Den wech des eeuwich levens

Het XX. Capittel.
Meditatie, aen-gaende het verkiesen ende schicken van sijn huys-ghesin, een groot voor-deel in den vvech des Heeren.

DE voor-stellinghe der plaetse sal vvesen, te bemercken dat wy staen in de teghenwoordigheydt Godts, ende dat Godt aen ons beveelt eenighe van onse mede-knechten, op de conditie nochtans dat sy Godt alleen sullen dienen.

Het 1. point. Bemerckt ten eersten, dat alle macht⁺ van Godt komt: want daer en gheschiedt in dese wereldt niet by gheval, maer al seer bedachtelijck ende al-soo wordt van Godt oock uyt-ghedeylt alle macht, rijckdommen, ende wetenschappen, waer door den eenen aen den anderen wordt onder-worpen: Dan iemandt sal vraghen: Tot wat eynde gheschiedt dit? waer op dient voor antwoorde, dat dit tot het selve eynde gheschiedt, tot het welcke eenen Prince beveelt sijn Benden aen eenen Veldt-heer, te weten, niet op dat wy tegen hem souden op-staen, maer op datse voor hem kloeckelijcken souden vechten, waer toe hy de selve oock met eede verbindt; ende op dat sy haer bloedt te pande soude stellen voor het rijck, ende voor d'eere van haren Heere, bevelende des-ghelijcks dat sy hier toe onder-wesen soude worden. Oft ghelijck eenen vader sijne kinderen aen eenen meester gheeft om haer t'onder-wijsen, t'onder-rechten ende te leyden: want dit het officie is van de Heeren, van de vaders des huys-ghesins, van de meesters, ende van de ghene die eenen anderen leere ende onder-wijsen. Ten tweeden, over-leght hoe dat alle treffelijcke ende kloecke mannen beneerstighen, dat sy al te samen

+ Alle Overheydt komt van Godt.

[p. 424]

die onder haer bevel zijn, mannelijcke ende treffelijcke saken uyt-rechten; ende wat een eere ende glorie het hun is, steden in te nemen, ende de vijanden de verwinnen. Voeght dit tot het huys-ghesin⁺ ende de scholen. Ende bemerckt wat ondersaten dat u bevolen zijn, ende wat dat ghy al ter eren Godts door de selve soudt konnen uyt-rechten. Wie en weet niet dat somwijlen alleenelijck eenen schoolmeester, niet alleen een gheheele stadt, maer oock dick-wijls een geheel landt soude konnen bederven? Ende des-ghelijcken oock door sijne discipelen bewaren ende helpen, ghebruyckende de selve als verweckselen der Godtvruchticheydt? Wie en weet niet dat sommige knechten veranderen in Heeren, dat oock van de salven Koninghen groeyen, ende dat de discipelen zijn als een stoffe om tot alle ampten gereedt ghemaeckt te worden. Het is een seer groot werck goede ordre te stellen, ende te leeren de maniere van wel te leven, als oock door dese maniere veel menschen te brenghen tot de volmaecktheydt des deughdts. Maer dat meer is ende troostelijck voor de menschen, Godt al-machtich selfs stelt alsulcken ordre, ende ghebruyckt dien Heere oft meester als een instrument van de regeringhe des wereldts, door den welcken hy veel menschen tot de Godtvruchticheydt vervoordeert, ende hy saeydt door hen sijn Goddelijck saedt der deughden op der aerden. Ten derden, bepeyst hoe nootsakelijck dat het is aen eenen Heere, sijn huys-ghesin aldus te schicken, op dat het selve aen Godt aen-ghenaem soude wesen, ende hem alleen dienen, niet aen sijnen⁺ vijandt: want den meester ende Heer, blijft borge voor sijne ondersaten: ende wee en is 't by al-dien dat door uwe onachtsaemheydt oft quaedt exempel verloren gaet uwen sone, uwen dienaer oft discipel, die mede eenen discipel ende dienaer Christi is, jae oock eenen sone Godts: want al is 't dat ghy anders goet zijt, ghy en sult nochtans hier in niet ontschuldicht worden, maer sult ten opsichte van eenen anderen verloren gaen, die door u eyghen leven soude behouden geweest hebben. En hebt ghy uwe macht, huysen ende rijckdommen hier toe van Godt almachtich niet ontfanghen, ghelijck als eene soldije

+ Sorghe van sijne ondersaten.

