Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden

2034. Op (losse) schroeven staan (- zetten),

d.w.z. onzeker, onvast staan of maken, zoodat er niet op te bouwen is; hd. auf Schrauben stehen, setzen, unfest, so dasz jederzeitige lösung möglich ist³⁾. Zie Pers, 567 b: Louis de Requesens, die der landen vryheeden socht op schroeven te stellen; 602 a; 710 b; Hooft, Ned. Hist. 984: 't Welk 't heele werk op schroeven stelde; 159: Dat deeze woorden op schroeven staande hoe schoonder van schyn, hoe ydeler of bedrieghelyker van gronde waren; Tuinman I, 236: ‘'t Staat op schroeven, dit zegt men van 't geene geen zekere vastigheid heeft’, dat van het hoofd, de hersenen, gezegd ook voorkomt bij Langendijk, Wederz. Huw.-Bedrog, vs. 1079⁴⁾. Mèt het bijv. naamw. los komt de uitdr. evenwel ook reeds in de 18^de eeuw voor, zooals blijkt uit Sewel, 713: Zyn hoofd staat op losse schroeven ('t is een loskop), he is a weather cock, a wild goose, waarvoor thans nog in Limburg gezegd wordt de kop staat hem net als op een wervel (Welters, 80); Harreb. II, 262; Ndl. Wdb. VIII, 2953; De Telegraaf, 2 Dec. 1914 (ochtendbl.), p. 3 k. 4: De mobilisatie heeft dezen zomer veel op losse schroeven gezet; Nw. School VI, 206: Heel ons optreden bestond in een op losse schroeven zetten van vastgeroest-ingedraaide waarheden; Handelsblad, 6 April

3) Grimm IX, 1651. In V- Janus, 252 komt de uitdr. voor in den zin van vast staan, als het ware vastgeschroefd.

4) Vgl. De Bo, 774: Ontdraaid zijn, niet wijs zijn; syn. van er is 'nen snaar (of een vijs) los; hd. ihm ist eine Schraube los; verschroben oder verdreht sein; oostfri. 'n schrufe lös hebben, die Folge davon ist, dasz es einem solchen im Kopfe rappelt (Dirksen I, 45); eng. he has (got) a screw loose somewhere; fr. il manque un clou à son casque. In het Friesch: hy is ut 'e skroeven, hij is in verrukking.

[p. 255]

1915 (avondbl.), p. 5 k. 4: Het is toch heel jammer, dat die ellendige oorlog op losse schroeven zet de pogingen om te komen tot een gezond internationalisme. Syn. was op rollen staan¹⁾.

1) Janssen, Chr. Verm. 270: De dronckenscap verstomt de geest, en helptse als aen 't hollen, en maeckt 'et menschen breyn verbeest, en schroeveloos op rollen (Ndl. Wdb. XIII, 928).