|
| |
| |
| |
Vertreck van Constantinopel
ZYnde aldus voorsien van Vry-geleyd'-brieven, van gunst-brieven, van goede Leydts-mannen, ende van al 't ghene dat wy gisten noodigh te wesen tot alsulcken reyse, wy vertrocken van Constatinopel den lesten dagh van Maerte 1631. met Mijn Heer den Abt van Chappes, des geslachte van Aumont, ende met Mijn Heer Vignier, Heere van Sinte Liebaut, alle beyde mannen van Weerdigheyt ende achtbaerheyt. Voorts gelijcker-wijs dat wy de keurigheyt hadden voor leydts-man, wy besloten te besichtigen alle de aenmerckelijckste plaetsen vanden Oosten, soo huerden wy een schip om ons te voeren naer Montagnac, ende schoone Stadt van Bourse te sien. Wy scheepten-in tegen den avondt, ende alle den nacht de zee stil zijnde ende de locht klaer, wy en ginghen maer voorts met de Roeyers, ons noyt konnende verdrieten de Stadt van Constantinopel te aenschouwen, zijnde als dan den tijdt vanden Ramesan, ofte Turcksche Vasten, als-wanneer alle de Mosqueën, ende Kerck-torentjes bekleedt waeren met lampen, inder-voegen dat de geheele Stadt scheen een brandende Lijck-capelle, dat een alder-schoonste, ende bevallighste uyt-sien veroorsaeckte.
Hebbende al den nacht gevaeren, wy bevonden ons s'morgens te wesen voor-by den inbocht van Nicomedien, ende met den windt van het landt raeckten wy inde ghene van Chio, al-waer ons Schippers, de welcke Turcx waeren, aen' t strange voet aen landt stelden, daer een gedaente van een Capelleken stont rondt toe-gemaeckt, al-waer sy ons seyden begraven te wesen een van hunne Santons, die onder hun den name heeft van heyligh te wesen; hebbende daer hunne ghebeden gestort, ende den windt ons hebbende ontbroken, wy kruysten den Inbocht met de roeyers, ende s'avondts quamen wy tot Montagnac aen.
| |
| |
Montagnac twintigh mijlen van Constantinopel gelegen is een groot Gehucht, den meesten-deel bewoont van naturelijcke Turcken: het dient voor haven aende Stadt van Bourse, dat van daer een goede dagh reyse is: wy rusten daer dien nacht in een Caravansara, ende belast hebbende peerden te soecken door onse Ianitsers, soo vertrocken wy met den dage, ende quamen noch naer middagh tot Bourse.
De Stadt van Bourse, van oudts Prusa genoemt, eene vande schoonste van het Oosten, is geplaetst in Kleyn Asien, in het Landtschap van Betynien, zijnde daer-van de Hooft-stadt, aenden voet van eenen bergh, de welcke om sijn hooghde, voert den toe-name van Olympus, altijdt met sneeuw bedeckt; haer wesen is moeyelijck om beschrijven, te meer dat sy eenige heuvelkens behelst, ende een gedeelte selfs vanden bergh, die haer t'eenemael van een ongheschickte gheleghentheydt maeckt: sy is maer omringht met eenen muer sonder aerde, ende ter syden en heeft sy geen ander versterckinge als den bergh, die met poincten uyt leydt: haer gelegentheyt is seer vermakelijck ende aengenaem, soo ter oorsaecke van het schoon gesicht, als om de menighte der Fonteynen die daer al-om gevonden worden: in't midden der straten loopende geduerigh vloeden van water, klaer als een cristallyn, de welcke, behalven dat sy wegh-drijven al de vuyligheyt vande straete, veroorsaecken daer inden Somer eene lieffelijcke koelte.
Dese stadt heeft langen tijdt het verblijf geweest der Coningen van Kleyn Asien. Ottoman eersten Keyser der Turcken die de selve veroverde 1251. op Aladin, die Coninck van het Landt was, ende wiens graf een derde-deel vande stadt light, plante daer sijnen Stoel: daer naer sijn na-kommelingen hebben daer hun Hof gehouden tot Mahomet den II. de welcke in't jaer 1452. ingenomen hebbende Constantinopel, daer verdroeg sijnen stoel: daer wordt noch de gedaente van een Casteel ghe- | |
| |
sien, 't welck diende voor den Serrail vande Ottomansche Vorsten, daer wy niet aenmerckelijckx en hebben gesien als een over-schoonen hof vol van Ooft-kruyden, ende van alle lieffelijcke fruyten, waer van dat Landt seer overvloedigh is.
Den Besestin, ofte Marckt is oock seer schoon ende aengenaem om de groote menighte van zyden, catoene-doeck, ende andere waaren, die daer verkocht worden, ende aenkommen, vande welcke den meerderen-deel van Persien komt, alwaer de Inwoonders eenen grooten Koop-handel drijven, namentlijck in zyde.
Te midden inde stadt is'er een vande schoonste Mosqueën van het gheheel Oosten; sy is rondt overwelft, hebbende pilaeren van Porphier-steen, diese onder-steunen: van boven is sy open, van waer sy het licht ontfanght, gheen vensters hebbende: in't midden is'er een seer schoone Fonteyne, de welcke eenen overvloedt van water geeft, haer bedeylende met verscheyde uyt-ghehouwen beken door de Mosqée, De Turcken seyden ons, dat dese mosquée gesticht is geweest door Orcam den tweeden Keyser der Turcken, toe-ghenaemt Gilderim Hutaam, 't welck te seggen is, van Blixem ende van Donder, hem alsoo noemende om sijn groote gramschap wille; sijn graf is'er nevens, ende gemaeckt van steenen, waer van men zich dient om daer vyer uyt te slaen.
In gheheel Turckyen en zijnder geen schoonder Caravansaras, noch stercker gebauwt als te Bourse: sy zijn den meesten-deel Klooster-wijs op-gerust met hooge ende leege wandel-gangen omringht; van onder zijnder groote peerdts-stallen; om hooge schoone kamers, doch op de Iturcksche maniere: de ghene die daer kommen, en vindender geen ander gerief als het dack. Wy herberghden in een van dese Caravansaren, 't welck onder de andere wonderlijck is: het is een algemeyn huys, al-waer alle de Reysers ontfangen worden, 't welck Bajazet
| |
| |
dede bouwe, ende is seer kostelijck: het is vierkant van gehauwen steenen gemaeckt, met loot ghedeckt, meer als hondert kamers hebbende boven, onder zijn de peerdts-stallen.
Het Landt rondt-om de stadt is alsoo vermakelijck als vruchtbaer, namentlijck den bergh, die tot den halfsten sijnder hooghde al bekleedt is met Wildenlaurier, Roosmaryn, Jasmyn, ende andere goede kruyden, vol van alle schoone blommen, ende die wy seer seldsaem in ons Landt achten, want over-al siet-men Tulpen, ende Animonien van alle coleuren, de menighte Fonteyn-aderen, ende water-loopen, de welcke met een seer soet geruysch vlieten van het opperste des berghs, maecken dese plaetse ten hooghsten vermakelijck ende aenghenaem, de welcke oock vervult is met menighte van Fruyt-boomen, die sy aldaer in meerder achtinge houden als in eenige plaetsen van Turckyen.
Ontrent een quartier-mijls vande stadt is'er een badt van water natuerlijck warm, al-waer van alle gewesten van Turckyen siecke menschen komen, ende in-sonderlinge de ghene lam zijn in hun leden, die den meesten-deel hun krachten ende ghesontheyt bekommen. Dit badt is aerdigh gemaeckt ende ghedeckt met een groot rondt welfsel, te midden 't welcke een becken is van ontrent 26. voeten in't vierkant, ende 5. diep, vervult met warm water, al-waer men zich eerst bade't, ende eer dat-men gaet inde kleyne badt-stoven die'er rondt-om staen, hebbende aen elck eenen aeder van water natuerlijck warm, ende bysonder voor verscheyde soorten van sieckten. Dit badt wordt geacht voor een vande schoonste ende ghesontste van gheheel Turckyen.
Wy sagen tot Constantinopel eenen van Granade, die ons seyde dat hy twee ofte dry jaeren in een been lam hadde gheweest, dat hy aldaer achter-een-volgende daghen ghebaeyt hebbende, de ghesontheyt bekommen hadde.
| |
| |
Hebbende twee dagen te Bourse gebleven, ende ghesien al 't ghene seldsaem is, soo keerden wy wederom naer Montagnac, al-waer wy noch 'tschepe gingen op den selven avondt, maer en waeren gheen mijl in zee, daer stont een ongeweerte op met een tegen-windt, 't gene ons dreef van daer wy quamen: wy hadden groote moeyte om uyt het Schip te geraecken, soo seer was de zee ontstelt; het tempeest ende windt bleven twee dagen dueren: gheduerende welcke en deden wy niet anders als ter jacht loopen langhs de zee, al-waer een menighte van Wildt is, het welcke om niet ghejaeght te wesen, hem lichtelijck laet by-kommen. Inden nacht trocken wy naer de drinck-huysen der Turcken, de welcke mits het hunnen vasten was, geduerigh open-stonden: sy verdrijven daer hunnen tijdt met Cavé te drincken, veele guychelryen uyt te rechten: wy waeren daer met soo groote vryheyt als of wy in Christen-rijck gheweest hadden, maer het soude te langh zijn te vertellen de verscheyde ende vermakelijcke bejegeninghen die wy daer hadden.
Naer dat wy daer twee dagen gebleven hadden, begonste den windt een weynigh sijn ongestuymigheyt af te laeten, ende te keeren t'onsen voordeel, 't welck ons dede in-schepen ende vertrecken, al-waer wy al tijdt hadden om zich te berouwen, want nauwelijck waeren wy den Golf uyt, oft wy bevonden den windt straffer, ende de zee meer op-geswollen als te vooren; wy hadden geerne weder-gekeert, maer wy en mochten't niet doen, door dien wy den windt achter hadden; wy saghen dickwils onsen kleynen boot op-ghesmeten, ende dapper hoogh inde locht ghedreven door de golven, daer naer datelijck als in eenen afgrondt, ende half gedeckt met water: wy dachten daer het eynde te wesen van onse Reyse, maer Godt bewaerde ons, want dry uren gheweest zijnde in dit gevaer, wy verhaeckten aen een steen-rotse, al-waer ons Schippers t'allen gelucke ont- | |
| |
moeteden een kleyn strange beschudt vanden punct der rotse, inder-voegen dat wy sonder schip-brake liepen op het zandt.
Wy klommen boven op de steen-rotse, daer wy een kleyn huysken ende Capelle vonden, al-waer dry Caloyers ofte Griecksche Monicken hun woonste hielden, die ons heuschelijck ontfingen, goedt vyer maeckende, dat wy immers wel noodigh hadden, wesende gantsch ende al door-weyckt door de baeren, die meer-maels, geduerende het onweder gesprongen quamen van boven neder het achterste-deel des Schips daer wy gheseten waeren: sy schoncken ons, om wat te verversschen, een weynigh quaeden wijn, broodt, eyers, kaes, ende Geyte-melck, 't welck hunnen gewoonelijcken kost is; wy vernachten daer: De Turcken noemen dese plaetse Borsacq, ende de Griecken het Eylandt van Sinte Pieter, om dat die Kercke toe-ghe-eygent is aenden voornoemden Heylighen.
Des anderen daeghs, schoon het noch seer hart weder was, siende dat wy gheene leeftocht en hadden, wy vertrocken van dat Eylandt, ende deden Permes aen, 't welck een kleyn Gehucht is thien Italiaensche mijlen van daer ghelegen, meest al van Griecken bewoont, ende is gelegen in het half Eylandt van Capidati: wy scheepten daer uyt, ende wierden vande Inwoonders heuschelijck onthaelt, die ons geheel den dagh met spijs ende dranck toefden, al-waer wy des nachts sliepen, hebbende wel een weynigh rusts van noode om ons te herstellen vande groote beroeringe die wy hadden onderstaen in het ongeweer vanden voorleden dagh.
s' Anders-daeghs setten't wy te peerde aen, om de vervallingen te sien van d'oude Stadt van Cyziquen, de welcke vier mijlen van daer zijn, wy dweersden die sonder daer groot oogh-merck op te nemen, die laetende tot het weder-keeren; wy waeren gaen rusten in een Dorp ghenaemt Palorme, dat ontrent een mijle light vande voor- | |
| |
seyde vervallingen: Dese plaetse is bewoont van Griecken ende Armenianen: de Ambassaten tot Constantinopel onderhouden daer bescheelijck eenen man, om daer de voorsieninge van hunne Wijnen te besorgen, die daer groeyen in overvloedigheyt, ende soo goeden koop zijn, als in eenigh ander gheweste vanden Oosten: Ende is een plaets bemerckens weerdigh om de groote menighte van wijnen die daer ontrent op-ghedaen worden, ende de beste vanden geheelen Oosten zijn; 't welcke de Gesanten die tot Constantinopel zijn, al-daer ten dien eynde een man doet onderhouden, om hunne voorraedt wijnen die hun noodigh zijn op te koopen.
Wy en letteden daer niet lanck, soo ter oorsaken dat'er anders niet aenmerckens weerdigh en is, al uyt vreese van het Legher te ontmoeten van d'Elles, gerevolteerden Pacha van den Grooten Heer, gestoort om dat-men hem benomen hadde het Ampt van Blegerbey van het Landt. Sijn gemeyn verblijf is tot Alchester, dry dagh-reysen van Palorme gheleghen.
Met den morgen ginghen wy met moete onse keurigheyt voldoen in het overleggen der vervallingen van Cyziquen, de welcke beginnen op het landt-enghte, hebbende ontrent dry hondert schreden inde breede, van waer men de zee siet op twee syden, sy begrijpen bykans daer van de helft, ende het overighe light in het half Eylandt. Dese Stadt mochte besluyten ontrent de twee mijlen inde ronde: de mueren staender noch den meesten deel geheel, ende gebauwt met groote swarte Marber-steenen sonder moortel: men verkent'er noch de poorten: van binnen ist'er al vervallen, men siet'er veele bogen, stucken van mueren, beelden, ende meer andere diergelijcke saken; de heuvelkens liggender wit af; op de zuydt-syde schijnt'er een Casteel geweest te hebben, 't welck op een kleyn berghsken lagh, van waer het koste gebieden op de rest vande Stadt: 't gene daer noch in't gheheel overschiet zijn veele welfsels, | |
| |
vande welcke eenighe zijn dry hondert schreden inde langhde, ende dertigh inde breede. Daer siet ghy wat'er overgebleven is van die wijdt-beruchte Stadt van Cyziquen, de welcke hier voor-tijdts ghenomen wiert op die van Lacedemonien, door Alcibiades van Athenen, wesende Regeerder Mindarus, die daer het leven liet.
Wy keerden noch dien dagh tot Parrama, ende ontrent den avondt scheepten wy, zeylende inden nacht langhs het Eylandt van Marmora, het welcke ontrent de twintigh mijlen heeft in't bevangh: 't voert desen naem om de menighte van Marber die daer ghevonden wordt: het is seer dorre ende luttel bewoont.
s' Morgens stierden wy voor-by de vervallingen der Stadt Lampsac, daer wy de reviere sagen van Granicquen, de welcke haer aldaer inde zee verliest: d'Ouderlingen vertellen dat Alexander den Grooten daer over swom met sijn peerdt, inden eersten Veldt-slagh die hy uyt-voerde teghen het Heyr van Darius: van daer ontdeckten wy op het vaste Landt de naerbleven van eenen grooten ende hoogen muer, den welcken (seggen die van het Landt) van oudts gedient heeft tot bescherminghe van het Landt ende der Stadt Troyen, tegen sijne vyanden: vande selve plaetse begonsten wy te ontdecken de Stadt Gallipoli: gheheel dese zee wiert van oudts ghenaemt Propontis, streckende tot Constantinopel, ende behelsende ontrent 60. mijlen inde langhde, sy eyndight in een dorp gheheeten Persistasi dry mijlen van Gallipoli, van waer de grensen van Asien ende Europa hun beginnen by-een te voegen, d'een van d'ander zijnde niet meer als ontrent ses mijlen, al-waer de zee verandert van naeme, ende wordt geheeten Hellespont.
By Lampsac was het dat ses duysent Turcken zich inscheepten op de Schepen van Genua, mits gevende twee Sequins voor yder hooft, om overgevoert te worden van Asien in Europa, 't welck het beginsel was dat de Turcken daer voet stelden door de vermaledyde gierigheyt | |
| |
der Genevoisen, ende quamen onder Gallipoli aen, op een plaets die-men jegenwoordigh noemt, de plaets der Weduwen, om dat sy aldaer alle de Mans om-hals brachten, sulcke eene wreetheyt bedrijvende, dat sy de Griecken onmachtigh maeckten om hun te wederstaen, alle hun heyl inde vlucht stellende. Sy maeckten zich dan door de lafhertigheyt der Griecken, meester van Gallipoli, al-waer meer volck toe-ghekomen zijnde, vervolghden sy hunne overwinningen tot Andrinopel toe, 't welcke sy sonder veel wederstandt te hebben, maeckten tot Hooft-stadt van hun Rijck.
Een half mijle eer wy te Gallipoli aen-quamen, wierpen onse Schippers een menighte van broodt in zee, ende deden hun ghebedt: hun de redenen dan af-ghevraeght hebbende, toonden ons een kleyn rondt Capelleken aen het landt op de syde van Europa, daer sy ons seyden twee van hunne Heyligen begraven te wesen, de welcke kinders waeren van eenen Franschen verloochenden Christen, die dees achtinghe bekomen hadden om dies-wille dat sy veele Boecken hadden geschreven raeckende de Mahometaensche Godts-dienst, vande welcke den Mufty, ende Cadis zich dickwils dienen, soo om den Alcoran uyt te leggen, als om het Recht te pleghen.
De Stadt van Gallipoli is gebauwt op het hangen van een berghsken, dat een bevalligh ende schoon aensien veroorsaeckt: sy en is met gheen mueren besloten, d'Inwoonders hun in versekertheyt houdende door de Casteelen ofte Dardanellen, die hun bevryden vande Zee-roovers: den meesten-deel der Inwoonders begheven hun tot pijlen te maken: wy en sagen daer niet anders merckelijckx als negen hollen van seer oude Galleyen, die sy daer bewaeren onder groote welfsels, men seght dat het overblijfsels zijn vanden slagh van Lepante.
't Landt daer rondt-omme is seer vruchtbaer, ende besonderlijck in wijnen, de welcke, mits de menighte, | |
| |
gaen by-naer om niet: de Schepen die wederom naer Christen-rijck keeren, kommen daer gemeenlijck hun behoef haelen: doen wy daer passeerden, was'er een Monick van't Orden van Sinte Franciscus, uyt het Convent van Constainopel, die daer het ampt bediende vanden Consul, om af-te-veerdigen ende de Schepen te helpen die daer aen-kommen: wy herberghden in sijn huys, daer hy redelijck wel gherieft was, ende hadde een Capelleken om Misse te lesen: Wy vertrocken ontrent den avondt, ende niet-tegenstaende dat'er als geenen windt en was, den vloedt die'er was aenwackerde ons soo, dat wy te midder-nacht aende Catseelen quamen, de welcke ontrent de thien mijlen zijn van daer: wy moesten daer ancker worpen, om den dagh te verwachten, ende ons geley-brieven te doen besichtigen.
De Casteelen, de welcke die vanden Westen heeten Dardanellen, ende de Turcken Bogas ende Azar, zijn van Constantinopel gelegen ontrent de 85. mijlen; het gene vanden kant van Asien wiert van oudts gheheeten Abidos, ende dat van Europa Sestos: 'tgene van Asien is van meerder belangh; want alle de Schepen die van Constantinopel wederom keeren zijn gehouden daer dry dagen te blijven, soo om die te besien ende t'ondersoecken of sy geen Slaven wegh-voeren, ofte andere Koopmanschappen van Oorloge, als om te hooren oft'er geen gebodt en komt van Constantinopel, om die op te houden: sijn gelegentheyt is in een effen vlack veldt; 't is wel genoegh versterckt op de maniere van desen tijdt, hebbende nutte cavelyns ofte halve-maenen, ende een kleyne reviere, de welcke besprenght een syde vande gordyne, ende vande gracht, de reste is omringht van een groot Ghehucht.
Het Casteel, dat op't gheweste staet van Europa, is gelegen aenden voet van eenen bergh die't geheel ghebiedt, ende omringht met eenen muer vol ronde ende viercantige Torens alle op d'oude wijse: dese twee Ca- | |
| |
steelen bewaeren den door-gangh vande Zee, de welcke op dese kant maer een weynigh meer en heeft, als een half mijle inde breede; daer staen in't gene van Asien, 60. metaele stucken, ende 50. in dat van Europa, de welcke al water-pas schieten: dese gheschutten en zijn niet al recht ghekeert, van vreese dat die van het een Casteel 't ander souden hinderen. 'T is onmogelijck dat een Schip sal konnen voor-by vaeren teghen hunnen danck, sonder in grondt gheschoten te worden: dese gheschutten voeren den meesten-deel 140. ende 150. pondt gewichte, daer zijn in elck een van dese Casteelen twee dobbel Serpentynen, de welcke van een onmatelijcke grootte zijn: men versekerde ons dat sy steenklooten droegen 900. pondt gewichte, ende dat'er 150. pondt poeyer behoefde om die te laden: sy houden daer inden nacht neerstigh wacht, ende de Gheschut-meesters zijn altijdt veerdigh, in-ghevalle dat'er een Schip pooghde voor-by te vaeren, sy hebben gemeenlijck een streke lay-poeder 't welcke somtijdts vyfthien stucken doet af-branden met een keer.
Den dagh op-gestaen zijnde, ende gesonden hebbende een van onse Janitsers met onse geley-brieven tot den Bevel-hebber, men liet ons toe voet aen landt te stellen, ende mits een kleyne schenck die wy deden en wierden wy niet onthaelt met de moeyelijckheyt van daer dry dagen te blijven, maer wy hadden de voeten los om te vertrecken naer ons geliefte. Nu dan ghelijck het weder ons mede wilde, wy en blevender maer twee uren, soo om de plaetse te besichtegen, als oock om eenigen nootdruft in-te-nemen: wy bleven zeylen in dese nauwte van oudts genaemt Hellespont, ontrent de dry uren, daer de kusten van Asien ende Europa hun begosten t'ontdecken, ende te maecken een volle zee: ter opsicht van dees enghte verandert sy daer oock van naem ende wordt geheeten Archipelago: wy stelden ons aen boordt op de syde van Asien, aen 't Hooft der Ianitsers,
| |
| |
't welck van oudts gheseyt wiert Promontorium van Sigeen, al-waer men begint te sien de verdervinghen der oude Stadt van Troyen: de Reviere Schamander ofte Xantus, gheseyt vande Turcken Mendres, stort haer inde Zee langhs dit Hooft, sy was tamelijck als-dan vol water, dat ons middel verleende om in te zeylen: Sy vertelden ons dat sy inde Somer gemeenelijck drooge light: wy stelden daer voet aen landt, ende wandelden ontrent een half ure langhs haeren Oever: wy vonden daer stucken van menighte beelden ende pilaeren van Marber: en toonde-men ons daer van dry mijlen voorder in het landt een Bergh al bekleedt met boomen, die heden noch geheeten wordt den Bergh Ida, aenden voet vanden selven neemt de Reviere Schamander haeren oorspronck; in't selve geweste (versieren de Poëten) wiert gestreken het oordeel van Paris met de dry Goddinnen.
Wy klommen op het Promontorium van Sigeen, al-waer noch overblijven seer oude mueren, ende eenighe oude vaten van Marber, als tomben die-men houdt te wesen vande vervallinghen der oude Stadt van Troyen: dichte daer aen is'er een groot Dorp, bewoont van meer als twee hondert Griecksche huyshoudens, het ghene noch ter tijdt geheeten wordt Troyas: den dagh die ons daer begonst te ontbreken, jaeghde ons t'schepe-waert, ende dede ons den wegh kiesen naer Tenedos, om daer den nacht over te brenghen.
Dit Eylandt en is maer twee mijlen van daer; 't was achter het selve dat het Zee-Heyr der Griecken zich verberghde om de stadt van Troyen te verschalcken, die hun tegenstandt heeft geboden den tijdt van thien jaeren; het is kleen, hebbende maer ontrent de thien mijlen in't bevangh: de grondt is dorre ende geensins nut of eyghen voor de granen, want de berghen zijn schier al steenachtigh; niet-te-min en laet daer niet te groeyen een overvloedigheyt van Wijn, ende in-sonderlinghe Muscatel, die'er smaeckelijcker valt als in eenigh ander | |
| |
gheweste vanden Oosten: d'Engelschen stierender gemeenelijck alle jaeren een Schip om dat te bevrachten met dese wijnen, die'er niet dier en zijn: daer is een valleye op de syde van't gehucht, siende naer den Zuyden, daer menighte seer uyt-nemende ende veelderhande meloenen groeyen: daer zijnder geluwe soo van buyten als van binnen, die-men weet te bewaeren al den tijdt vanden Somer.
Daer is een groot gehucht langhs de zee siende na den Oosten, het welck bewaert wordt door een Casteel ghebauwt langhs de zee op de maniere van dry-hoeck, omringht met een steene-muer vanden ouden tijdt, op-getrocken met eenige torens, voorsien met seven ofte acht stucken geschuts. Dese plaetse dient alleenlijck om d'Inwoonders te beschermen vande Zee-roovers, zijnde niet sterck genoegh om meerder tegen-weir te bieden: wy sliepen daer dien nacht ten huyse van een Jode, ende s'ander-daeghs met het kriecken vanden dage gingen wy t'schepe om op een nieuw te gaen sien de verdervingen vande oude Stadt van Troyen; wy deden ons stellen aen Landt dry mylen leeger als daer wy daeghs te vooren hadden geweest, al-waer ons aengedient wiert dat'er meer vervallingen waeren.
Wy hadden't geweldigh snaps om onsen boot aenden Oever te krygen, mits de zee daer geheel vol stucken van Marber ruinen was, ende wy en kosten soo wel niet aenkommen, oft wy moesten in zee gaen wel twee hondert schreeden, in't water tot de knien toe.
Wy quamen effen op een plaetse, daer voormaels eenen haven scheen geweest te hebben, daer een Inbocht seer diep was streckende in't landt, al-waer overal rondt-om veel schoone pilaeren lagen, zijnde eenige van 30. ende 35. voeten lanck ende gelijck-maetigh dick: wy sagen daer oock eenige groote marber-tafels, daer eenige cyffer-letters schenen op gestaen te hebben, maer soo versleten dat-men die niet meer en konde | |
| |
kennen: wy klommen een heuvelken op, van waer al dat wy kosten ontdecken, bedeckt was met vervallingen: wy gingen wel twee mijlen voorder in het Landt, ontmoetende veel steeck-bogen, wandel-plaetsen, stucken van mueren, ende onder andere een helft van een vervallen Kerck', de welcke scheen groot en schoon geweest te hebben: daer naer sagen wy een sprinck-ader van natuerlijck warm water: ende aende verdervingen die wy daer naer sagen, kosten wy lichtelijck oordeelen, daer een schoon badt geweest te zijn: wy vonden daer oock een menighte van Marber-beelden, sommige geheel en ander half geschonden: wy wandelden al den dagh onder dese vervallingen, sonder te letten dat het avondt wiert; soo groot vermaeck schepten wy in't aenmercken deser schoone oudtheden: dese gedachten bekommerden soo onsen gheest, dat'er niet een op het weder-keeren en dacht, inder-voeghen dat een nacht ons t'seffens overviel, zijnde wel twee mylen vande zee, daerom wierden wy genootsaeckt eenen boom te soecken, om daer onder den nacht over-te-brenghen, die meer voor-by liep met overdencken vanden vremden omloop des werelts, als met slaepen.
Den dagh aen-ghekomen zijnde, namen wy den wegh wederom naer de zee, altijdt bejegende eenige oudtheyt, de welcke onse keurigheyt voldede; dicht aende zee sagen wy een Kerck', rondt gesticht, die veel jongher scheen als d'ander vervallingen: men las daer noch onder veel op-schriften seer versleten, Antonio Principi, 't welck ons dede oordeelen, dat die daer gesticht hadde gheweest door de Romeynen, ter eeren van eenighe overwinninge ofte diergelijcke saecke: eyndelinge wel vernoeght zijnde van dese schoone oudtheden, wy ginghen wederom t'schepe, blijvende seer verwondert vande menighte verdervinghen die wy daer gesien hadden, al-hoe-wel dat'er noch daghelijckx twee Galleyen van Constantinopel gaen en kommen om steen te haelen.
| |
| |
Sultan Achmet heeft daer genomen alle het marber ende alle de pilaeren, met de welcke hy sijn Mosquée gebauwt heeft, wesende de meeste van Constantinopel,
De Turcken die gheen kennisse en hebben vande voor-gaende gheschiedenissen, noemen dit Esquy Stambol, 't welck te seggen is, Oudt Constantinopel: men versekerde ons dat-men vyf ofte ses mijlen voorder in het landt noch meer vervallingen vondt, dan aende zee, ende dat de werck-lieden daghelijckx met hun ploeghyser ontgraven de schoonste beelden vande werelt. Het landt van dese oude Stadt van Troyen was alsoo vruchtbaer als vermaeckelijck, 't is verdeelt door heuvelkens, de welcke niet-tegenstaende sy vol steenen zijn, en laeten daerom de nutheyt der aerde niet te betoonen, voorts-brengende menighte boomen, onder andere Eycken, waer de Galnote aen groeyt: 't ghene langhs de zee light is hooge ende verheven, daer men 't ghesicht der zee seer bevalligh geniet, ende van veel Eylanden vanden Archipelago.
Laetende de kust van Troyen, ende den wegh nemende van Metelin, de locht helder wesende, verleende ons de middel om het Eylandt van Stalimene te verkennen, nu geheeten Lemnos, ende van d'oude Griecken gherekent voor het Vader-landt van Vulcanus, den welcken sy daer aenbeden hebben voor eenen Godt, al-hoe-wel hy maer eenen aermen Smit en is gheweest, die de Griecken alder-eerst het yser-ghebruyck heeft gheleert. Dit Eylandt begrijpt ontrent de 30. mijlen inde ronde; 't is het vruchtbaerighste in wijnen, graenen, ende alderhande slagh van Ooft: men vindt'er de Gezegelde aerde, seer nut teghen den bloedt-loop, besmettende sieckte ende vergif. De Griecken gaen alle jaer (vergeselschapt van alle hunne Monicken) den 6. van Ougst, Ommeganghsche-wyse naer den voet van eenen bergh geheeten Vulcan, al-waer een ader is vande voorseyde aerde, die alle jaeren vol wordt.
| |
| |
Wy verkenden oock den bergh Atos, vande Griecken geheeten Agion Oros, dat te seggen is, Heylighen Bergh: ghelegen in het vaste Landt op de syde van Europa, ende loopt inde zee inder maniere van een half Eylandt: het is seer inder maniere van een half Eylandt: het is seer ghesont, vermakelijck, ende aenghenaem al-daer te woonen: is al bewoont door de Caloyers, ofte Griecksche monicken, die het daer meer op een werckelijck leven houden als op een aenschouwende: sy zijn in ghetal wel van thien duysent, gedeylt in 22. Kloosters; veele woonender op den bergh, ghelijck in Landt-huysen, daer sy het landt bauwen, ende en kommen naer hun Kloosters niet dan op Sondagen en Heyligh-daghen, al-waer men hun behoef toe-schickt om het overigh van de weke by te leven: sy en eten nimmermeer vleesch, ende voeden hun met kruyden, 't en zy somwijlen dat sy wat soute visch eten. De Turcken (mits de schattinghe die sy betaelen) laeten hun in groote vryheyt leven, ja selve laeten hun toe in hunne Kloosters (die langhs de zee liggen) te hebben eenige stucken gheschuts, om hun te beschermen teghen de Zee-roovers: alle de Reysers worden daer geherberght ende onthaelt den tijdt van dry dagen: ende in-dien het geviel dat'er eenigen Turck gevangen wierde vande Christenen, die op buyt uyt zijn, dese monicken zijn schuldigh hem te lossen ende vrydom te besorghen.
Voorts gelijck wy geduerende dien dagh stil-weder hadden, soo en kosten wy niet voorderen als met de riemen, waer door wy seer laet aen het Eylandt van Metelin aen-quamen: wy wierpen ancker wel dry mijlen leegher als de Stadt, ende bleven het overigh vanden nacht op het zandt slaepen: met den dageraet ginghen wy t'scheep, ende ontrent den acht uren s'morgens quamen wy onder het Kasteel, daer wy op een nieuw voet aen landt stelden.
