De verheerlijkte schoenlappers of De gecroonde leersse

[p. 1]

De verheerlijckte schoenlappers of ⁽¹⁾ De gecroonde leersse tot ⁽²⁾ een vasten-avont-spel tooneelwijs opgestelt.

Amant Alterna Camenae. ⁽³⁾

Veranderingh past noyt soo wel,
dan, in Parnassus sangh, en spel. ⁽⁴⁾

¹

1 [bladzijde 1]
verheerlijckte: met eer, roem overladen
leersse: laars
vasten-avont: avond van het carnaval vóór de veertigdaagse vasten
tooneel-wijs: volgens de regels van de toneelkunst
Amant Alterna Camenoe: de Muzen houden van afwisseling
Parnassus: gebergte in Phocis, ten noorden van Delphi, een van de verblijfplaatsen van de Muzen of zanggodinnen en van hun aanvoerder, de god Apollo, de beschermer van de kunsten

[p. 2]

Waerschouwingh

De vermakelijcke geschiedenis der gecroonde Leersse is soo bekent, dat het onnoodigh is die hier t'erhalen.

De versierselen, daerby gevoegt, sijn ieder, voor sijn bedrijf, aengetekent.

Dit spel is vertoont geweest op de saele van Rethorica binnen Duynkercke in den vasten-avont-tijdt des jaers 1688.

²

2 [bladzijde 2]
waerschouwingh: waarschuwing, bekendmaking, bericht; hier: woord vooraf
t'erhalen: te herhalen
versierselen: verzinsels
daerbij gevoegt: (door de auteur aan de bekende geschiedenis) toegevoegd
saele van Rhetorica: rederijkerskamer

[p. 3]

⁽¹⁾ Persoonagiën

Teunis, schoenlapper.

Maey, sijn wijf.

Jaquelijn, hunne dochter.

Jooren} Teunis knapen, en

Kosen} Jaquelijnes vrijers.

Keyser Carel.

Ambroos, sijn lijfwacht.

Eenen hovelingh.

Het Tooneel is te Brussel.

³

3 [bladzijde 3]
knapen: knechten

[p. 4]

De gecroonde leersse
Clucht-spel
Voor reden^*

Wij spelen Carel: niet, met 't wapen, in den vuyst,¹
Waer ⁽¹⁾ voor den grooten Turck van Weenen is verhuyst;²
Niet met den Saxenaer aan sijn triomphe-wagen:^3
(2) Neen, sulcke grootheyt past niet wel, op dese dagen;⁴
't Is Vastenavont; tijdt van vreught, en soete clucht,
Tijdt van gesangh, en spel, en danssen en genucht.⁶
Dit doet, op ons Tooneel, het treurgedicht verstommen
Om, met dien grooten Vorst, bij lappers te gaen mommen:⁸
Hij selve vreest niet, voor den stank, van d'oude schoen,⁹
Op hope, dat hij sal mee eeten van 't kappoen.¹⁰
't Is waer, daer sullen veel, van die hier sijn geseten,¹¹
Ook riecken desen stank, en van 't gebraet niet eeten;¹²
Den hoop is veel te groot, dies, bid ik, vrienden, weest¹³
Te vreden met den geur, van een soo lecker beest;

* voor-reden: proloog

1 Wij spelen Carel: wij voeren Karel ten tonele;
Carel: Karel V van Habsburg (1500-1558), werd in 1515 soeverein van de Nederlanden, in 1516 koning van Spanje, in 1519 keizer van het Heilige Rooms-Duitse Rijk. Onder zijn regering werd de Spaanse koloniale macht in Amerika gevestigd en Italië veroverd, maar hij poogde in het Duitse Rijk tevergeefs de Hervorming tegen te gaan en moest voortdurend oorlog voeren met de Franse vorst, die de opdringende Turken steunde tegen zijn rivaal. In 1555-1556 deed hij afstand van de troon ten voordele van zijn zoon, Filips II. Alhoewel Karel V weinig en slechts voor korte tijd in de Nederlanden vertoefde, werd hij in sage en verhaal voor het volk een populaire figuur.

2 den grooten Turck: Soliman (Süleyman) de Grote (1494-1566), sultan uit de Osmaanse dynastie, belegerde, na de verovering van het grootste gedeelte van Hongarije, de stad Wenen, maar werd verslagen (1529).

3 den Saxenaer: Johan Frederik de Grootmoedige (1503-1554), keurvorst van Saksen van 1532 tot 1547, aanvoerder van de opstandige Duitse protestantse vorsten en steden die zich in het Schmalkaldisch Verbond tegen de keizer hadden verenigd, werd door Karel V in de slag bij Mühlberg (1547) verslagen en bleef diens gevangene tot in 1552.

