Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden

1885. Hij heeft den prins gesproken,¹⁸⁸⁵

d.w.z. hij is aangeschoten, dronken; zie Harrebomée I, 391: Hij heeft den prins (of den keizer) gezien (gesproken of ingehaald); Menschenw. 353; 406; hetzelfde als hij heeft 'em gesproken, de flesch aangesproken of hij heeft zijn broer gesproken; Drente: hi hef de baos espreuken, hij is dronken geweest (Bergsma, 29). In Zuid-Nederland gebruikt men hiervoor: hij heeft den keizer, den goeverneur, den veldwachter, Lippen gezien (Schuermans, 232 b; Bijv. 104 a; Teirl. II, 123; Antw. Idiot. 1804); te Antwerpen ook: hij heeft den reus gezien of gesproken (Schuerm. 536 a; Antw. Idiot. 1025) of: hij is deken (De Bo, 508 b; Antw. Idiot. 336); hij is keizer (Teirl. II, 123; Ndl. Wdb. VII, 2070); in Kl. Brab. hij is prins; elders hij is gouverneur of hij heeft den prins gezien¹⁾; in het fri. hy het de prins spritsen. Waarschijnlijk, indien de uitdr. althans niet jong is, eene herinnering aan de gilden aan wier hoofd een prins, een koning of een keizer stond²⁾, zooals o.a. bij de rederijkers. Vooral in lateren tijd ontaardden de gildemaaltijden in zwelgpartijen, dronkemanspartijen, warrdoor gilde de bet. kon aannemen van doorbrenger, drinkebroer (Ndl. Wdb. IV, 2363) en eene spreekwijze ontstaan als rederijkers, kannekijkers. Op zulk een feest zag en sprak men den prins, den koning³⁾ of den keizer en zijn mede-kamerbroeders, of trad men op in de waardigheid van prins of deken. In navolging hiervan is de uitdrukking den goeverneur en den reus⁴⁾ gezien hebben ontstaan, hetgeen wil zeggen: naar de stad geweest zijn (van een boer gezegd), dat ook voor Noordnederlandsche buitenlui dikwijls hetzelfde gevolg kan hebben⁵⁾.

1885 l. waardoor gilde.

1) Familiekring, 115, 77; Joos, 121.

2) Zie Schotel, Maatschappelijk Leven, 343 vlgg.; Kalff, Geschiedenis der Ndl. Lettk. in de 16de eeuw I, 94; Hildebrand. Na vijftig Jaar, bl. 86 (noot).

3) Ik heb ergens gelezen: hij heeft den koning gezien, d.i. hij is dronken, doch de plaats kan ik niet weervinden; zie voor koning als hoofd van een rederijkerskamer Everaert, 542, 366.

4) Men denke aan den reus te Antwerpen.

5) Vercoullie, 229 denkt niet aan den prins van een gilde, maar aan een vorst blijkens zijne verklaring: eigenlijk aan de feestelijkheden eener blijde inkomst deelgenomen hebben. Nog andere verklaringen vindt men in Noord en Zuid XXVIII, bl. 283 (waar gedacht wordt aan herbergen, waar de Prins of zijn wapen uithing) en bl. 375. In het Mnl. kent men den riesen gesproken hebben, van zijn verstand beroofd zijn.