Het Eylandt van Metelin behelst ontrent 87. mijlen | |
| |
inde ronde: wiert eertijdts genaemt Lesbos, maer nu is het genoemt met den naem der Stadt Metelin, die gelegen is in het uytterste van het Eylandt, siende naer den Noorden: het heeft recht voor zich AEolia, een Landtschap van Asien, met twee kleyne havens, de welcke met de zee van een kleyn heuvelken een kleyn half Eylandt maecken, op het welck een Casteel gebauwt is, tot bescherminge vande twee havens ende de Stadt, de welcke om haere ghelegentheyt wille maer alleenelijck bemerckens weerdigh en is, zijnde door de selve van alle kanten ghesloten.
Gheheel het Eylandt metelin, gelijck oock de Stadt, is by de Griecken ende Turcken bewoont, maer daer zijn ghelijck in alle andere Eylanden vanden Archipelagus, wel ses-mael meer Griecken als Turcken. Daer en is in het overigh van het Eylandt niet weerdighs om sien, als een schoon Klooster, al-waer ghemeynelijck ontrent 600. Caloyers, ofte Griecksche monicken woonen: voorts het Landt is dorre, bequamer zijnde voor den Wijn als voor de Terwe, want het is seer bergh-en steen-achtigh: men vindt'er een menighte van peerden, die uytter-maten kleyn zij, niet-te-min sterck, ende hebben de voeten soo vast, dat sy met hunne mannen draven door de rotsen ende dorre plaetsen, oock soo rechte, dat de geyten moeyte genoegh hebben om te passeren: wy en kosten ons niet ten volle verwonderen van dese kleyne ghedierten sulck eenen vlytigen ende sekeren ganck te hebben, dragende hun meesters, wiens voeten schier sleypten op der aerde.
Wy bleven daer het overigh vanden dagh over-al wandelde, ende vertrocken ontrent den avondt naer Smyrna toe, 130; Italiaensche mijlen van Metelin af-ghelegen: maer nauwelijckx hadden wy ses mijlen gezeylt, ofte daer stondt eenen contrarien windt op, die ons dede ancker werpen op eene reede van het Eylandt, al-waer wy tot den avondt verbleven, den windt als-doen keerende, | |
| |
met den welcken wy bezeylden den laesten punct van het Eylandt, voor den welcken eenen Inbocht is, op het eynde van welcken hier voormaels de Steden van Sepkis, ende Antander waeren, al-waer AEneas naer het in-nemen van Troyen t'scheep gingh.
Achter desen punct is noch eenen anderen kleynen Inbocht met een kleyn Eylandt daer-aen ghelegen, al-waer de Zee-roovers uyt-loopende zich gewoon zijn te vertrecken.
Van hier tot den eersten punct vanden Inbocht van Smyrna is het 40. Italiaensche mijlen, de welcke wy des nachts over-zeylden, laetende aen onse slincke handt in AEolia den Inbocht ofte Golf van nieuw Fogia, ende dien van het oude Fogia.
Den Inbocht ende Stadt van Fogia, zijn gelegen in een der Landtschappen AEolia genoemt. De Galleyen van Maltha naemen dese Stadt eens in, maer naer dien hebben de Inwoonders daer een storm-kat gemaeckt, de welcke eenen stryck-hoeck maeckt voor den muer aenden zee-kant gheleghen: sy is teenemael bewoont vande Turcken, die groote vry-buyters ende meest al Zee-roovers zijn, reden waerom dat wy bleven het overigh vanden nacht in onse sloep, seer vermoeyt door de zee, de welcke seer ontstelt was.
Met het op-kommen vanden dagh vonden wy ons inden inganck vanden Inbocht van Smyrna, den welcke al-hier 10. à 12. Italiaensche mijlen breedt is, al-waer ons den windt ontvallende, wy met de riemen voors-voeren tot op 15. mijlen naer Smyrna, van-waer eene kleyne koelte op-staende, ons daer in twee uren bracht. Wy bleven daer dese tweede-mael dry dagen, om tijdt te gheven aende ghene daer niet geweest hadden, te sien wat daer keurigh was.
Een half mijl van daer ginghen wy de Revier Melas sien, op de welcke Homerus geboren wiert, ende al-waer hy gheleert heeft. Wy vernaemen daer eene seldsaeme | |
| |
saeck, te weten: dat de witte Vygen niet rijpen en konden, 't en zy men aende tacken vanden boom seker basterde Vygen vast maeckt, uyt de welcke kleyne wormkens voorts-komen, de welcke dese Vygen door-stekende die doen rijpen: 't welck niet licht om ghelooven waer, in-dien de daghelijckxsche ondervindinge sulckx niet en bewees.
Wy vertrocken van Smyrna den 5. Mey met den dageraet, op een Schip voerende 18. riemen, 't welck sy Sombegor noemen, ende lanck en smal zijnde, seer licht voorts-vaert. Wy hadden den windt seer voordeeligh tot den thien uren, den welcken ontbrekende, wy ghebruyckten tot den 2. uren ons riemen, als-wanneer Iambat, eenen sekeren windt die gemeynelijck in alle de Inbochten te vinden is, tamelijck sterck rees, 't welck ons dede ancker werpen achter een kleyn Eylandt 70. Italiaensche mijlen van Smyrna af-ghelegen.
Ontrent den avondt den windt gevallen zijnde, wy lichteden het ancker, ende ontrent 10. à 12. mijlen met de riemen voorts-ghevaeren zijnde, wy bleven op eene reede ligghen, boven een hooft, 't welck de Turcken noemen Caraburnes, dat is, 't swart Hooft, om dat het seer schroomelijck ende ghevaerlijck is.
Met den dagh vaerden wy over een enghte tusschen het vaste landt ende het Eylandt van Chio, inde welcke vier ofte vyf verlaeten Eylanden ligghen, die men de Schapen-Eylanden noemt, ofte de Espalmaduras, die voor-by zijnde, wy vaerden langhst de kust van Chio, ende quamen inde haven vande Stadt aldus oock genoemt.
Het Eylandt van Chio een vande aengenaemste vanden Archipelago, heeft ontrent 30. mijlen in bevangh; 't is van het vaste landt des Landtschap van Yonien ontrent de ses mijlen af-gelegen: sijn breede is vanden Zuyden tot den Noorden, daer en is maer een goede haven, gheseyt Porto Dolfin, de welcke is treckende naer den Noorden, dry mijlen leeger als de Stadt: het landt is | |
| |
bergh-achtigh ende dorre, maer de dalen, ende in-sonderlinge die langhs de zee liggen, zijn seer vruchtbaer, ende al vol schoone hoven.
d'Ouderlinghen vertellen dat den naem van Chio aen dit Eylandt overgebleven is van een Goddinne, de welcke om haere wittigheyt genaemt wiert Cheoice, dat is, Snee, ende 't schynt dat de vrauwen tot nu toe ghe-erft hebben de schoonheyt ende wittigheyt van dese Goddinne, want sy hebben den meesten-deel de schoonste ende levendighste verwe die-men soude moghen sien, ende de trecken des aensichts soo teer, dat-men niet uyt-nemender en kan aenschouwen: de wooninghe al-daer is de aenghenaemst van heel Turckyen, soo om de ghesontheyt des lochts, schoonheyt der hoven, als om de heusheyt ende beleeftheyt der Griecken die daer woonen: wy bleven daer acht daghen langh stil om te ghenieten een soo vermakelijcke plaets, ende een soo soete locht; den Consul der Françoisen gheboortigh van het Landt, ende van het oudt ende Doorluchtigh Huys van Iustiniani, wesende van te vooren verwittight van onse komst, dede ons daer datelijck een verblijf-huys toe-bereyden.
De Turcken noemen dit Eylandt Saques Ada, dat te seggen is, het Eylandt van Mastic, 't ghene daer groeyt in overvloedigheyt, sonder dat het ghevonden wordt in eenigh ander gheweste als daer: daer en is maer een deel van het Eylandt daer het kan gequeeckt worden, want sy hebben dat dickwils gepooght te planten op ander syden, maer was verloren aerbeyt: het groeyt in het ghewest van 't Eylandt dat naer den Zuyden siet ende naer den Oosten, al-waer kleyne boomkens zijn die het loof hebben seer gelijck aen den Lentiscus-boom, inde welcke sy een kleyn sneken gheven inde maenden van Julius ende Augustus, daer kleyne witte traenen af-druypen, het welck den Mastic is: de Turcken dragender goede sorghe voor, ende niet eenen Grieck en | |
| |
souder derfven van nemen, jae selve in sijn huys niet hebben op de verbeurt van sijn leven, 't en zy met geheele kaskens: sy doender ghemeenlijck op 250. kisten s'jaers, wegende yder 50. pondt, die verkocht worden 90. Realen van achten de kiste, ten profijt vanden Grooten Heer, den welcken vyf of ses kisten bewaert voor het gebruyck van sijnen Serrail, dat gemeenlijck mengende in het broodt, 't welck sy ghesont ende nut achten voor de mage. Daer groeyt oock eene menighte van Termentyn, die geacht wordt den besten vande werelt: sy is seer wit, ende en is niet quaedt van smaeck, nochte en veroorsaeckt gheen ontstellinge inde ghene diese in-nemen.
De Stadt Chio is verdeelt in Gehucht ende Kasteel; het leste behelst 1500. treden in sijn bevangh, is gheplaetst langhs den haven, hebbende geen ander versterckinge al eenen muer, stryck-hoeckigh met vier torens, ende omringht met eenen wal-ganck, ende een gracht half vol water: op de syde vande haven light'er een spoor-werck met eenige stucken gheschut tot versekringe der Schepen. De Stadt is tamelijck schoon voor Turckyen, ende de huysen gesticht op de Italiaensche manier: oock zijn sy ghebauwt gheweest door Genuoisen, die'er langhen tijdt Heeren van zijn gheweest: die naer het in-nemen van onderstandt om de Turcken te wedertsaen, sonden schattingen aenden Grooten Heer, diese ontfingh onder sijn bescherminge, mits vyf duysent Sequins s'jaers.
Het wiert als-dan geregeert door die van het Huys van Iustianini, die dat hielden door verpandinghe der Genuoisen, de welcke te kort ghebleven hebbende dry jaeren vervolgens van schattinge na Constantinopel te senden, Sultan Selim Keyser der Turcken in't jaer 1566. sijn Zee-legher derwaerts sondt, bestaende in 70. Galleyen, ende naer dat hy hadde doen op-brengen d'achterstellingen der schattinghe, nam af de Regeeringe aen- | |
| |
de Iustinianen, ende stelder een Turckisch Opper-hooft, den welcken leefde met d'Inwoonders sonder mis-verstandt van weder-syden, hun toe-laetende alderhande vryheyt, als koop-handel te dryven in het Christenrijck, selve met de vyanden vanden Grooten Heer, oock boven-dien, in het Casteel ende in de haven te planten het teecken des Cruys, ende meer andere sonderlinghe vryheden; men ghist dat dese veranderinge van Regeeringe versocht wiert door d'Inwoonders, de welcke niet langer konnende verdragen de dwingelandige regeeringhe des gheslachts Iustiniani, sonden af-vragen tot Constantinopel eenen Turckschen Bevel-hebber, waer mede sy sich wel bevonden tot het 1595. doen de Galleyen vanden Grooten Hertogh van Toscanen, onder het ghebiedt vanden Virginio Vrsini, eenen aenslagh op het Casteel deden ende 't selve overweldighden, doch een groot ongheweerte dat schielijck op-rees, dwongh de Galleyen uyt de haven te vertrecken, ende om meer versekert te wesen moesten hun in zee houden, latende het Casteel beset met 150. Soldaten, 't welck s'anderen-daeghs weer-genomen wiert, ende alle de Soldaten aen stucken ghehackt, waer van de hoofden noch uyt-steken langhs de veste die na de zee siet. De Turcken geloofden dat de Christenen desen aenslagh op-gherockt hadden, 't welck de reden was, dat de Christenen uyt het Casteel ghejaeght wierden, daer den Grooten Heer goede besettinghe toe-stondt. De Turcken zijnder naderhandt soo vermenighvuldight, dat van dry oft vier hondert die sy waeren, nu wel ses of seven duyst zijn, behalven negen of thien Galleyen, die ghemeenlijck liggen inde haven, waer-van de Soldaten d'Inwoonders dapper ontrieven: men heeft'er oock de schattinge, die sy heeten Carace, op-ghestelt, dat is, dat elck mannelijck kindt, 12. jaeren oudt gheworden zijnde, moet betaelen dry stucken van achten, 't welck aenden Grooten Heer in-brenght 25. duysent Realen van achten s'jaers.
| |
| |
Het Gehucht daer de Christenen tegenwoordigh woonen is onder het Casteel, veel grooter als dat, maer noch straeten, noch huysen en zijn soo schoon niet, mits het maer en diende tot een voor-Stadt ten tijde de Christenen meester waeren van het Casteel, het ghene sy daer hielden voor de Stadt.
Men teldt in dit Eylandt 38. Dorpen, ende ontrent de 60. duysent zielen, waer af dat'er wel 50. duysent zijn die de Griecksche Kercke volgen, seven duysent Turcken, ende dry duysent Catholijcken, de welcke daer leven in groote vryheyt de Religie belangende, want sy daer eenen Latynschen Bisschop hebben, veele Kercken ende Kloosters om den Goddelijcken Dienst te plegen; de Jesuiten hebben daer een groot Klooster wel gebauwt, ende een redelijcke schoone Kercke, zijn wel twintigh sterck al geboortigh van het Landt, die naer hun gewoonte de Griecksche Jonckheyt daer onder-wijsen, ende stellender veele op den wegh der waerachtige Religie: de Carmelyten ghebruycken daer oock een tamelijck schoone Kercke ende Klooster; sy begheven hun oock om de Kinderen te leeren, ende treckender veele uyt de gemeyne ketterye vande Griecken: de Capucynen hebben een kleen Klooster ende Capelle boven de Stadt op het hellen vanden bergh, in een plaetse t'eenemael een saem, genoegelijck, ende van seer schoon gesichte. Voorts alle de Oeffeninghen vande Catholijcke Religie worden daer gheplogen met de selve vryheyt als in het Christenrijck, ende dragen dickwils achter straeten het Hooghweerdigh Heyligh Sacrament in Omme-gangen, sonder dat de Turcken eenighe verergenisse gheven.
Hebbende vier dagen ghebleven in het gehucht van Chio, wy ginghen even soo langh in een Veldthuys vermeyden, genaemt Crina, toe-behoorende aen eene van het gheslachte der Iustiniani, ende ghesticht door een Cardinael van't selve Huys: derwaerts trecken- | |
| |
de, wy gingen door een Klooster van Griecksche monicken, ghebauwt op het spits van eenen bergh, van waer het oogh ontdeckte de reste van het Eylandt, de Zee, ende meer andere kleyne Eylanden, 't ghene daer een bevalligh ende lieffelijck uyt-sien veroorsaeckt: daer woonen gemeenelijck hondert Caloyers; sy toonden ons in hun Kercke met groot gewagh een stuck houts, besleghen in een silver-verguldt Crucifix, 't welck sy versekerden te wesen van het waerachtigh Cruys ons Heeren: geheel de Kerck' is met Schildereyen vervult, die te kennen gheven de wonder-daeden die daer gheschiedt zijn.
Wy brochten vier dagen over in dit schoon huys van Crina, het welck seer treffelijck onderhouden wordt, ende gebauwt is op d'Italiaensche maniere met schoone hoven ende bosschen van Oraigne- ende Cytroen-boomen; wy kregen daer alle de vernoeginge die-men soude konnen wenschen, in een huys t'eenemael genoegelijck, daer overvloedigheyt van leeftochten, ende in-sonder-linge van vruchten ende Ooft-kruyden waeren; de wijn die daer groeyt (hoe-wel seer hoogh van coleur) laet daerom niet goet te wesen: men toonde ons daer by een Dorp geheeten Cardemilla, al-waer veele vervallingen over-bleven zijn, de welcke die van't Landt noemen de Scholen van Homerus, ende begheeren dat desen Poët daer op ander tijden gheleert heeft.
De Huys-lieden van dat ghewest onderhouden Veldt-hoenen, ende sendense alle daegh nae de velden, die soo gewennende op een fluytjen, dat niet-tegenstaende sy somtijden 7. à 8. duysent t'samen zijn, ende van verscheyde meesters, en lieten dat daerom niet te verstaen, ende hun wegh te maecken om hem te volgen die hun leydt weyden; dese Veldt-hoenen (al-hoe-wel sy ghelijck zijn aen d'onse) verschillen nochtans inden sangh, 't gene seldsaem is, want gheen ander vogel, niet-tegen-staende sy vremt is, en verschilt in sangh van sijn geslachte.
| |
| |
Daer light een Dorp op de Noordt-syde van 't Eylandt, al-waer voormaels een redelijcke groote Stadt was: de vrauwen zijn daer in ghewaet al op een besonder maniere; sy dragen al groote swarte tabbaerts, het hayr hanght hun ontachtsaemlijck tot op de schouders, aen den hals hanght'er een silveren schildt, al-waer te midden een sweerdt uyt ghebeeldt wordt: aen d'ooren hangen eenighe pendanten, ghemaeckt op de maniere van een boge; dese teeckens gheven getuygenisse van hunne manhaftigheyt, want hunne mans eens gevangen wesende in eenen slagh, de vrauwen namen de wapenen in d'handt, ende wonnen wederom kloeckmoedelijck t'ghene hunne mannen laf hertigh verloren hadden, tot getuyge van dien dragen sy dese eereteeckenen: wy hebbender van dese gesien, ende voor de waerheyt, aen hun ghelaet kent-men dat'er iet kloeckmoediger ende groothertiger in hunnen boesem woont, als inde ander.
Wy vertrocken van Chio den 13. Mey met een kleyne Galliotte van negen bancken, dat wy huerden om ons te dienen gheduerende onse reyse ter zee: de haven verlaetende, sagen wy voor ons 't Eylandt Icarien, van het welcke dese zee sijnen naem heeft: de Poëten versieren dat het in dese waters geweest is dat Icarus, sone van Dedalus, viel: naderhandt heeft dese zee den naem ghedregen van Icarien.
Wy hadden den windt soo snel, dat wy in korten tijdt dese zee over-zeylden, ende geraeckten inden Golf van Ephesien, ende vaerden langhs het Eylandt Samos: wy quamen inden nacht te Coucadacy aen, 't welcke die vanden Westen noemen Nieuwe Haven, om reden dat dese plaetse t'zedert luttel begaen is gheweest. Daer is een kleyn Eylandeken aen 't stranghe, al-waer de Schepen schuylen, ende dient voor haven: daer wordt grooten koop-handel gedreven in Was, Wolle, Cattoen, ende naementlijck in Graen, want niet-tegenstaende het ver- | |
| |
boden is dat te lichten uyt eenigh geweste van Turckyen, nochtans, gelijck dese plaetse besyden s'weeghs is, soo laedmer alle jaeren eene groote menighte.
Wy stelden daer voet aen Landt, ende namen ons verblijf de reste vanden nacht in een groot Caravansara, dat langhs de zee light. Den Grooten Heer hadde dese plaetse gegeven aenden Camiacan van Constantinopel, die sijn Suster getrauwt hadde, de welcke hy hadde doen omringen met hooghe mueren, ende een nieuwe Stadt ghemaeckt: maer desen Pacha geworght zijnde; soo namse den Grooten Heer naderhandt, ende hadde doen stichten een Tol-huys, dat verpacht wiert acht duysent Realen van achte s'jaers; daer woont eenen Grieck, de welcke dient voor Consul, ende gerieft alle de Schepen die'er aenkommen van het Christenrijck: wy bleven eenen geheelen dagh in sijn huys, soo om die plaetse te sien, als om aen onse Janitsers tijdt te gheven, ten eynde sy ons souden peerden ter handt doen, om s'anderdaeghs de vervallingen der oude Stadt van Ephesien te gaen sien, de welcke vijf mijlen van daer zijn.
Wy vertrocken met het luymen vanden dage, ende gaende over de heuvelkens by de zee, soo saghen wy veel vervallingen, ende onder andere die van een groot water-gheley, dat voormaels diende om het water te brenghen inde Stadt van Ephesien: te midden vanden wegh ende daer de zee seer naer-speelt, passeerden wy een groot dal t'eenemael broeckachtigh, 't welck (soo sy ons seyden) eertijdts gedient heeft tot haven aen de voorseyde Stadt, die seer schoon moeste geweest hebben, geheel omringht zijnde met geberghten, hebbende maer eene seer nauwe enghte, de welcke loop tot inde zee toe.
Hebbende dese diepten gekruyst, soo quamen wy in een schoon effen pleyn, streckende tot aende Stadt toe, begrijpende wel dry mijlen inde langhde, ende even veel inde breede: te midden loopt'er een vaerbaer re- | |
| |
vier door: op het hangen vande bergen, de welcke dit veldt af-tuynen, sagen wy veel speloncken ende gelijck kleyne vertreck-plaetskens gesneden in de rotse, die wy oordeelen hier voor-tijdts ghedient te hebben voor Kerk-hoven ende graven.
Komende ter plaetse al-waer voormaels gestaen heeft dese soo vermaerde ende wijdt-beroemde Stadt van Ephesien, en dagen wy daer niet anders als hoopen ende bergen van vervallingen: wy waeren ter plaetse, al-waer op ander tijden ghebauwt was dien vermaerden Tempel, Diana toe-gh-eygent, die om sijn treffelijckheyt geacht wiert een onder de seven Wonders des werelts. Van alle dese wonderlijcke gebauwsels en schiet'er niet anders over als eenige stucken van mueren, ende een groot verwelft portael: om-hooghe siet-men daer noch dry tafels van marber, inde welcke veel beelden vertoont worden, maer wy en konden het bediedt daer van niet verstaen.
De gheleghenheyt van desen Tempel was over-schoon, zijnde op een heuvelken naer den Zuyden uyt-siende naer het pleyn 't welck zich versterckt tot de zee, ende vanden Oosten naer een schoon dal in't midden van welcke een groot water-gheley gemaeckt is, noch in sijn geheel overigh: dichte daer aen is'er een aerdt-kuyl, daer (gelijck die van het landt seggen te hebben door overleveringe) dat de Seven Slapers verborgen waeren, geduerende de vervolginge der Christenen: op de Noort-syde op 't hooghste van eenen bergh staet'er een groot Kasteel, omringht met stercke mueren, dat noch in sijn geheel blijft, doch onbewoont.
Op de Zuydt-syde gingen wy sien de vervallingen van een grooten Tempel, waer van de helft noch overeynde staet, die (soo de Griecken ons vertelden) toe-ghe-eygent is gheweest aenden H.Ioannes Evangelist, de welcke daer langen tijdt ghewoont heeft: wy trocken daer in eenen onder-aerdschen kuyl door een neder- | |
| |
gangh van 36. trappen, ons allegader voor-siende van deyl-hout stucken inde handt al brandende, die ons dienden voor fackels in dese grove duysternisse: wy gingen daer door veele kleyne ganghen ende omme-keeren, daer seer dickwils op de buyck moeste gekropen worden om door te komen: wy bleven daer wel een ure keerende van d'een syde naer d'ander, sonder dat wy immermeer kosten bemercken waer toe dese plaetse gedient hadde 't en waere tot graven: in-dien ons licht hadde komen uyt te gaen, noyt hadden wy konnen daer uyt geraecken, soo om de menighte van ommekeeren ende gangen die daer waeren, als om de groote duysternisse. Dichte daer by inden bergh is'er een natuerlijcke groote ende schoone eensaeme speloncke: de Griecken van het Landt hebbender besonder devotie, ende seggen dat sy ghedient heeft tot de woonste vanden H.Ioannes: eenighe twee hondert schreden van daer light'er teghen d'aerde onder de vervallingen een groot steenen-becken van 13. voeten inden omvangh, in het welcke (seyden ons de Griecken) den H.Ioannes ghewoon was te doopen: de Griecken van 20. mijlen in't ronde komen daer alle jaeren tegen den Feest-dagh vanden selven Heyligen omme-ganghsche-wijse, doende daer den H.Dienst der Misse, sy dragen groote eerbiedigheyt tot dit becken: sieck wesende, nemen een weynigh van desen steen, het welck in hunnen dranck mengende, seggen hunne ghesontheyt te bekomen.
De Stadt Ephesien en heeft niet meer geweten de ongestadigheyt der Fortuyn te ontgaen, als d'ander dingen vanden gantschen aerds-bodem: sy wordt geheeten by de Turcken Hayouselouc, ende en is niet anders als eenen hoop van steenen ende van gruys, een graf van haer selven, dienende tot eeen schuyl-plaetse voor de roovers ende moorders, de welcke niet te vreden zijnde met hun gebuers te plunderen, stelen ende snijden malkanderen alle dagh de keel af, levende als in een verlaeten | |
| |
plaets, sonder recht ende regel: daer schiet noch in sijn geheel over een groote ende schoone Mosquée, de welcke noch begaen, noch onderhouden werdende, begint te vervallen: onder verscheyde vervallingen erkenden wy meer dan vijftigh ghestichten die ghedient hadden tot badt-stoven, waer door men lichtelijck gissen kan hoe seer bevolckt, ende hoe wulpsch sy moet geweest hebben. Het landt rondt-om, al-hoe-wel verwoest ende verlaeten, en laet niet uyt te geven sijn vruchtbaerheyt, voorts-brengende menighte van groote boomen, ende onder andere die-men noemt Plaen-boomen, die seer hoogh ende breedt zijn, hebbende het bladt ghelijckformigh aenden Wijngaert.
Hebbende dese vervallingen ende oudtheden genoegh aenmerckt, soo keerden wy wederom door den selven wegh na Coucadacy, van waer wy s'anderdaeghs vertrocken te midder-nacht, ende kregen den windt uyt het landt soo voordeeligh, dat wy met den dagh quamen aen 't Eylandt Samos, seven mijlen van daer: wy zeylden daer langhs ontrent de twee uren, tot wy verkenden een kleyn reede, ende eenighe huysen, daer wy voet aen landt stelden.
d'Inwoonders, die ons van verre hadden gesien, geloovende ons Zee-roovers te wesen, waeren ghevloden op het hooghste vanden bergh: wy saghense van verre vluchtende, wy deden ons best om hun te doen ghelooven dat wy hun geen quaedt en begeerden, maer sy en wilden ons niet gelooven: eyndelinge derwaerts gestiert hebbende een van onse Janitsers, sy keerden wederom, met hun brengende eenen Papas, ofte Grieckschen Priester, waerom wy blijde waeren, denckende iet van hem te weten: maer op al 't gene dat wy hem vraeghden, gaf ons soo lompe antwoorden, dat wy sijn onwetentheyt verwonderden: wy vraeghden hem of daer niet seldsaems ofte eenige oudtheyt en was te sien, ende oft sy niet eenighe ghedachtenisse bewaert en hadden | |
| |
vande plaetse daer de Sybilla van Samos haer hier voortijdts vertrock, die haer langen tijdt in dit Eylandt hadde gehouden? waer op hy niet en wist te seggen, niet meer als op ons eerste vragen; eyndelingen gesien hebbende dat wy uyt hem niet en kosten vernemen, soo deden wy hem het middagh-mael met ons nemen, daer hy zich beter in gedroegh als dat hy onse keurigheyt soude voldaen hebben.
Het Eylandt Samos is seer vermaert door sijn oudtheyt: Policrates den Tyran hielt daer sijn wooninghe, daer meer als hondert Galleyen onderhoudende, waer-mede hy zich meester maeckte van het meesten-deel der Eylanden vande Middelandsche-zee: 't was in dit Eylandt al-waer Antonius mede-begeerder van het Roomsch Keyser-rijck met Octavius Caesar, dede op-rechten sijn Scheeps-vloot: Caesar den naem ontfangen hebbende van Augustus, herberghde daer, ende ontfingh veel Ghezanten, ende schickte de saecken van Asien: 't is waerschynelijck dat'er tot het verblijf van dese Vorsten groote gestichten moesten wesen, vande welcke nu gheen vervallingen alleenelijck overigh en zijn.
Dit Eylandt heeft ontrent de 35. mijlen in't ronde; het landt is dorre, vervult zijnde met geberghten, die weynigh nut zijn voor de graenen, doch in vergeldinghe groeyt'er de wijn in overvloedigheyt, daer d'Inwoonders mede koop-handel drijven, die versendende gheheel Grieckenlandt door: 't heeft langen tijdt verlaeten ende onbewoont gebleven tot het jaer 1550. dat Sultan Selim dat gaf aenden Pacha Cigale, Oversten van sijn Zeën, die daer henen een volck-plantinge van Griecken stierde, de welcke het soo bevolckt hebben, dat'er den Grooten Heer ses duysent Rycxdaelders treckt voor jaerlijckx inkomen: het overschot van 't inkomen wordt een Mosqée toe-gheschickt, die den voorseyden Pacha Cigale doen bouwen heeft tot Toppana, 't welck een ghehucht is by Constantinopel
| |
| |
Hebbende ontrent een ure ghebleven in dit Eylandt, wy gingen 'tscheep, ende met een gunstige windt quamen wy tegen den avondt tot Patmos, dat van Samos ontrent 22. mijlen af-light.
Het Eylandt Patmos, vande Griecken Patino gheheeten, is het achtbaerste voor de Christenen van alle de Eylanden der Middelandsche zee, ter oorsaecke vanden H.Ioannes Evangelist, die daer langhen tijdt sijn wooninge gehouden heeft, ende sijnen Apocalips gheschreven. Dit Eylandt en is niet anders als een rots, gantsch onvruchtbaer, hebbende ontrent acht mijlen in bevangh: d'Inwoonders zijn Griecken, de rijckste van die gheheel zee, want sy hun Landt niet te vergeefs en bauwen, dan begeven hun tot Koop-handel, ende in-sonderlinge op Italien, houdende groote onder-handelinghe met die vande Stadt van Anconen: alderhande leeftochten worden daer in overvloedigheyt aen-gebraght uyt ander Eylanden vanden Archipelago: sy leven daer in groote vryheydt, selve den Carace nochte gheen schattinghe betaelende, die de Christenen moeten op-brengen gheheel Turckyen door: sy betaelen alleenlijck aenden Bevelhebber ter zee vier duysent Realen van achte s'jaers, mits welcken dat sy vrij blijven van allen slagh van lasten: daer en woont gheenen Cadis, ofte Turckschen Rechter: ende soo-wanneer hy daer over-komt, met hem 30. à 40. Realen van achte te geven, zijn ongequelt voor ses maenden: eyndelinge voor een soo kleyne ende onvruchtbaere plaetse, vindt-men alle dinghen in sulck een overvloedigheyt, dat-men moet toe-staen S.Ian sijnen seghen daer ghelaten te hebben.
De haven is groot, ende versekert tegen alle ongestuymigheyt der zee, door dry kleyne rotsen die de selve beschermen: langhs de zee en zijnder niet als Packhuysen, daer de Kooplieden hunne koopmanschap legghen, want sy vertrecken zich inden nacht naer het hooghste van het Eylandt, daer het Casteel is.
| |
| |
Onse keurigheyt dede ons op het opperste vanden bergh klimmen; ten halfsten wegh besochten wy de spelonck, inde welcke Sint Ian ghewoont heeft, ende sijnen Apocalips geschreven: sy is gehauwen in een steen-rotse, behelsende ontrent vyf schreden inde langhde, ses inde breede, ende negen inde hooghde, daer-men in daelt met seven trappen: om hooghde, 't welck gelijck een bondigh welfsel is, sietm'er een groot hol, daer (seyden ons de Caloyers) Sint Ian sijn hooft in-stack om de stemme te hooren vanden Hemel, ende een weynigh voorder sagh-men een borste inde rotse, door de welcke (seyde-men ons) dat Sint Ian de verschijningen kreegh vanden Apocalips.
De Griecken hebben daer ter syden een kleyn verblijf-plaets ghemaeckt, al-waer gemeenelijck vijf of ses Caloyers woonen, die daer dagelijckx hunnen dienst doen: de Griecken houden dese steen-rotse soo heyligh, dat sy sieck wordende ende een weynigh van desen steen in-nemende, seggen terstont hunne gesontheyt te bekomen. By de rotse gaet-men sien ghemeenelijck een becken, in't welck (versekerden ons de Caloyers) dat Sint Ian ghewoon was te doopen.
Wy gingen tot op de kruyn vanden bergh, daer een groot Ghehucht ende Klooster staet, 't ghene meer een Casteel gelijckt als een wooninghe van Monicken, daer woonen gemeynelijck wel 150. Caloyers, die ons ons seer wel ontfingen, ende met alle heusheyt des werelts hielden sy ons te vernachten: hun Kercke is schoon, redelijck wel gerieft ende voorsien van veele Kassen vol heylige Overblijfsels: ende dat seldsaem is in Turckyen, hebben daer klocken, waer van het gebruyck verboden is gheheel Turckyen door, ende nergens als daer en op den Bergh Libanus ghevonden en worden.
