|
| |
| |
| |
Subject en object
§ 5.
In het Mnl. wordt het onderwerp niet uitgedrukt
| a) | in den 2den pers. van den imperatief. || Nu hoort, hoe ic hier beginne. Comt, edel vrouwe, uut desen prisoen.
Martijn, nu hore ende verstant. |
| b) | in den 1sten en 3den pers.imper.
en conj., wanneer deze als adhortativus gebruikt wordt. || Si
hebben propheten ende Moisese: doen dat si hem heten. Ende of hijs macht
hevet, doe wrake. Oft hi stervet, sterve dan, ons lieden en gaet niet
an. Sine willen niet sterven martelaer, leefden doch alse
confessoren (als ze dan tenminste maar leefden als vrome christenen).
Vint hi besculdicht sinen moet, betert selve, so is hi
vroet. En ware dat si saghen dat dat wi te sere waren verladen, soo
quamen ons dan te staden (dan moesten zij ons te hulp snellen). Wildenne eenech heere maken bailliu of schepenne of ontfanghere
jeghen sine wille, quame te schepenen (dan moest hij naar de
schepenen gaan). Ga hoe dat ga. Ghenese of ic mach ghenesen.
Vaer alst vaer. Ook met uitgedrukt subject: Ochte
iemen ware die vechten woude, hi quame dare. Die ore heeft te hoorne, hi
hore. Leeft die jonghelinc, hi sta op dan. Zie Alex. bl. 439; Tijdschr. VIII, 173; Stroph. Ged. 246; N. Doct. bl. 305; Mnl. Wdb. III, 420; Ferg. bl. 67 en Gloss. 278. |
| c) | in den uitroep helpe! (= so helpe mi
God). || Helpe (mijn hemel!) wat lettren
sijn dit! Helpe, wie sach dit wonder nie! (vgl. eng. save us! ndl. Beware me! Verdomme!) |
| d) | in spreekwoordelijke uitdrukkingen. || Niet en soet niet en
suurt. Bi den outaer wandelt bi den outaer leeft. Meest grabt meest
heeft. Met wolven woont met wolven huult. Qualec sayt qualec mayt;
qualec gadert qualec sprayt. Meest heeft meest sculdech is. Opm.
Vgl. thans nog in Zuidndl. dial.: Langst eet langst leeft.
Niet en weet niet en deert.
|
| e) | bij de werkwoorden noemen, segghen, spreken, tellen, tale
maken, visieren, vooral na ende. || tSwaert was van sneden goet
|
| |
| |
| ende segge u dat inwart woet. Die avonture swiget
numere van hem ende wille spreken van Bohorde. Wat int vergier was op
ende tale ende wilt u bi geliken genomen. Hier blivet der evangelie
scrifture ende telle u een aventure. Wat holpe dat jou lange tale
maecte. Zie Tijdschr. X, 203.
Opm. I. In
zinnen als: en liege u niet; en wan met waerheit noit een
spaen; die broeder sprac: en gheer el niet, enz. kan en worden opgevat als wisselvorm van in = ic en, zoodat hier het subject niet behoeft te ontbreken.
Opm. II. Eveneens is de weglating van het subj. schijnbaar in: waerom verheffes di teghen mi? waerom versmades mi? waerom en
droeges dijn ogen niet? datgeen dattu segges, broder, dat segges wt
goeder minnen. Deze bij uitzondering in later tijd voorkomende
vraagvormen kunnen ontstaan zijn uit verheffeste (= verheffestu), verheffest, verheffes.
Vgl. Tijdschr. X, 205; Paul, Mhd. Gr. §
88 en § 196. |
| f) | bij onpersoonlijke werkwoorden en uitdrukkingen. || Mi lanct
na di; hem gruwet altoos daer voren; hem gedachte sire vrouwen; mine
roect des niet; soe hi meer drinct, soe hem meer dorst; dus was daer
menegen vele wee; mi es nieuwe; mi es te moede; mi wort bet (ik
word beter) en vaert mi niet (ik ben niet bang). Het
onbep. voornw. het kan als subject aan het wkw. worden
toegevoegd: het naect ten sceiden; het nauwet; alst hem
misginc, plach hi te zweerne menighen eet. |
| g) | wanneer in het voorafgaande het subject ligt opgesloten, of wanneer uit
het verband genoegzaam blijkt wie of wat dat subject is. Vooral geschiedt
die na ende; zie Mnl. Wdb. II, 640-641
en Dysmelie, bl. 97. || Ic weet wel, hine
ware niet so cone, dat u hier name. So ic meer hebbe so meer beghare.