+ Den meester oft Heere blijft borghe voor sijne ondersaten.

[p. 425]

van uwen Heere ende Koninck, op dat ghy, ende die u bevolen zijn, Godt soudt dienen?

Het 2. point. Bemerct dat dit verkiesen (het welck op de kinderen niet en valt) nootsakelijck is, op dat ghy goede ondersaten ende discipelen soudt mogen hebben, oft immers die niet heel quaedt en zijn. Ende wie isser die met sijne vijanden ter oorloghe sal trecken? wie sal hem ter zee begeven met krancke ende onstercke boots-ghesellen? Soo van ghelijcken⁺ uwe knechten ende discipelen zijn ghelijck in een schip met u, ende dienen ghelijck onder u vaendel, waer door ghy uwen alder-stercksten vijandt den duyvel van der hellen moet bevechten: want en is het leven van den mensch niet eenen⁺ krijch op dese wereldt! ghelijck Iob seght. Ende wie zijn onse mede-ghesellen in den gheestelijcken strijdt, anders dan onse knechten, discipelen, ende ondersaten? Bemerckt dan hoe profijtelijck ende nootsakelijck dat het is dese verkiesinghe hier in te ghebruycken. Want het ghebeurt dick-wijls, dat eenen alleen door sijne luyicheydt, de kloeckicheydt ende behendicheydt van alle d' andere belet, ghelijck Achan den legher van de Israeliten, ende het⁺ is klaer dat om Ionas alleen, vliedende van het⁺ aenschijn Godts, alle d'andere schip-brake gheleden souden hebben, 't en waer sake gheweest, dat sy hem uyt het schip hadden gheworpen: eenen alleen is ghenoechsaem om een gheheel huys-ghesin te bederven, ende te beletten alle de Godt-vruchticheyt, ende neersticheydt van sijnen meester. In wat perijckel is ghekomen het huys-ghesin van Iacob, alleen voordien dat Rachel de vremde afgoden⁺ verborghen hadde? Ten tweeden, door⁺ dien dat dit voor seker is, dat desen alleen getrouw ende ghedienstich is aen sijnen meester, die den oppersten meester, Godt al-machtich ghehoorsaem is; ende dat desen onderdanich is aen den Heere die sijnen med-knecht is, die den oppersten Koninck onder-worpen is: Van ghelijcken dat hy kent den genen die hem spijst ende onder-houdt, als hy weet dat het al komt van den ghenen die hem gheschapen heeft; ten laetsten, dat hy als-dan ghehoorsaem is aen al-sulcken, waer af hy eenighe vergel-

+ De ondersaten helpen den meester tegen sijne vijanden strijden.

+ Iob. 7.

+ Iosue 7.

+ Ion. 1.

+ Genes. 35.

+ Het is eenen goeden ondersaet, die voor al den oppersten meester onderdanich is.

[p. 426]

dinghe verwacht, als hy den alder-mildtsten verghelder ghetrouw is.

