De verheerlijkte schoenlappers of De gecroonde leersse

(1989)–Michiel de Swaen– rechtenstatus




[pagina 6]

Eerste bedrijf Teunis ⁽¹⁾ opgestaan ⁽²⁾ synde, bereyt sigh tot de feest. Hij geraekt met Jaquelijn ⁽³⁾ en Maey in twist over Kosen en Joren; ⁽⁴⁾ endelijk gebiedt naer de mert te gaen om te koopen wat noodigh is.Ga naar voetnoot6 Teunis Alleen uyt ⁽⁵⁾, al hoesten en rocchelen, syn sweetrock toerijgende met de muylen aen de voeten en slodderende koussen.Ga naar voetnoot6 Spou uyt gij rotsak!... wat... het soume ⁽⁶⁾ wel verdrieten...Ga naar voetnoot31 Mijn longepijpen ⁽⁷⁾ sijn gelijk versluysde rieten... ⁽⁸⁾Ga naar voetnoot32 Ick rocchel, en ick spouw, en daer en comt niet uyt... ⁽⁹⁾Ga naar voetnoot33 't Is schier een uer, dat ick mijn drooge neuse snuyt:Ga naar voetnoot34 35[regelnummer] Mijn hooft is soo verstopt, dat ⁽¹⁰⁾ ick niet uyt can krijgen... Wat last is 't oudt te sijn! 't is quijlen, snuyten, hijgen, En hoe men quijlt, en snuyt, en rocchelt ⁽¹¹⁾ ende spouwtGa naar voetnoot37 't Is altijt even na ⁽¹²⁾...Ga naar voetnoot38 (hij haelt een fles ⁽¹³⁾ uyt). Mijn hert is soo ⁽¹⁴⁾ benout...
[pagina 7]
Me ⁽¹⁾ dunkt ik soude wel een brandewijnke ⁽²⁾ drincken...Ga naar voetnoot39 40[regelnummer] Maer, ⁽³⁾ dat ons oude Maey mijn aessem niet riek stincken:Ga naar voetnoot40 Sij is het vieste wijf, dat ick mijn leven sagh.Ga naar voetnoot41 'k Wed, wort se ⁽⁴⁾ dit gewaer se preutelt gheel den dagh...Ga naar voetnoot42 Maer preutelen of ⁽⁵⁾ niet... geen preut'len can in 't lijf gaen Gelijk dit soopken ⁽⁶⁾ doet...Ga naar voetnoot44 (Hij drinkt). Dat doet mijn beenen stijf staen ⁽⁷⁾ 45[regelnummer] 'k Ben als een ander maen ⁽⁸⁾...Ga naar voetnoot45 (Hij hoest uyt). Daer rijst die taeye fluym, Die in mijn gorgel sat, soo dik gelijk een duym...Ga naar voetnoot46 Ick voele mij verlicht, door dese stercke kruyden, De beste medecijn, voor sulcken ⁽⁹⁾ oude luyden,Ga naar voetnoot48 Als ik en mijns gelijk... geen apotekers goet 50[regelnummer] En maekte mij soo fris, gelijk dit sloxie ⁽¹⁰⁾ doet...Ga naar voetnoot50 ⁽¹¹⁾ (Hij sit op een drijpeckel neêr, en trekt sijn koussen op). Maer, wat schort mijn frioen?... sou ⁽¹²⁾ 't beesie ⁽¹³⁾ nogh wel slapen?...Ga naar voetnoot51 Dat is het niet gewent ⁽¹⁴⁾Ga naar voetnoot52 Hij schuyffelt en ⁽¹⁵⁾ spreekt het aen Hoe sit ⁽¹⁶⁾ ie soo, al gapen, Mijn soete bexke ⁽¹⁷⁾?...Ga naar voetnoot53 Hij schuyffelt ⁽¹⁸⁾ Nu ^(l9) volgh uwen meester naer, Mijn manneke... Hoe comt gij desen dagh soo swaer?...Ga naar voetnoot54
[pagina 8]
55[regelnummer] Gij placht van 's morgens vroegh altijt te tierelieren... hij schuyffelt O liefste vogelken! o bloem van alle dieren... hij schuyffelt Courage dan... ga' i' an... wat is 't dat U behoeft?...Ga naar voetnoot57 Nogh drank... nogh saet... wat dan?... gij maekt mijn hert bedroeft...Ga naar voetnoot58 Mij dunkt ghebt gisteren niet naer gewoont geeeten... 60[regelnummer] Of is 't plantijne-zaet al wederom vergeten?...Ga naar voetnoot60 't Is zeker dat... het beest is in syn maegh verhitGa naar voetnoot61 Dat sijn de reên, waerom het nu soo treurigh sit...Ga naar voetnoot62 Maer 'k sal daer in voorsien soo ras ik sal gecleedt sijn. hij roept. Waer sijt gij Jaquelijn?... Jaquelijn uyt. Gij moest altijt gereet sijn, 65[regelnummer] Soo dra gij d'eersten hoest van uwen vaeyer hoort. Jaquelijn Dagh vaeyer.