Wy vertrocken s'anderen-daeghs s'morgens: die goede Monicken deden ons schencken van noodige leeftochten, wel voor twee dagen, sonder oyt iet van ons | |
| |
te willen ontfangen; ende dat meer is, deden ons gheleydt tot aen het Schip. Dalende vanden bergh deden inde speloncke van S.Ian den dienst der Misse, tot voor-spoedt van onse Reys. Langhs de haven toonden sy ons een ouden Termentyn-boom, seyden door overleveringe te hebben dat'er eens van dese plaetse een Tooveraer ghesmeten wiert in zee, de welcke met valsche leeringe de waerheyt van Sint Ian woude onteeren, ende wiert verandert in een steenen beeldt, dat sy ons aenwesen in zee, gedeckt zijnde met twee vademen waters.
Wy vertrocken van dit Eylandt wel voldaen zijnde, soo om dat wy gesien hadden dese soo vermaerde rots, als om de beleeftheyt der Inwoonders ende mildhetheyt der Monicken, die niet en wisten hoe heuschelijck genoegh ons te onthaelen; de windt die wy van achter kregen, dreef ons in min als ses uren tot Lero 10. mijlen van Patmos; dit Eylandt heeft eenige 13. mijlen inde ronde; de grondt is onvruchtbaer ende berghachtigh; daer groeyt seer veel Aloë-hout: de haven is redelijck goet ende beschermt vande Zee-roovers door een Casteel op de kruyn vanden bergh ghelegen; om-leege staet'er een ghehucht daer den meesten-deel der Inwoonders Griecken zijn, de welcke naer het voorbeeldt van die van Palmos zich meer begheven tot de zee-vaert ende koop-handel als tot het bauwen van hun onvruchtbaer en dorre landt.
Dit Eylandt voor-by zijnde, zeylden wy noch langhs dry kleyne andere, de welcke mits sy t'eenemael onvruchtbaer zijn, blijven verlaten ende onbewoont: de Schippers noemense Capragen(?), om de Wilde-geyten die'er weyden: wy saghender veele loopen langhs de rotsen ende steyle plaetsen: wy stelden ons daer aen-boordt om het middagh-mael te nemen, daer wy t'allen ghelucke een fonteyn vonden aenden kant vande zee, blijvende daer ontrent een ure tijdts.
Den windt was ons soo voordeeligh, dat wy met den | |
| |
nacht quamen aen het Eylandt Lango, al-waer (spade zijnde) wy niet en wisten waer in, ende uyt-gescheept zijnde aen het strange bleven het overigh vanden nacht liggen op het zandt.
't Eylandt Lango, vande Turcken geheeten Stanchio, ende vande Ouderlingen Cos, is eene vande beste ende vruchtbaerighste vanden Archipelago: het begrypt eenige 40. mijlen inde ronde, ende is af-gelegen van het vaste Landt des Landtschpas geseyt Doride, 30. mijlen: alle de Dorpen worden bewoont vande Griecken, ende houden zich de Turcken in't ghehucht ende Casteel, het welck van't gehucht af-gesneden is door een gracht, ende tamelijcken goeden muer, strijck-hoeckigh door ronde ende vierkantige toorens, die het seer sterck maecken, ende met'er daedt het wederstondt aende Galleyen van Maltha ende Napels in het jaer 1603. De Haven de welcke loopt tusschen het gehucht ende Casteel is groot, ende wel versekert, maer t'eenemael bedorven door een banck, gewassen aenden in-gangh, inder-voegen dat-men die niet en kan in-zeylen dan met kleyn vaer-tuygh: de Schepen ende Galleyen houden't aende reede, die den grondt seer nut heeft om ancker te worpen.
Wy gingen het Casteel besichtigen, 't welck van vooren een groote ende schoone plaetse heeft, beplant met seer veel Oraigne- ende Plaen-boomen: boven de poorte proncken noch de Wapenen van Sint Ian van Jerusalem: van binnen verkent-men aen veele huysen hunne Cruycen, met eenige wapenen van besondere, de welcke genoegh bevestigen, dat dese plaetse eens aende Christenen toehoorigh geweest is. De Ridders van Rodes hebbense langen tijdt bewaert, maer naer het verlies van hun Eylandt hebbense gelaeten aenden Turck, te swack zijnde om soo stercken vyandt te wederstaen.
Wy bleven daer eenen geheelen dagh, geherberght in een groot Hof vol Oraignien, Citroen, ende andere diergelijcke boomen gelaeden, met de schoonste vruchten | |
| |
vande werelt: wy en hadden geen ander dack den gheheelen nacht als dese boomen, geladen met vruchten, met loof, ende met bloesems, de welcke met hunnen soeten ende lieffelijcke gaer, ons deden den nacht over-brenghen met eenen soeten slaep, ende aenghenaemste ruste.
Voorts dit Eylandt is ons seer achtbaer, soo om de geboorte van Hypocrates ende Apolles, alle beyde uyt-nemende in hunne konst, als om sijn groote vruchtbaerheyt, ende besonderlijck in wijnen, die dit Eylandt hebben gegeven den naem van Cos, willende beteeckenen door dese dry letters het Coleur, Odeur, ofte Reuck, ende Smackelijckheyt, versochte hoedanigheden tot den alder-uyt-nemensten wijn, ende sulck een die groeyt in dese plaetse.
Wy vertrocken s'anderdaeghs, ende zeylden voorby den Inbocht van Halicarnassus, aen de kant der welcker eertijdts gebauwt is geweest het graf vanden Koningh Monsollus, door sijn Ghemael Arthemisia, ghehouden voor een vande seven wonders des werelts, waer van nu niet over en schiet als luttel oft geen vervallingen, niet meer als vande Stadt Halicarnassus, hier voortijdts Hooft-stadt van het Rijck van Carien. Wy hadden voor ons genomen derwaerts te trecken, maer den tegen-windt belette het ons, ende dede ons voort-vaeren in onsen wegh na Rhodes.
Thien mijlen van Lango, verdobbelden wy het Hooft Crio, by het welck wy voet gingen stellen aen Landt, om te sien de vervallingen der oude Stadt Nidus, al-waer niet over en is bleven als eenige regen-backen, ende ontrent den helft van een Kercke, voormaels toe-ghe-eygent aen Venus, al-waer dat haer Beeldt aenbeden wiert, soo vermaert door heel Grieckenlandt.
Zeylende langhs het vaste Landt van Asien, soo saghen wy menighe verdervingen, dat ons klaerlijck dede sien dat gheheel dit ghewest van de zee bevolckt hadde | |
| |
geweest, maer is nu t'eenemael onbewoont, ende daer en schiet niet gheheels over. Wy trocken voor-by het Eylandt Simios, dat een groote klippe is te midden inde zee, niet-te-min wel bevolckt van Griecken, die'er menighe spongien visschen, de ghene sy trecken uyt den grondt vande zee: sy gewennen hun soo te swemmen van hunne jonckheyt, dat eer een jonghman magh trauwen, hy moet konnen 20. vademen onder 't water duyken, ende zich eenigen tijdt onder houden: sy maken daer kleyne booten die sy noemen Sembequirs, de welcke gemeenlijck zijn van negen de riemen, als van het zeyl, dat'er niet een schip en is, 't welck die soude konnen achter-steken. waerom sy seer begeert worden in dese zee, mits sy noyt beducht en zijn voor de Zee-roovers, ende aengaende de tempeesten, en hebbense niet te vreesen; want ghelijck sy over-al de strangen kennen, setten hun terstont op het Landt: sy houden hun den gantschen Somer inde zee: doen geduerige reysen van't een Eylandt naer het ander, ende inden Winter met het gene sy hebben konnen winnen trecken sy naer hun steen-rots.
Den windt die bleef soo heftigh, ende dede de zee soo op-swellen, dat wy ghevaer liepen van te vergaen: wy quamen noch dien avondt tot Rhodes, gelegen van Lango 37. mijlen.
Het Eylandt Rhodes heeft voormaels verscheyde namen gehadt: maer eyndelingh wiert dus ghenoemt, ter oorsaecke dat als-wanneer men grondt-vestede sijne Hooft-stadt, men in d'aerde eene Roose vondt, by de Griecken Rhodes genoemt: het heeft altijdt erkent gheweest voor een vande voornaemste Eylanden, ende voor de Roos vande Middelandsche zee.
d'Oude Romeynen maeckten dat tot een Academie ofte Hooge School voor hunne Jonckheyt, om hun daer te doen oeffenen, ende de deught leeren: de Ridders van S.Ian van Ierusalem ontweldighden dat vande Sa- | |
| |
rasijnen in het jaer 1300. ende waeren dat besittende tot het jaer 1522. dat Sultan Solyman 't self hun af-nam, wesende voor als-dan de Groot-meester François van Lisladam.
De gelegentheyt van dit Eylandt is aenden 36 graedt vande breede, ende 57. vande langhe, 't gene de locht daer seer getempert maeckt: alle de oudtheyt schrijft'et de Sonne toe, ende heeft ghelooft dat sy daer van een besonder sorghe hadde, ter oorsaecke dat'er niet eenen dagh voor-by en gaet, in wat tijdt dat het zy, of men siet'er haer straelen: het Landt is berghachtigh, ende derhaleven daer en groeyt geen genoeghsaem graen om d'Inwoonders te spijsen, maer in vergeldinge, het Vee, vruchten, ende allen slagh van kruyden ende wortels, soo Ooft, als medecijn belanghende, groeyen daer in overvloediheyt: het magh behelsen eenighe 40. mijlen in 't ronde, ende en is maer de 7. mijlen, daer een haven is geheeten Porto Cavallero, den welcken de Ridders alsoo wel besaten als het Eylandt, ende waer door sy deden kommen hun behoef van graen, het landt daer ontrent daer van seer overvloedigh zijnde. Dese haven is seer goet ende bequaem voor alle slagh van Schepen, zijnde niet verder als 25. oft 30. mijlen van Rhodes gelegen. De Stadt Rhodes is gesticht op het hellen van eenen bergh, ende streckt haer tot de zee: sy is verdeelt in hooghe ende leeghe Stadt.
Daer zijn twee goede havens voor de voorseyde Stadt, d'eene die van Galinos die-men in het aenkomen bejegent, zijnde met twee hooge dycken bewaert, wiens in-ganck naer den Oosten is gekeert, ende beschermt met eene hooge storm-kat met ghesneden steenen bekleedt, daer op eenen Toren staet. Dese storm-kat, die-men de sterckte van S.Elmo noemt, heeft rondt-om groote schietgaten, daer in 8. à 10. groote geschutten liggen, die den in-ganck vande haven der Galleyen bewaeren.
| |
| |
d'Ander haven is die vande Schepen, die onder die van Galinos leydt, de welcke haeren in-ganck een weynigh meer naer den Noorden als d'ander heeft. Sy is met twee torens versterckt, den eenen vanden kant vande haven der Galleyen, die vierkantigh is, ende den Toren van S.Ian ghenoemt wordt, voerende oock de wapenen van het Order. Den anderen toren wordt S.Michiel ghenoemt, die dese haven vande Oostersche syde deckt. Dese twee torens zijn treffelijck van gheschut voorsien; inder-voegen dat-men in dese haven met gheweldt niet en kan in-kommen, 't en zy door middel van kloecke schiet-schansen.
Het was op den in-ganck van dese haven dat stondt dien schoonen ende wonderbaeren Colossus van koper gemaeckt door Caneles den Indiaen, den welcken om sijne onmaetelijcke groote gestelt is gheweest onder de seven Wonders des werelts. Hy was 70. cubitus hoogh, de Schepen met volle zeylen passeerden tusschen sijn beenen deur, ende diende voor baken hebbende in sijn handt een lanterne om inde duysternisse des nachts te wijsen den in-ganck vande haven; men was 12. jaeren bezich om dien te maecken ende op-te-rechten, ende wiert 56. jaer daer naer te neder-gheworpen door een aerd'bevinge, volgens het seggen van eenige. Hy was van sulck een ongemeyne grootte ende dickte, dat een man den duym daer van niet en hadde konnen over-vademen, ende yder van sijn vingeren grooter als veel geheele statuen. Eenige andere seggen dat de Egyptenaers dit Eylandt ingenomen hebbende, dien in stucken braecken, ende daer-mede 900. Kemelen laededen.
Daer en is niet een Christen die magh woonen, noch selfs eenen nacht slaepen inde stadt, dat is hun straffelijck verboden: sy vertrecken zich al in een gehucht dry hondert schreden vande Stadt gelegen aende Noort-syde, by het welck wy sagen de begraef-plaets vanden grooten Zee-roover Amurat Rail: daer zijn in dit ghehucht | |
| |
meer Inwoonders als inde Stadt, want men inde selve maer en rekent ontrent de 3000. Turcken, ende 500. Joden, ende soo-wanneer de Galleyen in zee zijn, en zijnder gheen 500.
De Neer-stadt is aenden Zee-kant ghebauwt, wiens straeten seer enge zijn, uyt-ghesondert die vande Joden, die tamelijck schoon is, inde welcke wy een oudt Vrauwen-Clooster sagen, het huys vanden Grooten Commandeur, en het Raedt-huys daer-men recht pleeghde, boven welckers deur men noch de Wapenen siet van een Groot-Meester die Cardinael was gheweest.
Het Paleys vanden Groot-Meester, 't welck tot eenen uyt-kijck aende hooghe Stadt dient, is als een dwingh-borght voor de leeghe. Het is een groot ende wijdt ghebauw seer wel ghesticht van ghehauwen steen, het schynt van buyten noch in sijn geheel te wesen, maer van binnen bemerckt-men dat het grootelijckx vervallen is: ende schoon het gesticht groot ende treffelijck is, en dient maer om daer gevangenen van gesagh in te leggen: wy haddender geerne in-gegaen, maer om datter als-doen eenen Tartarischen Vorst in echtenis was, en konden wy daer toe gheenen oorlof krijghen, dan genoegen ons met 't selve van buyten aen te sien.
Dese leege Stadt was eertijdts de gemeyne wooninghe vande Ambachts-lieden, gheduerende de Ridders daer van Meester waeren.
Daer is eene poorte aenden zee-kant, die-men noemt de Poorte vanden H.Georgius, door de welcke men inde Stadt gaet. Op dese zee-kant staen verscheyde Toorens, op den welcke men dese woorden geschreven vindt: Reverendus Dominus Frater Petrus d'Aubusson, Rhodiensium aequitum Magister has turres aedificavit, Anno Domini M.CCC.XXVIII.
Ter syden dese poorte siet-men het hooft van eenen Draeck, zijnde schier vande ghedaente ende grootte als van een Buffel, hebbende diergelijcke hoorens, maer | |
| |
den muyl korter ende scherper: dit monster ofte seldsaem Dier is ghedoodt gheweest door eenen Franschen Ridder gheseyt Goujon de Melac d'Auvergne, ende ghelijck de Historie wonderlijck is ende ghehouden voor waerachtigh, mits de Jaer-boecken van het Orden die voor waer kennen, sal ick hier een weynigh van verhaelen.
Het Eylandt van Rhodes, 't zy door de Goddelijcke wraeck ofte andersins, wiert soo ghequollen door eenen Draeck, dat de Acker lieden hun Vee niet en durfden stouwen in het veldt: veele Ridders willende een preuf gheven van hunnen moedt ende macht, ginghen zich daer waegen, maer den meesten-deel liet'er hun leven: den Groot-Meester denckende dat het buyten s'menschens macht was desen Draeck om-te-brengen, beveelde de saecke aen Godt, ende om te spaeren vande doodt soo menigh fraey ende kloeck volck, wiert verboden op ongehoorsaemheyt, dat niemandt zich daer meer en soude waegen: Goujon de Melac die daer tegen verscheyde mael hadde gheweest, ende dickwils alleen weder-ghekeert, sijn mede-ghesellen doodt ghelaeten hebbende ter plaetse, men kreegh quat vermoeden dat hy de dulle aenkomste van desen Draeck niet hadde derren verwachten, of ten minsten van eenighe slappigheyt; 't welck hem onverdragelijck was, ende niet konnende lijden dat men dit gevoelen van hem hadde, vertrock zich in Vranckrijck, hebbende geduerigh het beeldt van dit waanschepsel in sijn hooft: ghekomen zijnde in Vranckrijck, dede het af-beeldsel maecken van desen Draeck: ende gewende twee groote Dogghen op seker geroep te springen van onder vandese beest, ende die te vatten aende leege buyck: hebbende die alsoo wel onderwesen, keerde met dese twee honden na Rhodes, al-waer hy sonder sijnen aenslagh aen iemandt te ontdecken, trock ter plaetse daer hy op andere tijden desen Draeck gesien hadde, den welcke gevonden hebbende | |
| |
ende sijnen gewoonelijcken roep uyt-gestemt de honden vlogen datelijck aenden buyck van desen Draeck, hem vast houdende by de gevoelelijckste deelen, tijdt ghevende aenden Ridder hem om hals te brengen; 't welck verricht hebbende, hy al zegen-praelende keerde na de Stadt, al-waer hy onthaelt wiert ghelijck dese daedt verdiende: maer soo hy jet ghebodt vanden Groot-Meester te buyten had gegaen (volgens de statuyten van het Orden) wiert ontbloodt van het Kleedt, maer dat alleen om vergenoeginghe te gheven, want het Cruys hem terstont weder-ghegheven wiert: ende korts daer naer den Groot-meester komende te sterven, tot een ghedenckenisse van dese daedt wiert ghekoren Ridder der Verkiesinghe, ende hy selve wiert Groot-Meester; naderhandt is'er ghestelt geweest inde Statuyten van het Orden, dat gheen Ridder van Verkiesinghe, Groot-Meester soude mogen wesen, 't gene dese Historie noch bevestight.
Het is by-naer ongeloovelijck het groot ghetal van Cruycen, Beelden vande H.Maghet, ende vanden H.Ioannes, ende vande Cruycen van het Orden, die-men door de Stadt siet. Wy vraeghden aende Turcken de reden daer van, die ons geen ander wisten te gheven, als dat sy dese laeten om te betoonen, dat de Christenen de Steden bauwen, ende dat de Turcken de selve innemen.
De hooghe Stadt is ghebauwt in het hanghen van eenen bergh: sy en is vande leeghe maer verscheyden door eenen enckelen muer van gehouwen steen, strijckhoeckigh door eenighe daer aen ghebouwde Toorens. De huysen die zijnder beter gebouwt, ende de straeten schoonder als inde leege Stadt. Het was de plaets daer alle de Ridders woonden, ende al-waer alle de Auberges zijn, yder hebbende noch de Wapenen boven den inganck. De eerste die wy sagen was de Auberge, ofte Logement van Enghelandt, de welcke dicht by de poort is, door de welcke wy inde hooghe Stadt quamen, recht | |
| |
over het Sieck-huys, 't welck een schoon gesticht is, boven wiens in-ganck men een beeldt van Onse Lieve Vrauwe siet. Vervolgens sagen wy d'Auberge van Provence, hebbende boven haere deur de Wapenen van Vranckrijck. Men siet daer naer die van Vranckrijck, de welcke noch haeren ouden in-ganck behoudt met Lelien behauwen. Daer naer die van Spaignen, ende Arragon, onder de welcke eenen uyt-nemenden goeden Waterput is, die-men noch hedendaeghs den Spaenschen put noemt.
De Turcken en hebben van binnen de Stadt niet verandert, hebbende alleenelijck de Kercken in Mosqueën verkeert, dienende zich vande Auberges om de Kryghs-lieden te herbergen; wat belanght het overigh der gestichten, hebben de selve gelaeten soo als sy die gevonden hebben: de straeten zijnder seer recht, ende de huysen tamelijck wel gebauwt, maer de Turcken die niet onderhoudende, laetense vervallen.
De Kerck vanden H.Ioannes, eertijdts des Eylandts Hooft-Kerck, dient de Turcken voor hun voornaemste Mosquée, de welcke dickwils beproeft hebben daer eene kleyne Piramyde op-te-rechten, maer is t'elkens vanden donder te neder geworpen geweest, 't welck men ons versekert heeft tot vyf-mael geschiet te zijn: een wonder teecken, 't welcke alsoo grooten schrick aen-jaeght, als het hope aenbietdt aende Christenen van zich eens van hunne onverdragelijcke dwingelandy verlost te sien.
Naer dat wy nauw-keurigh op-ge-merckt hadden alles wat'er inde hooghe Stadt was, wy keerden wederom naer de leege Stadt, de welcke wy dweersen om door de Poort vanden H.Ionannes uyt te gaen, die op het Westen uyt-siet, ende seer leegh is, zijnde daer alleenelijck een groot Wacht-huys tamelijck wel overwelft met gehouwen steenen, al-waer wy 7. à 8. Turcken op de Wacht saghen.
| |
| |
Gaende uyt die Poort, hebt ghy aende recht handt een Bolwerck, die de selve bedeckt. Zijnde dese poort voor-by, niet sonder naer-dencken van vast-gehouden te worden, ende onse keurigheyt dier te betaelen, ginghen wy langhst den gracht om de versterckinghen te bemercken de welcke daer zijn van dese poort, tot die van S.Michiel, de welcke achter het Paleys vanden Groot-Meester staet.
Van het Bolwerck van S.Ians Poort, tot het ander die de selve beschermt, zijnder ontrent 260. treden, zijnde al-daer het sterckste van geheel Rhodes, op dese manier verschanst: Den eersten Wal, den welcken hoogh ende dick van aerde is, is binnen ende buyten de Stadt bekleedt met eenen stercken muer van ghehauwen steen. Aenden voet van desen wal hebt ghy eenen wandel-ganck van gelijcken steen op-getrocken: naer welcken volght eene wyde gracht inde rots ghehauwen, ende eenen anderen stercken aerden-wal thien ofte twaelf treden breedt, met eenen steenen muer bekleedt tot'er aerden toe. Aen desen tweeden wal, is'er een ander gracht even wydt ende diep als den voor-gaenden, in wiens grondt men de rots siet. Alle dese verschansingen worden door twee kloecke Bolwercken bewaert, de welcke elckanderen oock beschermen, te weten door dat, 't welcke S.Ians Poort bedeckt, ende door het gene boven het Paleys vanden Groot-meester is. Van dit tweede Bolwerck tot dat, 't welcke by Sinte Michiels Poort is, en is'er maer alleenelijck eenen muer ende een uytermaeten wyde gracht.
Het was recht over desen enckelen muer dat Sultan Solyman een tonneel dede op-rechten aenden voet vanden Bergh van S.Nicolays, al-waer hy lagh om al-daer sijne schiet-katte te maecken, de welcke in korten tijdt eene genoeghsaeme breuck inden muer maeckten, den welcken achter het Paleys vanden Groot-Meester gelegen is; naer welcken het veroveren vanden Stadt hem seer licht | |
| |
was, ende dede sijnen intrede al-daer op den dagh dat wy de Gheboorte des Heeren vieren, tot groote verachtinghe vanden Christelijcken Godts-dienst.
Van het Bolwerck van S.Michiels Poort tot den Zeekant en is'er maer eenen muer met eenighe torens strijck-hoeckigh, zijnde dese syde genoeghsaem versterckt, om dat de haven der Galleyen die bedeckt, de welcke beschermt wordt door eene schiet-kat van 10. à 12. swaere stucken, die by de Poort zijn, die geleyt vande haven naer de Stadt.
Van dese poorte, die onder den muer vande hooge Stadt gelegen is, tot S.Iooris poort, en is'er maer eenen muer van gehauwen steen: alle welcke versterckingen niet en mogen vergheleken worden met de ghene die-men heden-daeghs in het Christenrijck maeckt: ende de gene Rhodes sien, verwonderen zich hoe het voor eene stercke plaets aengenomen wordt, want boven dat sijne verschanssingen niet geheel volmaeckt zijn, daer zijn verscheyden heuvelen die daer over gebieden, ende namentlijck den genen van S.Nicolays, den welcken op den Oever vande zee light aende Noort-syde, ende om dat-men van desen kleynen bergh gemackelijck de stadt ontdeckt, ende de om-ligghende plaetsen, Sultan Solyman Veldt-legherde zich al-daer ontrent de Kerck van S.Nicolays, voor de welcke het graf vanden Grooten Vizir, die in het belegh stierf.
Daer is alles wat wy hebben konnen op-mercken van dese soo beroemde Stadt Rhodes, de welcke de Ridders van S.Ian van Iurusalem, beseten hebben t'zedert 't jaer 1300. als-wanneer sy de Sarazijnen, daer uyt joegen, die daer meesters waeren, tot het jaer 1522. doen de Turcken die veroverden, onder het beleydt vanden voor-seyden Solyman, naer eenen stercken, langen, ende eerlijcken weder-standt vande Ridders.
Sultan Solyman meester gheworden zijnde van dese plaets, ende siende dat sy van groot belangen was, stel- | |
| |
de daer eenen Bey, aen wien hy den eer-naem van Bacha gaf, ende de macht om te ghebieden over alle de Beys vande Zee, die Landt-vooghden vande Eylanden zijn; maeckte hem oock Hooft-man der Galleyen in het afwesen van hunnen Zee-vooght, den welcken men Capiteyn Bacha noemt; welcke macht op alle de andere is vervolght.
Den tweeden Beampten van dit Eylandt is den Mula Cadis, die recht doet over alle de Inwoonders, de welcke Turcken, Joden, ende Christenen zijn.
Wy verbleven twee daghen tot Rhodes, van waer (naer dat wy alles wat aenmerckens weerdigh was ghesien hadden) wy vertrocken den 14. Mey, nemende de streeck recht naer de Zeven Hoofden, laetende die aende slincke handt ligghen naer de kusten van Lycien, in het welck ontrent de 30. mijlen van Rhodes men ons de haven van Marmora toonde; inde welcke Sultan Solyman treckende om Rhodes te veroveren, sijn Leger inscheepte.
Wy voeren de Zeven Hoofden voor-by ten een ure des nachts, hebbende den gheheelen dagh een onstuymighe zee gehadt, de welcke met eenen grooten tegen-windt op-gheresen zijnde, dwanck ons ancker te werpen 15. Italiaensche mijlen boven de Zeven Hoofden op eene goede reede door een kleyn Eylandt beschermt, al-waer wy dat lichtende twee uren voor dagh om zeyl te maecken naer Roo-Casteel toe, van Rhodes 27. mijlen af-ghelegen, daer ter goeder ure aenkomende mits den voorbaetigen windt, die wy hadden.
Roo-Casteel wordt soo ghenoemt om sijn Landt wille, dat op het roodt treckt; 't is maer een steen-rots ontrent een half mijl van het vaste landt; daer liggen twee Eylandekens vooren die de haven maecken: het Casteel liggende op het spits vande rots, is om sijn ghelegentheyt wille als onwinnelijck: het gehucht is ghebauwt op het hellen vande selve rots, zich uyt-streck- | |
| |
kende tot de zee: de straeten zijn ghesneden door de rots, die voor muer dient vanden meesten-deel der huysen. Dese plaetse behoorde voormaels toe de Ridders van 't Orden van Sint Ian, 't welck men onder-vindt aen de Cruycen van het Orden, die-men op veel gewesten siet vande mueren des Casteels: dese gantsche plaetse is bewoont vande Griecken, die oock de wacht hebben van het Casteel, hebbende selve verlof vanden Turck daer twee stucken gheschuts te houden, om hun te beschermen tegen de Zee-roovers.
Dese plaets is gantsch onvruchtbaer, die niet tegenstaende en laet sy niet wel bewoont te wesen: want ghelijcker gheen Turcken en woonen, soo komen den meesten deel der Griecken van daer rondt-om daer woonen, om in meerder rust te leven: sy en slaen niet anders aen als de Zee-vaert ende Koop-handel, waer door sy soo rijck worden, dat'er luttel Griecken in Turckyen rijcker zijn als sy: sy hebben Caramonsals Schepen soo genoemt, inde welcke sy overbrengen gekamde Catoenen uyt Natolien naer eenige havens van Talien. Daer is een groot gehucht tegen-over in het vaste landt, daer den grondt seer vruchtbaer is: d'Inwoonders die daer woonen begheven hun alleenlijck tot het landtbauwen, ende zijn seer aerm, 't welck ick op meer gewesten vanden Oosten bemerckt hebbe, dat de ghene die op vruchtbaer landen woonen aermer zijn, als de gene die't op bergen ende onvruchtbaere plaetsen houden, soo sy maer ontrent de Zee zijn, ende hun begheven tot de Zee-vaert, 't ghene genoegh te kennen geeft dat'er niet soo een Landt verrijckt als den Koop-handel.
Het weder vervolghende ons voordeeligh te wesen, naer dat wy ons voorsien hadden van voorraedt van leeftocht op dese plaets, lichteden wy het ancker om recht naer den Inbocht van Satalien te zeylen, 't welck 180. Italiaensche mijlen van daer af-leyt, ende van het Roo- | |
| |
Casteel, vaerende langhst de kust van Lycien, ontrent 25. mijlen.
Wy sagen in het voor-by vaeren de haven van Carcand, ofte Carcamo, de welcke groot ende seer seker is, zijnde twee Italiaensche mijlen lanck: sy wordt door verscheyde kleyne Eylanden bevrydt, hebbende twee inganghen, den eenen naer het Oosten uyt-siende, den anderen naer het Westen: de schoonheyt van die haven dede ons gelooven dat sy t'andere tijden geweest is de haven van eene treffelijcke Stadt, de welcke men oock houdt verdroncken te zijn.
Aenkomende voor dese haven keerde zich den windt die wy voordeeligh gehadt hadden op onse syde, ende dat soo straf, dat wy dachten Schip-braeck te lijden, overmits de zee ontrent den Inbocht van Satalien ghevaerlijck is, als-wanneer sy door eenen grooten watervloedt vanden Oosten naer den Westen gedreven wordt.
Dit weder bleef ons by tot het Hooft van Celidonien, 't welck Lycien van Pamphilien verscheydt: dit Hooft met een kleyn Eylandt daer vooren liggende, maeckt een enghte vol ghevaers, want de baeren van alle kanten gedwongen wesende, resen soo op, dat vreesende aen het Hooft gedreven te worden, wy moesten onse zeylen half inhaelen, ende in desen door-tocht ons Boots-volck begonnen stucken broodt in zee te worpen, hun hebbende gevraeght waerom sy dat deden, seyden ons dat desen door-tocht gevaerlijck geacht wordende, alle Matroosen sulck ghewoon waeren te doen.
Men moet hier niet vergeten het ghene men vande H.Helena vertelt, de welcke van het H.Landt kommende wiert voor den Inbocht van Satalien van een groot onweder aengerandt, 't welck hebbende een deel van haere Schepen doen vergaen, ende seer onreddet het gene op het welcke sy was, haer dede in zee werpen eene vande Nagelen van het H.Cruys, 't welck soo drae het onweder stilde.
| |
| |
Zijnde het Hooft van Celidonien, 't welck het eerste is vanden Inbocht van Satalien, voor-by gevaeren, wy vonden de zee veel stilder; niet-te-min onsen Schipper den nacht vreesende, dede ons de Venetiaensche Haven in loopen, de welcke 25. ofte 30. Italiaensche mijlen van dit Hooft gelegen is; al-waer inkommende men ons van een kleyn Casteel, 't welck op het spits van eenen bergh leyt, twee scheuten schoot, vande welcke de een gheheel teghen den mast van ons Schip passeerde.
Dit kleyn Casteel beschermt een gehucht met Turcken bewoont, de welcke meynende dat wy Zee-roovers waeren, staecken vieren op om de Inwoonders te waerschouwen. Maer siende dat wy met de macht van riemen buyten de scheut van hun geschut vertrocken waeren, quamen soo stracx af 80. oft 100. in ghetal naer den oever vande zee met musquetten ghewapent om ons het landen te beletten.
Dit ghespuys dede ons dadelijck vertrecken, schoon onse Ianitsers hun versekert hadden dat wy geen Zee-roovers en waeren, seggende dat eenigh tijdt te vooren Zee-roovers hunnen haven waeren ingeloopen, de welcke waeren met eene Fregatte gelijck de onse, die Malthesers zijnde, zich voor vrienden hadden uyt-ghegeven, ende in het uyt-loopen van hunne haven hadden een Turckx Caramonsal mede-gesleypt.
Eyndelingh wy waeren blijde van ons te vertrecken, uyt vrees dat dit volck hopende ons prys te maecken, ons souden des nachts verrast hebben.
Wy gingen dan ancker werpen op eene kleyne reede een vieren-deel uurs van daer, al-waer wy den nacht overbrachten, goede wacht houdende, ende twee uren voor dage lichteden wy het ancker: maer alsoo de zee gantsch stil was, naer dat wy 20. Italiaensche mijlen met de riemen voort-gevaeren waeren, gingen wy ten ancker op eene groote reede, t'eynden vande welcke | |
| |
wy groote vervallingen sagen, waer van de voornaemste op de hooghte van eenen heuvel waeren, onder welcke wy saghen seer schoone regen-backen, ende menighte colommen van Thebaisch-steen.