⁺Het 3. point. Bemerckt hoe dat het nootsakelijc is, om sijn huys-ghesin wel te schicken dat den genen die overste is, d'andere voor-gae met goet exempel. Want hoe sal hy sijnen dienaer derren vermanen tot den dienst van Godt al-machtich, die den selven veel krachtelijcker treckt, duer sijn quaedt exempel, om den duyvel te dienen, ende onderdanich te zijn? Hier is't dat de H. Schrifture seyt; datter als Saul verkosen is gheweest, niemandt ghevonden en is onder die van Israel, die beter was dan hy; hy ghinghse al te boven van de schouderen ende opwaerts. Soo behoorden alle overste ende vaders⁺ des huys-ghesins te wesen: dus bemerckt dat, als Saul kleyn in sijnen ooghen was, soo is hy geworden het hooft in de gheslachten van Israel; maer verheven zijnde, ende over-vloedicheyt hebbende van alle dinghen, is hy den Heere wederspannich gheworden. Ten tweeden, daer wordt oock een groote sorchvuldicheyt van de overste vereyscht. Want die eenen anderen moet bevelen, is gestelt als eenen wachter op eenen verheven toren, ende als eenen oppersten van het schip, die aen het roer gestelt is om alle perijckelen van verre te voor-sien. Dus is't by al-dien, dat ghy met alder-neersticheydt besloten houdt u ghelt-kiste, oft u kasteel, soo moet ghy voorwaer meerder sorghe dragen voor de siele van uwen dienaer, discipel, oft ondersaet, voor de welcke ghy rekeninghe sult moeten gheven: noch en ontschuldicht⁺ u niet, segghende: een-ieghelijck sal sijnen last draghen, aen-gesien dat die uwen last mede is.

+ De overste moesten d'andere met goet exempel voorgaen.

+ 2. Reg. 15.

+ Gal. 6.

Ghebedt tot Godt, voor sy-selven ende sijn huys-ghesin.

⁺O Godt mijnder Vaderen, ende Heere der bermherticheyt, die alle dingen ghemaeckt hebt door u woordt, ende door uwe wijsheyt hebt ghy den mensch ghestelt, dat hy soude heerschappije hebben over de creature die van u ghemaeckt is, dat hy de wereldt regeren soude in gerechtigheydt ende rechtveerdicheydt, ende dat hy met oprechtigheydt sijns herten, soude recht oordeel oordeelen; gheeft my de bystaenstere vwer stoelen de

+ Sap. 9.

[p. 427]

wijsheydt, ende en wil my niet verworpen van uwe kinderen, want ick ben uwen knecht, ende een sone uwer dienst-vrouwen, een kranck mensch, ende van korter tijdt, ende te jonck tot het verstandt van dat oordeel inde der wetten. Ende is't datter iemandt sal wesen vol-maeckt onder de kinderen der menschen, is't dat uwe wijsheydt by hem niet en is, soo sal hy voor niet gherekent worden. Seyndt die van uwe heylighe hemelen, ende van den stoel uwer grootheydt, dat die met my zy, ende met my arbeyde, dat ick weten mach vvat dat aen-ghenaem by u is, vvant sy vveet ende verstaet alle dinghen, ende sy sal my leyden in mijne vvercken matelijck, ende my bevvaren in hare maticheydt. Ende mijne vvercken sullen aen-genaem zijn, ende ick sal u volck rechtveerdelijck beschicken, ende ick sal vveerdich zijn de stoelen mijns Vaders: vvant vvie isser van de menschen die mach vveten Godts raedt? oft vvie mach dencken vvat Godt vvilt? vvant de ghedachten er stervelijcker menschen zijn vol vreesen, ende onse voorsinnicheden zijn onseker. VVant het lichaem dat verdorven vvordt, besvvaert de siele, ende de aerdtsche in-vvooninghe druckt neder-vvaerts dat verstandt, 't vvelck veel peysende is. Ende qualijck konnen vvy begrijpen de dinghen die op der aerden zijn, ende die voor ons ghesicht zijn, die vinden vvy met arbeydt. Maer de dinghen die in den hemel zijn, vvie sal die onder-soecken? ende vvie sal uvven sin vveten, 't en zy dat ghy de vvijsheydt gheeft, ende dat ghy seynt uvven heylighen Gheest van den alder-hooghsten, ende ten zy dat de paden der ghener die op der aerden zijn, ghebetert zijn, ende dat de menschen gheleert hebben, de dinghen die u behaghen? vvant door de vvijsheyt zijn sy genesen, alle die u behaeght hebben van den beghinne. Ick bidde u, aen-siet het ghebedt van⁺ uvven dienaer; vvant ghy hebt my dese sielen bevolen: maer ick ben een kleyn kindeken, ende niet verstaende mijnen uyt-ganck ende in-ganck. Hier om sult ghy uvven dienaer gheven een eerbaer⁺ herte, dat hy mach onder-scheyden tusschen goet ende quaet. Geeft my vvijsheyt ende verstandicheyt, dat ic in-ga ende uyt-ga voor u volc. VVant vvie mach u volk vveerdelijck berechten, 't en

+ 2. Reg. 3.