[pagina 9]
Teunis Jaquelijn, wel aen dan, com dan voort. Brengh mijne ⁽¹⁾ sondagh ⁽²⁾ schoen... dat 's wel... gespt ⁽³⁾ mijne hosen...Ga naar voetnoot67 Jacquelijn Com vaeyer.Ga naar voetnoot68 Teunis Wel, hoe gaet?... denkt gij niet meer op Kosen? Waer is uw ⁽⁴⁾ tongh?... wat 's dit? mij dunkt gij stueremuylt?Ga naar voetnoot69 70[regelnummer] Siet ⁽⁵⁾ voor u, eer die ⁽⁶⁾ hant heur ⁽⁷⁾ aen ie vel ⁽⁸⁾ vervuyltGa naar voetnoot70 ⁽⁹⁾ Niet spreken?... hé?...Ga naar voetnoot71 Jacquelijn Och! doet mij eer in 't rasphuys steken. Teunis In 't rasphuys slok? wien? gij?... gij doet mijn bloet ontsteken.Ga naar voetnoot72 Daer gaen geen dochters in van soo een man als ik... sij huylt ⁽¹⁰⁾. Hou ⁽¹¹⁾ op van huylen, of 'k geev u de schoonste klikGa naar voetnoot74 75[regelnummer] Die oyt een nieuwe sool heeft aan den blok gegeven...Ga naar voetnoot75
[pagina 10]
Waer sijn wij?... sal ik u nogh moeten leeren leven?Ga naar voetnoot76 Ik weet wel wat u schort; 't is Joren die u quelt,Ga naar voetnoot77 En daerom is 't dat gij om Kosen ⁽¹⁾ u ontstelt...Ga naar voetnoot78 Maer ik versta ⁽²⁾ dat gij sult mijn geboden volgenGa naar voetnoot79 80[regelnummer] En niet uw ⁽³⁾ sotten sin: of ⁽⁴⁾ maeck ⁽⁵⁾ je mij verbolgenGa naar voetnoot80 Vrees ⁽⁶⁾ voor mijn muylen... ga, en brengh mijn beste kraegh.Ga naar voetnoot81 Teunis (alleen) ⁽⁷⁾ Ick houde met mijn volk, de ganse-feest van daegh,Ga naar voetnoot82 Die ⁽⁸⁾ moet ick, naer gewoont, met mijne beste kleeren,Ga naar voetnoot83 En lijwaet, ⁽⁹⁾ net gepapt, ⁽¹⁰⁾ gelijk 't behoort, vereeren...Ga naar voetnoot84 85[regelnummer] Maer is 't niet droevigh dat de jonkheyt noyt den wilGa naar voetnoot85 Van haere ⁽¹¹⁾ ouders volgt, en altijdt na haer ⁽¹²⁾ gril,Ga naar voetnoot86 Wil huwen ⁽¹³⁾? wat...il sou ⁽¹⁴⁾ van spijt mijn knevels branden...Ga naar voetnoot87 Mijn Jaquelijn, soo flux van voeten, en van handen,Ga naar voetnoot88 Een brave smulle tas daer manne-vreugt in steekt,Ga naar voetnoot89 90[regelnummer] Sou die soo jeughdigh voor dien kalaert ⁽¹⁵⁾ sijn gequeekt?...Ga naar voetnoot90 't Is waer den knecht is gauw, en schoon gewent te klappen,Ga naar voetnoot91 Noghtans ⁽¹⁶⁾ de tongh belet sijn handen niet te lappen: Maer, wat is gauwigheyt, ontbreekt er duyme-kruyt? ⁽¹⁷⁾Ga naar voetnoot93 Een blijk aan mijn gebeur ⁽¹⁸⁾, die blijft een aermen guytGa naar voetnoot94 95[regelnummer] Bij faut van weynigh gelt om pik ⁽¹⁹⁾ en leer te koopen. Ga naar voetnoot95 En daerom wil ick dat sij Joren laete loopen ⁽²⁰⁾, Om Kosen aen te bien, het gen ⁽²¹⁾ een eerlijk manGa naar voetnoot97
[pagina 11]
Van sijn aenstaende bruyt, met recht, verwachten can. Al is sijn hooft wat plat, sijn beurs is ront van schijven,Ga naar voetnoot99 100[regelnummer] Daer mede can een vrou een huysgezin beklijven.Ga naar voetnoot100 Waer blijf ⁽¹⁾ ie Jaquelijn.Ga naar voetnoot101 Jaquelijn (uytcomende) ⁽²⁾ Mijn moeyer con de kist Niet open krijgen.Ga naar voetnoot102 Teunis Is dat hooft al weer vergist ⁽³⁾?... Met cleyne dingen sijn de wijven ⁽⁴⁾ strax ⁽⁵⁾ verlegen:Ga naar voetnoot103 Soo veel beslagh als of het ⁽⁶⁾ vroedwijf was ⁽⁷⁾ gelegen,Ga naar voetnoot104 105[regelnummer] En dat om eenen gans, of een kappoen te braên: Daer mee is d'oude vrou in d'herssens meer belaen,Ga naar voetnoot106 Dan ⁽⁸⁾ hertoogh Carel was om 't Luycksche volk te dwingen.Ga naar voetnoot107 Jaquelijn (lacchende) Maer vaeyer... Teunis Wel? gij lacht!... behagen u die dingen Meer dan voorgaende kout van Kosen?... Siet, daer staetGa naar voetnoot109 110[regelnummer] Dat ⁽⁹⁾ bakhuys weder scheef... hoor Jaquelijn, verlaetGa naar voetnoot110 U op dien Joren niet, nogh peys ⁽¹⁰⁾ niet op sijn vrijen,Ga naar voetnoot111 Of 'k weet op wat manier uw ⁽¹¹⁾ koppigheyt ⁽¹²⁾ castijen:Ga naar voetnoot112 Ik schik u Kosen toe: 't is Kosen wien ik min;Ga naar voetnoot113 Soo steek ⁽¹²⁾ vrij Joren, met een spel uyt uwen sin.Ga naar voetnoot114 (binnen)