Siet hier min trowe, dat ic van al dat begerende sijt, doen sal. Wi
werden van ongenoegeder mate ende wilt seggen dat wi sijn vrate. Al
hadde si in hare moghenthede die werelt ende oec also scone ware alse
selve Venus. Het samenvattend subject is niet uitgedrukt in || Ic waende de coninc hadde ghesijn mijn vader ende ghi mijn
suster ende (wi) beide gheweest van
enen bloede. Daer was een twent niet gelet deen na den andren, maer
(si) vloen henen, wat si mochten. Albayn
quam upten coninc Cunimont ende (si) droegen over een. Hi sat neven des heren side ende (si) spraken onderlinghe vele.
Zie Brand. bl. 19; Vondel's Taal § 201; Taalk. Bijdr. I, 130; Mnl. Wdb. III,
407; Grundr. I, 923; Paul, Gr. IV § 17;
Kraus, bl. 88-98; Mätzner II, 30-33. |
| |
| |
| Opm. I. Eene soortgelijke
constructie zonder het pron. pers. of dem. komt herhaalde malen voor in Die Kuere v. Zeelandt en de keurboeken van Leiden, wanneer een hoofdzin met een voorw. bijzin in betrekking
staat, zooals: Indien oeck datter eenege andere edelen comen
willen, sullen ontfangen sijn. Worde yement bruekich ghevonden,
verbuerde 3 p. Indien yement in gebreke ware, sullen dat iaer te rechte
staen. Zie Tijdschr. X, 212-213.
Opm. II.
Eene herinnering aan deze constructie bewaren wij nog in dank
u; zegge; verblijve; verzoeke en enkele andere; benevens het bijw.
misschien, mnl. mach (ge) scien (= macht (ge) scien, syn. van machlichte en machode, fr. peut-être; eng. may-be; vgl. ook beg pardon; pray; thank the Gods; hd. danke; bitte;
weisz; verstehe; habe die Ehre; erlaube mir; wollen sehen; fr. connais pas; enz. Zie Taal en Letteren
XIV, 6. |
| h) | in den laatsten van twee door ende verbonden zinnen,
wanneer het in een voorafgaand znw. of een vnw. in een verbogen casus als
psychologisch subject ligt opgesloten.
|| Dit was
Reinaerde ombequame ende verbalch hem. Den apostelen wonderde des ende
weenden. Doe sloughene onse Here God ende es metten wormen verrot. Van
sinre scoenheit es boven mate te sprekene ende es onseggelike. Doe
faelgierden hem die scranken ende gaf enen groten val. Marius die
brochtene te Rome ende was in eenen kaerker gedaen. Florise sprongen
uten ogen die tranen ende liep. Ritsarde dede hi varen doen in
Gascoengen ende besage hoet daer stoede ende lage. Dat dochte den keyser
recht thant ende hiet. Dat Janne mesquam ende scaltene omme die mesdaet.
Een here groot (Chaerea) dien dicke Gayus dede
verdriet, ende (Chaerea) slooghene achter in den hals.
Dies stonts Flandrise niet tonberne ende priset voer enigen scat. - Hem
ontfermde vander keytive ende strect hem. Ende des daghes dat hi hem
verbaerde, verloos menne ende voer sire vaerde. Bider vrese van Gode
quam hem an grote wonderlichede ende ontboot dat sinen here. Een reghen
diese lavede ende vercoelden. Eens droemde hem ende sach aen een velt
tscoenste perc. Hem ontfarmes vele sere ende peinsde. In desen wert sijn
oude rokelose leven ghebetert, dat hem sijn sonden werden vergheven,
ende (hi) Godes ghenade verwerve
ende vercrighe dat ewighe leven. Emmermeer moestic hu bet kinnen
ende (du) moest oec wesen van den minen.
Sider hadden sijt verloren ende quam den Ingelschen in hant. Darme milde
peinst hoe hem es ende (hoe hi) bederft. Ook bij onderschikkend zinsverband. || Mer
Reynert dien waren die sinnen also swaer, dat alle den nacht lach ende
suchtede. Zie Mnl. Wdb. II, 641; Paul, Mhd. Gr. § 381; Gr. IV § 16. |
| |
| |
| Opm. I. Staat het vnw. in beide door ende verbonden
zinnen in den nominatief, dan wordt het gewoonlijk herhaald. || So dat hi in Syten quam ende hi scade groot daer nam. Soe dat hi roet
wart van den slaghe ende hi swilde. Dat si wel dade ende si troude sinen
vader. Zie Mnl. Wdb. II, 641.
Opm. II.