+ 2. Paral. 1.

[p. 428]

zy dat ghy met hem zijt, ende hem by-staet? Och oft ick uyt het binnenste mijnder herten mochte segghen: Heere wie kan by u vergheleken worden! Och oft ick uyt het binnenste mijnder herten mochte segghen: Heer wie kan by u vergheleken worden! Och oft sy alle die my bevolen zijn u dienden uyt gantscher herten! Want is't dat dit door mijne onachtsaemheydt ende exempel anders gheschiedt, ghy sult met recht het verlies van haer-lieden sielen, van my vereyschen, ende een scherpe rekeninghe van my begheeren, in den⁺ dach uwes toorns. VVant het zijn uwe kinderen, voor de welcke ghy u dierbaer bloedt te pande ghestelt hebt, hoe slechte van conditie dat sy oock souden moghen wesen, ende het zijn mijne mede-dienaers; ende moghelijck om dat sy al-hier verworpen zijn, zullen sy hier naer-maels Heeren wesen, ende ick eene slave; sy-lieden d'eerste, ende ick den laetsten; sy sullen moghelijck als Princen ende Vorsten ghestelt worden aen het hoochste eynde van uwe tafel, ende ick sal moeten met schande laetste plaetse nemen. Het is reden dat ick als-nu wake voor haer-lieden sielen, ende is't by al-dien datter iemandt⁺ valle door mijne schuldt, soo sal ick voor hem moeten verghelden. Verleent my dan, o Heere der heyr-krachten, dat ick wel toe-sie, ende wel mach gade slaen, die my bevolen zijn, ende dat ick al-dus Overste ben, dat ick haer-lieden die my bevolen zijn, in de deught mach vervoorderen; dat ick haer soo voor-ga, dat ick hun tot u mach brenghen, ende dat ick⁺ kleyn in mijn eyghen ooghen mach wesen. VVant is't dat iemandt voor de sijne, ende alder-meest voor sijn huysghenooten gheen sorghe en draeght, die heeft het gheloove gheloochent, ende hy is argher dan een ongheloovighe, ende ghy ⁺ sultse al straffen die hooveerdelijck wandelen. Dit is dan, o alder-soetsten Iesu, de konste der konsten, verheven te zijn, ende nochtans sy-selven hier-om niet te verheffen: machtich wesen, ende het selve niet te weten; bekennen sijn macht om⁺ veel goets uyt te deylen, ende niet weten, hoe dat-men iemandt quaedt soude konnen verghelden. Maer, o Heere, die alleen machtich zijt, ende van wien alle macht af-dalende is, soo in den hemel als op der aerden, bewaert my; want

+ Onse ondersaten moeten als kinderen Godts gheacht worden.

+ 1. Reg. 10.

+ 1. Thim. 5.

+ De ootmoedicheyt moet met de overheydt versaemt wesen

+ Greg. 26. mor. c. 9.

[p. 429]