Vanden anderen kant van desen heuvel sagen wy op den oever van eene andere groote reede, die bedeckt was met de overblijfsels van een Zee-hooft, ontallijcke vervallingen, 't welck ons ghelooven dede dat dit ten tijde van de Romeynen een vermaerde plaets moest geweest zijn. Naer dat wy twee ofte dry uren hadden overgebracht in het oversien van dese oudtheden, ende in ons te verversschen, den windt zijnde t'onsen voor-deel gheresen, wy ginghen voorts in onse streeck naer Satalien, vaerende langhst de hooghe geberghten van Pamphilien, de welcke met de wolcken bedeckt zijnde, dreyghden ons met een sterck onweder, maer den windt sterck wayende, wy quamen inde Haven van Satalien den 26. Mey, hebbende maer dry dagen besteedt om van Rhodes tot dese haven te komen, 't welcke van daer leydt 280. Italiaensche mijlen.
Eer dat wy uyt ons Schip gingen, stierden wy een van onse Janitsers naer de Stadt, om eenighe nieuw-maeren te vernemen van het landt, te meer dat-men ons aen-gedient hadde, dat het daer al uyt-stierf vande smettende sieckte, behalven dat daer eenen wederspannigen vanden Grooten Heer, geseyt Helis Pacha, gheheel dat landt verwoestede; onsen Janitser keerde wederom met den Consul der Françoisen, die ons versekerde soo van 't een als van het ander, ende seyde, dat wy met alle vryheyt moghten landen, 't welck ons wel beviel, soo om wat te rusten, als om het landt te sien, dat wy soo hadden hooren prijsen.
Satalien, 't welck de Turcken Attalien noemen, is van aller tijdt gehouden geweest voor een van de beste Steden van Kleyn-Asien: sy is gheleghen in een Landtschap, hier voor-tijdts geheeten Pamphilien, aenden kant | |
| |
vanden beroemsten, ende ten hooghsten ghevaerlijcken Inbocht vande Middelandsche-zee, die den naeme voert van dese Stadt: sy is op een voordeelighe ghelegentheyt, ghebauwt zijn op een steen-rotse, ende omringht met dobbel mueren, strijck-hoeckigh met veele torens: aende syde vande zee staet'er een groot Casteel, gesticht op d'oude manier, 't welck, om dies-wille de Turcken dat niet en onderhouden, begint te vervallen: de haven is kleyn, ende alleenlijck bequaem om eenige kleyne Schepen: de Reede is slecht versekert, te meer sy vol klippen is, reden waerom de Galleyen ende Schepen daer ongemackelijck konnen aen-kommen, ende noch min daer op ancker rusten, soo seer is de zee daer gemeenlijck ontstelt. Desen Inbocht heeft langen tijdt om sijn ongestuymigheyt wille onbevaerlijck gheweest.
De Stadt van binnen is voormaels gedeylt gheweest in dryen, zijnde daer dry verscheyde mueren die de deylinge maecken, de huysen zijnder slecht ghebauwt ende leege, de straeten enge, doch aengenaem, te meer om dat'er over-al hoven zijn vol groote Oraigne-boomen, die wassen by naer over alle straeten, de selve maeckende als galderyen.
Men kost niet aerdiger aenschouwen als het huys daer wy geherberght waeren, 't welck het verblijf was vanden Consul; 't is al gewrocht in een rots, hebbende alle gerief, uyt de selve gehauwen: daer vloeyen dry Fonteynen, de welcke daelden uyt het hooghste vanden bergh, ende met een soet geruys kruysten sy het gheheel huys: het uyt-sien is seer aengenaem, want men de geheele Stadt ontdeckt, de schoone hovingen ende de zee; de rots vertoont zich eensamigh, niet-te-min is uyt-geholt door den water-drop, die'er geduerigh op valt, sy is aen veele syden met een lieffelijcke groenigheyt overbreyt; inder-voegen dat-men gheen bevalliger noch eensamer kluyse en soude konnen versinnen | |
| |
als dese woonste: dese soo vermakelijcke plaetse hielt ons daer vier dagen langh, geduerende de welcke wy overal gingen wandelen.
Het is by-naer onmogelijck de schoonigheyt te beschrijven van dit Landt, ende hoe aengenaem de hoven daer buyten de Stadt zijn; want daer vlacke velden zijn van twee of dry mijlen, bekleedt met Oraignen, Citroen, Granaden, ende meer andere diergelijcke Boomen, hooghe den meesten-deel ghelijck de Peer-boomen van ons Landt, gheplant d'eene soo by den anderen, dat'er de Sonne niet door en schynt, ende besproeyt met menighte water-loopen, de welcke hunne koelte mengende met den soeten geur van dese boomen, altijdt bloeyende ende swanger van schoone ende lieffelijcke vruchten, maecken die plaets als een kleyn aerds-paradijs.
Schier altemael d'Inwoonders zijn Turcken, Janitsers, ende menighte Espays, ofte Ruyters van Timar, die hunne Bevelschappen verlaten, ende den meesten-deel des jaers kommen genieten de soete ende aengenaeme locht van Satalien, ende hunnen tijdt overbrengen in dit schoon landt, 't welck het vermaecklijckste ende vruchtbaerighste magh gehouden worden van't geheel Oosten: Daer woonen oock eenighe Armenianen, ende Griecken, die'er een Arts-Bisschop hebben, ende een redelijcke schoone Kerck, inde welcke sy sorghvuldigkelijck al de ghebeenten bewaeren van Nicodemus, de welcke sy met groot beslagh ons toonden.
Dit is alles wat-men van Satalien seggen kan, 't welck de teeckenen vande ghemeyne Turckxsche onachtsaemheyt draeght, die gheene sorgh en hebben om hunne Steden te onderhouden. Schoon daer niet veel aenmerckens weerdigh in dese Stadt is, soo verdient sy nochtans wel besorght te zijn om de schoonheyt van haere velderyen, die uytter-maeten aenghenaem zijn, streckende vanden Zuyden naer den Noorden.
| |
| |
Wy hadden gheerne langer zich in dese aengenaeme plaets onderhouden, maer overmits de smettende sieckte daer was, wy waeren genootsaeckt van daer te vertrecken, ende gingen onder zeyl des nachts vanden 27. Mey, om sekeren windt te schouwen die sy Ambat noemen, die gemeynelijck gedurende den dagh, inde Inbochten wayt, ende het uyt-vaeren belet.
Hebbende vier dagen in dese schoon ende bevallige plaets gebleven, soo vertrocken wy, t'eenemael swaermoedigh ende droef, ghevoelende een groot mis-noegen ende droefheyt in onse siele, te sien dat een Landt soo vruchtbaerigh ende vermaeckelijk, bleef onder het ghebiedt der Barbaren, die de Christene Vorsten (indien sy eenigh waeren) lichtelijck ende in korten tijdt souden konnen jagen tot in Tartarien, van waer sy gekomen zijn, ende veroveren de aengenaemste Landtschappen vande werelt, daer sy niet en winnen als verdervinge van het Christenrijck, de aermoede van hun Ondersaten, ende ten eynde een wroegen in hun hert, van soo veel onnoosel bloedt te hebben doen storten.
Vertrocken zijnde uyt de haven, ende een kleyn Hooft voor-by gevaeren, het weder t'eenemael stille wesende, soe roeyden wy langhs dit schoone Landt, ende soo by, dat de riemen elcken keer d'aerde aenraeckten, niet konnende ons vervelen dit schoon ghesicht te bemercken: 't en zijn niet dan kleyne heuvelkens, bebouwt den meesten-deel tot den kant toe vande zee, ende verdeylt door bosschen ende weyden, inder-voegen, dat-men niet schoonder en soude konnen sien, noch iet dat het ghesicht meer voldoet als desen Oever: want 't schijnt dat de natuer allen drift aengewent heeft om dit Landt soo vreughdigh ende aengenaem te maecken. Hebbende desen schoonen wegh 10. uren vervolght, wy landeden aende vervallinghen van een groote Stadt, die de Turcken noemen Esquy Attalia, dit is: Oudt Satalien; wy stelden daer voet aen | |
| |
landt, soo om de vervallinghen te sien, als om aessem te geven aen onse Matroosen, die den gantschen dagh hadden gheroeyt.
Dese Stadt was gebauwt (soo men uyt de vervallingen gissen kan) op het uytterste van een breedt Landt dat zich streckt in zee: van verre scheen sy geheel te wesen, maer nader-komende, vondtmen niet anders als een hoop soo groote vervallingen, dat sy te kennen geven, dat dese oude Stadt veel schoonder is gheweest, als de ghene die daer nu jegenwoordigh is. Het is waer dat wy nergens soo geene in haer geheel gesien en hebben: daer zijn noch huysen, Kercken ende groote ghestichten in hun geheel: wy wandelden daer wel twee uren, konnende noch straeten, ende gemeyne plaetsen verkennen, daer wy schaers konden deur gheraecken, midts soo vol venckel, braemen, ende doornen zijnde, dat wy daer een deel van onse kleederen lieten aenhangen: wy sagen daer onder ander vervallingen een Amphiteatre oft schouw-plaetse t'eenemael gheheel, op-getrocken met groote Marber-steenen, ende schier alsoo schoon en treffelijck als den Colisseus van Roomen: Dit Amphiteatre ofte Schouw-plaets, zijnde een vande treffelijcke ende schoone gestichten der Ouderlingen, gheeft wel uyt dat dit een heerlijcke Stadt is gheweest. Sy light ontrent 200. schreden vande zee in een bosch gegrondt inde vervallingen van dese groote Stadt, indervoegen dat sijne ghelegentheyt seer aengenaem is; ende de gene die op het hooghste van dese Schouw-plaets gheseten waeren, boven-dien dat sy de Schouw-spelen ende gevechten sagen, konden zich noch vermaecken door het ghesicht van eene alder-schoonste Landouw, ofte vande zee. Sy is seer konstigh op-gebauwt met gehauwen steenen op de wijse van eenen gesloten boogh: men siet aenden voet der selver wandel-gangen trapgewijs op-gaende, hebbende 15. oft 35. wel- | |
| |
beschickte trappen zijn, die noch in hun gheheel zijn onderstut door dry groote steeck-bogen alsoo volmaeckt, als oft sy maer nieuwelijckx gebauwt en waeren.
Daer zijn oock vervallingen van eenen grooten Tempel, by de welcke wy de overblijfsels van een watergeley sagen, het welck beneffens die groote Schouw-plaets bemercken doet dat dit een vermaerde plaets gheweest is, ende onder die overhoopse vervallingen van desen Tempel sagen wy verscheyden Beelden van marber-steen, de eene noch gheheel, de andere gebroken, ende over-al menighte van soo Latynsche als Arabische Op-schriften, maer soo versleten, dat-men daer van maer weynige letteren kennen en konde: onder andere was'er een, dat noch geheel was, vertoonende eenen Keyser met eenen Wapen-rock ghelijck aen die vande Roomsche Keysers, ende twee andere de Son ende Maen uyt-beeldende: wy sagen daer noch verscheyde Colommen van wit Marber-steen, van welcke sommighe 36. ende andere 38. voet lanck waeren. Alle dese oudtheden siet-men boven op de Schouw-plaets, staende by-naer op het uyterste vanden Inbocht der zee, de welcke weerdigh zijn gherekent te worden onder het ghetal vande schoonste oudtheden van geheel het Oosten.
Wy meynden den nacht in dese vervallingen over te brengen, maer de locht over-treckende, dede ons t'scheep gaen om ons te vertrecken in zee, om in-diender eenigh onweder op-gestaen hadde, wy gevaer liepen van ons Schip te verliesen, de gronden soo vol steenen zijnde dat wy daer niet machtigh en waeren op ancker te blijven: wy vertrocken ons ontrent een half mijle in zee, al-waer de grondt bequaem was om ancker te werpen: met den nacht wiert de locht t'eenemael over-trocken, ende twee uren daer naer kregen wy den donder gemenght met blixem ende weer-licht, die van een ongestuymigen windt ende geduerigen regen gevolght wierden: wy brachten den nacht over in volle benauwt- | |
| |
heydt, ende van mijn leven en gedenckt my niet een nacht overgebracht te hebben, die my soo langh ende verdrietigh viel als dese: wy wilden dickmaels onse Schippers doen weder-keeren, ende het Schip doen stranden ende verliesen, om ons leven te behouden; maer de ghene die beter ervaeren waeren in het stuck der zee, en wouden dat niet wagen, ons versekerende dat het ghevaer noch soo groot niet en was, om dit uyterste te wagen: inder-voegen dat wy den gantschen nacht moesten uyt-staen dat tempeest, ende soo nat soo vande golven die t'elcken keer sprongen boven het achterste van het Schip daer wy geseten waren, als vanden regen die den gantschen nacht geduerde.
Met den dage begoste de windt wat te vallen, ende het gevaer van desen ongestuymigen nacht te verminderen: wy haelden ancker op ende vertrocken, verwachtende de Son om ons te drooghen: hebbende ontrent de twee uren langhs het landt gezeylt, wy sagen voor ons een Zee-roovers Tartane, die hun verborgen hielden achter een hooft, waeren de verde van een musquet-scheut van ons Schip, eer wy hun ontdeckten: sy losten eenige scheuten, sonder schade te doen als een van onse Schippers wat te quetsen: wy hadden hun geerne beantwoordt, maer ons buspoeyer was soo vochtigh, dat het geen vyer en wilde vatten, soo dat wy ons hope stelden op het roeyen: wy wonnen op hun den windt, daer na vervoorderden wy soo met de riemen, ende 't zeyl, dat wy in min als dry ueren hun uyt d'oogen hadden.
Hebbende noch twee uren gevaeren, den Lambat ordinairen windt der Inbochten ons tegen wesende, dwanck ons ancker te werpen achter een kleyn verlaten Eylandt, daer wy landeden een steen-worp verre van het vaste Landt: wy sagen daer veele vervallingen, ende Cruycen in eenighe bogen, teecken dat het vande Christenen hadde bewoont gheweest: wy bleven daer het overigh | |
| |
vanden dagh, om ons tuygh ende gereedschap te drooghen, daer onsen tijdt verdrijvende met de jacht der Patrysen, daer een groote menighte van was.
Des anderen daeghs den 30. vande selve maent, de zee gestilt zijnde, wy lichteden het ancker met den schemer-dagh, ende ses uren gevaeren hebbende ontdeckten wy neghen zeylen, de welcke de Galleyen waeren vanden Bassa van Rhodes, ende van eenige andere Beys, seer ontreddet, keerende van Cyprus door de schade die sy over 9. oft 10. dagen gheleden hadden in een gevecht met een kleyn Schip van Maltha, daer Capiteyn op was een Franschen Ridder Castelnove ghenoemt, de welcke hun meer als hondert mannen gedoodt hadde, twee masten af-geschoten, ende vyf snuyten van hun Galleyen, sonder hem te konnen prijs maecken. Dit soo groot verlies in een soo voordeeligh voorval voor hem, die neghen Galleyen by hem hadde om soo een geringh scheepje aen te randen, 't welck maer van dry ofte vier geschutten voorsien was, hadde hem soo tegen de Christenen op-gehits, ende namentlijck tegen de Franschen, de welcke door dit eerlijck gevecht sijn hooft in gevaer ghestelt hadden, ende sijn gheluck verdorven, dat wy readtslaegden ofte wy van hem vluchten moesten om dese ghevaerelijcke bejegeninge te ontkommen: maer besloten onsen wegh te vervolghen naer den raedt van onsen Schipper, ende gingen alsoo sijne Galleye aenboordt volghens het gebruyck, hopende dat ons geluck vergheselschapt met onse uytwendighe aermoede, ons soude voordeeligh wesen, want wy alle ghekleedt waeren als aerme ende ellendighe Griecken.
Dese schijnbaere aermoede die sy in ons sagen, was oorsaeck dat sy niet alleenelijck en ondervraegden wie wy waeren, maer vergenoeghden zich met te vragen aen onsen Schipper tydingen van Constantinopel, ende van eenige Eylanden vanden Archipelago, den welcken hun van alles hebbende reden ghegeven, lieten ons henen | |
| |
gaen, waer over wy Godt danckten, want ghewis in-dien sy geweten hadden wie wy waeren, sonder twijffel hadden sy ons ontlast van alle het gelt, 't welcke wy tot onse reys mede-voerden, misschien hadden sy ons aende keten gheslagen. Dit was een vande eerste teeckenen van ons geluck 't welck ons hopen dede dat wy naer sulcke gunsten van Godt ontfangen, niet en konden vergaen, ende inder waerheyt wy hadden reden van dit voorval te schroomen, want desen dwingeland om zich vande geleden schade te vergoeden, was daer naer gheweest op de Ree van Alexandrette, al-waer hy de Fransche Coopvaerdy-schepen ontmoet hadde.
Ontrent den avondt geraeckten wy aen de Stadt Laia, gelegen op het vaste landt in het Landtschap van oudts geheeten Carien: sy is ghebauwt op een hooge steen-rotse die haer bestreckt tot in zee. ende van een syde geheel steyle; de reste is omringht met goede mueren: daer en is gheen haven, maer het strange is'er goet en seker: d'Inwoonders zijn alle Turcken, vande welcke men daer ontrent de vyf duysent zielen telt: men verkent'er over-al Arabische Op-schriften, ende veel beelden van draecken ende serpenten, die betuygen dat dese Stadt langen tijdt beseten heeft geweest vande Sarazijnen, die voor ghewoonte hadden sulck een slagh van Wapenen te voeren: Den Heer van Beauregard Overste der Galleyen vanden grooten Hertogh van Toscanen, heeftse eens aengetast, maer wiert af-geslagen met verlies vande sijne. Wy dachten daer eenigen voorraedt in te nemen tot onse ververschinge, maer wy en vondender geen gerief, het Landt daer ontrent zijnde t'eenemael onvruchtbaer.
Wy vertrocken te midder-nacht, ende roeyden den heelen nacht om den tegen-windt Lambat te verrasschen, die allen nae-middagh heftigh rijst: wy gheraeckten ontrent den avondt aen 't Hooft Nemoury 80. Italiaensche mijlen van Laias, ende ontrent de 70. van Cerines, | |
| |
een kleyn Zee-stadt van 't Eylandt Cyprus, van Caramanien ten Noorden ontrent de 70. oft 80. af-ghelegen 't welck wy kruysten met de riemen vanden twee uren des nachts tot den volghenden avondt, de zee t'eenemael kalm wesende.
Te midden vanden wegh wierden wy vervolght van een Zee-roovers Fregat, 't welck ons soo heftigh naerjoech vier ofte vyf uren gheduerende, dat ons Bootsvolck hun uyterste best deden om dat t'ontkommen, doch ons niet konnende achterhaelen, wiert ghenootsaeckt te rugge te keeren. Dit was oorsaeck dat wy dat Canael met alle vlyt door-togen, 't welcke vervult zijnde met uyter-maeten gevaerelijcke water-loopen voor de kleyne Schepen, als den windt den loop der zee teghen is, de welcke haere golven tegens den windt op-werpende, die de selve weder-stoot, doet die buyten maeten op-reysen.
Wy quamen dan den 2. Junij op eene reede seven ofte acht mijlen boven Cerines gheleghen. Twee uren voor dage vertrocken wy van daer, soo dat wy met het rijsen vanden dagh inde haven van Cerines gheraeckten.
Het Eylandt Cyprus den eer-naem van Rijck voerende, is van allen tijden ghehouden gheweest het beste ende vruchtbaerighste vande Middelandsche Zee: d'oude Griecken noemden dat Maxalia ofte Macaria, dat is seer gheluckigh, ter oorsaecke van sijn wellusten: het heeft oock de naem ghevoert van Crypte ofte Criptan, om dies-wille dat ten Westen ende Zuyden sijn Landt soo leegh is, dat'et schijnt dat de zee 't selve overloopen wilt: naerder-handt is het ghenaemt gheweest Cerassis, mits de menighte hoofden ende rotsen, die dat geheel hoornachtigh maken: eyndelinge de naem van Cyprus is hem by-gebleven vande menighvuldige Cypres-boomen die daer groeyen: d'Ouderlingen hadden dat aende onkuyscheyt toe-ge-eygent, ende de Poëten versieren dat Venus de Goddinne der onkuyscheyt daer uyt het | |
| |
schuym der zee geboren wiert, maer de tegenwoordige houden dat Venus Coninginne daer van was, de welcke om haere groote hoererye te bedecken, liet alles aen eenyder vryelijck toe, ende dede haer beeldt aenbidden in eenen Tempel, die sy bauwde tot Paphos, daer-men noch teghenwoordigh de vervallinghen siet.
Dit Eylandt is gheleghen in het vierde climaet ofte Lucht-streeck, vervolgende sijne langhde vanden vier-en-dertighsten graet en half tot den ses-en-dertighsten: dese ghelegentheyt veroorsaeckt een vinnige hitte, namentlijck inden Somer, als-wanneer de Sonne inden Kreft is: het westen van dit Eylandt is seer uyt-loopigh, ter oorsaecke vande hoofden, die van d'een ende d'ander syde strecken in zee: het is wel viermaels langer als het breedt is: sijn bevangh begrijpende van hooft tot hooft ontrent de 180. mijlen, maer de ronde rekenende met de Inbochten, beloopt wel tot 220.: de zee van Syrien badet daer uyt den Oosten, die van Egypten uyt den Zuyden, die van Rhodes uyt den Westen, ende die van Caramanien uyt den Noorden. Het Oosterschedeel, 't welck het hooft van Sint Andries is, en is maer 100. Italiaensche mijlen af-gelegen van Syrien, ofte Caramanien, die even wijdt van daer liggen.
Het Noordsche gedeelte van Cyprus, ende het vaste landt van Caramanien, is berghachtigh, schijnende dat de natuur hem sulcke hooge bergen gegeven heeft tot sijne schoonheyt, ende om dat te bemaetigen, beschermende dat vande groote winden ende onweders. Het overigh van het Eylandt is soo leegh, ende de hitte der Sonne is daer soo maetigh, dat by al-dien maer bebauwt en waer, de vruchtbaerheyt des landts geensins en soude moeten wijcken aen die van Sicilien, om alderleye leckere Vruchten voorts-te-brenghen. Maer dese
neer-ghelegentheyt des Landts, maeckt dat op eenighe gewesten seer onghesont, want de gronden daer leeghe zijnde, ende de waters gheenen val hebbende om af te | |
| |
loopen, wordt daer door de locht soo verdorven, dat het ghevaerlijck is daer te woonen voor die daer niet geboortigh en zijn, dese ongelegentheyt niet belettende nochtans dat eenige Zee-plaetsen niet seer bewoont en worden, maer in kleyn getal. Nochtans daer en zijn geen Revieren, dan alleenlijck eenige beken, die al hun nat verliesen inden Somer, mits de droogte: de Fonteynen zijnder oock seldsaem, maer die'er gevonden worden zijn goedt ende ghesont.
Dit Eylandt is de drooghten seer onderworpen, ende om de selve reden dickwils verlaten gheweest van sijne Inwoonders: men leest in sijn Jaer-boecken, dat'et in't jaer 300. onbewoont bleef den tijdt van 36. jaeren, geduerende de welcke het noyt en regende, niet tegen-staende is het nader-handt seer vermenighvuldight gheweest van volck, daer men telde 15. merckelijcke Steden, ende wel 800. soo gehuchten als Dorpen, 't welck teecken is dat het schoon ende vruchtbaerigh was: daerom oock de Romeynen soo jalours daerom waeren, dat sy hetselve aenden Koninck Ptolomeus ontweldigden, om dat aen het Roomsche Rijck als een tweede Sicilien te vervoeghen. De Keysers van Constantinopel hebben't wel 700. jaeren beseten; daer na quam het onder d'heerschappye der Coninghen die van 't Huys van Lusignan waeren, daer het ghebleven heeft tot het jaer 1473. 't welck Mary Cornar gaf naer de doodt van haeren man aende Republycke van Venetien, die 't bewaert heeft tot het jaer 1571. dat Sultan Solyman dat hun af-nam, tot groot nadeel van't geheel Christenrijck.
Dit Eylandt is t'zedert dien tijdt wel verandert, want van vruchtbaer ende treffelijck dat het was, ghelijck-men mercken kan uyt sijn Hooft-stadt Nicosia, en draeght nu anders niet als de teeckenen van eene gantsche verwoestinge, de Turcken hebben dat naer hunne ghewoonte soo verdorven, dat'er schaers eenige Christene Inwoonders zijn, schoon sy daer in groot ghetal | |
| |
zijn die zich konnen het geheel jaer den kost verschaffen, want'er gheene Christenen inden gheheelen Staet vanden Grooten Heer soo hart gehandelt worden, als die van het Eylandt Cyprus, die daer menighvuldigh zijn.
Wy quamen dan 3. Junij te Corinus aen, ende bleven daer eenen dagh, 't welck voormaels was een vande beste, ende voornaemste Steden van 't Eylandt, maer is nu schier vervallen: den meesten-deel der Inwoonders zijn Griecken: Sy en is jegenwoordigh maer een gehucht, by naer in het midden van het Eylandt ghelegen, op den oever vande Noordtsche zee, 100. Italiaensche mijlen van het Hooft van S.Andries, die het eynde des Eylandts maeckt aenden Oosten, ende van het Hooft Epiphanio, 't welck het ander eynde is naer het Westen, 110. Italiaensche mijlen.
De gelegentheyt daer van is seer aengenaem in een schoon pleyn van by-naer 2. Italiaensche mijlen breedt, komende tot aenden oever vande zee, ende van daer tot aende geberghten, die dese plaets noch aengenamer maecken, ende de locht gesonder. Sy wordt door een vierkantigh Casteel beschermt, liggende aende slincker handt soo-men inde haven komt, al-daer door de Turcken gebauwt, de welcke alsoo sy seer onwetende zijn inde Sterckt-bauwingh, niet weerdigh en is dat-men dat al-hier beschrijven soude. Sy vertrecken zich des nachts in dit Casteel: vanden anderen kant siet-men de vervallingen van een oude Schans, die de Turcken te neder-geworpen hebben om dese nieuwe te bauwen. De haven is seer kleyn, ende maer tot kleyn vaer-tuygh bequaem. In geheel het Eylandt is'er maer een goede haven, die bequaem is om alderhande Schepen in te zeylen, die geheeten wordt de haven van Salines, om de wille van het menighte zout dat'er ontrent bereydt wordt: alle de Schepen van het Christenrijck, de welcke uyt zijn om Koop-waeren, kommen aen dese plaetse, | |
| |
't welck de reden is dat de Consuls der Françoisen, Enghelsen, ende Venetianen daer hun verblijf nemen.
Ter oorsaecke vande brandende hitte, vertrocken wy van Cerines inden nacht naer Nicosien, Hooft-stadt van 't Eylandt: wy gheraeckten daer met 't open doen vande poorte, ende gingen recht ten huyse vanden Consul der Françoisen, die voor als-dan woonde in die Stadt.
De Stadt van Nicosien, eertijdts de woon-plaetse der Koningen van Cyprus, ende het dal hunner wellusten, is ghelegen te midden in het Eylandt, in een schoon ende aengenaem vlack veldt, van oudts geseyt Massaren: met berghen omringht, de locht is'er seer goet ende getempert, beter als in eenigh ander gewest van 't Eylandt. Dese schoone gelegentheyt soude dese Stadt aenghenaem maecken, in-dien de Inwoonders de moeyte namen van haere schoone Landouwe te lant-bouwen, de welcke daer geheel verlaeten ende verwildert leyt, waer uyt men van het overigh van het Eylandt oordeelen kan. Haer verschanssingen die niet-min schoon en zijn, worden niet gaede geslagen, want sy hunne grachten geheel hebben laeten vervullen, t' ghene hunne wallen en bolwercken geheel leege schijnen doet, de welcke andersins seer schoon schijnen souden: niet-te-min men seggen moet dat de verschansinge van Nicosien, door de Venetianen al-daer gemaeckt, moeten gerekent worden onder de schoonste van de werelt. De Wallen zijn met gehauwen steen bekleedt, hebbende van gelijcken 12. groote Bolle-wercken, soo dick van aerde van binnen, dat het geschut daer op geen hinder doen en kan, ende in-dien de gracht onderhouden hadde geweest, het soude moeyelijck zijn die te overweldigen. Daerom Sultan Selim, hebbende sijn Heyr-keger seer voor dese plaets verkranckt, ende siende dat hy die niet en konde met geweldt in-nemen, onder nam van die te verassen: het gene hem volgens sijn voor-nemen geluckte. Hy lagh met sijn Legher op een kleyn heuveltjen 't welck men | |
| |
siet een derden-deel uurs buyten de poort van Famagousta, van waer hy de stadt beschoot. Dit is alles wat wy hebben konnen op-mercken belangende de verschansinge van dese plaets, de welcke uyter-maeten voorsien zijn van schoon geschut, ende voornaementlijck vanden kant vande poort van Famagousta, de welcke is tusschen den Zuyden ende het Oosten, al-waer men 35. oft 40. groote stucken siet. De twee ander poorten van Baffa naer den naer den Westen, ende die van Cerines naer den Noorden, en schijnen soo wel niet bewaert te zijn.
Wat de Stadt belanght, die eertijdts alsoo rijck als treffelijck was, ende die haer mocht vergelijcken by eene vande schoonste van Italien, om haere schoone straeten, ende heerlijcke gestichten, is nu ter tijdt soo verwoest, dat-men de alder-schoonste ghestichten die daer voormaels waeren, niet als door hunne vervallingen en kent, op de welcke men langhs de straeten slimme aerden huysen siet staen. Men siet noch eenige gebouwen in sijn gheheel, die de oude prachtigheyt van dese Stadt betuygen. Het eerste ende aensienelijckste is den Tempel van S.Sophie, waer van de Turcken een Mosquée gemaeckt hebben. Sy is alsoo wel ghebauwt als de groote Kercken van Vranckrijck, ofte Nederlandt: daer is eene groote voor-Kerk met twee sy-beucken; hunne welfsels worden onderstut van twee reyen van pilaeren.
Voor de groote deur, al-waer de wasch-baden der Turcken zijn, siet-men noch de Wapenen vande Koningen van het Huys van Lusignan, gebroken met die van Ierusalem, ende Sicilien. Men siet'er oock de Wapenen vande Republyck van Venetien, ende van S.Marcus, met hun Spreeck-woordt: Pax tibi Marce Evangelista, woorden komende uyt den muyl van eenen Leeuw.
De Kerck der Augustyne Monicken, die oock voor een Mosquée dient, is van-gelijcken seer aenmerckelijck om haer schoonheyt, ende groot gerief dat de Monicken | |
| |
daer hadden, gelijck men mercken kan uyt eenen schoonen Pandt, die een weynigh vervallen is, ende uyt verscheyde vervallingen van ander ghestichten.
Wy sagen van-gelijcken een groot ghesticht van een ghesticht van een woon-plaetse van het oude Paleys vande Republyck van Venetien, 't welcke seer schoon zijnde, dient voor het Serrail vanden Bassa. Boven den inganck siet-men de Wapenen van het Huys van Lusignan gekroont, ende ghebroken met die van Savoyen: van vooren is'er een schoon ende groot pleyn, hebbende te midden eene pyramide, ofte spits-op-treckende colomme, aen die van Roomen ghelijck. De Turcken die oeffenen daer alle Vrydagen hunne Peerden. Boven dat sagen wy daer noch 4. ofte 5. groote gebauwen door eenige Venetiaensche Edel-lieden gesticht ghelijck men uyt de Wapenen die sy voeren kennen kan, de welcke aende schoonste ghestichten van Venetien konnen vergeleken worden. By de poort van Baffa toonden men ons de mueren van het Wapen-huys ten tijde vande Koninghen van het Huys van Lusignan, boven welckers inganck wy de Wapenen der Koningen sagen gemengelt met die van Ierusalem.
Daer zijn menighe hoven inde stadt, den meesten-deel vol Palm-boomen, daer sulck een groote menighte van Kraeyen op sit dat het ongeloovelijck schijnt, de boomen zijnder swart van, ende dienen dagelijckx tot een morgen-wecker, want met den dageraet maecken sulck een geschreeuw, dat onmogelijck is te slapen: de Tucken door eenigh by-gheloof, en begeeren niet datmense omhals brenght: een van onse gasten dit getier niet konnende lijden, schoter een keer in met sijn roer, ende velder een deel, 't gene ons dapper ontstelde, want alle de Turcken van 't ghebuerte quamen tierende naer onse Herberge, als of wy hun groot ongelijck ghedaen hadden: den Consul hadde moeyt hun te paeyen, ende het moest hem gelt kosten.