[pagina 12]
Jaquelijn (alleen) 115[regelnummer] Bij gommen ⁽¹⁾! al moest ik mijn ⁽²⁾ rocks om broot verkoopen,Ga naar voetnoot115 Gaan wasschen ⁽³⁾ voor de kost, ja ⁽⁴⁾ achter lande loopenGa naar voetnoot116 'k Begeire Kosen niet... mijn vaer doe wat hij wilt, 'k Waer liever levendigh gebraden, en gevilt, Gekapt tot hutsepot, dan met dien mof te trouwen.Ga naar voetnoot119 120[regelnummer] Wil vaeyer soo voortgaen ⁽⁵⁾ 't sal hem en mij berouwen, Want ⁽⁶⁾, met een lossen sin, ⁽⁷⁾ bedrijft men dikwijls iet,Ga naar voetnoot121 Het gene men daer na betaelt met groot verdriet... Mijn herssens staen soo los dat ik niet weet waer keere'...Ga naar voetnoot123 Ik sweere, waer het niet, uyt insicht van mijn eere,Ga naar voetnoot124 125[regelnummer] Ik speeld' hem sulk een pert, dat hij wel tienmaal souGa naar voetnoot125 Beclagen, mij gepraemt te hebben, tot die trouw.Ga naar voetnoot126 Ik trouwen met dien mof?... ik Jaquelijn, met Kosen?... Dien Jan?... dien koelt-de-pap?... dien cauwaert?.. dien vervrosen?....Ga naar voetnoot128 Met mij!... met Jaquelijn?... ik heb geen man van doen, 130[regelnummer] Die eene stoof behoeft om sijne leên te broen...Ga naar voetnoot130 Met Kosen Jaquelijn?... 'k waer liever noyt gebooren Dan ik, om Kosen, sou verlaten mijnen Joren...Ga naar voetnoot132 Och Joren! 'k liet voor u tien sulcke Kosens staen; En, soo gij maer begeirt, 'k sal liever met u gaen 135[regelnummer] Naer Keulen aen den Rijn, of waer gij heen wilt trecken, Dan voor die tirannij mij selven neer te strecken.Ga naar voetnoot136 Maer, of hij niet en wou, en soo mijn vaer ontsagh,Ga naar voetnoot137 Dat hij, van liefde, mij voorts maekte geen gewach?...Ga naar voetnoot138 Dat hij niet meer en quam, voor mijne deur verschijne'?... 140[regelnummer] Dat hij de leepe gaf, aen sijne Jaquelijne?...Ga naar voetnoot140
[pagina 13]
De leep aen mij!... sijn lief?... sijn troost?... sijn ziel?... (sijn hert?... Maer dat sijn woorden, die de vrijers in hun smert, Soo los versieren, als lichtveerdelijk uytspreken:Ga naar voetnoot143 De tonge praet van 't gen, in 't hert, noyt heeft gesteken;Ga naar voetnoot144 145[regelnummer] Uytwendigh is 't al soet, maer, wat van binnen schuylt,Ga naar voetnoot145 Ontdekt men niet voor dat de vrijheyt is geruylt,Ga naar voetnoot146 En dat den vrijer eens, tot meester, is geworden.Ga naar voetnoot147 Dan is het: wijf, pas op... blijf daer... ga... volgh mijn orden...Ga naar voetnoot148 Soo lange naer de mart... soo lange hier... dan daer....Ga naar voetnoot149 150[regelnummer] Wasch dese hosen... schreep mijn schoenen... kamt mijn haer..Ga naar voetnoot150 Waer blijft gij platmuts?... is mijn kraegh wel uytgestreken?..Ga naar voetnoot151 Sa fraey dan... knort gij slok... wacht u van tegenspreken,Ga naar voetnoot152 Of gij krijgt desen vuyst wel dapper tegen 't hooft...Ga naar voetnoot153 Och! sou dit ook soo gaen met Joren, die belooft 155[regelnummer] Mij aen te bidden?... mij als sijn meestres te vieren?...Ga naar voetnoot155 Sou hij dit, tot hij mij in 't nettien heeft, versieren?Ga naar voetnoot156 Dan waer ik liever doodt... (sij huylt) Maey (uytcomende) ⁽¹⁾ Wat schort u Jaquelyn?... Wat is er?... spreek... sult gij voor mij gesloten sijn? ⁽²⁾ Voor mij, die u bemin als d'appels van mijn oogen?... Jacquelijn (al snicken) 160[regelnummer] Ach, moeyer!...Ga naar voetnoot160 Maey Lieve Meyt!...