ghy zijt mijnen Heere ende mijnen Godt: bekeertse alle-gader die ghy my ghegheven hebt, op dat ick niemandt van die en verliese, maer datse uwen naem ende glorie al-tijdts soecken, ende datse weten dat ghy den Heere zijt, ende gheenen anderen.⁺ Gheeft my dat ick in alle saechtmoedicheydt mijne salicheydt⁺ wercke, ende dat wy den eenen des anders last moghen draghen. Ghy hebt my vermaent, segghende: Bekent⁺ neerstelijck het aensicht van uwe beesten, ende aenmerckt uwe kudden. Och oft ick de vruchten die sy konnen doen neerstelijck vergaderen! och oft ick al het gene dat haer schadelijck kan wesen, sorchvuldelijcken van haer keerden! och oft ick oock mochte verbannen wesen voor mijne broeders, op⁺ datse u souden moghen kennen ende beminnen! komt kinderen⁺ hoordt my, de vreese des Heeren sal ick u leeren. Hoopt in hem alle vergaderinghen des volcks, stort uyt voor hem uwe herten, Godt is onsen hulper in der eeuwicheydt, gaet tot hem ende⁺ wort verlicht, ende soo en sullen uwe aensichten niet beschaemt worden: aenveerdt de leeringhe, op dat den Heere by avonturen niet gram en worde, ende dat ghy niet en vergaet van den⁺ rechtveerdigen wech. Maer ick bidde u, o Heere Godt, door het binnenste uwer ontfermherticheden, den wercke uwer handen⁺ sult ghy uwe rechter handt uyt-reycken, op dat wy u met een vol-maeckt ende op-recht herte moghen dienen ende behaghen alle de daghen ons levens, Amen.

+ Eccl. 5.

+ Gal. 6.

+ Prov. 27.

+ Rom. 9.

+ Psal. 33.

+ Psal. 61.

+ Psal. 2.

+ Iob. 4.

Practijcke om sijn huys-ghesin vvel te schicken.

D' Eerste is, dick-wijls neerstelijc te over-leggen, hoe kostelijck dat een siele is, ende in wat manieren dat wy de sielen van onse huys-ghenooten, ende daer wy last over hebben, souden moghen he[l]pen, ende van den Heere hier toe ootmoedelijck begheeren de gratie die hier toe van noode is.

De tweede, soo wanneer ghy iemant, in u huys ontfanght,⁺ siet dat ghy met hem al-soo wel over een komt, van den dienst Godts als van u selven te dienen, te weten, dat hy ten minsten alle maenden biechte ende communicere, op dat wy ons selven niet meer en souden

+ Den overste moet besorgen dat Godt ooc van sijne dienaers ghedient worde.

[p. 430]

schijnen te beminnen, dan onsen Heere. Waer 't by aldien dat hy hem niet en begeerde te voegen, ende d'andere schadelijck soude zijn, soo moet ghy hem terstont⁺ uyt den huyse setten. Ghy sult hier af een door luchtich⁺ exempel vinden in den heylighen Elzearius, wiens leven Surius beschrijft den sevenentwintichsten September. Als dat hy ghelijck eenen nieuwen vader des huys-ghesins, heeft op een nieuwe maniere acht beghinnen te nemen over sijn huys, ende alderley nieuwe ende goede manieren daer in te planten, ende den over-treder straffen voor te stellen. Hy heeft ten eersten in ghestelt dat alle die van sijnen huyse, soo mans als vrouwen, daghelijcks ten minsten eene gheheele Misse devotelijck souden hooren. Ten tweeden dat sy suyverlijck souden leven: die anders deden die dreef hy ten huyse uyt: want hy en begheerde niet datter iemant sijn tafel soude ghenieten, den welcken hy soude weten dat met eene doodelijcke sonde besmet was, op dat die d'andere oock niet en soude bederven, ende opdat hy sijne sonde⁺ niet en soude schijnen te stercken. Ten derden, dat de Edel-mannen, soldaten, maechden, ende joffrouwen, ter weken eens hare sonden souden biechten, ende alle maenden het hooch weerdich heylich Sacrament des Outaers devotelijck souden nutten. Ten vierden, dat de voorseyde maeghden ende joffrouwen van 's morgens tot den middach toe, haer souden begheven tot het gebedt, ende andere gheestelijcke oeffeninghen: naer den noen haer souden besich houden met haer hant-werck.⁺Ten vijfden, datter niemandt soo stont ghevonden en soude worden, die soude derren Godt lasteren, de heylighe Maghedt Maria, oft eenighe van de Heylighen; noch dat iemandt soude eenen valschen eedt doen, noch oock sweeren uyt een quade ghewoonte oft lichtveerdelijck, noch eenighe oneerlijcke woorden spreken. Want hy wiste wel dat de doodt ende 't leven zijn in de handt⁺ van de tonghe, ghelijck den Wijsen-man seyt: ende dat⁺ quaden klap de goede manieren bederft, als den Apostel ghetuyght. Ende hy begheerde dat de ghene die dese goede ordonantien quamen te over treden, al-dus ghestraft souden worden, datse ten tijde van d'andere over tafel waren, op d'aerde souden eten, anders niet hebbende tot hare maeltijdt dan water ende broot, oft datse den

+ Surius.

