Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden

2386. Het vet is van den ketel,

d.w.z. het beste is er af; daar is niet meer aan te verdienen, vooral gezegd van betrekkingen of handelszaken; syn. de room is er af³⁾. ‘Dit zegt men, als het best, of meeste voordeel, weg is, gelijk wanneer de room van de melk geschept is. Zo zegt men ook: 't vet is van de pot, en daar zit geen vet meer op’; Tuinman I, 177; nal. 19. De uitdrukking dagteekent uit de Middeleeuwen, zooals blijkt uit Scaecsp. 61: Die ontscamel ghierighe, die altoos dat vet vanden pot hevet ghehadt ende zinen zac wel hevet ghevult; Sart. II, 4, 28: Canem excoriatum excorias, de room isser al af, ghy zijt al te laat op, het vet is al van den ketel, d.i. gij doet vergeefsche moeite, gij vischt achter het net; V.d. Venne, 228: Schuymers halen 't vetje van de pot; Spect. XII, 174: Dewyl nu aangaande die fraye negotie het vet meest van de ketel is; Harreb. I, 396; Lev. B. 70; Nkr. III, 7 Febr. p. 2; Kmz. 42; De Telegraaf, 30 Nov.

3) Ndl. Wdb. XIII, 1293.

[p. 410]

1914 (avondbl.), p. 5 k. 5: Men kan aannemen, dat, ten opzichte van dit zoete winstje het vet vrijwel van den ketel is; De Arbeid, 20 Febr. 1915, p. 4 k. 2: Als de schapen niet meer afdokken, dan is voor de groote massa zwarte en roode paters de room van de melk; Speenhoff VII, 37:

Maar met me zeven jaar verkeering
Is dat goddorie nou me straf.
Nou hoef ik nie meer an te komme,
Nou is 't vet bij mij d'r af.

In den zin van het geld is op komt ze voor in de Verm. Avanturesse, 1754, bl. 135. Zie verder Middelb. Avant. 171: Naauwelyks was de eerste room van de melk, d.i. waren de wittebroodsweken voorbij; Haagsche Reize, 63 (in obscoenen zin; eveneens in Jord. II, 391: Maar van Corry was 't roompje nog nie af, daar deed je geen linkdajem (meineed) voor); oosttfri.: de rôm of 't rômtje is d'r of (Ten Doornk. Koolm. III, 51; Dirksen I, 77); Joos, 104: daar is geen oogsken vet meer op; er is geen oortje smout meer aan, het potje is geschuimd; Antw. Idiot. 1363: het vet is van den pot of het vet is er af; Schuerm. 808 a: het vet is er af; 't Daghet XII, 187: de zaan van de melk scheppen, het beste wegpakken); fri.: it fet is fen e tsjettel ('t sop); syn. van de reamme is der ôf; it spek is ut 'e woartels; hy nimt my de reamme fen 'e aden (de melkmouden), hij pakt mijne voordeelen weg; in het mnl. dat vette afsiën (afscheppen¹⁾), het beste wegnemen; 16^de eeuw: dat vet afscumen; hd. das Fett (oder den Rahm) abschöpfen; fr. écrémer une affaire; eng. to take the cream off something; to skim the cream.

1) Vgl. Maerlant, Oversee, 150.