekt: tegenstaat verwijsen: veroordelen voetnoot957 waer: ware, zou zijn voetnoot958 riekt: ruikt civet: welriekende muskusachtige stof van de civetkat voetnoot959 viese: kieskeurige, grillige regel: norm, maatstaf voetnoot960 dwersse hoofden: dwarskoppen vonnis: oordeel den zegel: het beslissende, het enig geldende voetnoot961 dus: aldus van: over voetnoot963 beseffen: gewaarworden, ruiken voetnoot965 verwaent: aanmatigend, laatdunkend geslacht: soort van mensen, ras voetnoot968 Midas: koning Midas van Frygië, als scheidsrechter aangeduid in de wedstrijd tussen Pan en Apollo, verkoos het fluitspel van Pan, boven het citerspel van Apollo; voor die domme keuze werd hij door Apollo met ezelsoren gestraft. Midas ooren: ezelsoren voetnoot969 daegh: dagvaard voetnoot971 lichten: oplichten voetnoot973 minnacht: middernacht [tekstkritische noot]⁽¹⁾ sien. ⁽²⁾ ter. ⁽³⁾ ontbreekt. ⁽⁴⁾ ay! ay! ⁽⁵⁾ armen. ⁽⁶⁾ selver. ⁽⁷⁾ is. ⁽⁸⁾ voor. ⁽⁹⁾ buer. ⁽¹⁰⁾ hert. ⁽¹¹⁾ sterte-been. ⁽¹²⁾ gevoelt het. ⁽¹³⁾ ter. ⁽¹⁴⁾ fraeytjens. voetnoot974 versworen: opgezwollen voetnoot976 selfs: zelf te degen: goed voetnoot982 belent: beland voetnoot983-4 te lezen als: daer leyt Kosen (wiens lijf mij tot kussen gediend heeft) als vervroosen, d.i. bevroren, ijskoud, versteven voetnoot985 beur: buur (zie 762) voetnoot986 fatsoen: gedeelte van het lichaam tussen schouders en middel voetnoot987 steerte-been: staartbeen, stuitbeen te degen: goed voetnoot988 van desen nacht: vannacht d'aerde: de grond voetnoot989 fraeyties (= fraaitjes) opgeset: mooi, netjes getooid (ironisch bedoeld) [tekstkritische noot]⁽¹⁾ stoop. ⁽²⁾ dien stercken dranck. ⁽³⁾ ontbreekt. ⁽⁴⁾ slaept gij. ⁽⁵⁾ gij. ⁽⁶⁾ oplichtende. ⁽⁷⁾ riekt. ⁽⁸⁾ suypt. voetnoot992 soop: teug (zie 44) verzeeuwtheyt: kater, ongesteldheid na een drinkpartij (Des Roches: verzeeuwen = zeeziek zijn) voetnoot996 hou: hee ie: je gijn: gij, jij verklommen: verkleumde, stijve voetnoot997 riek: ruik voetnoot998 rijs: sta op [tekstkritische noot]⁽¹⁾ mij. voetnoot1000 betrapen: betrappen steekt... wegh: verbergt voetnoot1001 gans bloet: zie 649 voetnoot1002 bespien: bespieden voetnoot1003 gansse feeste: ganzenfeest [tekstkritische noot]⁽¹⁾ gij. ⁽²⁾ schupt. ⁽³⁾ serveet. ⁽⁴⁾ verraer. ⁽⁵⁾ opstaende, kruypende, enz. ⁽⁶⁾ uw. ⁽⁷⁾ doen. ⁽⁸⁾ ontbreekt. ⁽⁹⁾ ick heb. ⁽¹⁰⁾ selfs. ⁽¹¹⁾ vergeten. ⁽¹²⁾ gij. ⁽¹³⁾ flodderbroeck. ⁽¹⁴⁾ duyst'ren. voetnoot1007 backhuys: mond gijn: gij, jij voetnoot1008 spoey: haast je voetnoot1009 serviet: servet, vingerdoek (hier spottend gebruikt i.v.m. ‘vraet’; bedoeld is: haal me een stok) vraet: veelvraat, gulzigaard voetnoot1010 Sijn lenden smeer: afransel voetnoot1011 te kelder uyt: te ... uyt werd o.m. gebruikt om aan te duiden van waaruit een beweging begon: uit de kelder voetnoot1012 my self vergrepen: een misslag begaan voetnoot1013 gijn: gij, jij [tekstkritische noot]⁽¹⁾ Dat ick geheel de week u niet meer sien noch hoore. ⁽²⁾ u. (3) verstooren. ⁽⁴⁾ doch. ⁽⁵⁾ gij. ⁽⁶⁾ bloet. ⁽⁷⁾ de. ⁽⁸⁾ swijnen balg. ⁽⁹⁾ mijn. ⁽¹⁰⁾ dat. voetnoot1016 