[pagina 14]
Jaquelijn Och ⁽¹⁾ hebt met mij meedoogen!... Maey Waer over?... och Jaqlijn wat leet is u geschiet?... Jaquelijn Och! vaeyer wil ⁽²⁾ dat ik met Kosen... ⁽³⁾ Maey Geensins niet... Is 't daerom dat gij huylt?... hou ⁽⁴⁾ op, droogh uwe kaken... Dat sou ⁽⁵⁾ ik moeten sien... wien? hij den meester maken? ⁽⁶⁾Ga naar voetnoot164 165[regelnummer] Hij mijne Jaquelijn doen knoopen met een vent,Ga naar voetnoot165 Die schier geen onderschil van man en vrouwe kent?Ga naar voetnoot166 Sou moeyer u daerom soo langh gekloestert hebben,Ga naar voetnoot167 Besorgt, van op tot neer, met wol- en linne-webben?Ga naar voetnoot168 Soo deughdelijk geleert, navolgens onsen staet?...Ga naar voetnoot169 170[regelnummer] Soo rijckelijk voorsien, met allerley cieraet? Met ringen aen de hant, aen d'ooren met pendanten,Ga naar voetnoot171 Met kraegen sonder ploy, en neusdoecken met kanten?...Ga naar voetnoot172 Sou 't voor dien dikkop sijn, dat uwe jeught soo bloeyt? Soo quam' er Kosen al gekoust in en geschoeyt,Ga naar voetnoot174 175[regelnummer] Soo soud' al het geluk voor dien Jan-hen wel wesen.Ga naar voetnoot175 Neen dochter, houd u stil, en wilt daer voor niet vreesen Soo lang ik leven sal, en sal dit noyt geschien:Ga naar voetnoot177 'k Sou liever u gestrekt voor bey mijn oogen sien,Ga naar voetnoot178
[pagina 15]
Ja schey eer van uw vaer, dan dit te moeten lijen.Ga naar voetnoot179 180[regelnummer] Wat laet dien ouden grol hem voorstaen?... Wie van beijen,Ga naar voetnoot180 Dat is, van mij, of hem, heeft 't meeste deel in u? Of ik, die soo vol pijn (waer van ik nu nogh gruw) U in mijn lichaem droegh; met meerder smerten baerde;Ga naar voetnoot183 Opvoedde met mijn sogh; voor ongeluk bewaerde;Ga naar voetnoot184 185[regelnummer] Gekuyst, geegent heb tot huyden desen dagh;Ga naar voetnoot185 Of hij, die noyt naer u, hoe seer gij klaegde, sagh; Bij nacht de hant niet eens wou naer de wiegh uytsteken; En als gij kreet nie dee dan onverduldigh spreken?...Ga naar voetnoot188 Bij git! is 't dat hij nogh daer ⁽¹⁾ van sijn tonge roertGa naar voetnoot189 190[regelnummer] 'k Wil dat den hagel... ⁽²⁾Ga naar voetnoot190 Jaquelijn Och ⁽³⁾! Maey Mijn ⁽⁴⁾ kop is soo ontroert, Dat ik me ⁽⁵⁾ selven sou in gramschap overloopen...Ga naar voetnoot191 Teunis (uytcomende) Wat voor getier is dit?... wat is hier te verkoopen Dat gij soo roept en schreeuwt?...Ga naar voetnoot193 Maey Com hier, eerwaerde ⁽⁶⁾ Teun, Is 't gij, die Kosen kiest, voor uwen liefsten ⁽⁷⁾ seun?...Ga naar voetnoot194
[pagina 16]
Teun 195[regelnummer] Wien beter?Ga naar voetnoot195 Maey Die hem 't woort alrede hebt ⁽¹⁾ gegeven? Teun Met reden...Ga naar voetnoot196 Maey Die hem stelt voor Joren en voor Steven?... Teun Soo is 't.Ga naar voetnoot197 Maey Die Jaquelijn wilt binden aen dien knecht?... Teun Voorseker. ⁽²⁾Ga naar voetnoot198 Maey Die haer wilt ⁽³⁾ bedwingen tot dien ⁽⁴⁾ echt... Teunis 'k Beken 't. ⁽⁵⁾ Maey Die haer bedreygt ⁽⁶⁾ met schelden en met slagen? Teun 200[regelnummer] 't Is waer...Ga naar voetnoot200
[pagina 17]
Maey En die dit al doet sonder mij te vragen?... Teun Ick loochen 't niet. Maey En die wel weet, dat ik niet wil?... Teun 'k Heb daer niet tegen...Ga naar voetnoot202 Maey Ick uw vrou ⁽¹⁾? Teun Ick swijge stil... Maey Haer moer?... Teun En ick haer vaer?... Maey Gij koos uw ⁽²⁾ soon een vrouwe En ick wil, naer mijn sin, Jaqlijn mijn dochter trouwe'! ⁽³⁾ Teun 205[regelnummer] En ick wil dat se mij hier in gehoorsaem blijf.