Wy bleven twee dagen tot Nicosien, om wat te wan- | |
| |
delen van 't een gewest naer het ander: wy gingen eenen Kluysenaer besoecken van by de hondert jaeren oudt, zijnde noch gesont van verstandt ende lichaem: desen goeden ouden Man vertelde ons hoe dat hy ghesien hadde het in-nemen van de Stadt, ende dat hy als-dan 20. jaeren oudt was: hy seyde ons veel wreedtheden, die de Turcken als-dan bedreven hadden, die immers soodanigh waeren als-men zich kan inbeelden van wreede ende ghesworen vyanden der Christen naem. Hy seyde ons oock sulcks by-ghekomen te zijn door de Goddelijcke wraecke, om dies-wille dat daer alle boosheden sulck een vasten voet genomen hadden, dat de booste voor de deughdelijckste gehouden wierden, ende dat den Adel sulck een ongehoorde wreedheyt bedreef op het gemeynde volck, dat de menschen suchtende onder hun strafheden, hadden meer-maels ghewenscht Turckx te wesen: te maar dat d'ongebondentheden daer soo gemeyn waeren, ende uyt-nemende, dat dit Eylandt noch scheen te wesen de woon-plaets vande Goddin der geylheyt: soo seer wiert sy geviert, door den handel der onkuyscheden: het schijnt dat Godt daer sijnen toorn noch niet af-getrocken en heeft; want tot nu toe en is'er geen Landt, den Turck onderworpen, daer de Christenen soo slim gehandelt worden als daer; want behalven de schattinge van 20. guldens op yder hooft, soo voor hun twaelf jaerige Sonen, die sy alle jaeren op-brengen, dwinght-men hun noch te betaelen schattinge vande gene gestorven zijn, inder-voegen dat eenen Vader 5. oft 6. Sonen hebbende, moet voor hun betaelen soo-wanneer eenen nieuwen Bassa in sijn bedieninge komt; ende in-dien, geduerende de selve, eenen daer van sterft, is den Vader schuldigh de schattinge voor hem te betaelen geduerende den geheelen tijdt van des Bassas bedieninge, ende in dier-voegen moeten oock de KInderen voor den Vader betaelen. Boven-dien moeten sy noch aen hunnen Bassa op-brenghen het vyfde van | |
| |
hun inkomen, ende een ander vyfde aen hunnen Timar-Espais, ende soo hun noch iet op het eynde des jaers overschiet, nemen't hun af met geweldt: sy sien soo ellendigh, dat het twintighste deel der Inwoonders geen Koren en heeft om 't geheel jaer te leven; den meesten-deel gebruycken seker fruyt dat sy noemen Carobes, dat seer gelijck is aen de Boonen, die dit Eylandt voorts-brenght in overvloedigheyt; ende alsoo zijn dees aerm Christenen in slavernye, niet konnende daer van geraecken als sy willen, want men geen uyt het Eylandt vertrecken laet om op een ander te gaen woonen, ende schoon iemandt van hun wilde Turckx worden, wordt echter daer toe niet ontfangen, seggende dat het gedaen is om de schattinge te ontgaen: 't welck niet en gheschiedt nochte onderhouden en wordt in eenighe plaets van Turckyen, want soo haest een Christen wilt Turckx worden, wordt soo stracx ontfangen.
Dit Landt was hier voor-tijdts vol Cattoen-boomen, van welcke men het beste vande werelt op-dede, maer daer wordt'er nu tegenwoordigh luttel bereydt: want gelijck dit Eylandt ontvolckt wordt, soo blijft het Landt oock onbebauwt: de wijnen die voor-maels soo smakelijck, ende soo geacht wierden, ende om hunne leckerheyt ghevoert in't Christenrijck, zijnder nu schaers: want gelijck de Wyngaerden niet onderhouden en worden, soo wordt'er oock luttel gevonden: de Vruchten die'er voor-tijdts in overvloedigheyt waeren, ende uytnemende goedt, zijnder oock weynigh ende gemeyn: inder-voegen dat dit Eylandt soo goet ende vruchtbaerig, allenskens wordt verlaeten, onvruchtbaer, ende ontvolckt, want eenige worden Turckx, ander verloopen, veel sterven beswijckende onder het last van hun ellendige slavernye.
Twee dagen gebleven hebbende tot Nicosien, wy vertrocken ontrent den avondt om te gaen naar Famagouste, 't welck een dagh-reys van daer is: hebbende ontrent | |
| |
twee uren gegaen, soo sagen wy ter recht-handt in het vlacke vyf rotsen, die al hol waeren van binnen, zijnde daer veele kamers in-gehauwen, dat seer schoon om sien was: wy volherden den gantschen nacht te reysen in een plat ende effen Landt, met sonderlingh vermaeck, zijnde gestadigh vergeselschapt met den lieffelijcken sangh der Nachtegaelen, die niet af en lieten ons een soet musyck te verleenen; dat meer is, hebbende s'daeghs te vooren seer vermoeyt gheweest door de vinnige hitte, soo gaven ons de windt ende koelte vanden nacht een ongemeyn vernoegen.
Met den dage quamen wy aende voor-Stadt van Famagouste, daer wy eenen Grieck gingen vinden voor wien dat wy brieven mede hadden, om ons behulpsaem te wesen, ende de Stadt te doen besichtighen: desen Grieck ontraede ons gantsch daer binnen te kommen, seggende dat'et bykans onmogelijck is daer in te gaen sonder eenigh misnoegen te lijden, om dat den Bassa die Regeerde, een onbeleeft ende onredelijck man was, ende boven alle Turcken gesworen vyandt der Christenen, ende dat niemandt op lijf-straffe soude iemandt mogen leyden inde Stadt buyten sijn weten. Dit ghewis ghevaer dede ons den wil laeten vaeren van binnen te trecken, ons te vreden houdende met die van buyten te sien, ende te gaen langhs de grachten, van waer wy die t'eenemael ontdeckten.
Dese Stadt wordt in het Christenrijck voor eene seer stercke plaetse geacht, maer die de selve nauwkeurigh belet hebben, bekennen dat sy voor sulckx niet en moet gehouden worden. Het is waer dat haere gelegentheyt tamelijck voordeeligh is, als wesende op den oever vande zee 50. Italiaensche mijlen leeger als het Hooft van S.Andries, naer het Zuyden toe treckende, in een soo zandigh pleyn dat het gheene vruchten voorts-brengen en kan, ende soo effen, dat de wateren niet konnende af-loopen, al-daer blijven staen, ende maecken het ver- | |
| |
blijf al-daer seer ongesont. Het verstreckt zich van daer Noortwaert te landewaert en beneden de haven der Galleyen, 't welck eenen kleynen Inbocht is, al-waer de groote Schepen ten ancker kommen, waer door dese syde eenighsins beschermt zijnde, oorsaecke is waerom het gheene groote versterckingen van noode heeft; derhalven en siet men daer maer eenen stercken muer strijck-hoeckigh door eenige dicke torens, ende een weynigh hoogher als het uyterste van desen Inbocht, is'er een groot Bol-werck, 't welck dese syde ende die van het Westen beschermt, de welcke leste met eenen seer dicken muer bekleedt is, zijnde door dit Bol-werck ende noch een ander strijck hoeckigh, de welcke dese ende de Zuyt-syde oock beschermen. Achter desen muer zijn twee schiet-katten op-getrocken, welckers een naest het Bolle-werck tot een dwingh-borght dient, ende van de Zuyt syde den muer die wel kloeck ende sterck is gelijck de ander, ende door dry groote torens strijck-hoeckigh, is met vier schiet-katten versterckt. De Oost-syde de welcke door de haven der Galleyen gedeckt wordt, ende heeft maer eenen enckelen muer met eenige torens.
De versterckingen van Famagouste, schoon sy niet volkomentlijck regulier en zijn, ghelijck-men die heden maeckt, zijn nochtans weerdigh gesien te worden ter oorsaecke dese plaets als den sleutel is van het Rijck Cyprus.
Aengaende de Stadt sy is redelijck wel ghebauwt, zijnde daer schoone straeten, ende gestichten van ghebauwen steen hoogh verheven: daer is oock eene tamelijcke schoone Kerck, daer van de Turcken een Mosquée hebben ghemaeckt: Sy is op de wijse vande groote Kercken van het Christendom gebauwt, ende van boven plat ghedeckt, hebbende aende kanten van dit dack kleyne steene pyramiden, die de selve seer verçieren.
Neffens dese Kerck is een groot pleyn, op het welcke | |
| |
een seer groot wel gebauwt gesticht is, 't welcke door de onachtsaemheyt der Turcken nu vervalt, ende soo men ons seyde gheweest was het Paleys vande Republycque.
Hebbende dese plaets bemerckt, de welcke seer slecht bewaert wordt voor eene Oorloghs-plaets, trocken wy neder-waerts naer de haven, zijnde soo kleyn dat sy alleenelijck voor de Gallayen bequaem is. De Beys van Cyprus leggen daer inden winter hun Galleyen, die maer vyf in ghetal en zijn, om dese plaets te versekeren.
50. Italiaensche mijlen leeger als Famagousta naer het Zuyden treckende, zijn het de Zout-pannen, al-waer een ander kleyn Stedeken is, al-waer alle jaeren 5. ofte 6. Christene Schepen aen-komen, die uyt het Eylandt voeren Cattoene-lynwaeten, Catoen, Was ende eenige Syden.
Op het eynde van het Eylandt naer den Westen is een ander Stadt Baffa genoemt, andersins Paphos, die seer vermaert is, om dat de Goddinne venus daer in haeren Tempel aenbeden wiert, vanden welcken men noch de vervallingen siet.
Hebbende het overigh vanden dagh door-ghebracht ten huyse van desen Grieck, soo vertrocken wy ontrent den avondt, ende s'morgens quamen wy noch eens tot Nicosien, daer wy niet meer en letteden als het noodigh was om onsen Weerdt te bedancken, ende vertrocken naer Cerines, daer wy ons Schip hadden ghelaeten om van daer naer Alexandretten over te vaeren: wy kosen eenen anderen wegh als de gene die wy gekomen hadden, om een Klooster van Griecksche monicken te gaen besien, gelegen inden bergh, dat ons geseyt wiert uytermaeten schoon te wesen, 't welck door de Koningen van het Huys van Lusignan al-daer gebauwt was, alsoo men sien ende kennen kan door de Wapenen. Onse keurigheyt was ons haest berouwen, mits den moeyelijcken wegh die vol is van steenen en rotsen, daer-men den | |
| |
meesten-deel te voet moest gaen, moeyte genoegh hebbende om onse peerden voorts te krijgen. Den nacht over-viel ons eer wy het Klooster toe-quamen, dat ons dede stil blijven, ende inde geberghten dien overbrenghen, niet dervende by doncker gaen om de scherpe rotsen wille, ende menighte steylen die'er waeren aen yder stap: s'anderen-daeghs met den daghe voltrocken wy desen moeyelijcken wegh, ruym middagh zijnde eer wy aen dat Klooster quamen, lydende een onghewoonelijcke hitte, ende alsoo groot onghemack door den weer-slagh van dese rotsen, als vande hitte der Sonne.
Dit Klooster is ghebauwt op eenen heuvel aenden voet van eenen hoogen bergh in een over-schoon uytsien. Het is omringht van schoone Boomgaerden van Oraigne- en Citroen-boomen, de welcke van eene groote Fonteyn die van onder het Klooster komt, besproeyt worden; dese schoone gelegentheyt, vande welcke men siet een schoon pleyn loopende langhst den Zee-oever, maeckt dese plaets seer aengenaem: den Refter, de Keucken met haeren aenhangh, die onder den Pandt zijn, ende de Kerck, zijn noch in hun geheel, ende bertuygen dat dit Klooster een vande schoonste der Christenheyt was: daer woonen noch tegenwoordigh ontrent de twintigh Griecksche Monicken, die seer aerm zijn; inde Kercke siet-men op veele plaetse de Wapenen des Huys van Lusignan, ende van veele heerlijcke Gheslachten van Venetien: wy en bleven daer niet langer als ons tijdt en behoefde om ons te verversschen, ende keerden noch op den selven avondt tot Cerines, daer wy (den windt ons mede zijnde) terstondt t'schepe gingen; ende den geheelen nacht gezeylt hebbende langhs het Eylandt, soo vonden wy ons s'morgens aen het Hooft van Sint Andries, 't welck aen 't uyterste light van het Eylandt, ende het leste Hooft is aenden Oosten, siende na Syrien, ghelegen 30. mijlen van Cerines.
In het voor-by vaeren van dit leste Hooft van Cyprus, | |
| |
vreesden wy seer te ontmoeten den Bey van Cerines, den welcken alle dagen langhst de kusten van dit Eylandt sweefde, om eenighen goeden buyt te maecken, om daer mede zich naer Alger te vertrecken, ende al-daer eenen meerderen Zee-roover te wesen. Hy hadde als-dan een Galiot van 18. ofte 20. banken, met 50. Musquettiers bemant, tegen wie wy niet en konden wagen in-dien wy dien ontmoet hadden, ende ons hadden willen aentasten.
Eyndelinge wy kregen dien dagh noch den windt soo voordeeligh, dat wy 100. Italiaensche mijlen deden, die'er zijn van het hooft van S.Andries tot dat vande Veakens, 't welck het eerst vanden Inbocht van Alexandretten is, in het inkommen van welcken den windt soo heftigh rijsende, ende onse Schippers die in dit vaer-water niet bedreven en waeren, niet dervende by nacht zeylen, wierden wy ghenootsaeckt onder eenen hoogen bergh, den welcken ons tot schut diende, te anckeren, daer wy den geheelen nacht bleven liggen.
Met den dagh lichteden wy het ancker om noch 25. Itaiaensche mijlen af-te-leggen van daer tot Alexandretten, al-waer wy den 8. Junij aenquamen op Pincxter-dagh, naer eene lange ende geluckige Schip-reyse, aenvangh genomen hebbende den 13. Aprilis, dagh van ons vertreck van Constantinopel, onse nieuws-gierigheyt zijnde daer van oorsaeck geweest, hebbende niet naer-gelaeten van te besichtigen alles wat bemerckens weerdigh was soo inden Archipelago, als Natolien, ende Caramanien, ende in plaets daer maer 1300. Italiaensche mijlen en zijn van Constantinopel tot Alexandretten, dedender wy 2200.
Als wy al-daer aengekommen waeren den Consul der Françoisen, die gekomen was om ons te ontfangen, in het uyt-gaen van het Schip, leyde ons naer sijn huys, al-waer wy ons begaven tot ruste, bly zijnde dat wy aen vast Landt waeren, ende verlost van dese moeye- | |
| |
lijcke reyse ter Zee, daer wy alle de ongemacken hadden uyt-gestaen, die'er gevonden worden in een kleyn Schipje, daer wy altijdt geseten waeren onder den blauwen hemel, ende dickwils nat soo door den regen, als door het zee-water, gheen ander gerief hebbende om ons te droogen, als de gunst der Son, de welcke ons verdort ende swart gemaeckt hadde als Mommyen.
Alexandretten, 't welck wy ons lieten voorstaen een schoone Stadt te wesen, en is niet anders als 5. oft 6. huysen van volck van Europa, die daer woonen om de laedinge vande Schepen, ende ontrent 12. slimme hutten by Griecken ende Turcken bewoont, met het huys vanden Aga, ende vanden Tollenaer, inder-voegen dat dese plaets niet alleenelijck voor een Dorp kan gherekent worden: Sy leven altijdt in ancxst ende vrees vande Zee-roovers, om dat het door gheene sterckte beschermt en wordt, ende een weynigh te vooren eer wy daer aen quamen, eenen Malteschen Ridder hadder gelandt om den Aga te lichten, die doen ter tijdt daer niet was. Het was een Fransman van natie die dit aen-nam, 't welck daer naer aende Natie (schoon sy van sulckx onkundigh was) meer als 12. duysent Rijcxdaelders kostede.
Dese Stadt, by de Turcken Scanderon genoemt, heeft eertijdts tamelijck aensienelijck gheweest, maer wiert verlaeten door de quaede locht, die daer door de broeken veroorsaeckt wordt, ende door de hooge geberghten die dat omringen: men siet'er hedendaeghs voor alle teeckenen van sijn oudtheyt niet anders als een oude borght, half vervallen, de welcke hier voormaels de Zee-kust beschermde. Een weynigh boven dese borght hadde eenen Aga een ander beginnen te bauwen seer schoon, tot het beschudden van dese plaets, de welcke nu al hoogh op-ghetrocken zijnde, quam te sterven; maer het gebruyck der Turcken zijnde niet te vervolgen het gene een ander begonnen heeft, wiert aldus onvolmaeckt ghelaeten.
| |
| |
Alexandretten, dient voor haven aen de Stadt van Aleppo: den Koop-handel wiert'er gebracht van Tripoli om de wreedtheyt wille van eenen Bassa, ghelijck wy dat daer nae zullen seggen: daer en is gheen haven, maer de reede goet zijnde, houden daer hun de Schepen t'eenemael wel ende versekert: daer is'er altijdt een groot ghetal soo Fransche, Engelsche, Venetiaensche, als Nederlandtsche, zijnde de voornaemste aenkomstplaets vanden Oosten: de Franschen dryvender alsoo veel Koop-handel alleen als alle de ander t'saemen, zijnde de Kooplieden den meerderen deel Provençalen. De Venetiaenen komender alle jaeren eens in September met hun Galeassen, de andere t'allen tijden. De quade locht is oorsaeck dat dese plaets niet bewoont en wordt als van onder-Consuls, de gene die van Aleppo derrewaerts stieren, om de Schepen af te klaeren die daer aen-kommen: dese plaetse is in het uyterste der Middelansche zee, ende ghelegen aende voet van hooghe berghen, t'eenemael verlaeten ende onvruchtbaer, al-waer men Leeuwen,Tygers, Luypaerts, ende andere diergelijcke gedierten begint te vinden, die over-al zijn in Asien: ter zyden liggender groote broeken, de welcke mits de quaede dompen die daer uyt-rijsen, de locht soo verderven, dat dit voor de ongesonste plaetse ghehouden wordt van geheel kleyn Asien: al de gone die daer komen woonen, worden sieck, veele stervender, ende die't noch ontkomen, hebben jaeren lanck werck om de locht ghewoon te blijven, doch wy waeren soo af-ge-mat vande zee, ende oock d'onthaelinge vanden onder-Consul, de Heer Palmior, verleckerde ons soo, dat wy dry dagen daer bleven, sonder dat'er iemandt de minste hooft-zweer kreegh, in tegen-deel sijn goet tractement verdreef allen de geleden quael vande zee.
Wy gingen te midden inde broeken een ouden toren sien, die daer ghebauwt hadde gheweest door de Chri | |
| |
stenen, 't ghene men bemerckt aende Wapens van Ierusalem, de welcke hangen aenden in-gangh op 't opperste vande deure: in't vertrecken uyt dese broeken, ende gaende nae den bergh, wy sagen op een kleyn heuvelken het beginsel van een Borght, gemetst met Careelsteen met veele torens op-getrocken ontrent de hooghde van een spiese, hebbende ses hondert schreden inde ronde, de gelegentheyt is voordeeligh, de broeken beschuddent op twee gewesten, ende ten is soo naer den bergh niet, dat hy 't soude konnen gebieden; het is aengeleydt geweest door eenen Bassa van Aleppo, de welcke door dit stuck eenigh vermoeden ghevende van wederspannigheyt, wiert gevangen, ende 't hooft voor de voeten geleyt: naederhandt en heeft'er niemandt lust ghehadt het selve te volmaecken.
Sy leggen een seer keurige ende aensienelijcke saecke in't werck tot Alexandretten, om die van Aleppo t'onderrichten soo-wanneer daer een Schip aen-komt; de Kooplieden woonachtigh tot Aleppo wetende dat'er eenigh Schip van het Christenrijck moet vertrecken, senden naer Alexandretten een Duyve, al-waer het Schip aengekomen zijnde dat sy verwachten, degene die Duyven houden, binden haer een briefken onder den vleugel ende laeten de Duyve henen vliegen: sy wint terstont het hooghste vanden bergh, van waer (soo-men ghelooft) dat sy de stadt van Aleppo kan ontdecken, daer na met een vlucht geraeckt sy tot de voorseyde stadt, eenen streeck van ontrent de 24. mijlen verre, sy leght desen wegh af in een ure en half, oft ten hooghsten in een ure en dry quaerten: wy konden dat schaers ghelooven, maer sulckx gesien hebbende, ende daer over gehandelt met die van Aleppo, wy stonden verslaghen: dese korte waerschouwinge gerieven seer de Koop-lieden, want met de aen-komste van't Schip schrijft-men hun over de Koop-waeren die het mede brenght, ende de ghene voor Retour, zijn de profijtelijckste, vol- | |
| |
ghende dese onderrichtingen, dryven hunnen handel eer dat-men weet wat daer omgaet.
Naer dat wy dry daghen tot Alexandretten verbleven hadden, namen wy Peerden, die ons de Aga gaf om naer Aleppo te rijden door Antochien, de welck: seven Piasters kosteden, yder Piaster tot 48. stuyvers, het gene ghemenelijck alle de Christenen van Europa betaelden. Boven-dien desen Aga dede ons een Janitser mede nemen schoon wy daer twee hadden, ofte hem 20. Piasters te geven, 't welcke men ons seyde oock het gebruyck te wesen.
Wy vertrocken van Alexandretten den 10. Junius ontrent den avondt, ende met den nacht quamen wy dry mijlen van daer aen een gehucht ghenaemt Baylan, geplaetst in het hangen van eenen bergh, seer bevolckt, ende al bewoont by Turcken; dese plaetse is seer aengenaem, soo om het schoon gesticht, als om de waters, want m'er over-al Water-aderen ende Fonteynen siet uyt-bortelen; wy vertrocken te midder-nacht, ende ontrent dry uren ghereyst hebbende, wy verlieten den grooten wegh van Aleppo, ende namen dien van Antiochien, ontrent ten 10. uren s'morgens, beginnende de Sonne in haer kracht te wesen, daerom wy rusteden ontrent vyf uren onder groote boomen; de meeste hitte voor-by zijnde, begaven wy ons tot reysen in een groot effen veldt, ende langhs een staende-water, hier voor-tijdts geheeten Meandriopel, het welck seer overvloedigh is in visch, ende namentlijck in Palinck, waer van dat'er gevonden worden van een seldsaeme grootte, van 12. oft 15. voeten lanck; s'avondts quamen wy voor de stadt van Antiochien, daer wy 's nachts bleven slapen in het veldt, langhs de vermaerde Reviere van Oronten, ende s'anderdaeghs s'morgens trocken wy inde Stadt.
De Stadt van Antiochien is gelegen in het Landtschap van oudts geheeten Celisirien: de Reviere van Oronten loopt'er voor-by, de welcke de helft van haere mueren | |
| |
baeyt, ende vanden Westen ende Noorden zijn het groote Velden alsoo verre het ghesicht draghen kan, 't welck haer seer vruchtbaer maeckt.
Dese stadt is gebauwt in het hangen van dry bergen, de welcke van boven tot beneden omringht met mueren, die om hunne groote dickte blijven noch geheel, hebbende ten minste 15. voeten inde breede, zijn vol ronde ende vierkantige torens, al gebauwt met swaere steenen van swarten marber: het bevangh vande mueren begrijpt wel vyf mijlen, doch en is niet waerschijnelijck dat sy over-al bewoont zijn geweest, want op sommige gewesten zijn sy onganghbaer ende heel steyl. Dese gelegentheyt en is niet voordeeligh, om dat sy te seer benauwt wordt door de gheberghten, ende den weerslagh der Son is daer inden Somer soo groot, dat sy daer sieckten veroorsaeckt.
Gheheel in het opperste der mueren is'er de maniere van een Casteel, het welck (soo die van het Landt seggen) gedient heeft voor de woon-stede vanden Koninck Antiochus, stichter deser Stadt: daer en schiet niet anders over als de mueren, door de welcke men het afscheyt van groote salen verkennen kan; van onder zijn het al reghen-backen seer aerdigh verwelft. Treckende uyt dit Catseel, soo vindt-men over-al menige onderaerdsche kuylen, daer de Christenen van het Landt dickwils hun Godts-dienstigheyt komen plegen: sy vertelden ons, dat dese plaetse eertijdts gedient hadde tot schuyl-plaets voor de Christenen, geduerende de vervolginge van d'eerste Kercke: sy leyden ons in een seer holle rotse, daer sy uyt eerbiedinge geduerigh houden een brandende lampe, overmits sy by overleveringhe hebben, dat Sinte Margariete daer gewoont heeft, ende dat sy daer onthooft is gheweest.
Op de syde vanden Noorden aende mueren vande stadt besitten de Christenen een Kerck, de welcke sy groote eere bewijsen, ende en gaender niet in 't en zy | |
| |
eerst hunne schoenen uyt-doende: sy houden dat inde selve Sinte Pieter sijn eerste Misse dede: om leegh vloeyt'er een Fonteyne, daer-men ons versekerde, dat hy veele Heydenen gedoopt hadde: wy sagen daer noch meer andere oudtheden ende vervallinghen, maer d'onwetentheyt der Griecken is soo groot, dat sy daer van geen bescheyt en konnen gheven.
Dese Stadt voor-maels soo bloeyende, en is tegenwoordigh niet anders als eenen hoop van steenen ende greys, ende een graf van haer-selven: sy en is niet bewoont als slechts langhs de Reviere: den meesten-deel der Inwoonders zijn Turcken, daer zijn oock eenighe Joden, ende Christenen die'er gheerne woonen, dese stadt seer achtende ter oorsaeck van Sinte Pieter, die daer sijn eersten Stoel hadde gestelt: sy hebben noch hunnen Patriarch die den naem voert van dese stadt, de welcke langen tijdt gehouden is geweest vande Griecken voor d'opperste vande Kercke; maer ghelijck hy arm is, soo verkennen sy nu dien van Constantinopel.
Daer is eenen Cadis, die de Europische Christenen seer slim handelt. Hy dede ons zich een Rock geven om dat eenige Christenen van Europa hebbende al-daer een weynigh van te vooren gepasseert, hem oock een hadden ghegeven. Daer is oock eenen Aga die over de stadt ghebiedt.
Wy en blevender maer dien dagh stil, ende des avondts gingen wy slapen op een veldt twee mijlen van daer gelegen, vervult met eenighe aerde hutten die-men ons seyde al-daer gemaeckt te zijn geweest door Godefroidt de Bouillon, als hy aende Sarazijnen slagh leverde, ende de selve stadt veroverde.
Wy vertrocken te midder-nacht, ende met het rijsen vanden dagh: komende over een brugh die de Reviere van Oronten dweerst, vonden wy 10. Turcken allegaer met bussen, die onse Leydts-mannen terstont verkenden voor Turcomannen, de welcke Roovers zijn, wy waeren | |
| |
op ons hoede, ende maeckten de bussen veerdigh om ons wel te beschermen: dese Roovers ons siende soo toe-gherust lieten ons henen gaen sonder een woordt te spreken: op den middagh rusteden wy in de vervallingen van een oudt Casteel, aenden kant van een schoone ende groote Fonteyn.
Wy vertrocken ontrent den avondt, ende dweerden veel vervalle gehuchten ende dorpen, gaende voor-by een Klooster, van het welck noch wel de helft in sijn geheel staet, inde Kercke siet-men een dicken pilaer wel twee spiesen hoogh: de Griecken vertelden ons dat den H.Simeon op die colomme gewoont hadde den tijdt van 70. jaeren, doende daer gheduerige lijf-straffe: alle de Christenen van daer rondt-om vergaderen daer eens s'jaers, ende doen daer Misse lesen ter eeren vanden selven Heylighen: men maeckte ons wijs dat-men gheduerende den dienst boven de colomme een vierighe bolle siet.
Wy bleven reysen tot de midder-nacht eer wy ontrent de dry uren ruste namen: s'anderdaeghs s'morgens wesende den 14. Junius quamen wy tot Aleppo.
De Stadt van Aleppo, ofte Chaleppo, is een der voornaemste ende schoonste Steden van Turckyen, ende hooftstadt van het Landtschap eertijdts geheeten Syrien Comagenen. Dese stadt is de best ghebauwde van gheheel het Oosten. Sy begrijpt ontrent de twee mijlen in omvangh, ghelegen tusschen twee kleyne heuveltjens, ende aende syde vande oude Borght naer den Oosten, bekleet een deel vande selve. Sy is de Koop-rijckste van geheel het Oosten, om de menighte der Waaren die daer van Persien, Indien, Tartarien, ende van het Rijck der Abyssinen, ofte Priester Ians Landt aenkomen, het welcke de selve seer volck-rijck maeckt, want-men daer tot 200. duysent zielen telt: den meerderen-deel der straeten dienen voor Marckten ofte Basars, namentlijck de ghene daer-men handelt, die gedeckt ende overwelft zijn ter oor- | |
| |
saeck vande groote hitte, langhst welcke men wandelt sonder daer van eenigh ongemack te lijden, boven dat-men geduerigh water voor de huysen giet, 't welcke inde straeten eene groote koelte by-brenght, die alle nachten gesloten worden: de huysen zijnder schoonder als in eenigh ghewest van Turckyen, zijnde van gehauwen steen ghebauwt, ende met seer schoone vloer-daecken gedeckt, op de welcke sy ghewoon zijn inden Somer om de koelte hunne nacht-rust te nemen, hebbende al-daer het vermaeck vande Nachtegaelen te hooren singhen, de welcke niet als des nachts zich laeten hooren, want sy by daghe swijgen: men vindt'er die de selve in kevien queken, ende in hun vertreck-plaetsen stellen, vande welcke sy het selve vermaeck ghenieten. Alle dese vloer-daeken hebben by-naer alle met den anderen gemeynschap, soo dat-men op de selve den meerderen-deel vande Stadt soude konnen door-gaen.
De voornaemste gebauwen zijn de plaetsen, die-men tot Constantinopel Caravansars noemt, waer van daer een menighte is, de eene dienende tot het herbergen vande Convoyen ofte Caravanen vande Koop-waaren die daer aenkomen, de welcke bestaen in Syden, Lynwaeten, Cattoenen, ende alle slagh van Droguen, ende Ghesteenten; de andere tot wooninge van die van Europa. De schoonste van alle is die der Françoisen, die soo groot is dat sy Jaerlijckx tot profijt vande Mequa 1500. Rijcxdaelders uyt-brenght. Den Consul der Françoisen heeft sijne wooninge in dese Caravansara, met noch ten minsten veertigh Kooplieden vande selve Natie, die al-daer elck hunne kamer ende hun pack-huys verscheyden hebben, gheene andere als sy, ende eenighe Venetiaenen al-daer hun verblijf hebbende, die daer in alle versekertheyt zijn, ende met alle genoegen des werelts souden leven, 't en waere dat t'zedert den Grooten Heer in Oorlogh is tegen den Koninck van Persien, altijdts al-daer veel Janitsers zijn, de welcke heen ende weer | |
| |
gaen, ende over-een-komende met die daer in besettingh zijn, zich gantsch meester vande stadt maecken, ende duysent strooperyen bedryven, de Inwoonders niet dervende daer tegen seggen, ende zijn soo moedtwilligh, dat sy met geweldt hun veel gelts af-perssen, ende nemen uyt de winckels het ghene hun aenstaet: sy gaen hun oock dickwils wijn heysschen, ende soo men hun dien weygert, doen sy u eenigen smaedt aen, jae selfs somtijdts geven sy eenige steken met hunnen Gamjar, 't welck een lanck mes is op de wijse van eenen Sabel, 't welck de Turcken aen hunnen riem dragen: ende het welck boven dien het slimste is, sy en konnen vanden Stadthouder daer over geen recht bekomen, om dat sy hem een deel van het gelt gheven, 't welck sy aende aerme Kooplieden hebben af-ghestroopt. Sy overlasten
oock grootelijcx de Kooplieden van het Westen, hun niet toe-laetende van uyt hunne Caravansara te gaen sonder het geselschap van eenen Janitser, aen wien sy dagelijckx eenen Rijcxdaelder gheven moeten. In dien sy uyt de stadt gaen, al-waert het maer eene half mijle verre, sy moeten aen hunnen Janitser 10. Rijcxdaelder gheven; ende soo sy die ontmoeten sonder het gheselschap van Janitsers, doen hun het dobbel daer van betaelen, uyt-vindende noch alle dagen nieuwigheden om gelt te trecken. De Consuls seyden ons dat sy hunne klachten naer Constantinopel gesonden hadden; ende dat in-dien den Grooten Heer daer niet in en voorsagh, dat sy van meyning waeren de stadt ende Koop-handel te verlaeten: eyndelingh daer de Kryghs-lieden gebieden, moet-men slaef worden, ofte wel rust ende vryheyt elders soecken.
