Der byen boeck

De Middelnederlandse vertalingen van Bonum universale de apibus van Thomas van Cantimpré en hun achtergrond

Regelnummers proza verbergen

Al ist dat de byen vnder de ee gheset sijn nochtan sint se vrij. XXXII. capitel

12AL ist dat de bien vnder de Ee gheset sijn nochtan sijn <sijn> seaant. 13 vry.

14⁺De here secht in den euangelio. We dar sunde doet de is eenaant.¹⁴ 15 knecht der sunde. Vp dat wort secht de hillighe Augustinus. Van wenaant. 16 iemant verwnnen wort de knecht wort he. Hijr vmme so langhe als in 17 den oelden tijden na der diluuien de unnoselheit in den menschen duerde. 18 so langhe en hadde dar nemant herscoppie vnder den menschen. Mer 19 do de boesheit began ouerulodich te werden. ende de vrede der mynne 20 verkoldet waert beghan nemroth de menschen to verdrucken. ende mitaant. 21 machte ende mit ghewelde herscoppie ouer de vndersaten to hebben. 22 Welke nemroth ghenomet wort een starck iegher. dat is een rouer. Ende 23⁺ dar van quemen de coninghe. ende hebben al// de werlt mit bosen ewen 24 verdrucket. Hijr van secht sanctus Augustinus in den boke van der stat 25 gades. Ende wat sijn grote coninckryke anders dan grote morderie.

+ Serm. a

14 Colv. II, 33 § 1

+ 195d

Exempel

27⁺IN enen daghe waert een see rouer gheuanghen van den schipluden endeaant.²⁷ 28 ghebracht vor den groten coninck alexander. Do em de coninck alexanderaant. 29 vraghede. of he dat meer hebben wolde voer sijn gherichte. vp dat heaant. 30 dar ynne ghepynighet worde dar he ynne gesundighet hadde. Antworde 31 he den coninck alexander smelicke ende sede. Ende wilstu al de werlt 32 hebben vor dyn gherichte. want du al de werlt berouet heuest. Jck roue 33 mit enen klenen schepekyne ende dar vmme hete ick een mordener. Du 34 rouest mit enen groten schepe ende du hetest een keiser. Alexander ver-35wnderde em so seer van der koenlicken antworde der warheit dat he 36 den see rouer vrij gaf.

37⁺De minne is de erve der vryheit ende wilstu dy gheuen vnder de ee³⁷ 38 so salstu vrij wesen vnder Cristo den princen. Hijr van secht de heeraant. 39 in den euangelio. Jst dat v de sone vriet so sole gy waerlicke vriet wesen. 40 Mer wilstu em nicht vnderdanich wesen. al werstu oek een prince der 41 coninghen. du salste den duuelickeschen denste vnder gheworpen wesen.

+ Ex. 162

27 Colv. II, 33 § 2

+ Serm. b

37 Colv. II, 33 § 3

Exempel

43⁺By vnsen tijden was in duischlant eene ser hillighe iuncfer. als een broder⁴³ 44⁺ van der predicker orden heuet gheseen. ende my heuet vertelt// de mit 45 ghenen doren ofte sloten. ende mit allen mit ghenen banden gheholden 46 mochten werden. Mer rechteuoert als se van den gheeste beweghet 47 waert. so barst se vth als een pijl vth enen boghen alsoe to brack se alle 48 slate ende bande ende voer doer de lucht als een voghel. Dar van is ghe-49screuen. woer de gheest des heren is dar is vrijheit. Ende dit grote mira-aant.50kel is velen menschen kundich dat se selue hillighe vrouwe vake vth 51 ghenck vp den kamp. ende reep to eer de wilden voghele van wat kunnen

+ Ex. 163

43 Colv. II, 33 § 5

+ 196a

[p. 160]

tekstkritische noten

1 se oec weren. dat vele menschen an seghen. ende sath midden vnder 2 den voghelen recht als ene henne vnder den kukenen. ende streeck elken 3 voghel mitter hant ende kussede em. Ende dat en was gheen wnder want 4 se vulherdede in der yrster vnnoselheit dar adam van vol ende de her-aant.5scoppie van den deren verloes. welke deren em god in der eersten schep-aant.6⁺pinghe vnderdanich ende ghehorsam ghemaket hadde. Van der vrijheitaant. 7 secht philozophus. De vryheit en mach men nicht to vergheues hebben. 8 Jst dat du dese so groet achtest alse se is. so salstu alle dinck klene ach-9ten. Vele dinghe en doer wy nicht doen. nicht want se swaer syn. mer 10 want wy er nicht doren doen dar vmme syn se vns swar. De vrijheit en 11 is anders nicht dan een ghemode dat sijns selues mechtich is. O in wo 12⁺ groter dwelinghe sijn de menschen de be//gheren herscoppie te hebben 13 ouer ander menschen. ende dar vmme ouer meer trecken willen ende 14 bekennen nicht dattet een groet coninckryke is dat em een mensche 15 wal regeert. ia ghelijck den hemmele. Et is dat alre meeste keiserrijke. 16 dat men blijdelike ghebruke der dinghe de men [heft]. ende dat is ghelij-17ke vrijheit. Waldaet toe ontfanghen is de vrijheit to verlesen. Ende alstaant. 18 dy gheen groet noet en doet. so en bidde nicht lichtelicke gauen van 19 anderen menschen. De wyse man leth em ghenoghen mit em seluen. Nicht 20 dat he wil wesen sunder vrent. mer vp dat he vermoghe sunder vrent 21 to wesen. Wy wenen dat wy ghelt voer gheuen. ende wy segghen dat wy 22 de dinghe vergheuens hebben dar wy vns seluen vor gheuen. Also en holt 23 de mensche gheen dinck snoder dan em seluen. Dat he waent vmme nicht 24 to hebbene. dar he em seluen vmme gheuet. Wy solden vnses selues wesen 25 weert dat ander dinghe. dat is vthwendich gued vnse nicht en were. We 26 em seluen beholt. de en heft nicht verlaren. De wysheit en verwerpet 27 de armen nicht. ende se en verkeset de ryken nicht. Een guet ghemode 28 en wort van ghenen menschen ghegauen. ende wort ock nicht ghekoft. 29 ende ic vermode weert vele ten solde nement kopen. Mer een quaet ghe-30⁺mode// <ghemode> wort alle daghe ghekoft. En guet ghemode maket 31 enen edelen menschen. ende doet em vpstaen bouen de euenturen. oeck 32 van wat ghebuerten he oek sy. Een guet ghemode en wort nicht besmittet 33 van mismaketheit des lijchames. mer dat licham wort versiert vanaant. 34⁺ schoenheit des ghemodes. Hijr vmme du bie. dat is. du ghelouighe zele 35 wes vnderdanich ende dene den coninck Cristo mit enen vrien ghemode. 36 vp dat de duuel gheue herscoppie ouer dy en kryghe.

16 [] ten onrechte door de corrector doorgestreept.

+ Serm. c

+ 196b

+ 196c

+ Concl.