[pagina 18]
Maey En ick verbie 't haer op verbeurte van haer ⁽¹⁾ lijf.Ga naar voetnoot206 Teun Swijgh... Bij den ackerment gij sult uw ⁽²⁾ backhuys sluyten Of...Ga naar voetnoot207 Maey Dreygh niet, of ik loop met Jaquelijn naer buyten, En laet u ⁽³⁾ hier alleen, met Kosen, uwen baes, 210[regelnummer] Kookt dan soo g'eeten wilt.Ga naar voetnoot210 Teun Houd op van dit geraes, En wacht u desen dagh, mij nogh daer van te spreken,Ga naar voetnoot211 Of ick sal dochters mal, op moeyers rok-lijf wreken...Ga naar voetnoot212 Trekt aenstonts naer de mert ⁽⁴⁾ en koopt wat ons behoeft,Ga naar voetnoot213 't En sy gij liever, van mijn taeye spanriem proeft.Ga naar voetnoot214 (Teun binnen) ⁽⁵⁾ Maey 215[regelnummer] Ga, knorpot, trek ⁽⁶⁾ vrij heen: wij lacchen met uw ⁽⁷⁾ dreygen Com, gaen wij Jaquelijn, mijn hoogste troost, mijn eygen Afbeeltsel, peys ⁽⁸⁾ niet meer op vaeyers nortse ⁽⁹⁾ kop;Ga naar voetnoot217 Wij geven ⁽¹⁰⁾ met' er tijdt dien koelt-de-pap de schop.Ga naar voetnoot218
[pagina 19]
Jaquelijn Och moeyer! sonder u mijn hope viel in duygen. Maey 220[regelnummer] Ick sal dien stijven hals naer mijnen wil ⁽¹⁾ doen buygen.Ga naar voetnoot220	[tekstkritische noot]1) Theun. 2) opstaende. 3) Jaquemyn. 4) wat volgt ontbreekt. 5) Theunis uyt. 6) soud my. 7) longerpijpen. 8) Hij hoest. 9) Hij hoest en snuyt sijn neuse. 10) 'k en kander niet. 11) hoest en. 12) naer. 13) Flesje. 14) heel. voetnoot6 [bladzijde 6] de feest: het feest endelijk: tenslotte gebiedt = gebiedt hij mert: markt voetnoot6 uyt: op al hoesten en rochelen: hoestend en rochelend sweetrock: wollen hemd, overhemd slodderende: afzakkende voetnoot31 spou uyt: spuug uit rotsak: in Zuid-Nederland een benaming voor iemand die aan een borstkwaal lijdt en veel moet hoesten (L.W. Schuermans, Algemeen Vlaamsch Idioticon geeft als synoniem ‘rochelpot’) soume: zou me, moest me voetnoot32 versluysde rieten: verstopte pijpen voetnoot33 en (comt): ontkenningswoord, vaak met niet, niets, noch verbonden. niet: niets voetnoot34 schier: bijna voetnoot37 hoe men [ook] quijlt... voetnoot38 't Is altijt even na: het blijft altijd hetzelfde, het helpt niets uyt: te voorschijn [tekstkritische noot]⁽¹⁾ Mij. ⁽²⁾ brandewijntie. ⁽³⁾ 'k vrees mijn oude Maey, mijn aessem soud licht stincken. ⁽⁴⁾ sij. ⁽⁵⁾ oft. ⁽⁶⁾ soopje. ⁽⁷⁾ Hij drinckt nog eens. ⁽⁸⁾ man. ⁽⁹⁾ sulcke. ⁽¹⁰⁾ soopje. ⁽¹¹⁾ Hij sit neer en treckt sijn Coussen op, spreeckt tegen sijn vogeltie. ⁽¹²⁾ souw. ⁽¹³⁾ beestje. ⁽¹⁴⁾ gewoon. ⁽¹⁵⁾ ontbreekt. ⁽¹⁶⁾ staye. ⁽¹⁷⁾ beckje. ⁽¹⁸⁾ ontbreekt. ⁽¹⁹⁾ Van af: Nu volgh... tot vers 11 der volg. bl komt voor: Com en volgt u meester naer (Hij schuyffelt noch eens). Hij kan niet; 't arrem beest; is 't mantie sonder eten? Oft is 't plantijne saet al wederom vergeten? 't Is seker dat het beest is in sijn maeg verhit Dat sijn de reên waerom het nu soo treurig sit... Maer 'k salder in voorsien soo haest als ick gecleet sijn... Waer sijt gij Jacquelijn, gij moest altijt gereet sijn, Soodra gij d'eersten hoest van uwen Vaeyer hoort. (Jacquelijn uyt.)Ga naar voetnoot7-8 voetnoot7-8 [bladzijde 7-8, noot 19] mantie: mannetje voetnoot39 ik soude wel: ik moest maar voetnoot40 maer, dat ...: maar laat ik opletten dat ... riek: ruikt voetnoot41 vieste: ongezelligste, humeurigste voetnoot42 preutelt: mort, moppert voetnoot44 soopken: teugje (Des Roches vertaalt zoopje door ‘coup d'eau-de-vie’) stijf: sterk, stevig voetnoot45 