De Consuls van Venetien ende Enghelandt, hebben oock hunne bysondere Caravansaren in dese stadt, ende verscheyden Christenen van Europa besittender andere: de Engelsche, ende Venetianen zijn daer oock in groot getal, maer niet ten opsichte van de Françoisen, die al- | |
| |
daer wel twee-mael soo veel Koop-handel dryven. Men seyde ons dat sy jaerlijckx wel onder-half millioen Rijcxdaelders, ende somwijlen wel tot twee millioenen besteden, de welcke men in gelde van Vranckrijck brengt. De Engelsche ende Venetianen brengender Laekens, maer de Françoisen en brengender alleenelijck bykans maer gelt, 't welck sy den meerderen-deel besteden in Syden, Cattoenen, Galnoten, ende alle slagh van Medicinale Droguen.
De Françoisen hebben Capucynen ende Jesuiten. De Venetianen Capucynen ende ongeschoyde Carmeliten om hun te dienen. De Engelschen hebben hunnen Predikant, ende leven alle in een groote vryheyt van Godts-dienst, want sy hunne Capellen inde Caravansaren hebben, al-waer sy dien oeffenen met alle ruste. De Christenen woonen seer gheerne in dese plaetsen, om dat sy al-daer vryer zijn als inde huysen van eenige bysondere persoonen, want gelijck het inkommen der selver aen hunne Mosqueën toe-geeygent is, houden sy die Caravansaren voor gheheylighde plaetsen, ende en souden daer gheene de minste moedtwilligheyt durfven verrichten.
Daer zijn menighe Mosqueën die Pyramiden hebben van boven rondt, dat een costuyme is by de Mooren, want de Turcken hebbense al schaerp; de voornaemste Mosquée is seer schoon ende vast ghesticht met groote gehauwe-steenen, sy staet aen een groote vierkantighe plaetse: aenden voor-gevel, de hoogde van ontrent de twee spiessen, is'er de maniere van een Balcon, in't welcke (soo men ons versekerde) dat S.Ian Damasceen voormaels hadde ghepredickt.
De Christenen van Armenien hebben in dese stadt oock twee schoone Kercken, de Griecken eene, ende de Maroniten eene, alle by malkanderen. De Iacolyten hebben daer oock eene nieuwelinckx gebauwt, zijnde de schoonste van allen.
| |
| |
Daer is een Casteel in't midden vande stadt op eenen heuvel ghebauwt, rondt-om met gehauwen steen bekleedt, sijnen omvangh zijnde met eene groote gracht met water voorsien. Dese Borght schijnt onwinbaer te zijn, maer sy kan van kleyne heuvelen die by de stadt liggen om-verr' gheschoten worden. Oock en is het geene Oorlogh, maer wel een Koop-stadt, schoon sy voortaen tot de grensen van het ghebiedt vanden Persiaen dienen sal, die Meester van Babylonien is.
Wat belanght het gherief vande stadt, men vindt'er al wat-men begeeren kan. De wateren zijn daer uyter-maeten goet, maer niet te overvloedigh. Sy heeft een kleyn Revier die daer te midden door-loopt, haer groot ghemack toe-brengende: de stadt is by-naer rondt, hebbende eenen tamelijck schoonen muer rondt om.
Inden meesten-deel van de straeten pronckender moye ende groote gestichten, zijnde meest al rondt overwelft, die de Turcken noemen Cavangers, al-waer sy Taback gaen smooren, ende Cavé drincken: daer is gemeenlijck eenige musyck op de Turcksche wijse, om het gheselschap wat t'onderhouden: die daer dienen, zijn jonge Turcken, oudt 15. oft 16. jaeren, ghekleedt ende opgetoyt als dochters: de Turcken lief-koosense als of sy vrauwen waeren: 't is een wonder saecke dat de sonde van Sodomie daer soo gemeen is, ende dat sy daer toe soo seer ghenegen zijn, dat sy hunne verkeerde ende verdoemde ghenegentheyt voor het volck niet en konnen decken.
Soo van binnen als van buyten de stadt is'er een menighte van Kloosters, Religieusen, ende Turcksche Santons: wy gingen naer een wandelen ontrent een half mijle gelegen vande stadt, ende genoemt Sabobam; al-waer wy wierden wel onthaelt met alderhande vruchten: dese plaetse is gebauwt ende begift geweest door eenen Grooten Vizir, den welcken stervende in d'Oorloge van Persien, dede daer sijn lichaem dragen, ende wiert'er | |
| |
begraven. Dese plaetse is gelegen in't hangen van een berghsken, hebbende om leeghe groote ende schoone hovingen vol Fonteynen, weerdigh om sien, ende om verwonderen: de liefde van dese Turcksche Religieusen is soo groot, dat sy inden nacht vyer steken op eenen grooten toren, 't welcke dient als baken om de Reysers ende Pelgrims te verwittigen daer te kommen herbergen: alle die'er kommen, van wat Religie dat het zy, wordender geherberght, ende onthaelt den tijdt van twee daghen.
Den meesten-deel der Inwoonders vande stadt zijn Mooren, ende de Joden ontbrekender niet, de welcke mits den grooten handel die sy daer dryven, nemen dapper aen in rijckdom: daer is eenen van die Joden die alles doet wat hy wilt met den Grooten Heere: daer woont oock een menighte van Christenen, soo van Persien, Armenien, Egypten als van Grieckenlandt, die allegader hunne Kercken besitten buyten de stadt, ende daer by hun Kerck-hof, inder-voegen dat'er rondt-om de stadt veel heuvelkens zijn vol graven.
Daer zijn ontrent ende rondt-om Aleppo veel aengenaeme plaetsen om de wateren wille, maer men gaet daer weynigh naer toe uyt vrees vande Arabianen, die alle dagen uyt-loopen om te stroopen ontrent de stadt 3. oft 4. mijlen verre, al-waer sy alles nemen wat sy konnen, verwachtende de Caravanen ofte Convoyen vande Koopmanschappen, ende overmits sy hun allen voor Edel-luyden uyt-gheven, schoon sy niet's en besitten, en willen sy geenderley Ambacht doen. Sy en hebben nimmermeer een vaste wooninge, loopende altijdt van het een naer het ander; het is oock seer moeyelijck die te krygen, seer snelle Peerden hebbende, waer in sy allen hunnen middel besteden, den meerderen-deel niet anders besittende.
Het is ongeloofelijck hoe sy hunne Peerden achten, zijnde daer eenige die de selve voor geen twee duysent | |
| |
Rijcxdaelders het stuck souden laeten. Daerom als sy eenigh volck met vuer-wapenen ontmoeten, naer dat sy twee oft dry scheuten op hun hebben geschoten, schoon sy somwijlen eenen hoop van 100. ofte 200. zijn, begeven zich soo drae op de vlucht, zijnde meer voor hunne Peerden, als voor hun selven bevreest, want soo gheseyt is, den rijckdom vanden meerderen-deel en bestaet alleenelijck maer in dese Peerden.
Hunne gemeyne Wapenen zijn den Pyl en Boghe, de Colve, de korte Spies, ende den Sabel. Niet-te-min het alder-gemeynste is de Spies, geene vyer-wapenen gebruyckende als daer van geene kennisse hebbende, 't welck oorsaeck is dat sy die soo seer schroomen.
Een halfve dagh-reyse van dese stadt is eenen grooten gezouten water-poel, uyt den welcken men jaerlijckx veel zout treckt. Dit water komt uyt eenen put daer aen gelegen, uyt den welcken alle dese wateren inde maent van Maerte vloeyen.
Dese Stadt wordt geregeert door eenen Bassa, die den eer-naem heeft van Beglerbey, ende de sorge over het ghene de regeeringe ende wapenen aengaet: hy heeft een Mula Cadis om recht te plegen: 't is de Stadt van Turckyen, die aenden Grooten Heer de meeste winste toe-brenght: men houdt dat het Tol-huys ende schattinge der Christenen die'er woonen, daer in begrepen het Landt van rondt-om, aenden Grooten Heer in-brenght dry millioenen s'jaers: dese rijckdommen, ende de gelegentheyt van dese plaetse, als wesende soo verre van Constantinopel, hebben veele Bassaan begeerigh ghemaeckt om daer van opperste Heeren te worden, maer by gebreke van mede-spoedt ofte goedt beleyt, en hebben sy noyt konnen geraken tot het eynde van hun aenslagen.
De locht van dit Landt is seer schrander: de ghene die'er eerst aenkommen wordender gemeenlijck sieck, maer een weynigh kennisse daer mede gemaeckt heb- | |
| |
bende, is-men daer wel te pas: de vochtigheyt vanden nacht en is'er niet ongesont, waerom dat den meesten-deel der Inwoonders slapen inden Somer onder den blauwen hemel, in't opperste van hun huysen, gheheel plat met een vloer-dack geleydt: de zaysoenen zijnder gematight ende wel geschickt: de dagen vanden Winter ende Somer en verschillen maer ten hooghsten een ure: inde Winter en is het daer niet kout, ende inden Somer en brandt de hitte niet te vinnigh, mits de winden vanden Westen, dieder wayen vande maendt vande Maerte tot de gene van September; inden Winter en wayet daer niet seer, ende de locht daer gemeenlijck hel zijnde, veroorsaeckt'er soo schoone dagen inden winter als inden Somer, 't welck al-daer de woonste seer aengenaem maeckt, behalven dat'er alle dingen noodigh tot het s'menschens leven daer in overvloediheyt zijn: het landt daer rondt-omme is soo vermaeckelijck als vruchtbaerigh, uyt-gesondert de heuvelkens die om-hooghe wat dorre zijn, maer de leeghten zijn seer vruchtbaer vol schoone hovingen, ende Fonteynen.
Hebbende acht dagen gebleven tot Aleppo, soo vertrocken wy naer Persien, ons voorsiende van alles dat ons noodigh dochte om soo langhe ende moeyelijcke reyse af-te-leggen: wy hadden oock van die van Aleppo gunst-brieven aenden Grooten Vizir, die het belegh hieldt voor Babylonien: onse vrienden wilden ons dese reyse ontraeden ter oorsaecke vande groote hoopen volckx die over-al door de paelen swierden; des niet-teghenstaende den grooten lust die wy hadden om dit Landt te sien, waer van wy soo wonder dingen hadden hooren spreken, ded' ons alle swaerigheden ende ghevaer verachten: wy namen Arabianen mede om ons te geleyden tot het Turcksche Legher, wy laeden dry Kemels op met noodt-druften, besluytende in geen gehucht ofte dorp te gaen, ende den streeck te nemen door de ver- | |
| |
laete wegen, zijnde sterck genoegh in geselschap, ende kloeck ghewapent om ons te verhouden tegen de Vrybuyters ende Arabianen: wy waeren 14. in getal, alle gewapent met roers ende twee pistolen, behalven onse twee Ianitsers ende vier Arabianen, die ons dienden voor Leydts-mannen, voerende pijl en boge. De ghetrauwigheyt van dese Arabianen is wonderlijck; want eens op-ghenomen zijnde in uwen dienst, ende gheëten hebbende van u broodt, souden liever duysent levens wagen, als u te verlaeten ofte in't alder-minste te bedriegen: wy schickten onse dagh-reysen, ende om de groote hitte te schouwen, begosten wy te reysen twee uren voor der Sonnen ondergangh, ende volherden tot ontrent de dry uren inde nacht, nemende als-dan ontrent de dry uren ruste: daer nae hervattende te reysen tot twee uren nae der Sonnen op-gangh, eer wy onse tente neer-sloeghen, rustende dan de reste vanden dagh, dat wy niet af-en-lieten te vervolgen geduerende alle dese reysen, doch soo volkomentlijck niet, of wy moesten somtijden dit beschick te buyten gaen van een ure ofte twee, mits de geberghten, ende oock om by wijlen de schaduwe te vinden, ende de ververschinge van eenighe Fonteyn.
In't eynde van twee daghen quamen wy aenden Oever der vermaerde Revier Eufrates, die de Turcken Frat noemen, de welcke men seydt te wesen eene van die te midden door het Aertsch-Paradys vloeden: alle het Landt tusschen dese Revier ende de stadt van Aleppo, is wel bewoont, ende over-al even vruchtbaer, want al-hoe-wel dat'er veele valleyen zijn, die noch ongebauwt blijven, brengen niet-te-min menighte boomen voorts: daer zijn bosschen van Vyghe-boomen die vruchten voorts-brengen seer schoon in d'oogen, maer quaet van smaeck, zijnde van binnen heel dorre: men siet'er oock velden soo groot als 't gesichte beoogen kan, daer niet anders en groeyt als Calissie-hout.
| |
| |
Wy passeerden de Revier Eufrates aen een Stadt ghenaemt Bire: dese Reviere op dat ghewest en was niet veele breeder als de Seyne tot Parys, doch aen haeren oever, ende aende water-loopen die'er langhs zijn, bemerckt-men dat sy inden Winter dry-maels breeder is, ende dat sy het overvloyen seer onderworpen is gelijck den meesten-deel der Revieren vanden Oosten.
Het water daer van is seer onklaer, maer van seer aenghenamen smaeck; sy is seer snel vliedende: men vaert'er op met platte Schepen, die van daer naer Babylonien, ende andere ghewesten trecken. Sy scheydt Syrien van Mesopotamien, in het welck wy waeren om de Stadt Bire te sien.
Dese Stadt is d'eerste van Mesopotamien, ghebauwt zijnde op het hangen van dry steen-rotsen, ende loopt tot den oever vande Revier: daer is een redelijck schoon Casteel gesticht op d'oude wijse, voorsien met eenige stucken geschut, ende soude van eenigh belangen wesen, in-dien het niet verhindert en konde worden door eenige naer-gelegen geberghten vande Oost-syde. Daer zijn inde stadt veel Fonteynen, wiens water uyt-nemende goet is; daer is oock een Caravansare bemerckens weerdigh, zijnde inde rots gehauwen, onderstut met dicke colommen van eene ongemeyne grootte uyt de selve, inde welcke men wel twee duysent peerden soude konnen stallen. De stadt wat het overigh daer van belanght, is gelijck aen alle de andere van Turkyen.
Hebbende dus onse keurigheyt vergenoeght, stegen wy te Peerdt om naer Aleppo weder te keeren met dry Arabiaenen, die ons baden om zich by ons geselschap te moghen vervoegen, vreesende eenige andere Arabiaenen te ontmoeten: dese waeren onderhoorigh aenden Koninck die-men hun onlanghs gegeven hadde, mits de doodt van sijnen Voorsaet, ende wiert door den Grooten Vizir gehandt-vest, by den welcken hy jegenwoordigh was; hy hadde hun naer Aleppo ghesonden om sijne | |
| |
Kryghs-toerustinge al daer te bereyden: de reden waerom sy voor de andere Arabiaenen bevreest waeren, is dat den Neef vanden genen jegenwoordighlijck regeert, voor-wendt het Rijck zich toe-te-komen, den welcken sijn volck heeft, die altijdt op de baen zijn, ende als sy elckander ontmoeten, vechten sy heftigh.
Desen Koninck der Arabiaenen, heeft eenighe Landen boven Damascus, al-waer hy gewoon is zich te vertrecken, nochtans en woont hy nimmermeer in eenighe stadt, hebbende sijne tenten die hy nu op het een, ende dan op het ander ghewest doet neder-slaen, zijnde al tijdt gevolght van 400. mannen; ende las hy alle sijn volck vergaderen wilt, kan hy wel 10. duysent mannen t'samen brengen, 't welck hem aensienelijck maeckt. 'T is onmoghelijck dat-men hem ten onder brenght, want soo dra hy weet dat-men hem vervolght, vertreckt zich inde wildernissen, al-waer het seer moeyelijck is hem te krijghen.
De Arabiaenen zijn seer slim gekleedt, niet aen hebbende als een hembt, onder-broeck, met eenen rock sonder mauwen, overtrocken van eenen anderen langen van wit ende swart gemengelt, ende van Geyten-hayr ghemaeckt: veele zijnder die gheen hembt en hebben: op het hooft hebben sy eenen slechten Turbant, ende daer onder eenen swarten doeck, die hanght tot onder hun keel. Hun ghemeyn onderhoudt is broodt en water. Het broodt en is slechts maer een verwarmt deegh op de asschen, ofte op eenigh heeten tichel. Sy gaen altijdt van het een naer het ander ghewest, leydende met zich het gheheel huysghesin ende tuygh, nergens in eenige stadt, plaets, ofte huys vast blijvende woonen, maer altijdt onder hunne tenten, ende dus brengen sy hun leven over.
In't vertrecken van Bire, ende geduerende twee dagh-reysen weeghs, soo vonden wy het Landt uytter-maeten vruchtbaer, ende eenige ghehuchten ende dorpen; | |
| |
den meerderen-deel der velden staen vol roosmaryn, lavender, kappers, ende callissie-hout: op de heuvelkens ende geberghten menighte van Mirabolans ende vygeboomen: wy verkenden daer veele vervallingen, door welcke wy gisten, dat dit Landt eertijdts wel bevolckt hadde geweest: hoe wy voorder trocken vande Revier, hoe wy meer het Landt verlaeten vonden. In't eynde van vier dagh-reysen vonden wy het Landt gantsch dorre, vol hooge bergen, steyligheden, ende moeyelijcke steen-rotsen: wy bleven acht dagen langh gaen door dese woestynen, niet aengenaems vindende als de eensaemheyt: geduerende alle desen tijdt en kregen wy geen bejegeninge bemerckens weerdigh, ende en gingen niet dan voor-by twee gehuchten, ende een kleyne Stadt genaemt Ana, ende dat noch inden duysteren nacht om van niemandt ontdeckt te worden.
Den negensten dagh quamen wy recht inde tenten des Koninghs van Arabien, die ses duysent Arabiaenen leyde tot den dienst vanden Grooten Vizir: dese ontmoetinghe beroerde ons wacker, ende soudense geerne gevloden hebben, maer wy waeren daer eer wy niet en hadden te vreesen, ende dat desen Koninck onlanghs versoent was met den Grooten Heer, ende aengesien dat wy geley-brieven hadden, soo en soude ons niet miskomen: wy sonden hem groeten door een van onse Janitsers, ende twee van onse Arabiaenen, ende te samen eenen schenck van eenig suycker-broodt, dat wy tot dien eynde mede-gebracht hadden van Aleppo, om ons te dienen in diergelijcke voorvallen, ende een schenck is d'aengenaemste die-men aen soodanigh volck soude konnen doen: hy dede ons Pasport ofte gheley-brief sien, ende naer dat hy zich onderricht hadde wie wy waeren, toonde dat hy ghenegenthyt hadde om ons te sien: hebbende dees antwoordt ontfangen, ende dat hy onsen schenck aenveerde met een bly ghelaet, betuygende dat het hem | |
| |
danckelijcke was; soo maeckten wy ons veerdigh om hem te gaen groeten, maer wy en waeren soo haest uyt onse tente niet getrocken, of wy en sagen hem komen naer ons, vergeselschapt van ontrent de 30. peerden: wy ginghen te gemoet tot de tegen-komste daer wy hem meynden eer' te bewijsen, maer sonder vertoeven seyde dat hy ons woude in onse tente sien, daer hy zich neder-sette met ons seer ghemeynsamelijck praetende, ondervragende veele dingen rakende het Christenrijck: hy ondersocht al onse wapenen, ende dede die meer-maels los branden, vindende seer vremt ende als wonderdadigh den vondt der bussen met het vyer-slagh, vande welcke sy tot noch toe geen gebruyck en hebben, niet meer als van ander vyer-wapenen: den meesten-deel der Arabiaenen gelooven dat hier tooverye mé speelt, meynende dat een busse kan schieten sonder laeden, ende soo dickwils als-men begeert op-spannen, ghelijck men een steeck draeght met een degen: selve den Koninck, nae dat hy een bus hadde sien lossen in sijn teghenwoordigheyt, hadde daer van noch een schrick, ende stietse van voor hem: hy bleef wel twee uren in onse tente, ende vertrocken zijnde, sondt hy ons door een vande Sijne een menighte van gevogelt, hamel, ende ander voorraedt van leeftochten; wy bleven daer het overigh vanden dagh.
Hebbende noch twee dagen langh onsen wegh vervolght, soo quamen wy op een nieuw geheel by den Eufrates, daer wy gingen voor-by de vervallingen der oude Stadt Babylonien van Chaldeen, de welcke soo ongeluckigh is geweest aende Kinders van Israël, ende daer sy verscheyde-mael veel gheleden hebben vande strengigheyt van een onverdragelijcke slaverny': 't was in dese plaetse dat Daniël wiert gheworpen inden kuyl der Leeuwen, ende de dry Kinders inden brandende oven: 't was oock in dese plaets dat d'eerste Kinders van Noë wouden eenen Toren op-trecken, soo hoogh, dat sy
| |
| |
hun souden konnen beschermen voor alderhande watervloedt. Van desen Toren, uyt den welcken gesproten is de verdeylinge der taelen, en siet-men nu geen overblijfsels: eenighe willen seggen dat sy op eenen bergh gebauwt wiert, voor de welcke men gemeenlick passeert, ende al-waer men in het op-graeven der aerde veel gebacken steen vindt; doch wy en sagender geen gedaente van eenigh ghebauw.
'T was in dese Stadt dat hier voortijdts dien grooten ende hooghmoedigen Nabuchodonosor regneerde, ende daer de Koningen soo vervoert wierden vande ydel eersucht, dat sy water deden kommen uyt de Revieren vanden Nyl ende vanden Danubius, 't welck sy uyt een pracht plaet- | |
| |
sten te midden tusschen hunne schatten, als om daer mede grootheyt te betoonen van hun Heerschappy', ende dat sy de Meesters waeren vande werelt; doen sy hadden wijselijcker te wercke ghegaen in dien sy wat naerder overleydt hadden den loop van dese Revieren, daer sy meer stoffe van vernederinghe als van hooghmoedt souden gevonden hebben; want gelijck dit water vloeyt ende gheen stil-standt en heeft, aldus oock met diergelijcke snelheyt vlieden de grootsheden ende voorspoet der menschen henen.
Dese soo vermaerde Stadt vande welcke de gestichten soo treffelijck waren, dat alleenelijck de mueren, om de schoonheyt van hunnen bauw, zijn gestelt geweest onder de seven Wonders des werelts, heeft niet anders achter-ghelaeten als de swackste teeckens dat sy eens gheweest is, daer soo luttel vervallinghen zijnde, dat'er niemandt die siende, en kan oordeelen dat het een soo rijcke ende prachtige Stadt is geweest: de Turcken hebben een ander gebauwt ontrent een dagh-reyse van daer, die sy noemen Bagadet.
Wy quamen voor dese stadt, ende in het Leger der Turcken den 30. van Junius, hebbende ongelovelijcken aerbeyt ende moeyelijckheden uyt-gestaen, sesthien dagen langh reysende door de woestijnen, zijnde ten uyttersten verongemackt geweest door de vinnige hitte ende dorst, want wy dickwils 2. à 3. dagen reysden eer men aen water kost geraecken, 't welck noch den meesten-deel selt-smaeckigh was, dat ons een geduerighe ontsteltenisse veroorsaeckte in het lijf: wy voorsagen ons daer van in groote Bocke-vellen, hechtende de selve onder aenden buyck van onse Kemels, andersins soude de Sonne dat t'eenemael bedorven hebben: van spijse en hadden wy soo groot geen ongerief, zijnde wel voorsien van Busquit: daer naer onse bussen versorghden ons genoegh gevogelte om den ketel op-te-hangen; den vaeck was ons seer moeyelijck, want op den dagh waeren wy soo ge- | |
| |
quollen vande vliegen, muggen, ende vande hitte, dat wy niet en konden slapen, ende inden nacht om de hitte der Sonne te vlieden moesten reysen, dat ons geheel afmattede. Eyndelinge met groote pijn ende aerbeyt die niet geleden en konnen worden als vande ghene die'er genoeghte in scheppen, ende die willigh verdraghen, quamen wy in't gesichte van't Turcksche Leger, daer wy een van onse Ianitsers henen stierden, om te sien wat'er ommegingh, ende om te weten oft'er vryen toegangh voor ons was, de welcke, na dat hy ons wel ses ueren hadde doen verlangen, keerde met vier ander Janitsers, die ons leyden in het Legher, ons een plaetse toe-schickende, om onse tente neer-te-slaen, seggende dat sy ons s'anderen-daeghs souden kommen haelen, om ons te leyden kussen den rock vanden Grooten Vizir.
Met den dageraet dan wierden wy geleydt inde tente vanden Grooten Vizir; derrewaerts treckende dweersden wy meer als de helft van het Leger, de welcke wel een mijl weeghs beliep; wy quamen daer recht als-men bezich was met een schroomelijck recht, 't welck uyt-gevoert wiert op het lichaem van eenen ongeluckigen Cadi, oft Turckschen Rechter, den welcken over-tuyght wesende dat hy met gelt d'oogen uyt-ghesteken was, ende onrecht hadde gedaen, wiert veroordeelt ses hondert stock-slaghen te ontfanghen, die den Grooten Vizir hem dede gheven in sijn tegenwoordigheyt; voor-wenschen verre van daer te wesen, om inde genade van desen Vizir niet te staen, dien wy altijdt hadden hooren achten voor den wreedsten, bloedt-gierighsten, ende alder-meesten vyandt vande Christenen, die'er was in gheheel Turckyen.
Wy stonden daer twee uren voor sijn tente, eer dat wy geleydt wierden in sijn tegenwoordigheyt; daer wy onder d'aermen gebraght wierden, om hem sijnen tab- | |
| |
baert te kussen, met het selve beslagh, als wy geleydt wierden na den Serrail, om den Grooten Heer te groeten; en ghelijck wy wisten de gewoonte van Turckyen wel, dat-men om alle ongenoeghte te ontgaen, altijdt eenigen schenck doen moet: hadden wy ons voorsien van twee Laken-syde-tabbaerden, die wy hem door onse Janitsers schencken deden, de welcke schudden ende beefden van ancxst ende vrees, soo dat sy nauwelijckx spreken en konden: wy wierden uyt de tente geleydt, sonder dat-men ons iet seyde.
Wy gingen een Jode besoecken, die den gunstelingh ende geheym-schrijver was vanden voorseyden Vizir, voor den welcken wy eenige gunst-brieven mede-braghten van sijn Ouders tot Aleppo: desen Jode ontfingh ons seer beleefdelijck, alle teeckenen betoonende van goetjonstigheyt: wy leyden hem voor oogen de begeerte die wy hadden om reysen, ende dat die ons hadde ons Vaderlandt doen verlaeten om het Oosten te besichtigen, ende namentlijck Persien, ende baden hem den Grooten Vizir te willen verwilligen om verlof om daer henen te moghen trecken, waer toe hy ons beloofde geerne sijn beste te zullen aenwenden: met dese belofte keerden wy wederom naer onse tente, zijnde soo seer vernoeght vande heuscheyt die desen Jode ons bewesen hadde, als verbaest vande groote wreedtheyt ende statigheyt des Vizirs.
De nieuwe Stadt Babylonien, die de Turcken Bagadet noemen, is gebauwt langhs de Revier Tigre, de welcke haer ontrent dit gheweste gaet vervoegen met den Eufrates, ende van daer valt inden Oceaan, mackende de Persische zee: dese Reviere liep op andere tijden dweers door de stadt, maer t'zedert dat den Persiaen meester daer van is geworden, om die stercker te maecken, heeft af-gheworpen 't ghebauw dat'er was aen dees zijde der Revier, de welcke voor gracht dient voor d'helft vande Stadt: sy schijnt van buyten seer schoon, is omringht | |
| |
met een stercken muer van binnen met aerde beset, ende strijck-hoeckigh ghemaeckt met veel ronde ende vierkantige torens, ende met seer goede grachten half vol water: op den oever vande Reviere staet'er een seer sterck Casteel verschanst met veel torens: in't ander uyterste vande Stadt langhs de selve Revier, is'er als een groot Bol-werck: daer siet ghy alle de verschanssingen van dese plaets, de welcke de Turcken tot drymaels toe belegert hebben, met Leghers van hondert duysent strijdtbaere mannen, sonder dat sy die hebben konnen veroveren; waer aen men oordeelen kan van hunne manhaftigheyt ende groote gauwigheyt om Steden in-te-nemen.
Voor dees Oorlogen was dit een vande beste, ende Koop-rijckste Steden van het Oosten: die van Mogor, van Indien, ende die van Chinen, sendender Koop-waaren, maer d'oorloge heeft'er nu geheel den handel uyt-ghebannen, waer door sy begint te vervallen. Den Grooten Vizir haddese wel dry maenden vast belegert, ende in verscheyde stormen ruym 40000. menschen aen den hals gebraght; eyndelinghe den Koninck van Persien sijne macht vergadert hebbende, komt die te hulp met een Leger van 60000. Peerden, dat den Vizir met schande dwongh op-te-breken, ende zich te vertrecken over dees syde der Revier, daer hy sijn Heyr geveldt-legert hadde, verwachtende ander volck, dat-men hem van Constantinopel moest afveerdighen, niet-tegenstaende hy noch wel 70000. vechtbaere mannen hadde, 't welck sy een kleyn Legher achten.
Altemael dit Krijghs-volck was gelegert een Musquet-scheut vande Revier, op twee berghskens, ende een deel van een pleyn begrijpende ontrent de twee mijlen in't ronde; 't is een genoeghte om te sien den goeden reghel die'er om-gaet; veele vande Soldaten zijn oock Ambachts-lieden, die in hun quartier gheschickt zijn door kleyne straeten, elck Ambacht verscheyden ses of | |
| |
seven in een tente, daer sy wercken geheel den dagh, hebbende hunne gesette uren om uyt-te-gaen; ende seker tijdt om t'samen te bidden: de reste vanden dagh en mogen sy hun tenten niet verlaeten op groote straffen; eyndelinge hebben sulck een goedt beschick. 't welck soo wel onderhouden wordt, dat-men niet en soude ghelooven in een Leger te wesen, maer in een wel-gheschickte stadt. Wy wandelden over-al met sulcke vryheyt, als oft wy in een treffelijcke Christen Stadt gheweest hadden.
De Bassaan hebben seer schoone tenten, ende insonderlinge den Grooten Vizir, daer hy soo wel gerieft was als in sijn Hof tot Constantinopel, hebbende daer wel 10. kamers achter-volghens, behangen met roodt en geel Satijn, ende over-al tegen d'aerde groote Tapijten van Persien, om de vochtigheyt te wieren. Men versekerde ons dat dese tente met den huys-raedt wel 50. duysent goude kroonen hadde ghekost, ende dat het den schenck was die den Grooten Heer hem hadde gegeven treckende met het Legher van Constantinopel.
Rondt-om sijn tente laeghen de Ianitsers, uyt-brengende ontrent het getal van 20. duysent, al gewapent met bussen, waer mede sy gauw weten om-te-gaen in het schieten: daer naer hedden de Espayssen, oft Ruyters hun plaets, bestaende in ontrent de 10. duysent: ter sijden waeren de Arcangen gelegert, die de voor-loopers zijn, ende de ghene 't landt daghelijckx ontdecken: de Tartaren maeckten een wijck verscheyden, zijnde wel 10. duysent sterck, hadden de sorge van het Veldttuygh, het welck met de Kemels ende veel kleyne veldtstucken t'samen gevoeght, dienden tot een borst-weir voor dit Legher: daer en waeren maer dry uyt-gangen beset door dry wachten, daer op yder dagh duysent Janitsers op-trocken.
De Ianitsers die het voet-volck, ende de Espayssen die | |
| |
de Ruyters zijn, makende het gros van 't Leger, en begeven hun in't Veldt niet, ende en gaen in geen storm, noch eenighen aenslagh, 't en zy hun Overste daer selve komt: de Arcangen, 't welck voor-lopers zijn, dienen om te loopen op den buyt, ende 't landt te verderven van hunne vyanden, daer sy geduerigh op uyt-loopen, sy en hebben geen bescherm-wapenen; maer tot den tocht gebruycken sy halfve-spiessen op alle beyde d'eynden met yser beslagen, die sy weten te worpen ende te handelen met een wonderlijcke gauwigheyt; hebben oock pijl ende boogh, ende twee Turcksche sweerden.
De Achapen zijn voet-knechten ende natuerlijcke Turcken, grof, reuckeloos ende wreedt volck: hebben altijdt de voor-wacht, ende zijn soo luttel gheacht, dat sy somtijden dienen tot bruggen van het Peerde-volck om door de quaede weghen te gheraecken, ende tot sinck-rijs om grachten te vullen vande plaetsen die sy belegert hebben: sy en strijcken geen besoldinge, ende onderhouden zich metten buyt, die sy op hunne vyanden haelen: hun wapenen zijn al verscheyden: daer zijnder die hallebaerden dragen, andere halve pijcken, ende eenige en hebben niet anders als groote Turcksche sweerden.
