Nederlandsche spreekwoorden, spreekwijzen, uitdrukkingen en gezegden

1586. Het riekt naar den mutsaard.

Deze uitdrukking is afkomstig uit den tijd, toen een woord in strijd met de leer der Katholieke Kerk in Nederland genoegzaam was om iemand ten vure te doemen (mutsaard = brandstapel van takkenbossen). Ze komt dan ook in de geschriften der 16^de eeuw het eerst voor; o.a. bij Marnix, Byenc. 106: Waer uyt sommighe vermoedt hebben, dat het Vagevyer moest uitgepist wesen van Martin Luther: Maer die propositie is zeer schandeleus, quetsende de goede Catholijcke ooren, ende rieckende na de mutsaerden. Uyt wekker oorsake de Bisschop Lindanus.... meynde op eenmael eenen schilder in den Haghe te doen verbranden, om dat hy het oordeel des jonxten dagh hebbende geschildert, eenen monick gemaeckt hadde, pissende in het Vagevyer²⁾. Zie verder Byenc. 2 r; 96 v en 112 r; Pers, 77 a; 214 b; Van Effen, Spect. V, 13; Halma, 364: Dat riekt naar den mutzaard, dat zweemt naar ketterij, cela sent le fagot. cela sent son hérétique; Sewel, 502: Hy ruikt naar den mutsaard, he deserves to be burnt; Tuinman I, 31: Hy riekt naar den mutsaard; Ndl. Wdb. IX, 1283; XIII, 1660; fr. sentir le fagot; hd. nach dem Scheiterhaufen riechen; eng. to smell of the fagot.

2) Ontleend aan Taal en Letteren I, 194.

[p. 63]

Thans wordt de uitdr. weinig meer gebruikt, maar wel is bekend: Het ruikt naar den mosterd in den zin van het is duur, dat herinnert aan het bij Halma, 362 opgeteekende 18^de-eeuwsche Mostaart = duurder koop dan een ander, enchère, augmentation de prix, trop cher, zooals in de uitdr. hij heeft daar 25 gulden mostaart aan, il a acheté cela 25 francs trop cher; Sewel, 500: Hebt gy daar voor een gulden, dat is duure mostaard; did you pay a guilder for it, that is dear indeed, eene uitdr. die thans nog in Limburg bekend is (vgl. Harreb. II, 105: dat is dure mosterd¹⁾), en de zegsw. dat is dure thee²⁾. Ook in West-Vlaanderen, het Land van Waas en Kl. Brab. is de uitdr. mostaard eten bekend in den zin van ‘aan een minderen prijs verkoopen, dan men eerst aangeboden was’ (De Bo, 714 b; Waasch Idiot. 446 a; Schuermans, 392 b). Zie nog Van Eijk, aant. I, bl. 5; Taal en Letteren I, 193; het fr. c'est chère épice; hd. das ist starker Pfeffer en vgl. peperduur.

1) Vgl. in het Antwerpener Cluchtboeck van 1576, p. 51: Vanden heere ende sijnen rentmeester, die hem veertich gulden rekende voor mostaert.

2) Vgl. ook 't Daghet XII, 144: t' Is dure stokvisch; Harreb. I, 371: Het is dure kaas.