maen: man fluym: uitgespuwde slijm voetnoot46 gorgel: keel voetnoot48 sulcken: zulke voetnoot50 en: ontkenning sloxie: slokje sit ... neer: gaat ... zitten drypeckel: driepoot, schoenmakersstoeltje voetnoot51 schort: mankeert frioen: De Bo, Westvlaamsch Idioticon: soort vlasvink beesie: beestje voetnoot52 schuyffelt: fluit ie: je al gapen: gapend voetnoot53 nu: wel! kom! naer: na voetnoot54 swaer: treurig voetnoot57 ga'i'an (ga je aan): begin, toe dan, vooruit voetnoot58 nogh: noch, of: nog (met vraag) voetnoot60 plantijne-zaet: zaad van de weegbree (Fr. plantain), een kruid uit de familie van de Plantaginaceae, met brede ellipsvormige bladen in een wortelrozet en met aarvormige bloem voetnoot61 verhit: branderig voetnoot62 reên: redenen uyt: op vaeyer: vader [tekstkritische noot]⁽¹⁾ mij mijn. ⁽²⁾ sondags. ⁽³⁾ geef mij mijn. ⁽⁴⁾ u. ⁽⁵⁾ sie ⁽⁶⁾ mijn. ⁽⁷⁾ sich. ⁽⁸⁾ niet aen u. ⁽⁹⁾ verzen 6 en 7: Gij bothooft, wel hoe is 't? belieft u eens te spreken. (Jacquelijn huylt.) Och Vaeyer swijg van hem oft doet m'in 't Rasphuys steken. ⁽¹⁰⁾ ontbreekt. ⁽¹¹⁾ houd. voetnoot67 sondagh schoen [zie 9]: beste schoenen hosen: kuitbroek voetnoot68 gaet: gaat het op: aan voetnoot69 stueremuylt: zet een stuurs gezicht, pruilt voetnoot70 siet voor u: pas op eer die (= mijn) hant heur (= zich) aen ie (= je) vel vervuylt: eer je een pak slaag krijgt voetnoot71 rasphuys: tuchthuis waarin veroordeelden brazielhout, waarvan rode verfstof werd gemaakt, moesten raspen voetnoot72 slok: stumperd, bloed ontsteken: koken voetnoot74 van: met schoonste: ironisch gebruikt klik: klap voetnoot75 blok: leest [tekstkritische noot]⁽¹⁾ alleen dat Koosen. ⁽²⁾ verstaan. ⁽³⁾ u. ⁽⁴⁾ oft. ⁽⁵⁾ maeckt gij. ⁽⁶⁾ vreest. ⁽⁷⁾ Jaquelijn binnen. ⁽⁸⁾ dus. ⁽⁹⁾ lijnwaet. ⁽¹⁰⁾ gestijft. ⁽¹¹⁾ sijne. ⁽¹²⁾ sijn. ⁽¹³⁾ trouwen. ⁽¹⁴⁾ soud. ⁽¹⁵⁾ kaelhart. ⁽¹⁶⁾ En oock belet syn tong. ⁽¹⁷⁾ duym-kenskruyt. ⁽¹⁸⁾ gebuer. ⁽¹⁹⁾ Peck. ⁽²⁰⁾ oock dat sy laet Joren loopen.⁽²¹⁾ Van af. het gen... tot en met vers 3 der volg. bl. staat: want hij heeft ronde schijven, En daar mé kan een vrouw haar huysgesin beclijven. (Hij siet om.) voetnoot76 waer sijn wij: wat zullen we nu hebben voetnoot77 schort: mankeert voetnoot78 u ontstelt: zich ontstellen = boos worden voetnoot79 versta: wil, eis voetnoot80 of maeck ...: ofwel, als je me kwaad maakt, vrees dan ... voetnoot81 kraeg: losse bedekking van de hals, vaak als sieraad, vroeger ook door mannen gedragen voetnoot82 volk: huisgenoten ganse-feest: feestelijk maal, met gans als gerecht, op carnaval voetnoot83 die: dat, nl. ‘de ganse-feest’ voetnoot84 lijwaet: linnen gepapt: gesteven vereeren: eren, eer aandoen, opluisteren voetnoot85 jonkheyt: jeugd voetnoot86 na: naar voetnoot87 knevels: snor voetnoot88 flux: flink, stevig voetnoot89 brave: schone, flinke, voortreffelijke tas: vrouw, meid; smulle tas, naar analogie met smulkont, smulpaap (smul = smulgraag, snoepziek) of met smulbek (lekkerbek): lekkere meid daer manne-vreugt in steekt: waar een man vreugd aan kan beleven voetnoot90 kalaert: kale kerel, armoedzaaier (Teunis doelt hier op Joren) sou die ...: zou die opgevoed zijn om haar zo jong aan die armoedzaaier uit te huwelijken voetnoot91 knecht: jongen gauw: schrander, handig schoon: ofschoon klappen: praten, babbelen voetnoot93 duyme-kruyt: geld voetnoot94 een blijk aen mijn gebeur: dat wordt bewezen door het geval van mijn buurman guyt: sukkel, schamel