'Realisme' in de kunst- en literatuurbeschouwing in Nederland tot 1875

[p. 351]

Bijlage I
De term ‘realisme’ tussen 1835 en 1875

‘Realisme’ in de schilderkunst

De ‘realistische’ schilder beschikt over zekere technische vaardigheid.

De ‘realistische’ schilder voldoet aan zekere eisen van aanschouwelijkheid.

De ‘realistische’ kunstenaar neemt alles uit de werkelijkheid over.

De ‘realistische’ kunstenaar selecteert en ordent niet naar esthetische normen.

De ‘realistische’ kunstenaar geeft alleen weer wat hij heeft gezien.

De ‘realistische’ kunstenaar wil geen hogere gedachte uitdrukken.

De aanschouwelijkheid eist verwerping van de traditie en van fantasiebeelden.

De ‘realistische’ schilder gebruikt vormen die hij uit eigen aanschouwing kent.

De ‘realistische’ schilder gebruikt individuele vormen.

Het gebruik van individuele vormen is bovendien in overeenstemming met: de Nederlandse traditie; de moderne tijd; het Nederlandse volkskarakter; het protestantisme.

Er zijn twee soorten ‘realisme’: het ‘ware’ en het ‘onware realisme’.

De ‘ware realistische’ schilder maakt een esthetisch verantwoorde selectie.

De ‘ware realistische’ schilder ordent naar esthetische maatstaven.

De ‘ware realistische’ schilder heeft aandacht voor vorm èn kleur.

Kortom, de ‘ware realistische’ schilder idealiseert.

‘Realisme’ in de beeldhouwkunst

‘Realisme’ is getrouwheid in de vorm.

‘Realisme’ en beeldhouwkunst zijn onverenigbaar.

‘Realisme’ is historische trouw.

Beeldhouwkunst moet ‘realistisch’ zijn.

‘Realisme’ is afwijking van de traditie.

‘Realisme’ in de letterkunde

‘Realistische’ letterkunde voldoet aan zekere eisen van aanschouwelijkheid.

[p. 352]

De ‘realistische’ schrijver neemt alles uit de werkelijkheid over.

De ‘realistische’ schrijver selecteert en ordent niet naar esthetische normen.

De ‘realistische’ schrijver geeft alleen weer wat hij heeft gezien.

De ‘realistische’ schrijver wil geen hogere gedachte uitdrukken.

De ‘realistische’ schrijver is oprecht.

Het ‘realisme’ eist actualiteit.

Het ‘realisme’ hecht aan aanschouwelijkheid.

Daarom moet de ‘realistische’ schrijver individuele vormen gebruiken bij de schildering van: voorwerpen; gesproken taal; personen; opvattingen.

De ‘realist’ blijft binnen de werkelijkheid van de eigen tijd.

Er zijn twee soorten ‘realisme’: het ‘ware’ en het ‘onware realisme’.

De ‘ware realistische’ schrijver maakt een esthetisch verantwoorde selectie.

De ‘ware realistische’ schrijver ordent naar esthetische maatstaven.

De ‘ware realistische’ schrijver geeft weer wat hij ziet, denkt en voelt.

De ‘ware realistische’ schrijver drukt een ideaal uit.

‘Realisme’ in onderwijs, wetenschap en samenleving

‘Realisme’ is een richting in de pedagogie.

‘Realisme’ is een wetenschapsopvatting.

‘Realisme’ is een levensbeschouwing a. het ‘realisme’ is een praktische levensbeschouwing; b. het ‘realisme’ ontkent de waarde van het ideaal; c. het ‘realisme’ is de levensbeschouwing van bepaalde naties of rassen; d. de moderne levensbeschouwing is ‘realistisch’.

Tegenstanders van het gebruik van ‘realisme’ in de kunst- en literatuurbeschouwing

‘Realisme’ is een begrip uit de geschiedenis van de filosofie.

‘Realisme’ is (als alle ismen) een dikdoenerig woord.

‘Realisme’ is (als alle ismen) een barbarisme.

‘Realisme’ duidt (als alle ismen) op eenzijdigheid a. een ‘isme’ is eenzijdig; b. een ‘isme’ is een scheldwoord; c. eenzijdigheid van het ‘realisme’ d. verschillen tussen -isme, -istisch en -isten?