sigh... verstoore': boos worden voetnoot1017 afgrijsigh: afgrijselijk soet: lief, mooi, minzaam voetnoot1018 erroep: herroep kloet: lummel, domoor voetnoot1020 doen langen: laten bezorgen voetnoot1022 aen: voor swijne-balgh: vreetzak voetnoot1023 dit... verlegen: dit brengt me niet minder van de wijs, in de war voetnoot1025 vermaledijde: verwenste [tekstkritische noot]⁽¹⁾ sterf. ⁽²⁾ baetigen. ⁽³⁾ uw. voetnoot1028 hatigen: verfoeilijke, onuitstaanbare, nare slavoen: zie 332 voor: boven voetnoot1030 hij sijn gerieft: hij zijn geholpen, hij hebben wat hij wil voetnoot1031 d'eerste muntevinder: de eerste die munten geslagen heeft voetnoot1036 Ick... 't lest: ik opteer voor het laatste steken: trachten voetnoot1038 soo veele is daer van: zoveel is daarvan aan voetnoot1039 betonen: aantonen, bewijzen [tekstkritische noot]⁽¹⁾ heftig. ⁽²⁾ weirelt. ⁽³⁾ wensch. ⁽⁴⁾ veele. ⁽⁵⁾ bemint. ⁽⁶⁾ dat. ⁽⁷⁾ Al soet... 'k acht. ⁽⁸⁾ uytcommende ⁽⁹⁾ sloeve. voetnoot1041 geschien: geschieden voetnoot1043 van nooden: nodig voetnoot1045 selfs: zelf daer op peys: daarover nadenk voetnoot1047 daer: waar voetnoot1048 Dat velen overschiet: dat velen in overvloed bezitten dol: gek, razend voetnoot1051 't gen: hetgeen, wat voetnoot1052 stond: ogenblik voetnoot1055 bierbalgh: bierbuik Gij sijt wel ras te peerde: gij zijt (je bent) wel gauw op uw (je) paard, gauw boos voetnoot1056 achte: beschouw (...als min...) min: minder eerde: aarde voetnoot1058 slove: term om met zekere meewarigheid van een vrouw te spreken (WNT); stakker, schepsel [tekstkritische noot]⁽¹⁾ ie. ⁽²⁾ sart. ⁽³⁾ gij. ⁽⁴⁾ ge. voetnoot1061 stop: hou Brilt gij van hier: pak je weg voetnoot1062 op: aan gijn: gij, jij vier: vuur voetnoot1063 endelijk: ten slotte voetnoot1065 stil: terzijde verwoet: woedend [tekstkritische noot]⁽¹⁾ vrindt hoe is't. ⁽²⁾ noch oock. ⁽³⁾ ie. ⁽⁴⁾ siet gij soo dan? ⁽⁵⁾ Verzen 5 tot I der volg. bl. (tot: uwe beurs) ontbreken. In de plaats komt het volgende: Kosen Het geen gij gister seyd sult gij dat houden staen. Joren (stil) Hij mint maer uwe beurs. voetnoot1067 tantsweer: tandpijn; ‘tandpijn in je darmen’ is nonsensicale spot vanwege Joren voetnoot1068 jer = je er voetnoot1069 bloet: kerel, sukkel voetnoot1070 gelaên: geladen voetnoot1072 Gij sijt (aan)... seun: zoon [tekstkritische noot]⁽¹⁾ ick 't. ⁽²⁾ mij. ⁽³⁾ dit. voetnoot1074 vrees: pas op voetnoot1075 prije: kreng voetnoot1076 Swijgh gij...: tot Jaqlijn gericht [tekstkritische noot]⁽¹⁾ Jackje. ⁽²⁾ geen. ⁽³⁾ geeft. ⁽⁴⁾ loopt. voetnoot1078 doet: bied Pastoor: die immers het huwelijk moet inzegenen voetnoot1080 Siet voor je vaer: kijk uit, vader lesen: bidden voetnoot1081 Dat's niet (= niets): dat geeft niets, hindert niet voetnoot1082 drijpeckel: driepoot [tekstkritische noot]⁽¹⁾ valt gij. ⁽²⁾ uw. voetnoot1084 waer (= ware): had voetnoot1085 leen: leden, ledematen voetnoot1086 voor al: voor altijd gescheyt: gescheiden [tekstkritische noot]⁽¹⁾ troost. ⁽²⁾ helpt. ⁽³⁾ gij. ⁽⁴⁾ ontbreekt. ⁽⁵⁾ vers 5 luidt: 't Is u ghelijck ick sien daer comt hier