+ Ordre ende geschicktheydt des huys-gesins van den H. Elzearius

+ Het gebruyck der HH. Sacramenten.

+ Verbodt van Godt oft sijne heylighen te lasteren.

+ Prov. 18.

+ 1. Cor. 15.

[p. 431]

gheheelen dach in haer kamer besloten souden blijven,⁺ ghebruyckende de ghemeyne spijse. Ten sesten, datter niemandt met teerlingen mochte spelen, oft eenich ander ongheoorloft oft oneerlijck spel. Ende als iemandt hier tegen misdaen hadde, soo mocht hy wel eene sware straffe verwachten. ten sevensten, dat alle de ghene die⁺ van sijn huyse waren, in vrede, vrientschap, ende eendrachticheydt souden leven, dat den eenen den anderen niet en soude vergrammen, noch met woorden, noch met der daedt: ende soo iemandt een ander wat misdaen hadde, dat hy terstondt peys soude maken. Ende op dat dit selve soude moghen gheschieden, dede h alle neersticheydt: ende hy straftese oock die erghens in misdaen hadden, naer hare verdiensten. Ten achtsten,⁺ dat men alle daghen, naer den middach, oft het avont-mael, 't en ware datter eenich wettelijck beletsel overghekomen ware, een t'samen-sprekinge soude houden, ende dat in zije teghenwoordicheyt, van het leven van onsen Salich-maker, tot onder-wijsinghe der sielen. Ende in dese t samen sprekinghe, ter wijle datter eenen sprack, soo begheerde hy dat d'andere voor hem souden binnen in haer herte, op dat Godt sijnen mondt soude willen roeren, dat hy soude moghen uyt-spreken, het ghene waer door d'andere souden moghen gesticht wesen: noch daer en mocht niemandt soo stout wesen, om in iemandts anders woorden te varen, oft hem andersins te beletten. Ende als daer iemandt ghevonden soude worden, die dit niet en soude onder-houden, dat den selven buyten dese Godt-vruchtighe t'samen-sprekinge soude ghesloten worden, tot dat hy sy-selven ghebetert hebbende, van de andere weder-om gheroepen wierdt.

De derde, besorghen dat alle de huys-ghenooten ten⁺ minsten tot het avondt-ghebedt by een gheroepen souden moghen worden: het welck den heylighe Boromeus in gheheel sijn Bisdom in-ghebrocht heeft. Het selve mach verstaen worden van eenighe gheestelijcke lesse 's avondts voordt te brenghen, besonderlijck als alle die van den huyse by een komen, het welck in verscheyden plaetsen gheoeffent wordt.

De vierde, besorghen datter gheestelijcke boecxkens⁺ by de hant zijn, ende dat de dienst-boden tot de sermoo-

+ Verbodt van alle onbehoorlijc spel

+ Vrede ende vrientschap.

+ T'samen-sprekinge van goede saken.

+ Vergaderinghe tot het avont-gebet.

+ Het gebruyck van gheestelijcke boecken.

[p. 432]

nen, ende tot andere gheestelijcke oeffeninghen ghesonden worden.

De vijfde, datter prijsen ghestelt worden voor de Godt-vruchtige ende goede, ende dat-men soo veel als het mogelijc; is, niet en geve, dan tot dien eynde, op dat den ghenen die dese dinghen ontfanght, hier door beter worde ende lichamelijcke dinghen ontfanghende, tot gheestelijcke verweckt worde. Ende hoe grootelijcks dat dit helpt om de kinderen ende de joncheyt de vervoorderen, is ongheloovelijck.