Van 't gheheel Legher en krijght den Grooten Heer geen meerder dienst als vande Tartaren; gheene die hun vyanden meer hinderen, sy draven dagh en nacht, luttel rustende: als sy uyt zijn op stroopingen, behalven het Peerdt daer sy op sitten, leyden noch een byder handt, ende setten hun nu op het een, dan weder op het ander. Daer en is gheen natie die meerder aerbeydt doet als de hunne, ende die met min te vreden is; hebben gemeenlijck aenden Sadel-boom een sacxken met meel, dat hun dient tot alle voor-raedt: sy beslaen dat met een weynigh water, ende laeten't inde Sonne backen, sonder ander voedsel te nemen: uyt groote leckerheyt eten sy somtijdts peerde-vleesch, | |
| |
't welck sy eenigen tijdt leggen tusschen den Sadel ende den rugge van het Peerdt, sonder andersins te koocken: sy ghewennen soo hunne Peerden te swemmen, dat sy hun niet en laeten drincken dan swemmende teghen den stroom van 't water: wy sagender dagelijckx 40. ende 50. t'samen al swemmende de Reviere passeren, ende gaen teghen een hoop van vijf of ses hondert peerden vanden Persiaen schermutselen: sy vechten onversaeft ende met groot voordeel, om dies wille hunne peerden soo licht zijn, dat sy hunnen vyandt altijdt konnen wijcken als't hun goet-dunckt; ende in hun vertreck doen sy noch meer quaet, want hun vellende op de rugge van hunne peerden, schieten al vluchtende met een groote gauwigheyt. Gheduerende dat wy in dit Leger waeren, sagen wy dickwils het Leger der Persianen verschijnen langhs de Reviere in hoopen van 20. ende 25. duysent peerden, 't gene seer schoon om sien was, want den meesten deel gekleedt waeren met goudt ende silver Laken, 't welck met den weer-slagh der Sonne een wonderlijcken glinster gaf.
Hebbende vier dagen in het Leger ghebleven, den Jode, geheym-schrijver vanden Grooten Vizir, quam ons besoecken, ende aen-dienen dat sijn Meester swaerigheyt vondt in ons te laeten passeren door Persien, vreesende dat'er onder ons eenigh Ingeniaris, oft Stercktbauwer wesen mochte, die aen den Koninck van Persien onderricht soude konnen gheven ten na-deel van sijn Leger; ende ten anderen dat hy gewaerschouwt was hoe dat den Koninck van Vranckrijck begeerde een verbondt aen te gaen met den Persiaen, dat niet en konde geschieden sonder groote schade van Turckyen: dees antwoorde verstelde ons dapper, ende perste ons het sweet uyt het aensicht, wenschende noyt daer van gesproken te hebben; want het vermoeden dickwils in Turckyen ghenomen ende gestraft wordt voor misdaet, ende te meer om dat wy te doen hadden met een wreeden persoon, gelijck | |
| |
den Grooten Vizir was, de welcke om het minste mistrauwen luttel gewagh soude gemaeckt hebben om een dozijne Christenen te doen sterven. Wy baden den Jode niet voorder aenden Vizir daer van te spreken, ende dat wy schickten s'anderen-daeghs te keeren naer Aleppo, houdende den aerbeydt wel besteedt die wy in dese reyse hadden uyt-ghestaen, ghesien hebbende soo schoon een Heyr: dese Jode vondt ons voornemen goet, want aen te houden om te moghen passeren, waer het quaet vermoeden vermeerdert, 't welck den Vizir alreede van ons hadde: hy beloofde ons oock te doen hebben ses Janitsers, om ons een dagh-reyse van't Leger te geleyden, al-waer gemeenlijck ghevaer is vande Soldaten die op den buyt loopen: hy gaf oock eenige brieven voor sijn Ouders tot Aleppo.
Wy vertrocken van het Turcksche Legher, den 9. Junius, ende niet-teghenstaende de groote hitte, noch gingen wy even-wel den gantschen dagh, om ons t'eenemael uyt het Leger te maecken, door dien het ghemeenelijck daer ontrent gevaerlijck is: wy begaven ons ontrent de dry uren tot ruste inde vervallingen der oude Stadt van Babylonien, danckende al daer onse Janitsers af die met ons uyt het Leger ghekomen waeren, ende schickten onse dagh-reysen gelijck wy ghedaen hadden voor desen, kiesende den selven wegh dien wy hadden genomen in het kommen, droef nochtans dat wy-ons voornaemste voornemen niet en hadden konnen uyt-voere, te weten Persien te sien.
In al dese woestijne zijnder veel Leeuwen, Tygers, Luypaerts, ende meer andere diergelijck Ghedierten, de welcke ons meer-maels met hun schroomelijck ghehuyl inde nacht vreese ende benauwtheyt aen-deden, ende om ons van hun klauwen te beschermen, droegen wy brandende lonten, als daer niet zijnde dat dese beesten soo seer schroomen als dese reuck: des niet-tegenstaende passeerden op eenen nacht twee Leeuwen dweers door | |
| |
onsen hoop, die onse peerden soo vervaert maeckten, dat wy de meeste moeyte hadden om die te vergaderen ende te stillen: wy waeren by-naer alle dage met dierghelijcke beroerten bestormt, ende met soo veel verscheyde bejegeninghen, te lanck om te beschrijven. Eyndelinge met by-naer ongeloovelijcke moeyten ende ongemacken, quamen wy den 26. Julius tot Bire, hebbende in alle dese reyse 40. dagen besteedt, daerder de Caravanen soo veel besteden alleenlijck om daer te gaen, leggende slechts 5. of 6. mijlen daeghs af, om water te vinden, ende de geberghten te schouwen, maeckende groote omkeeren.
Tot Bire passeerden wy op een nieuw de Revier Eufrates, daer-men vernam dat van daer tot Aleppo toe alle d'Inwoonders hunne huysen verlaeten hadden, ende het gantsche landt, ter oorsaecke vande menighte Arabiaenen die over-al stroopten: dese waerschouwinge ded' ons op ons hoede wesen; wy en waeren geen vier mijlen vande Revier, oft wy en sagen eenen hoop ten minsten van 300. de welcke met lossen toom ende soo grouwelijck ghetier op ons quamen aen-ghetogen, dat de stoutste selve de schrick in't lijf kregen: sy overvielen ons soo dapper, dat wy nauwelijckx inden hoop twee scheuten schoten, 't welck hun vlijtiger dede deysen, als dat sy gekomen waeren, daer-en-tusschen hadden wy tijdt om alle onse wapenen veerdigh te maecken: sy deden veel tochten met hun peerden om door ons te breken, maer wat te by kommende, gaven daer in lustigh met onse bussen, 't welck hun altijdt dede wijcken, sy hielden ons den gantschen dagh in't gesicht, waer door wy inde nacht niet derfden reysen, houdende ons altijdt by-een, ende onse wapenen gereedt, den helft vanden hoop schilt-wacht houdende terwijlen dat de andere sliepen: s'anderen-daeghs quamen wy tot Aleppo, altijdt vervolght van dit gespuys, vande welcke wy geen vreese meer en hadden, want het gaet vast dat 10. kloecke mannen | |
| |
ghewapent met bussen, een 100. van dat volck inde vlucht zullen jaeghen: 't is waer dat hunnen aentocht vervaerlijck is, hebbende peerden die met sulck een snelheyt loopen, dat sy schijnen te vliegen, ende soo schroomelijck een geschreeuw, om al de werelt schrick aen-te-jaegen: 't zijn uytter-maeten afgrijselijcke menschen, by kans naeckt, hebbende slechts een gestreept wit en swart kleedt, dat hun ontrent de helft van het lichaem bedeckt: op het hooft hebben sy een Turbant van swart lijnwaet: raeckende hun lichamen, en zijn niet t'eenemael swart, maer d'afgrijselijckste hebben schaelje-coleur: dese wilde menschen woonen te midden inde woestijnen van Arabien, hebbende nergens vaste plaetse: sy veranderen van woonste naer hunnen grey, ende blijven stille daer sy water vinden, ende voedsel voor hunne beesten: voerende als de slecken hunne huysen met zich, te weten kleyne swarte tenten, gemaeckt van Geytenhayr, soo dicht dat'er geen regen door en dringht: hebben gemeenlijck groote kudden Geyten, Schapen, Kemels, ende Peerden, waer in al hunnen rijckdom bestaet: hebben oock eenen Koninck onder hun dien sy maken by verkiesinge; soo haest hy gekosen is, moet hy stracx sweiren, dat hy noyt inde Steden stil en sal blijven, maer dat hy altijdt het te Velde sal houden: bedrijven geweldige stroopingen, want hebbende hunne tenten neder-gheslegen, voegen hun met benden ende gaen het Landt pluymen tot 40. of 50. mijlen van daer, soo dat-men moeyte heeft om hun te vinden. Als de Turcken hun konnen achterhaelen klievense 't hooft; sy van gelijcken de Turcken krijgende, en sparense oock niet, hauwense in stucken: sy gebruycken meerder beleeftheyt ter opsicht vande Christenen; want sy nemen al dat sy hebben, schuddense uyt, ende laetense t'eenemael naeckt door-loopen.
Wy quamen tot Aleppo aen den 29. van Julius, al in goede gesontheyt, soo dat onse vrienden verbaest ston- | |
| |
den, dat niemant van soo grooten hoop, geleden hebbende dus veel quade bejegeningen, sieck en was gheworden: Wy loofden ende danckten Godt duysentwerf, dat wy de Arabiaenen met meer ander gevaer, soo geluckigh hadden ontkomen; gheduerende dese aerbeydelijcke ende onghemackelijcke reyse: wy bleven vijf dagen tot Aleppo om ons wat te verquicken vanden aerbeydt, door den welcken wy soo af-ghemat waeren: als om ons te voorsien van alles dat wy noodigh hadden, om te trecken na Ierusalem, het welck van daer is (den rechten wegh gaende) 15. dagh-reysen: maer ghelijck wy altijdt af-weken met naer de plaetsen te gaen daer iet merckelijckx was, soo besteden wy 26. dagh-reysen daer in: wy huerden peerden tot dese reys, die ons kosteden ontrent een halven Real van achten s'daeghs; diese ons verhuerden moesten ons mede voorsien van Leydts-mannen, ende sorghe dragen voor hunne peerden, en die oock voesteren, dat ons een groote verlichtinge by-braght; al-waer wy aenquamen, en hadden niet anders te doen als op en af te gaen van onse peerden, behalven dat sy ons noch dienden voor Leydts-mannen.
Wy vertrocken van Aleppo den 3. van Ougst, vergheselschapt van alle de Fransche Kooplieden, die ons d'eere deden van ons te gheleyden twee mijlen vande Stadt: d'Arabiaenen die ons gheleydt hadden in onse reyse van Babylonien, quamender oock, de welcke van ons af-scheydt nemende, zich niet en kosten houden van te krijten als kinders, ende ons een ongewoonelijcke liefde te betoonen: 't is wonder dat dit volck, al-hoe-wel wreedt, hebbende eens van u broodt gheëten, soo getrauw zijn, ende u, een ongeloovelijcke vriendtschap bewijsen.
Een eerlijck Koopman tot Aleppo de Heer Contour ghenaemt, woude ons meer verplichten als d'andere, ende quam ons geleyden tot de slaep-stede, daer hy sonder dat wy het wisten goede voorraedt nae toe-ghesonden | |
| |
hadde; wy quamen ontrent ten een' ure inde nacht aen een schoon Caravansara, geseyt Kantoman, niet gesticht als d'ander, maer op de wijse van een Casteel, hebbende op- ende neder-hof, omringht met hooghe mueren, voorsien met eenighe Veldt-stucken, om zich te beschermen tegen de Arabianen, die daer dickwils stroopen: wy vonden daer het avondtmael al ghedist, ende soo leckerlijck ende treffelijck toe-bereydt als-men hadde konnen wenschen in eenige stadt waer 't zijn mochte: wy bleven daer soo langh aende tafel, dat wy s'morghens meer lust hadden om slapen als reysen, dat ons noch dien dagh daer dede blijven: wy vertrocken ontrent den avondt ende schickten onse dagh-reysen by-nae ghelijck wy gedaen hadden in voorgaende reyse: vier van ons geselschap zich te veel getoeft hebbende, vonden hun dien nacht bevangen met de kortsen, maer gheen bequaeme plaets vindende tot verblijf, moesten wy voorts: den aerbeydt ende matigheyt weirden hun die in min als twee dagen, het welck ons dede toe-staen dat d'overdaedt veel eer het bloedt der menschen bederft als de noodt-druft, want de meeste aermoede die wy gehadt hebben, en heeft noyt eenigen aenstoot van sieckte aen iemandt van't gheselschap veroorsaeckt.
Wy verlieten den grooten wegh van Damascus om op de bergen te komen, ende langhs de zee te trecken, ten eynde geen moeyelijckheyt te hebben met de Arabiaenen, vande welcke dat landt gheheel vol was: wy rusteden den tweeden dagh aende voet vande gheberghten in een dorp ghenaemt Fova, hoorende dat'er een mijle van daer 4. duysent Arabiaenen laeghen met hunnen Koninck gheseyt Mehemet de la Chaf: wy passeerden inden nacht geluckelijck ter zijden desen hoop, ende soo naer dat wy hunne honden hoorden bassen: wy reysden tot den morgenstondt sonder rust te nemen voor dat wy de geberghten gedweerst hadden, die soo moeyelijck, soo steyl, ende soo vol steenen waeren, | |
| |
dat wy den geheelen nacht genootsaeckt wierden te voet te gaen, moeyt genoegh hebbende om onse peerden voorts te krijgen. Ontrent ten twee uren vanden daghe sloegen wy onse tente neder aenden voet van dese gheberghten, zijnde daer buyten vrees der Arabiaenen, de welcke mits die te seer moeyelijck zijn, en komen daer nimmermeer, wy gingen wandelen inde hollen vande steen-rotsen, daer wy veele Griecksche ende Arabische op-schriften sagen, maer soo versleten, dat wy die niet en konden lesen; ende oock veele kamers ghehauwen inde rots, die wy oordeelden voormaels gedient te hebben aende Cluysenaers, dese plaets daer toe seer bequaem zijnde om haere eenigheyt.
Wy vertrocken ontrent den avondt, ende den gantschen nacht reysende door de geberghten, bekleedt met hoogh op gaende boomen, soo quamen wy s'morgens aen een dorp ghenoemt Cafar Frangy, aengrensende de Landen van Lemie Ficardyn, Arabische Vorst: dees plaets mits het de grense is, light aenden voet van onbegangelijck geberghten, doch niet moeyelijck voor de gene diese ghewoon zijn, ende d'om-keerenweten: 't is'er al bewoont van Vry-buyters, de welcke vluchtende van 't een Landt naer het ander, kommen daer schuylen, ten eynde sy het Recht niet en souden onderworpen zijn: we en stelden daer gheen tente, noch en ontdeden daer eenigh tuygh, passerende daer de hitte vanden dagh inde schaduwe van eenige boomen, zijnde altijdt op onse hoede, ende de wapens houdende staegh bereydt.
Om dies-wille dat den wegh daer soo moeyelijck viel, namen onse Leydts-mannen daer eenen man, ons dienende tot Voor-ganger, maer desen fiel ons ontrent twee uren verdoolt gheleydt hebbende, in een plaetse t'eenemael verlaten, ende moeyelijck, ontliep ons, 't welck ons dede gelooven dat de roovers van dat dorp ons eenige listen hadden geleydt; dat dede ons ontrent | |
| |
een half mijle weder-keeren daer wy een kleyn vlack veldt ghelaeten hadden, ende daer ontrent twee ueren wachtende om met het maen-schijn te reysen, wy namen een ander wegh, die onse Leydts-mannen beter hielden als de ghene daer den anderen ons verdoolt hadde geleydt, al-waer wy oock de listen schouwden, de welcke ons dese roovers mochten geleydt hebben: wy passeerden dien nacht door de gheberghten, ende langhs seer gevaerelijcke ende moeyelijcke steyligheden: dickwils moesten wy over houte-bruggen, daer onder soo diep zijnde, dat het een afgrondt scheen aen het ooge: daer vloeyden water-loopen om-leege, die met hunnen besloten loop in dese geberghten een wonderlijck geruysch maeckten: wy hoorden daer oock meermaels 't gehuyl van wilde beesten, met den weer-gheklangh van dese geberghten soo schroomelijck, dat onse hayren resen: met het kricken vanden dagh trocken wy voor-by een schoon Fonteyn, de welcke uyt een steen-rotse vallende, dweersden een moye speloncke: sy wordt van die van het Landt ghenoemt de Fonteyn vande Papen, door dien dese plaets soo bequaem tot d'eenigheyt, dickwils bewoont is geweest vande Cluysenaers.
Wy bleven dry dagen reysen in dese woestijnen, passerende door plaetsen uyter-maeten schoon ende vermaeckelijck, verdeylt door steen-rotsen, bergen, bosschen, ende bemden vol fonteynen ende water-loopen: aenden oever der selver namen wy gemeenelijck (gheduerende de hitte vanden dagh) de koelte met een sonderline vreught ende genoeghen, gevoelende meerder smaeck in dese versche waters drinckende, als 'thuys met den besten wijn vande werelt: voorwaer soo dese plaetsen de Christenen toe-behoorden, met de minste konst soude men die konnen maecken tot schoone Lusthoven.
Den 9. Augusti quamen wy op den oever vande zee, | |
| |
ende stelden onse tente voor de Stadt van Gebele, die de Christenen noemen Lalissa, ter oorsaecke vanden Roomschen Edelingh Sint Alexius, de welcke om sijn Ouders te gehoorsaemen, trauwde teghen sijnen danck, maer inde nacht vande bruyloft verliet sijne Bruydt, ende vertrock zich in dese plaets, daer hy langen tijdt leefde in een geduerige Godts-dienstigheyt, aermoede ende strengigheyt. Dese Stadt is schier vervallen, ende daer maer woonende ontrent twee hondert huys-ghesinnen van Mooren ende eenighe Joden: daer is een kleyne haven met eenen toren, sonder dat'er ander verschansinghe is.
Buyten dese Stadt nae den Noorden, ende ontrent vier hondert schreden vande zee, staet'er een schoone ende nieuwe Mosquée, daer de Turcken van alle ghewesten in Bévaert komen; sy seggen dat'er twee Heyligen begraven zijn van hunnen Godts-dienst: den eenen genaemt Sultan Hebraim, de welcke Koninck was van al dat Landt, ende den anderen Mehemet Segregandade, dat is, Den Roeper: sy seyden dat hy Santon was, ende soo-wanneer dat hy badt soo luyde riep, dat-men't van daer koste hooren tot in Damascus, 't welck ten minsten 40. mijlen van daer is. De Turcken met sieckte bevangen, ofte wel in eenigen tegenspoet oft gevaer zijnde, doen beloften aen dese Heyligen, soo dat dese Mosquée dapper toe-neemt in rijckdom, zijnde daer menighte lampen van goudt ende silver, ende ander juweelen.
Wy vertrocken s'avondts, ende ontrent de middernacht vonden wy een seer engen door-gangh tusschen het geberght ende de zee, beschudt met eenen toren, daer de Mooren de wacht houden, doende 't recht vanden door gangh betaelen (dat-men seydt Caffare) aen alle de Reysers, uyt-ghesondert de gene Kryghs-lieden zijn: sy vraeghden ons eenen Reael van achten van yder man, maer wy wisten soo wel te reden-cavelen | |
| |
dat wy den meesten-deel voor Kryghs-lieden passeerden, ende en gaven niet meer als twee Realen van achten voor 't geheel geselschap.
s'Morgens vervolgende onsen wegh langhs de zee, sagen wy op 't hooghste van eenen bergh een groot Casteel, omringht met hooghe mueren; de Turcken noemen't Marcapala. Dese plaetse is gesticht gheweest door de Ridders van Sint Ian van Ierusalem, de welcke sy noemden Marcap: sy weder-stonden daer langen tijdt naer het verlies van 't Heyligh Landt, het geweldt der Mahometanen; doch by gebreck van bystandt, wierden gewongen zich over-te-geven; andersins de gelegentheyt maeckt dese plaetse onwinnelijck. Niet-tegen-staende dat dit Casteel is inde Landen van Lemire Ficardyn, laet daer van nochtans de bewaernisse aenden Grooten Heer, de welcke daer gemeenlijck 50. Janitsers onderhoudt; maer ghelijck dese plaets seer ongerievelijck is staende op het spits van eenen bergh, daer veel tijdts gebreck van water is, soo houden zich de Soldaten bykans al inde by-gelegen valleyen, die seer aengenaem ende vruchtbaer zijn.
Den dagh begon te rijsen als wy dese oudtheden besichtighden, 't welck ons dese stil blijven in een seer schoon Landauw, bestaen met allerley slagh van Boomen ende van Bloemen, besproeyt met menighte van kleyne beken, de welcke daer schoon gras voorts-brenghen. Wy schepten daer een groot vermaeck, ende eer verrast vanden nacht, als vermoeyt door dese aengenaemheden, vervolgende wy onsen gewoonelijcken wegh, ende een ure naer den midder-nacht ontmoeten wy eene kleyne Stadt Tortosa genoemt, de welcke vervallen leyt, recht over welcke een kleyn verlaeten Eylandt leydt, al-waer een vande schoonste haven vande Middelandsche Zee is, daer de Zee-roovers gewoone zijn ververschinge van water te haelen, ende zich te kalefateren, als sy doo eenigh ongestuymigh weder zijn ontreddet gheweest.
| |
| |
Dese Haven wordt bewaert door eenen toren op de oude wijse ghebauwt; recht over ende by-naer eene mijl in zee zijnder veel steen-klippen, maeckende eene tamelijcke goede haven al-waer zich onthouden dickwils de Roof-schepen, ende de Galleyen van Maltha, ende Ligorne: geheel den dagh geduerende bejegenden wy veele vervallingen, de welcke men ons seyde te wesen van eene oude Stadt, wiens naem wy nimmermeer en hebben konnen weten: daer en is niet overigh het gene geheel is, als twee schoone Pyramiden, ende veel Marber-steenen de schoonste die-men sien kan om hun uyt-nemende groote: nevens de selve sagen wy eenen schoonen kelder noch in sijn geheel, 't welck ons dede oordeelen dat daer eenigh persoon van belangen begraven was gheweest.
Dese dagh-reyse tusschen alle de andere was ons wonderlijck moeyelijck, want om dat-men gheen plaets en vonden om onse Peerden te konnen voeyeren, nochte water, waeren wy ghenootsaeckt voorts te reysen tot den twee uren naer den middagh door groote vlacke velden, meynende van hitte te sticken.
Wy vertrocken tegens den avondt, ende den gheheelen nacht dweersden wy de Velden die aenden voet vanden Bergh Libanus liggen, des s'morghens trocken wy inde Stadt Tripoly, hebbende elf daghen op wegh gheweest t'zedert Aleppo.
De Stadt van Tripoly, die de Turcken noemen Taraboulon, is eene van d'oude Steden van Syrien Fenicien, ghenoemt overmits daer eertijdts dry Steden waeren: d'eerste aenden voet vanden Bergh Libanus; de tweede ontrent de Zee; ende de derde die hedensdaeghs noch staet, de welcke af-gesondert is vanden hooghen Bergh Libanus door een heuvelken, hebbende een ander van vooren, de welcke loopt tot inde zee, alle beyde seer vruchtbaer ende verçiert met veele hovingen vol schoone ende goede vruchten.
| |
| |
Dese Stadt en is nergens verschanst, niet anders hebbende als de huysen dicht neffens den anderen gesloten, hun voor mueren dienende. De straeten zijnder enge, maer de huysen zijnder redelijck wel gebauwt voor soo veel Turckyen aengaet, Op het opperste vande Stadt is'er een groot Casteel op de oude manier ghebauwt, 't welcke eenige Monicken toebehoorde als de Christenen daer van Meesters waeren, nu ter tijdt dient dat tot wooninge aenden Gouverneur vande Stadt.
Inde Stadt hebt ghy veel straeten van boven toegewelft, die t'andere tijden voor Basars, ofte Marckten ghedient hebben, de welcke overmits daer weynigh Koop-handel wordt bedreven beginnen te vervallen: ghelijck oock den meerderen-deel vande huysen ende Caravansaren, vande welcke daer seer schoone geweest hebben. Daer is eene groote beeck kommende vanden Bergh Libanus af-geloopen, het water daer van is seer koudt, maer seer ongesont, als komende vande sneeuw daer mede desen Bergh altijdt bedeckt is.
Het is ontrent de 36. jaeren gheleden dat dese stadt seer volck- ende koop-rijck was, al-waer alsoo groote Koop-handel ghedreven wiert als in eenighe Stadt van Turckyen: maer de gierigheyt ende wreedtheyt van eenen Bassa hebbende de Kooplieden van daer verjaeght, is sy soo veel als verwoest ghebleven: dit geschiede alsoo men dat verhaelen sal. Desen Bassa verwittight zijnde dat'er in dese stadt een Schip van Marsellien aengekomen was, aen laedinghe hebbende meer als hondert duysent Rijcxdaelders om Syden te koopen, dede daer heymelijck Turbanten ende Turcksche kleederen in dragen, de welcke hy door sijn volck dede verbergen inde heymelijckste plaetsen van het Schip, daer naer sondt op-ghemaeckt volck de welcke dese kleederen vindende, beschuldighden de Boots-lieden van Turcken omhals gebracht t'hebben, hunne trauweloosheyt door dese kleederen bevestigende. Het Schip met al dat'er in was | |
| |
wiert verbeurt gemaeckt, ende het Boots-volck 33. in ghetal wiert in hechtenis gheleydt, ende hunne saecke wordende door omgekochte Rechters berecht, wierden den kop af-ghehauwen. De Kooplieden sonden naer Constantinopel dese wreedtheyt vertoonen, maer sy en konden daer nimmermeer voldoeninghe van krijghen; maer Godt die niet altijdts toe en laet dat sulcke schelmstucken onghestraft blijven, weckte op Lemire Ficardin om over dese onnoosele wraeck te nemen, want desen Arabische Vorst hebbende den Grooten Heer den Oorlogh aengheseydt, viel met alle sijn macht voor dese Stadt, de welcke hy overraschte, ende gaf die tot roof aen sijne Kryghs-lieden. Den Bassa wiert ghevangen ghenomen, ende wiert op de selve plaets het hooft af-gheslagen, daer hy die onnoosele Boots ghesellen hadde doen sterven. Wy vonden daer een Grieck die de selve, ende desen Bassa hadde sien ter doodt brengen, den welcken ons seyde dat hy noyt iemandt ghesien hadde die sulck een medelijden verweckte als dese onnoosele, ende in teghen-deel als-men den Bassa onthoofde, dat alle de werelt zich verblijde, zich laetende met gheweldt sleypen naer het gherecht, zich alsoo verwoedt in sijne doodt betoonende, als hy in sijn leven wreedt hadde gheweest.
Wy ginghen naer de haven wandelen, een half uur' vande stadt liggende: sy heeft hier voormaels schoon ende groot geweest, met mueren omringht, de welcke men op veel gewesten als steen-klippen siet uyt-kijcken uyt de zee: daer staen seven groote torens langhst den oever, de welcke daer gebauwt zijn geweest om de haven vande Zee-roovers te bevryden: daer is eenen die sy den Toren der Liefde noemen, zijnde daer door een Christen ghebauwt gheweest, die zijnde bevonden geweest met eene Turcksche Vrauw, om de doot t'ontgaen dien daer dede stichten. Daer staet langhs den selven oever een groot ghesticht, 't welck tot een Tol-huys | |
| |
diende als den Koop-handel daer bloeyde: gheheel by dese plaets is'er een schoon Caravansara, 't welcke alsoo het niet ghebruyckt en wordt, begint te vervallen, ghelijck oock het Tol-huys.
Men versekerde ons dat als-wanneer dese Stadt in fleur was, de Turcken daer onverdragelijck waeren, maer nu inde aermoede zijnde, is het beste volck vande werelt, ende wy en hebben in gheen gewest van Turkyen ghevonden de Turcken soo heusch, beleeft ende t'saemen spraecksaem als daer, al-waer wy passeerden hieten ons willekom, seggende dat sy wenschten dat de Christenen daer souden weder-keeren willen, ende den Koop-handel weder oprechten; dat t'zedert sy die plaets verlaeten hadden, sy niet anders als tegenspoet ende ellenden gehadt hadden. Veel schoncken ons Bloemen, Fruyten, ende Hamelen; maer boven al en konden wy niet genoegh verwonderen de heuscheyt van eenen ouden Turck, den welcken ons twee daghen in sijn Hof herberghde, ons wel onthaelende, ende des nachts ghevende ses Musquettiers tot onse lijf-wacht: wy wilden hem eenigh kleyn geschenck doen, maer hy en woude dat niet aenveerden, nochte selfs toelaeten dat wy eenigh gelt gaven aen die ons tot lijf-wacht hadden gedient, seggende dat hy hadde gedaen 't ghen' hy door den plicht der herberghsaemheyt schuldigh was, 't gene voor eene waere liefde te achten is, en sulck eene als-men selden in het Christenrijck vinden soude, voornamentlijck tusschen persoonen van verscheyden Godts-dienst, boven dat desen ouden man versekert was van ons nimmermeer weder te sien: soo dat-men besluyten kan dat-men onder alle Natien des werelts eerlijcke luyden vindt.
Men siet inde Stadt noch verscheyden Klock-torens die betuyghen genoegh dat sy t'anderen tijden aende Christenen heeft toebehoort; Sy wierden daer meester van in't jaer 1109. als sy door Raymondus Graef van | |
| |
Tholosen, ingenomen wiert, die de selve met sijne nae-komelinghen gheregeert heeft tot het jaer 1221. als-wanneer Melechedech Sultan van Egypten, zich meester maeckte van gheheel Palestynen, ende Syrien. Sy wiert verwoest ende verbrandt door den Grooten Tamberlanes Koninck der Tarters in't jaer 1400. De Turcken namen die in in't jaer 1517. Sy is nu den Lemire Ficardin onderhoorigh, die daer sijnen Stadthouder heeft, maer alsoo desen Vorst tot noch toe zich noch niet t'eenemael vyandt verklaert en heeft vanden Grooten Heer, laet hy toe dat daer eenen Cadis zich van sijnen t'wege onthoudt om daer recht te doen, maer alles gaet'er naer den wille vanden Lemire.
De locht is daer seer scherp, ende den nevel gevaerlijck. De Fruyten die daer in overvloedigheyt zijn, seer onghesont, verscheyden sieckten veroorsaeckende, namentlijck den Camerganck. Daer zijn seker Persen uyttermaeten schoon ende van goeden smaeck, maer seer hinderlijck aende gesontheyt, de Turcken noemen die Massa Franci, om dat veel Françoisen zich daer aen qualijck bevonden hebben.
Hebbende eenighe dagen tot Tripoly gebleven, vertrocken wy van daer op eenen naer-middagh, en passeerden den heuvel die tusschen de Stadt ende den Bergh Libanus leydt, die gheheel met witte Moerbesie-boomen in reyen beplant is, ghebruyckende de blaederen daer van om de Syde-wormen te spijsen, van welcke daer een groote menighte is. Met den nacht quamen wy aenden voet vanden Bergh Libanus, al-waer dry ueren hebbende gerust, begonden wy dien op te klimmen, den selven seer steyl ende moeyelijck vindende.
Des morgens quamen wy aen een Dorp Aedemy genoemt om sijne schoone ende aengenaeme gelegentheyt, het landt daer ontrent is ten uytersten vruchtbaer, daer wast een seker soort van witten Wijn den welcken scherp-zoet is, ende by-naer vanden selven smaeck als | |
| |
den Albano die-men te Roomen drinckt, maer noch leckerder. Wy rusteden daer tot des achter-middaghs, gaende een mijl van daer den Aerts-Bisschop vande plaets besoecken, den welcken sijn wooninge heeft aenden voet van eene steyle rots, hebbende van daer het gesicht van verscheyde heuvelen ende dalen, maeckende eene aengenaeme eenigheyt.
Desen Aerts-Bisschop ontfingh ons seer heuschelijck, leydende ons in sijne Kerck, de welcke alsoo aermelijck voorsien was als sijn huys: vervolgens geleyde hy ons in een kleyn Capelleken den H.Abdon toe-gheëygent, wiens Feest-dagh sy vieren den 4. Sondagh van Mey. Hy seyde ons dat'er op den selven dagh, ende als-men inde Misse het Evangelium leest, van onder den Autaer een Fonteyn uyt-borrelt, de welcke de naestgelegene bemden gaet besproeyen: wy hadden groote moeyte om dit wonder-teecken te ghelooven, in-dien sulckx ons door een soo weerdigen ende aensienelijcken Man niet en hadde versekert gheweest. Hebbende aldaer onse Godts-dienstigheyt voldaen, leyden hy ons in sijn huys, al-waer wy niet anders als het wesen der aermoede en saghen, hebbende tot huys-raedt niet als eenige houte kommekens, aerde schotelen, ende in eenen hoeck een verhevender plaets met twee ofte dry oude Tabbaerden gedeckt, de welcke hem voor bedde dienden. Hy versekerde ons dat hy meer genoegen ende rust des gheests in dese eenigheyt ende aermoede vondt, als de gene die in het Christenrijck met de selve weerdigheyt bekleedt zijnde, in hunne pracht, ende ghenoeghten.