iemand voetnoot95 bij faut van weynigh: bij gebrek aan pik: pek voetnoot97 bien: bieden het gen: hetgeen, datgene wat eerlijk: achtenswaard, fatsoenlijk [tekstkritische noot]⁽¹⁾ blijft gij. ⁽²⁾ ontbreekt. ⁽³⁾ vergift. ⁽⁴⁾ vrouwen. ⁽⁵⁾ licht. ⁽⁶⁾ de Vroedvrouw. ⁽⁷⁾ waer. ⁽⁸⁾ als. ⁽⁹⁾ het. ⁽¹⁰⁾ peynst. ⁽¹¹⁾ u. ⁽¹²⁾ koppig hooft. ⁽¹³⁾ steekt. voetnoot99 schijven: geldstukken voetnoot100 daer mede: waarmee beklijven: de woordenboeken verklaren als gedijen; hier is de betekenis veeleer laten gedijen voetnoot101 ie: je voetnoot102 vergist: van de wijs. Van vergisten = gisting (doen) ondergaan? Of, zoals J.J. Mak, Rhetoricaal glossarium (Assen, 1959), bij verghistigh aantekent: ‘van * verghist: verzuurd, bedorven (door te veel gist)?’ voetnoot103 strax: dadelijk voetnoot104 beslagh: drukte als of het vroedwijf was gelegen: alsof de vroedvrouw zelf in het kraambed lag (d.w.z. alsof de ergste dingen aan 't gebeuren zijn) voetnoot106 d'oude vrou: hier wel een familiare uitdrukking: moeder de vrouw (cfr. oudemoeder = grootmoeder; oudtante...) belaen: bezorgd, gekweld voetnoot107 hertoog Carel: nadat hij de 600 inwoners van Franchimont, die 's nachts zijn legerkamp hadden pogen te overvallen, verslagen had, veroverde de Bourgondische hertog Karel de Stoute (1433-1477) op 30 oktober 1468 de stad Luik, die door de Franse koning tegen hem was opgeruid voetnoot109 voorgaende kout: ons gesprek daareven van: over voetnoot110 bakhuys: gezicht voetnoot111 peys: denk op: aan voetnoot112 castijen: bestraffen voetnoot113 schik ... toe: bestem voetnoot114 steek: zet vrij: voor mijn part met een spel (spel - grap, scherts): al spelend, luchtig, onbezorgd? Of: met een speld ('t is gestoken met een spelle = fijn geschikt) (C. Moeyaert)? binnen: af [tekstkritische noot]⁽¹⁾ gommel. ⁽²⁾ mijne Rocks. ⁽³⁾ schoyen. ⁽⁴⁾ en. ⁽⁵⁾ dit alsoo. ⁽⁶⁾ want ick waer liever doot. ⁽⁷⁾ van af: bedrijft... tot vers 16 der volg. bl. ontbreekt. voetnoot115 bij gommen: bastaardvloek (bij de God-Mens) rocks: kleren voetnoot116 achter lande loopen: door het land zwerven; vandaar allicht ook: bedelen voetnoot119 mof: lompe kerel, opschepper voetnoot121 met een lossen zin: in onbezonnenheid iet: iets voetnoot123 keere': draaien voetnoot124 uyt insicht van: met het oog op voetnoot125 ik speeld' hem sulk een pert: ik bakte hem zo'n poets voetnoot126 gepraemt: gedwongen voetnoot128 Jan: sukkel, slappeling koelt-de-pap: iemand die bang is zich de mond te verbranden, slappeling cauwaert: (Frans) couard = lafaard, of kaluwaard = kaalkop vervrosen: koukleum voetnoot130 leên: leden, ledematen broen: broeden, warmhouden voetnoot132 dan = dan dat voetnoot136 neer te strecken (voor): te onderwerpen (aan) voetnoot137 of: als ontsagh: zou duchten voetnoot138 voorts: voortaan voetnoot140 de leepe gaf: niet in de idiotica; niet bekend in de Westhoek. C. Looten interpreteert als ‘s'il venait à donner des coups, à maltraiter sa Jacqueline’. Veeleer toch: de bons gaf [tekstkritische noot]⁽¹⁾ uytcommende. ⁽²⁾ sij blijft huylen. voetnoot143 los: lichtzinnig versieren: verzinnen voetnoot144 't gen: hetgeen, wat heeft gesteken: heeft gestoken, aanwezig is geweest voetnoot145 al: allemaal voetnoot146 voor dat de vrijheyt is geruylt: voor men getrouwd is voetnoot147 en dat; en voordat voetnoot148 orden: bevelen voetnoot149 mart: markt voetnoot150 hosen: zie 67 schreep: poets voetnoot151 platmuts: muts als scheldnaam