⁺De seste, in een huys-ghesin daer kinderen zijn ende knechten, moet men de meeste sorghe draghen voor de kinderen, op dat die wel op-gebracht moghen worden. Bemerckt dit wel, want ghemeynelijck soodanigh als den scheut oft griffie is, sulck eenen boom moet-men verwachten;⁺ Ghy sult by Tobias vinden hoe dat-men de⁺ jonckheydt wel op-brenghen sal: Ghy sult seght hy uwe moeder in eeren hebben, alle de daghen uws levens: want ghy moet ghedachtich zijn, hoe danighe, ende hoe groote perijckelen, dat sy gheleden heeft om u, in haer lichaem, ende als sy oock sal vol-eyndt hebben den tijdt van haer leven, soo begraeft haer ontrent my: ende alle de daghen uwes levens hebt Godt in uwe ghedachten, ende wacht u dat ghy nimmermeer tot de⁺ sonde consent en gheeft, noch achter en laet de gheboden des Heeren onses Godts. Van uwe goeden doet aelmoesse, ende en wilt u aensicht niet af-keeren van eenighen armen mensche, alsoo sal 't geschieden dat oock van u niet en sal af-ghekeert worden het aensicht des Heeren: Na dat ghy vermooght, alsoo eest bermhertich: is't dat ghy veel hebt, soo gheeft overvloedichlijck; is't dat ghy luttel hebt, soo weest oock neerstich dat luttel mede te deylen, want ghy vergadert u eenen goeden loon in den dach des noodts: want de aelmoesse van alle sonden, ende van de doodt verlost, ende sy en sal niet ghedooghen, dat de siele gaen sal in de duysternisse. Een groot betrouwen sal voor den hooghen Godt⁺ zijn de aelmoesse allen den ghenen diese doen. Wacht u mijnen Sone van alle onkuysheydt, ende behalven uwe huysvrouwe, en lijdet nimmermeer eenich misdaedt te weten. En laet nimmermeer de hooverdije in uwen sin oft in u woordt heerschappije hebben, want daer door

+ Sorghe voor het op-brengen der kinderen.

+ Tob. 4.

+ Onder-wijs om de jonckheydt wel op te brengen van Tobias.

+ Bermherticheyt tot sijnen even-naesten.

+ Vlucht van onkuyscheyt.

[p. 433]

heeft beghinsel ghenomen alle verdervenisse. Soo wie u iet ghewrocht heeft, gheeft hem terstondt sijnen loon, ende den loon van uwen huerlinck en laet gheensins by u blijven. Wat ghy niet en begeert dat u geschiede, siet dat ghy niemermeer dat een ander en doet. V broot eet met den hongerigen, ende behoevigen, ende met uwe kleederen bedeckt de naecte. V broodt ende uwen wijn, stelt op de begravinghe van eenen recht-veerdigen, ende en wilt daer niet af eten ende drincken met de sondaers. Soeckt altijdt raedt van den wijsen; Tot allen tijden ghebenedijt Godt ende begheert van hem, dat hy uwe weghen beschickt, ende alle uwe raden in hem moghen blijven. En wilt niet vreesen mijnen Sone, want wy leven voorwaer een arm leven, maer wy sullen veel goedts hebben, is't dat wy Godt vreesen, ende dat wy af-scheyden van alle sonden, ende wel-doen.

Hier beneven, men moet voor al besorght zijn, dat⁺ onse kinderen noch en sien, noch en hooren, iet dat teghen de suyverheydt is. Het welck ons Iuvenalis eenen Heydenschen Poeet ghewaerschouwt heeft, segghende:

Niet dat licht-veerdich is, in hooren oft aen-schouwen
Moet komen in het huys al-waer is eenich kint,
VVech rossianen, wech met u on-eer-baer vrouwen
VVech oock des vrijers sanck, als hy by nachte mint,
'T quaet moet-men voor de jeught sorghvuldelijcken schouwen.