Voorbeelden van het tegenwoordig taalgebruik komen evenwel ook voor. || Dus quamen hem vele lieden an ende hi berechte elken man. |
| i) | wanneer het in een voorafgaand pron. poss. ligt opgesloten. || Des hadde sijn herte onghemac ende voer om scat te Persen
waerd. Hoe quam dat nie in u gedacht ende maket minen vader vroet, dat
Doe liepen die tranen over siin lier ende began wenen. Dochteren, mijn
hart hevet u langhe gunstig gheweest, ende heb altoes wil gehad mijn
dochteren bij u te brengen. Daer dine boesheit stal dat zwijn ende
houdes in dijn gelede. Doe brocht hi mi dese scarpe, daer hi die brieve
in dede, die bi mijnre consten ghedicht ende gescreven sijn ende
(scil. daertoe ic) den raet ghegheven hebbe.
Dat sal ure zielen in staden staen ende (gi) selt daer groten loen af ontfaen. |
| |
§ 6.
Eveneens wordt het subject niet uitgedrukt in een tweeledigen toegevenden
zin, wanneer in het tweede lid hetzelfde wkw. wordt herhaald, vergezeld van
de ontkenning; gewoonlijk is dat wkw. willen of doen. Ook kan in het eerste lid het voegwoord weder, ja zelfs het subject ontbreken. || Weder hi
wilde of en wilde, hi moeste bughen achterwaerts. Weder hi wilt of en
wilt hi moeste siin swert daer laten. Doe soe desen Demostenes emmer te
valle bringen soude, weder woudi of en woude. Die Romeine senden ute
Rome dare, wille Cateline of en wille, die hem dien woch vorleiden
stille. Si moestent ghedoghen, doe wilden si of ne wilden. Dat was waer,
woudi of en woude, want hi wart aldaer ghevaen. Weder hi dede of ne
dede, noynt ne quaemt ter waerhede waer die edel prince bevoer. Dede of
ne dede, inne bens niet vroet. Daden of ne daden, men teecht hem an. Dat
het altoes wesen soude myne doot, woude of en woude. Ende Meruvinc die
was gheset van den vader, woude of en woude, dat hi priester werden
soude. Lyede oft niet en lyede. Zie § 221,
3; Taal en Ltb. V, 268 vlgg.; Mnl. Wdb.
III, 420; V, 41; Buitenrust Hettema, Rein. aant. op vs.
3195.
| |
§ 7.
Evenals men het niet uitgedrukte subject ontleende aan een voorafgaand znw.
of voornw. kon men dit ook met het object doen. || Ic hebbe
Gods ende siere Moeder gheloochent ende van miverdreven. Ic sal weder
gaen Eggheric dat hooft af slaen ofte doot steken. | |
| |
Mitten heilighen te vechten ende te vanghen. Van crude, daer si
hem mergeden mede ende corten haren tiit ende gerne aten. Deser vaert,
die ic varen moete, deser en wert nemmermere boete, want ic (var.
ict) verdient haen. Met Gode moet hi
euwelike leven in sijn scone hemelrike ende allen, die horen lesen. Hi
seide, dat hi daer bliven soude ende niet laten dor dat coude. So sal ic
mi conforteren met desen vingerline, dat gi hadt so wart, ende bedi dat
gi (= gi et) so minnet, ne sal
ic (= ict) niet sien ic ne sal verbliden
van dien. Die ghene, die om hare verdwijnt ende vore alle vrouwen mint.
Ene hare droech hi naest sire huut; no nacht no dach en dadi uut. Des
suldi u hierna scamen harde sere, als men (= ment) u verwiten sal. Omdat ic ere hem te voren hadde
ghedaen ende uutvercoren. God sal ten hutersten sijns ontfaermen ende
jeghen den viant bescermen.
| |
§ 8.
Ook het object als meewerkend voorwerp kan worden ontleend aan een
voorafgaand znw. of een voornaamwoord. || Oec hietene die
keyser daer vaen ende sijn hovet aveslaen. Sinen sone heefti upgeheven
ende sine gesonde also gegeven. God hevet den mensche verheven ende dat
hovet upwaert gegeven. Si hebbene teere stont gevaen ende wijfs clederen
anghedaen. Ghi sijt die gone die mi hebt verdreven ende ghedaen wel
grote scande. Dien dedi vaen ende sine ogen uutsteken saen. Hi wart
ondordijnt ende ontseit oec priesters name. Pylatus rudders hebbene
ontfaen ende sine cleder afghedaen. Daer hi wel was ontfaen ende oec
grote ere gedaen. Men doetse hanghen ende thooft afslaen. Merc wat
Christus selve seide, doe die Jueden sine leden pijnden ende (= ende hem) daden passie zwaer. Zie Vondel's Taal § 206; Paul § 381 anm. 2; Tijdschrift, X, 217.
|
|
Auteursrecht onbekend