jemand binnen. voetnoot1088 pijne: verdriet voetnoot1089 brilt: pak je weg gijn: gij, jij loen: knul, lummel [tekstkritische noot]⁽¹⁾ Ambroos komt in de kelder. ⁽²⁾ Gij. ⁽³⁾ schoelappers. ⁽⁴⁾ durfde. ⁽⁵⁾ lusten. ⁽⁶⁾ vertreden. ⁽⁷⁾ 't geen. ⁽⁸⁾ 't geen. voetnoot1093 goutsmeder (in): die geld verdient (met) voetnoot1096 schoelappens stoker: die vuur stookt van schoenlappen (= zolen) (?) (cfr. 519: verbrande schoenen-leer) voetnoot1097 leent ooren: luister voetnoot1098 tooren: toorn beseten (met): vervuld (van) voetnoot1102 besmetten: verkrachten, met voeten treden voetnoot1103 versmaên: versmaden voetnoot1104 last: bevel begeeren: wil voetnoot1105 guyten: schavuiten voetnoot1106 soo... dan: zowel... als voetnoot1109 sonder falen: zonder mankeren voetnoot1110 vertoeven: toeven voetnoot1113 reden: rekenschap voetnoot1114 't gen: hetgeen, wat [tekstkritische noot]⁽¹⁾ durven. ⁽²⁾ met. ⁽³⁾ u. ⁽⁴⁾ 't geen. ⁽⁵⁾ ontbreekt. voetnoot1119 stijven: dwarskop voetnoot1120 derven: durven voetnoot1121 stove: woonvertrek, woning voetnoot1122 slove: zie 1058 (bedoeld is Jaqlijn) voetnoot1124 tegen den negen: negen uur voetnoot1127 reken: regels voetnoot1128 Wat (voor) straf voetnoot1130 sijn weerdigh bevonden: verdienen na dit vers, dient een vers 1131 ingeschoven te worden: En comt gij 't ontbreken voetnoot1131 ontbreken: in gebreke blijven, tekortschieten voetnoot1132 't gen: wat voetnoot1134 gekoord: gebonden geknepen: stevig vastgegrepen (knijpen kan, als scheepsterm, ook de betekenis van vastbinden hebben) voetnoot1136 te corrigeren als volgt: MAEY Och Teun! TEUN Och Maey! JAQLIJN Och vader! voetnoot1137 knapen: knechts [tekstkritische noot]⁽¹⁾ Hij valt. ⁽²⁾ schept doch. (3) corage. voetnoot1138 swijmt: begeeft het voetnoot1143 spannen: boeien vangen: gevangen nemen, gevangen zetten [tekstkritische noot]⁽¹⁾ oude. ⁽²⁾ eerelijck. ⁽³⁾ en ⁽⁴⁾ ontbreken. ⁽⁵⁾ sij huylen weder. ⁽⁶⁾ en ⁽⁷⁾ ontbreken. ⁽⁸⁾ Och Godt wat sal dat sijn. voetnoot1145 heerelijk: eerlijk, rechtschapen, fatsoenlijk voetnoot1151 voor mij: te mijnen voordele voetnoot1152 knapen: knechts in dat gat mij steken: me met die zaak laten [tekstkritische noot]⁽¹⁾ helpt. ⁽²⁾ staet. ⁽³⁾ cleen. ⁽⁴⁾ herstelt. ⁽⁵⁾ helpt. ⁽⁶⁾ doet. ⁽⁷⁾ saecke. voetnoot1155 stelt... open: zet... open (nog in de streektaal gebruikt) voetnoot1156 dat verstaet sigh niet: dat kan niet (onder invloed van het Franse ‘cela s'entend’?) vest: vestig voetnoot1157 klein: kleinigheid erstelt: hersteld, in orde gebracht voetnoot1158 ie: je voetnoot1160 waer: ware pantje: pand: goed, kostbaar bezit [tekstkritische noot]⁽¹⁾ waer. ⁽²⁾ totter. ⁽³⁾ gaen. ⁽⁴⁾ geen. voetnoot1162 dons: bed voetnoot1164 van: aan voetnoot1165 deur: weg voetnoot1167 wilt... ontstellen: wees niet bang voetnoot1168 lijf: lichaam, leven te pand stellen: in pand geven [tekstkritische noot]⁽¹⁾ waermed'. ⁽²⁾ naer.

Vorige Volgende

De verheerlijkte schoenlappers of De gecroonde leersse

Vierde bedrijf

Over het gehele werk

organisaties

plaatsen

Over dit hoofdstuk/artikel

titels