Men moet de kinderen van jonghs af, in-drucken het ghene dat het leven van onsen Salich-maker aen-gaet, ende dat d'eeuwighe Wijsheydt uyt ghesproken heeft, van de liefde, oodt-moedicheydt, verduldicheydt, ende mildtheydt tot den armen. Maer hedens-daeghs plant men de kindren fabelkens in ('t welc Plato grootelijcs verboot) veel beter soude 't zijn, dat sy van jonghs af in hare memorie druckten de gheschiedenissen van 't leven onses Salich makers, ende besonderlijck het ghene, dat hy in sijne kindtsche jaren ghedaen heeft. Den H. Hieronymus wenschte, dat hy d eerste deughdt der kinderen⁺ soude moghen onder-wijsen, waer af ghy hem sult in 't breet konnen lesen. Ten tweeden, men moet neerstelijck de geneygentheden der kinderen gade slaen, ende waer mede, datse vermaeckt worden, ende dese moeten soetelijck verbetert worden, door het voor-stellen van eenighe

+ De kinderen moeten van alle onsuyverheyt bewaert worden.

+ Hier. ep. 26 Pentan.

[p. 434]

prijsen. De inwoonders van de ey-landen die wy heden Majorica ende Minorica noemen, en gaven haer kinderen geenen onbijt, 't en waer datse den selven met den vinger te worpen, van de voren verdient hadden; aldus souden d ouders, oock het gene dat nootsakelijck is, de kinderen gheven, ende eenen prijs stellen voor de ghene, die wel ghedaen soude hebben, ende alsoo gelijck men een ghemeyn spreeck woordt seght: Twee vlieghen met⁺ eenen lap slaen. Ten derden, eenen iegelijcken is kennelijck ghenoech, wat eene neersticheydt dat men behoort te doen, in het verkiesen van de voesters ende meesters, soo aen-gaende het lichaem als de siele. Want de fauten die in dese gevonden worden, volghen de kinderen ontwijfelijck na. Aldus lesen wy, dat Alexander den Grooten, naer ghevolght heeft den on-manierlijcken ganck van sijnen meester Leonides: den Keyser Nero, heeft uyt de borsten van sijne voester, de wreetheyt ghesoghen. Hier uyt moghen sy alle, die in overheydt ghestelt zijn, bemercken, ende besonder alle meesters, hoe neerstich datse behoren te zijn, om hare manieren te schicken na het uyt-wijsen van de deughdt. Want het is on-mogelijck, dat iemant, die tot dronckenschap, on-kuyscheyt, ende eer ghiericheydt gheneyght is, eenen anderen ten rechten onder-wijsen kan in de oodtmoedicheydt, ende maticheydt. Datse dit gade slaen, datse voor haer-selven niet en leven, maer voor veel andere: ende dat door eene faute, dies onder-worpen zijn, soo veel sielen verloren⁺ gaen, die haer bevolen zijn. Daer en kan ghene meerdere bedervenisse voor de jonckheyt gevonden worden, dan eenen meester, die van grooten verstande is, maer quaet ende boos van manieren. Men moet voor al besorgen dat de kinderen niet ledich en zijn: Ende hier om behoort men haren tijdt te bedeylen, soo dat hy eensdeels over-ghebracht worde in Godtvruchticheydt, in oeffeninghen die het borgherlijck leven aen gaen, ende in eerlijcke vermakinghen.

+ Goede verkiesinghe van voesters ende meesters.

+ Eenen quaden meester is de bedervenisse der joncheyt.

Schiet-Ghebedekens.

⁺HY en sal in't midden mijns huys niet vvoonen, die hooveerdicheydt doet.

⁺Ende mijne siele sal hem leven, ende mijn saedt sal hem dienen.

+ Psal. 100.

+ Psalm 21.

[p. 435]

Vreest den Heer alle sijne Heyligen: want sy en hebben geen⁺ ghebreck, die hem vreesen.

Mijne ooghen zijn tot de ghetrouwe der aerden, datse met⁺ my sitten souden: die in den onbesmetten wech vvandelde, dese diende my.

Ick en stelde voor mijne ooghen gheene on-rechtveerdighe⁺ saken: die overtredinghen deden, heb ick ghehaet.

+ Tob. 4.

+ Psalm. 100.

+ Ibid.