voor een vrouw vindt men ook in Znl. zottemuts kraeg: zie 81 voetnoot152 slok: zie 72 voetnoot153 wel dapper: krachtig, flink voetnoot155 vieren: eer bewijzen, het hof maken voetnoot156 in 't nettien (= netje) heeft: in het netje van het huwelijk gevangen heeft versieren: verzinnen voetnoot160 al snicken: snikkend [tekstkritische noot]⁽¹⁾ Hebt met mij doch medogen. ⁽²⁾ wilt. ⁽³⁾ sij huylt. ⁽⁴⁾ houd. ⁽⁵⁾ soud. ⁽⁶⁾ Verzen 6 tot 10 der volg. bl. ontbreken. voetnoot164 den meester maken: de baas spelen voetnoot165 knoopen: trouwen voetnoot166 onderschil (van): onderscheid (tussen) voetnoot167 gekloestert: gekoesterd voetnoot168 besorgt, van op tot neer, met wol- en linne-webben: van hoofd tot voeten voorzien van wollen en linnen weefsels voetnoot169 navolgens: overeenkomstig staet: stand voetnoot171 pendanten: oorbellen, oorhangers voetnoot172 neusdoecken: zakdoeken voetnoot174 al: helemaal Soo quam' ... geschoeyt: te begrijpen afs: Dat zou voor Kosen wel een schitterende zaak betekenen voetnoot175 Jan-hen: sukkel voetnoot177 geschien: geschieden voetnoot178 gestrekt: levenloos uitgestrekt [tekstkritische noot]⁽¹⁾ hier af. ⁽²⁾ (sij maeckt eenige grimacen) ⁽³⁾ Och! Moeyer! ⁽⁴⁾ 'k Ben. ⁽⁵⁾ mijn. ⁽⁶⁾ eerweirde. ⁽⁷⁾ lieven. voetnoot179 Ja (ik) schey ... eer: eerder, liever voetnoot180 grol: brompot wat laet ... voorstaen: wat matigt ... zich aan beijen: beiden voetnoot183 meerder: (nog) meer voetnoot184 opvoedde: voedde sogh: moedermelk voetnoot185 gekuyst: gewassen geegent (= geëgent): als m'n eigen, als mezelf verzorgd (?) huyden: heden voetnoot188 kreet: schreide nie: niets' onverduldigh: boos, ongeduldig voetnoot189 bij git: bastaardvloek (bij God) voetnoot190 'k Wil dat den hagel ...: ... hem sla (een verwensing) ontroert: in de war gebracht voetnoot191 me selven ... overloopen: te ver gaan voetnoot193 eerwaerde: hier spottend gebruikt voetnoot194 voor: tot [tekstkritische noot]⁽¹⁾ heeft. ⁽²⁾ 'k Bekent. ⁽³⁾ met cracht wilt dwingen. ⁽⁴⁾ den. ⁽⁵⁾ Voor seker. ⁽⁶⁾ dreygt. voetnoot195 woort: jawoord, toestemmend antwoord alrede: reeds voetnoot196 met reden: terecht voor: boven voetnoot197 knecht: man, kerel voetnoot198 bedwingen: dwingen voetnoot200 al: allemaal [tekstkritische noot]⁽¹⁾ wijf. ⁽²⁾ u. ⁽³⁾ Hier komt volgend vers: Al soud' het mij op eet, mijn leven dagen rouwen. voetnoot202 'k Heb daer niet(s) tegen ... (in te brengen) [tekstkritische noot]⁽¹⁾ het. ⁽²⁾ dat. ⁽³⁾ uw. ⁽⁴⁾ mart. ⁽⁵⁾ Binnen. ⁽⁶⁾ trekt. ⁽⁷⁾ u. ⁽⁸⁾ peyst. ⁽⁹⁾ norsche. ⁽¹⁰⁾ gaen. voetnoot206 op verbeurte van: op straffe van verlies van lijf: leven voetnoot207 bij den ackerment: bastaardvloek (bij het Sacrament) backhuys: mond voetnoot210 van: met voetnoot211 wacht u (ervoor): pas ervoor op desen dagh vandaag voetnoot212 mal: malligheid, gril rok-lijf: kort bovenkledingstuk; ook: keurslijf Of ick ... wreken: te begrijpen als: Ik zal de moeder laten boeten voor de gril van haar dochter voetnoot213 wat ons behoeft: wat wij nodig hebben voetnoot214 spanriem: zie 17 voetnoot217 peys ... op: denk ... aan norts: nors voetnoot218 wij geven ... de schop: wij danken ... af, wij sturen ... weg met' er tijdt: op zijn tijd koelt-de-pap: zie 128 [tekstkritische noot](1) sin. voetnoot220 stijven hals: stijfkop

Vorige Volgende

De verheerlijkte schoenlappers of De gecroonde leersse

Eerste bedrijf

Over het gehele werk

organisaties

plaatsen

Over dit hoofdstuk/artikel

titels