4 wel: goed

6 genucht: genoegen, vermaak

8 bij lappers te gaen mommen: in vermomming bij schoenlappers te gaan vertoeven

9 schoen: schoenen (schoen is de later voor het enkelvoud in gebruik gekomen meervoudsvorm van schoe, Middelnederlands scoe). De druk van 1718 geeft
soms: schoens

10 op hope: in de hoop
kappoen: vetgemeste gesneden haan (een geliefkoosd gerecht op vastenavond)

11 veel, van die hier syn geseten: de auteur richt zich tot het publiek

12 rieken: ruiken

13 den hoop: de groep, het aantal
dies: daarom
bid ik: verzoek ik

[p. 5]

15

Of, soo u Teun misschien, of Maey doet watertanden,

 

Wacht u van spijs of drank te trecken uyt hun handen,¹⁶

 

Van vrees, of Teunis u, met sijne spanriem sloegh,¹⁷

 

Of ⁽¹⁾ Maeye vol gebaer van haere ⁽²⁾ kelder joegh.¹⁸

 

Vooral, ik bids u ⁽³⁾, brengt hier geene schoen ⁽⁴⁾ te lappen,¹⁹

20

Terwijl dien ⁽⁵⁾ braven baes sal ⁽⁶⁾, met sijn gasten ⁽⁷⁾ knappen:²⁰

 

⁽⁸⁾ Hij houdt van desen dagh sijn vasten-avont-feest,²¹

 

Dan waere 't groote sond te raken leêr of leest.²²

 

Gij sult eer langh hem sien door toornigheyt ontsteken,²³

 

Als Keyser Carel comt van sijne leerssen spreken,²⁴

25

Ook sou die vraegh den vorst seer sorgelijk vergaen,²⁵

 

Quam hij niet dadelijk hant aen de beurs te slaen.²⁶

 

Hier mede stilt hij Teun en alle sijn gesellen,²⁷

 

Die om sijn miltheyt hem aen hunne tafel stellen.²⁸

 

Hoe 't vorder lucken sal, wort u, daer na, beduydt;²⁹

30

Aenschouwt, en lacht; daer comt den lapper Teunis uyt.³⁰

16 Wacht u van: hoed u ervoor

17 Van vrees, of: uit vrees dat
spanriem: riem om de schoen op de knie vast te zetten

18 Of Maeye: of dat Maeye [u]
gebaer: misbaar, getier
kelder: kelderwoning

19 ik bids [= bid es] u: ik bid er u om

20 knappen: smullen

21 van desen dagh: vandaag

22 Dan waere't: dan ware het
sond: zonde
leêr: leder

23 eer langh: weldra
door toornigheyt: in toorn

24 van: over

25 die vraegh: het verzoek zijn laarzen te lappen
sorgelijk vergaen: duur te staan komen

26 Quam hij niet ... te slaen: als hij niet meteen naar zijn beurs greep, met geld op tafel kwam

27 stilt: bedaart

28 stellen: een plaats geven

29 vorder: verder
lucken: aflopen

30 comt ... uyt: komt ... op

⁽¹⁾ ofte. ²⁾ in de plaats van dit onderschrift komt enkel: clucht-spel. ³⁾ en ⁴⁾ ontbreken.

⁽¹⁾ staat vóór de ‘Voor-reden’ als volgt:
Keyser Carel.
Ambroos, sijn lijfwacht.
Theunis, den Lapper.
Maeye, sijn wijf.
Jaquelijn, hun dochter.
Kosen} Vrijers van Jaquelijn
Jooren} en knechten van Theun.
Hovelingen.
 
Het Tooneel is te Brussel
gaet open 's morgens en eyndight des anderdaegs noenens.

(1) Waer door. (2) Van vers 4 tot en met 3 der volg. bl. komt voor:

Geen sulcke grootheyt past op vasten avond dagen,
Want dan is 't tijd van vreugt, van blytscap en genucht,
't Welk 't eenig oogwit is, van dees gemaeckte Clucht.
Het Treur-spel nu niet past, en moet voor dit verstommen,
Nu Keyser Carel wil selfs bij de lappers commen,
Hij vreest in genen deel de reuck der oude schoen,
Op hope dat hij sal mé eten van 't Capoen.
Aenschouwers oft gij quaemt misschien te waeter tanden
Wacht u van aen de spijs te steecken uwe handen,
Uyt vrees oft Theunis U met sijnen spanriem sloeg.⁴

4 [bladzijde 4, noot 2]
oogwit: doel
voor dit: voor deze klucht
oft gij quaemt ... te: indien gij zoudt ...
oft: dat

4 [bladzijde 4, noot 2]
oogwit: doel
voor dit: voor deze klucht
oft gij quaemt ... te: indien gij zoudt ...
oft: dat

(1) oft. (2) haeren. (3) ick bid u. (4) nu geene schoens. (5) den. (6) gaet. (7) cnechten. (8) Met de twee volgende verzen eindigt de Voorreden (verzen 7 tot 16 ontbreken dus):

Hoe 't voorder sal vergaen, wort u hier naer beduydt,
Aenschouwt, en lacht; daer comt den lapper Teunis uyt,⁵

5 [bladzijde 5, noot 8]
hier naer: hierna

5 [bladzijde 5, noot 8]
hier naer: hierna