Alsoo dese plaets seer hoogh is, beginnende de middel des lochts te passeren, de Son en heeft daer maer weynigh krachten, soo dat wy voor des middaghs vertrocken, ende gingen het overigh vanden dagh sonder vande hitte veel ongemack te lijden. Wy quamen s'avondts tot Canobin, al-waer den Patriarch der Maroniten
| |
| |
woont, 't welck een Klooster is, gebauwt in het hangen vanden bergh, omringht van hooge rotsen, en soo steyl, dat sy grouwen doen. Inden grondt, al-waer een diepte is alsoo veel men be-oogen kan, loopt'er een beeck, de welcke alsoo sy in dese bergen besloten is, ende dat sy door verscheyden steyligheden valt, het gerucht maeckt als van eenen donder.
Daer woonen veele Monicken, die den Regel volgen van Sint Antonius, hebbende voor Stichter den H.Hilarion, Discipel vanden voorseyden Heylighen hun kleedt is eenen grooten Tabbaert van schoor-hayr, ende een kleyne bonnet, ghedeckt met een kap van swart lynwaet op het hooft: als sy hunnen dienst singhen, hebben allegader inde handt een kleyn krom stocxken ghelijck 't ghene daer-man ghemeenlijck Sint Antonius mede schildert; daer zijn veele van dese Monicken de welcke woonen in speloncken ende hollen, waer van dese bergen vol zijn, ende en kommen naer den dienst by-te-woonen, overbrengende het overigh vanden tijdt in een gedurige eenigheyt: sy leven een strangh leven, ende eten noch vleesch noch visch, sy voeden zich met kruyden, wortels ende vruchten, waer van die plaetsen vruchtbaer zijn.
d'Eenigheyt van desen Bergh heeft van allen tijde veele menschen aengelockt om de werelt te verlaeten, ende daer hun leven te komen overbrengen in een soete stilligheyt ende aengename ruste des ghemoedts: men vindt by gheschrifte in't leven vande Heylige Vaders, dat'er doen ter tijdt wel duysent soo Cloosters als Cluysen waeren: het voornaemste Clooster ende de Kercke vanden Patriarch is seer kleyn, noch en heeft niet schoons als sijn ghelegentheyt.
Men vindt'er over-al d'af-beeldinge vanden Paus, den welcken sy kennen ende houden voor 't Opper-hooft vande Kerck: sy lesen de Misse ende doen al hunnen | |
| |
dienst inde Chaldeeusche tael, de welcke de moederlijcke is van dit geberght, maer gelijck sy groote gemeenschap houden met hunne naeburen, soo is sy grootelijckx bedorven, ende spreken by-naer alle de Moorsche taele.
Alle de Inwoonders van dit geberght zijn Catholijck, Apostolijck, Roomsch, ende d'eenige Christenen vanden Oosten, die de waerachtige Kerck volgen, de welcke om hun soetelijck te handelen, heeft se aenveerdt met hun oude ghewoonten ende Kerck-diensten, die toelaetende in hun Moederlijcke tael: de Priesters mogender getrauwt zijn, doch, is noodigh dat sy van te vooren in Echten-staet zijn, want Priesters zijnde, en moghen sy niet en hebben, ende eten t'Woensdaghs, ende s' Vrydaeghs visch, ghelijck wy s' Vrydaeghs, ende Saterdaeghs; vieren oock Heyligen, die wy niet en kennen: eyndelinghe met de onderdanigheyt die sy betoonen aende Kerck, bekennende den Paus voor het Hooft der selver, worden gehouden voor goede Catholijcken, ende hebben een Collegie tot Roomen, al-waer den meerderen-deel van hunne Bisschoppen ende Artsch-Bisschoppen gaen studeren, vande welcke sy de Presentatie hebben, ende Sijn Heyligheyt het vergeven: soo-wanneer dat den Patriarch uyt dit leven komt te scheyden, sy senderder dry bestemde naer Roomen, vande welcke Sijn Heyligheyt neemt den ghenen die 't haer belieft.
Men telt 40. dorpen tusschen dit geberght, de welcke ontrent de 90. duysent zielen uyt-brenghen, onder de welcke men 20. duysent menschen bequaem vindt om de wapenen te voeren: d'Inwoonders van dit geberght hebben langen tijdt geregeert geweest door de natuerlijcke Vorsten, aende welcke den Grooten Heer, mits betaelende schattinge, de regeeringe toeliet; maer over eenigen tijdt herwaerts heeft Lemire Ficardin de Vor- | |
| |
sten doen om-hals brengen, ende zich volkomen meester ghemaeckt van gheheel dit geberght.
De Christenen wordender soetelijck onder zijn Heerschappye gehandelt, want behalve dat hy alderhande vryheyt toelaet inde oeffeninghe van hunnen Godtsdienst, geeft hun eenen natuerlijcken Christen van het geberght voor Stadthouder: daer en woont niet eenen Mahometaen; ende soo-wanneerder passeren, handelen hun soo slim, dat sy hun selve gheen mondt-kost voor gelt en begeeren te verkoopen: ende in-dien sy noch iet laeten volghen, doen hun het dobbel daer vooren betaelen, reden waerom dat'er luttel hunnen wegh al-daer nemen; als sy met groote hoopen komen, d'inwoonders verlaten hun dorpen, ende vertrecken zich in speloncken ende seer heymelijcke hollen, ende schier onbeganckelijck 't en zy voor de ghene diese ghewoon zijn; hebben daer oock 't gebruyck van klocken, dat seldsaem is in Turckyen, in geen ander gewesten zijnde als daer, ende in het Eylandt van Patmos.
Wy namen dien nacht onse ruste in dat Clooster, daer wy wat aermelijck gherieft wierden: vertreckende heel vroegh, quamen ontrent den middagh aen een dorp genoemt Bicare, al-waer den Stadthouder woont van het geberght, die terstondt ons sondt bidden om het middagh-mael te nemen; wy wierdender onthaelt op de Turcksche manier, geen ander tafel hebbende, als op d'aerde een groot Persiaens-tapijt geleydt, ende al de spijse en was niet anders als gekoockte hinnen, Salaet, Eyeren, Geyte-melck, ende Rijs, alles aenghedist in aerde-schotels.
Wy vertrocken met dat het noen-mael gedaen was, ende gingen noch dien dagh naer het gheweste daer de Ceder-boomen staen, soo vermaert ende soo oudt dat'er veele godtvruchtelijck gelooven dat sy vanden Coninck Salomon's tijden zijn: voor-waer men kan niet ouder als als dese boomen sien, hebbende het bol soo dick dat | |
| |
vijf menschen niet machtigh en souden zijn een t'overvademen; sy zijn middelbaer hooge, doch verspreyden hun tacken wijdt en breedt, hebben het bladt seer gelijck aenden Cypres-boom, maer scherper: het hout is rieckende ende weynigh het verrotten oock onderworpen, reden waerom sy voormaels soo geacht wierden, ende soo versocht om te timmeren.
Veele seggen dat dese boomen niet en konnen getelt worden, ende dat-men altijdt eene meer ofte min vindt: 't is waer dat sy wat moeyelijck zijn om tellen, door dien sy in twee dalkens, ende op een kleyn berghsken staen; niet-te-min hebbense wy verscheyde mael getelt, ende altijdt 22. bevonden, ende een onlanghs omgevallen, de welcke van onder gebrandt hadde geweest door de Schaep-herders, die'er hun kudden dickwils leyden.
De plaetse daer dese boomen staen is gelijck een effen stuck landts, hebbende geberghten die't by-na de helft af-tuynen: men houdt dat in gheen ander ghewest des werelts dese boomen ghevonden en worden als in dit geberght, die daer van oudts soo overvloedige waeren, dat'er Hiram Coninck van Fenicien genoeghsaem aenden Coninck Salomon sondt, om sijnen Tempel te bauwen.
d'Inwoonders van dit geberght kommen dickmaels gelijck in Bévaert hun Godts-dienstigheyt doen naer het geweste daer dese boomen staen; hebben daer dry groote Autaeren, daer sy dickwils Misse kommen lesen in hun Caldeeusche tael: wy haddense geerne ghehoort; doch eenigh verschil dat wy hadden over tafel vanden Vorst oft Stadthouder van het geberght, metten Aerts-Bisschop van Cyprus, beroofd' ons van dit vernoeghen. Wy bleven dien nacht slapen onder die boomen, daer wy dachten van koude te vervriesen: vertrocken een ure voor den dagh, ende hebbende geduerigh den bergh op-geklommen, die soo recht aen die syde, datmer met geen peerdt kost op-geraecken, vonden wy | |
| |
ons metten morghen t'eenemael om-hoogh, daer't wy t'eenemael bekleedt vonden met sneeuw, ende soo bevrosen, dat wy het ys niet en kosten breken, waer door men de hooghde van desen bergh kan gissen, de Sonne daer soo luttel kracht hebbende, dat sy de sneeu niet en kan doen smilten, die'er 't gantsche jaer blijft ligghen.
Wy vonden daer in twee dagen de vier Tijden van het jaer, want aenden voet vanden Bergh was'er een t'eenemael brandende hitte: in't midden de locht soo gematight als inde Lenten ende inden Herft: in't opperste en sagh-men niet als sneeuw en ys, waere beelden vanden Winter.
Het hooghste van desen bergh behelsde ontrent 200. schreden, makende een kleyn pleyn, het welcke ghedweerst hebbende, begosten wy terstont van daer te daelen, dat wy vervolghden tot den nae-middagh, als wanneer wy seer vermoeyt zijnde, overbrachten het overigh vanden dagh in een schoon dal vol van Fonteynen, ende beplant met groote Note-boomen: wy vertrocken s'avondts, ende den gantschen nacht gereyst hebbende, quamen met den dage tot Balbecq.
De Stadt van Balbecq, nae dat-men aende vervallingen kan oordelen, heeft eertijdts een seer schoone stadt gheweest, ende namentlijck het Casteel, waer van de helft noch overschiet in sijn geheel, die-men voor Stichter den Coninck Salomon toe-schrijft: de mueren staen noch in hun geheel, met steenen gebauwt van sulck een wonderlijcke grootte dat sy waerschijnelijck soo langh zullen dueren als de werelt sal staen: wy hebbender ghetelt van 60. voeten inde langhde, ende 20. inde breedde: sy zijn geleydt d'een op d'ander sonder moortel: wy bleven langen tijdt staen overleggen hoe-men soo vaste stucken hadde konnen verporren, maer ten lesten quamen wy over-een, dat-men geen ander wercktuygh en moest soecken, die soo groote stucken kosten | |
| |
roeren als de wijsheyt ende het verstandt van hunnen Stichter; wy sagen in dese vervallingen eenen Tempel, die wy gisten ghebauwt gheweest te hebben door de Romeynen. behelsende 50. schreden inde langhde ende 25. inde breede: het Portael staert'er noch in sijn gheheel, hebbende om-hooghe eenen Arent met twee Cornu-copiae, ofte hoornen van overvloedigheyt: daer zijn wandel-gangen rondt-om, vande welck het verwelfsel wel vier spiessen hoogh is, ondersteunt door pilaeren den meesten-deel van een steen: men siet op het opperste van eenen seer dicken muer noch uyt steken een rye van diergelijcke pilaeren: den gevel van't Casteel is uyter-maeten schoon, ende van een wonderlijcke Bauw-konst, verrijckt door menige pilaeren van Marber ende Porphier-steen: wy stonden verbaest dese wonderheden siende, noyt diergelijcke gesien hebbende in geheel onse reyse; ende en gheloove niet dat-men schoonder vervallingen ende oudtheden soude konnen vinden als daer: d'Inwooners gaen met achterdencken inde vervallingen van dit Casteel, mits de menighte Serpenten die'er worden ghevonden, doch wy gingen, ende wandelden daer langen tijdt sonder eenigh letsel ghewaer te worden.
Wy vertrocken ontrent den avondt, ende en hadden geen ure gereyst, of wy en begosten te klemmen op den Bergh Atilibanus, de welcke seer moeyelijck is, oneffen, ende veel stylder ende swaerder om op-te-klimmen als den Libanus: in't droefste vanden nacht verdoolden wy, ende lieten de helft van ons volck achter, waer voor wy des morgens wel besorght waeren; eyndelinge wy vonden malkanderen t'allen geluck in een dorp ghenoemt Mise, dat om-leegh den Bergh light, ende is d'eerste plaets onderhoorigh de regeeringhe van Damascus; wy en rustender maer ontrent een ure, ende reysden al den gantschen dagh om haest aen een Caravansara te kommen, dieontrent 10. mijlen van | |
| |
daer gheleghen was: dan ghelijck dit Landt de pael zijnde, vol Roovers is, soo en derfden't wy daer niet langh maecken: wy quamen wel dry uren voor der Sonnen onder-gangh aende Caravansara, t'eenemael af-ghemat door den aerbeydt, soo vanden quaden ende moeyelijcken wegh die wy inden nacht af-geleydt hadden, als vande groote hitte die wy uyt-gestaen hadden op den dagh.
De Caravansara is ghebauwt geweest door eenen Bassa van Damascus, ende ghesticht om al daer alle de Reysers den tijdt van twee dagen te voeden: daer is oock een Water-molen daer een-yder magh kommen malen voor niet; den Casteleyn en ontbrack niet in ons te onthaelen gelijck andere Reysers, ende ons te geven twee schotelen Rijs, ende broodt in overvloedigheyt: wy wouden hem eenigen schenck geven, waer in hy zich stoorde, ende sprack ons smaedigh aen, seggende, dat hy't ter liefde Godts, ende ter eeren vande Fondatie, ende niet t'onser opsicht, ons oock scheldende voor Iaours, dat te seggen is, Ongheloovighe.
Wy vertrocken ontrent een ure na middernacht, geduerigh reysende door eenen alder-moeyelijcksten wegh, vol groote steenen ende steyligheden: met den morgen-stondt quamen wy op het hooghste van eenen bergh, al-waer een kleyn Mosquée staet ghesticht (naer 't gene de Turcken seggen) op 't geweste daer Mahomet naer sijn doodt, ende eer hy naer den hemel klom, zich veropenbaerde aen die van het Landt. De Turcken hebbender een besonder devotie; onse Janitsers wisten ons daer wel een ure te doen wachten, ten tijde sy daer hun ghebeden storteden: men ontdeckt van daer het schoon Veldt ende Stadt van Damascus, daer wy op den middagh aenquamen.
Damascus 't welck de Turcken noemen Cham, heeft van allen tijden gehouden geweest voor een vande beste ende weeldighste Steden vanden Oosten; sy is gheplaest | |
| |
in een Veldt, het alder-schoonst, het alder-aengenaemst, ende het vruchtbaerighst van geheel Oosten, 't welck ontrent de 30. mijlen magh behelsen inde ronde, zijnde omringht vanden Zuyden, ende den Westen vande woestijnen van Arabien, hebbende vanden Oosten, ende Noorden den hoogen bergh van Antilibanus, diese beschermt vande koude ende slimme noordsche winden, ende haer een dobbel weldaedt jont; want de straelen der Sonne benomen zijnde door dese bergen, verdobbelen de hitte door hunnen weer-slagh; 't welck daer alle dingen doet groeyen in een groote volmaecktheyt ende overvloedigheyt.
De schoonheyt van dese plaets geeft een vermoeden aende Turcken ende Joden, dat daer het Aertsch-Paradijs was; sy gronden hun gheloof, soo op de vruchtbaerheyt des Landts, als op de groote volmaecktheyt ende kracht van alles dat de grondt daer voort-brenght; t'eenemael seker zijnde dat alles daer volmaeckt'er is als in eenigh ander gewest des wereldts, tot de schepsels toe; de Mans zijnder meerder, ende beter gemaeckt als elders, de Vrauwen schoon tot verwonderens toe, de Peerden en hebben geen letsel, ende en gelijcken niet aen d'ander van Turkyen, de welcke gemeenlijck kleyne zijn; ende hebben het achterste als een Muyl-ezel, maer zijn soo groot en schoon, dat eenen Schilder die niet volmaeckter en soude konnen naerbotsen: 't is waer dat sy van soo grooten aerbeyt niet en zijn, ende dat sy den hoorne vanden voet gemeenlijck teer hebben, om dat die op-gevoedt zijn in een weeck Landt; waerom de Turcken zich daer van niet en dienen als inde Paraden: alderhande Ghedierten zijnder al-gelijck veel schoonder ende grooter als in eenigh ander ghewest vanden Oosten; de Vruchten in schoonigheyt, in smaeckelijckheyt, ende grootheyt en hebben hun's gelijck niet; eyndelingh dese plaets, ter oorsaecke van haere weelden, wordt geacht gelijck voor desen Italien
| |
| |
in Christenrijck; men vindet'er veel die nu rijck geworden zijnde, daer komen woonen om een weeldigh leven te leyden: 't is ongeloovelijck hoe vrolijck d'Inwoonders daer hunnen tijdt overbrengen, ende 't schijnt dat'er geduerigh Kermis is, soo zijn de herbergen ende hoven voorsien vande Turcken, die zich daer toeven; de aermste Ambachts-lieden eenen dagh ter weken werckende, konnen genoegh winnen om d'ander daghen in weelden over-te-brengen; daer en is niet een aerm mensch die de handt uyt-steeckt om een aelmoesse te vraghen; want behalven d'Inwoonders seer bermhertigh zijn, de mondt-kosten zijnder soo goeden koop, datm'er leeft schier om niet; eyndelinge allen dagh houdt-men daer Vasten-avondt.
Dit Landt heeft langen tijdt geregeert geweest door de eygen natuerelijcke Vorsten, die den eer-naem voerden van Sultan van Damascus: de Christenen 't Heyligh Landt verovert hebbende, en konden noyt dese Stadt onder hun jock brengen, maer hebbense ghedwongen schattinge te betaelen, 't ghene men siet aen het Graf-schrift van Boudewyn Coninck van Ierusalem, ende Nakomelingh van Godefroit de Bouillon. In't jaer 1221. Melechedech Coninck van Egypten, die de Christenen uyt Palestynen bande, vervoeghde dit Landtscahp aen sijn Croon: daer naer Tamberlanes den Gheessel vanden Oosten, plunderde dese Stadt in't jaer 1400. men houdt dat hy wel thien duysent Kemels geladen wegh-leyde met rijckdommen: desen Tartar vertrocken zijnde, keerde sy wederom onder de heerschappye der Egyptenaers, diese hielden tot het jaer 1516. als Sultan Selim zich meester maeckte van gheheel dat Landt.
Dese Stadt is half rondt gebauwt, hebbende ontrent de twee mijlen in bevangh; was voormaels omringht met dobbele mueren, de welcke by-naer gheheel vervallen zijn, ende op veel sijden liggen plat ter aerde; inder-voegen, dat-men uyt de Stadt geraecken kan over | |
| |
de vervallinghen: daer zijn over-al voor-steden, de meeste light op de Zuydt-zyde, zijnde wel een mijle lanck, inde welcke de Caravanne wordt vergadert, die alle jaeren vertreckt naer Mecha, daer somtijdts twintigh oft vyf-en-twintigh duysent Pelgrims ghevonden worden.
Het binnenste vande Stadt en is niet seer vermakelijck, om reden dat de straeten smal zijn, ende de huysen slordigh gebauwt, zijnde al van buyten met aerde verplaestert, al of sy van leem waeren, maer van binnen en souder niet uyt-nemender konnen ghesien worden; zijn den meesten-deel al bekleedt met Marber, de kamers vol fonteynen, ende het opperste verçiert met veel Schilderyen op de Persiaensche wijse, soo dat sy zijn alsoo schoon ende aenghenaem van binnen, als sy leelijck ende qualijck zijn van buyten.
De voornaemste Mosquée is een schoon ende groot gebauwsel: sy heeft een pleyn van vooren dat wel twee hondert schreden in't vierkante begrijpt, ende al omringht met gaelderyen, de welcke ghelijck oock den gevel van de Mosquée, zijn beschildert met een Mosaischwerk, vertoonende veele Heylige Vaders, 't gene genoegh te kennen geeft dat sy vande Christenen ghesticht is geweest: eenighe schrijven haer voor stichters toe de H.Helena, willende dat dese deughdelijcke Vorstin begeert heeft in dit Landt teeckenen te laeten van haere godtvruchtigheyt, ende grootdadigheyt.
Te midden inde Stadt is een groot Casteel, gebauwt met groote steenen op d'oude manier, ende omringht met dry goede grachten: inde mueren siet-men veele Lelie-bloemen gesneden gelijck-formigh de Wapenen van Florencen: men gelooft dat het op-gerecht is gheweest door een verloochenden Florentynschen Christen, de welcke Mammeluck zijnde, ende seer rijck gheworden, van dese Stadt het bewint kreegh.
Dese Stadt is seer achtens weert voor de Christenen, | |
| |
ter oorsaecke der bekeeringe van Sinte Pauwels, de welcke dry mijlen van daer gaende tot vervolginge der Christenen, wiert van sijn peerdt gheworpen door de stemme vanden Heer; om de ghedachtenisse van dese plaets t'onderhouden, hadde de H.Helena een Cappel doen stichten, vande welcke noch eenige vervallingen overschieten: men toonde ons de poort door de welcke hy blindt wesende, inquam, als oock het huys van Iudas, daer hy hem vertrock, van het welcke men niet anders en bemerckt als de plaets, zijnde herbauwt, sonder dat-men iet vande oudtheyt siet: in 't midden vande Stadt is'er een Fonteyne, daer desen Heyligen ghedoopt wiert, de selve buyse is'er nu noch tegenwoordigh: men seyde ons dat de Christenen dickwils den bewint-hebber af-gevraeght hadden, ende voor-ghehouden te maecken eene van silver inde plaets van die, sonder dat sy iet kosten op-doen: 't was in dese plaets dat Sinte Pauwels, hebbende gewasschen geweest door Ananias, sijn ghesicht weder-kreegh.
Wy gingen het huys besoecken vanden voornoemden Ananias, in het welck men als in een seer duysteren kelder daelt: de Turcken houden dese plaetse in groote eerbiedinge, ende kommen daer dickwils hunne gebeden storten, onderhoudender lampen die altijdt branden, dese plaetse dient tot wooninge van een Turckschen Santon, die den groenen Turbant draeght, levende daer als een Cluysenaer, noyt uytgande, de Turcken achten dese plaetse soo wonderdaedigh dat sy sieck zijnde, hun daer met hun bedde doen dragen, ende blijven daer tot sy hun gesontheyt hebben bekomen.
Men toonde ons de poort vande stadt, waer door Sinte Pauwels Christen zijnde, vluchtede, geholpen door S.Iooris, die daer de sorgh van hadde: sy is tegenwoordigh toe-gemetst; boven is'er als een balcon, hebbende een gat van onder, waer door desen Heyligen met een koorde is neder-gelaeten geweest: tegen over dese | |
| |
poort is het graf vanden selven Sint Iooris, het welck soo vande Turcken als vande Christenen gehouden wort in groote eerbiedinge: d'een ende d'ander houden daer licht ende lampen, ende soo-wanneer sy eenigh quael krijgen, komen hun met d'Olye strijcken van dese lampen, die daghelijckx mirakels doet, aen veele wedergevende hunne ghesontheyt.
Buyten de poort vande stadt ende heel by de mueren, siet-men 't graf van Ieuse, dienaer vanden Propheet Elizeus, de welcke om dat hy eenige schencken ontfangen hadde vanden Coninck van Damascus, vervloeckt wiert van sijn meester, ende terstont geslagen met de melaetsheyt, quam t'eenemael melaetsch woonen in dat gewest daer-men noch sijn tombe siet: van dien tijdt af tot nu toe is die plaetse bewoont geweest vande Melaetsche, die daer een groot bevangh hebben met een redelijcken schoonen Hof: wy sagen daer vyf of ses seer leelijck onthaelt van dese sieckte, daer eenen zijnde die het kaeck-been uyt-ghevallen hadde, ende ander als waanschepsels door de verrotinge.
Een mijl vande stadt bemerckt-men noch de plaets daer den Proheet Elias Elizeus ginck vinden, om hem sijnen Discipel te maecken: op 't selve geweste hadden de Christenen een Kercke gebauwt, op welckers vervallingen, de Joden die dese gedachtenisse in groot'er eeren houden, hebben daer nu een Sinagoge op-gerecht.
Twee mijlen vande Stadt ende in een Landt van Wyngaert-bergen, is'er een dorp geheeten Sedenaye, daer d'Inwoonders Christenen zijn, volghende de Griecksche Kerck: sy seyden ons by overleveringe te hebben, dat Noë den eersten Wyngaert plante in dese plaets: men soude niet schoonder konnen sien, noch iet leckerder konnen proeven als dese Druyven, daer van de besiën soo groot zijn als een duyven-ey: 't zijn de gene die-men drooght, ende versendt over-al in Christenrijck, ende worden genoemt Rozijnen van Damascus.
| |
| |
Wy gingen twee mijlen vande stadt wandelen, al-waer op het hellen vanden bergh een Heremitagie staet, daer een Turckschen Santon zijn woonste hadde, ende daer noyt uyt-gegaen inden tijdt van 22. jaeren: desen Mahometaenschen Clusenaer verdrijft daer sijnen tijdt met dry schoone Vrauwen: de Turcken maecken daer groot werck van, ende houden hem voor een heyligh man, daer-en-tusschen en is het leven dat hy leydt niet seer strangh, dickwils besocht zijnde van het stads-volck, die hem in overvloedigheyt senden al wat hy van noode heeft: desen Mahometaen ontfingh ons heuschelijck, ende ons in sijn kamer geleydt hebbende, onder hieldt ons wel een ure met te spreken vande Heylighen sijnder Beleydenis, sonder dat wy aen alles dat hy vertelde eenighe heyligheyt konden speuren; maer ghelijck-men in Turckyen alles moet aenhooren, sonder weder-seggen, ende insonderlinge als-men ingespannen is met diergelijck slagh van volck, wy hoorden't al aen met groot gedult, dwingende ons gelaet, om te betuygen dat wy hem verstonden, ende genoeghte schepten in sijnen praet: hy dede het ontbyt op-brengen, bestaende in broodt, ende een weynigh venekel, ende water om te dricken: naer het ontbijt leyde hy ons in een spelonck seer diep, gehauwen in een steen-rots, daer 't seer duyster was, brandende daer altijdt eenige lampen, door welcker klaerigheyt wy tegen de rotse seven bogen sagen; hy seyde ons dat in dese plaetsen seven slapende Propheten waeren gesloten, de welcke teghen de komste vanden Antechrist, wacker moeten worden, ende ter werelt verschijnen om sijne boose leeringe te niet te doen: een van het geselschap vraeghde hem, hoe dat sy souden konnen uyt-komen, gemerckt dat sy soo nauw gesloten waeren, ende dat de rotse soo vast scheen? desen Santon wiert terstont in gramschap op-getogen, ende gheraeckt in sulck een rasernye, dat hy burrelde ghelijck een Stier, ende sonder een | |
| |
van onse Janitsers, die hem weerhiel, had ons op 't lijf ghevallen: wy bedaerden hem ten besten dat wy konden, ende toonden dat dese vrage voort-quam uyt een natuerelijcke eenvoudigheyt, ende niet uyt schimp, noch verachtinghe, waer mede hy zich stilde, andersins hy hadde ons veel moeyt ghekost, soo gevaerlijck is het met diergelijck volck den sot te houden: sijnen moedt nu wat gekoelt wesende, leyde ons naer sijn kamer, ende ons daer hebbende doen neffens hem sitten, begoste te bidden Isa, dat is Jesus, Mahomet, ende Haly, dat sy alsoo Godt souden willen bidden voor onse goede reys.
Hy gaf ons elck met groot beslagh een kleyn bolleken, gedraeyt van het gebeente des Kemels, die de tente draeght nae Medina, om het graf te decken van Mahomet: ende seyde ons dat 't selve aenden hals gedraghen, ons soude verhoeden van ongeluck.
Den Kemel die dese tente draeght, is de geluckighste onder alle de Kemels: hy wordt te Damascus ghevoyert, ende en doet 't geheel jaer niet anders als dese reys, van waer weder-ghekeert zijnde, wenscht een-yder hem te mogen voyeren, denckende veel te verdienen met zich bermhertigh te betoonen aen een Ghediert, dat soo een groot-geacht deck-kleedt is dragende. Soo-wanneer hy soo oudt wordt dat hy niet gaen en kan, dooden hem ende stichten groote maeltijden op om hem t'eten: ende gheven de beenderen aen desen Santon, diese maeckt tot poeyer, ende daer van kleyne bollekens de grootte van een musquet-bal, die hy naederhandt de Turcken uyt-deelt met groot beslagh, ende keur-heyligheyt.
Gheduerende ons verblijf tot Damascus, soo geschiedender een vremde saeck van een Turckschen Santon: de welcke preeckte ende openbaerlijck leerde, dat Jesus Christus meer als Propheet geweest hadde, ende veel meer bemint van Godt als Mahomet, bevestigende | |
| |
sijne leeringe met de mirakels ofte wonder daeden: hy begost alreede in het verstandt van veele in-te-beelden een nieuwe Godts-dienst, ghemaeckt vanden Mahometaenschen, ende Christelijcken: den Cadis ofte Rechter van Damascus, ded' hem voor zich verschijnen, alwaer hy sijn meeninge met soo ghegronde reden hielt staen, dat hy niet en kost overwonnen worden, 't welck desen Rechter siende, ded' hem in een kot steken, daer hy hem (om gheen erghenisse aende gemeynte te geven) heymelijck dede worgen: verbiedende op lijf-straffe te spreken van't gene desen Santon hadde gepredickt ende geleert: doch en liet dat daerom niet te veroorsaecken verscheyden gevoelens onder dit volck, t'eenemael by-geloovigh ende de nieuwigheyt beminnende.
Den Grooten Heer sendt alle dry jaeren een nieuwen Bassa tot Stadthouder van Damascus, de welcke den eer-naem heeft van Beglerbey; zijnde een vande treffelijckste Gouvernementen van Turckyen: daer en is geen Landtschap in geheel 't Keyser-rijck dat vryer is, min verlast van schattingen, ende min beswaert wordt door het Leger-volck als dit: den Grooten Heer en treckt anders gheen schattinghe als Vruchten, ende Busquit, dat-men hem alle jaeren genoeghsaem sendt voor sijn toe-rustinghe ter Zee, het Landt onderhoudt ses duysent Ianitsers, ende vier duysent Espayssen, die al inboorlingen van het Landt zijn, ende den meesten-deel Ambachts-lieden, de welcke in een soete over-een-kominge leven met het ander volck.
Hier wordt een grooten handel gedreven in lynwaet, het alder-fijnste, ende seer nut om Turcksche Turbants te maecken, het welck soo wit en dunne is als het kan, ende dat over-al versonden wordt in Turkyen: hier wordt oock een stael ghetempert soo seer geacht, vande welcke men die schoone Sabels smeedt, gheseyt van Damascus: sy gieten oock vande selve stof loopen van bussen, daer | |
| |
de Turcken veel van houden: de Françoisen ende Venetiaenen hebben daer elck hunnen Consul, woonende daer in groote vryheyt, ende hebben Recollecten van het Clooster van Ierusalem, hun dienende voor Capellaenen.
Wy bleven daer vier dagen geherberght by den Consul der Françoisen, ende vertrocken den 22. van Ougst: inde plaetse vanden rechten wegh te nemen van Ierusalem, de welck ses dagh-reysen is, kosen wy de zee, seer af-wijckende om de Zee-steden te sien: wy sliepen den eersten nacht ontrent een dorp genoemt Dimas, het welck aenden voet light vanden Atilibanus: wy leden daer inde nacht een onverdragelijcke koude, ter oorsaecke vanden windt die daer quam uyt de geberghten, de welcke om hunne hooghde altijdt overdeckt zijn van Sneeu: wy vertrocken heel vroegh, ende bleven reysen is seer verlaten ende moeyelijcke plaetsen, gaende meer-maels onder soo ghebogen steen-rotsen, dat wy met moeyte den dagh konden sien: nae middagh hebbende dese moeyelijcke bergen af-ghekomen, quaemen wy in een redelijck schoon veldt, daer wy ons de rest vanden dagh leyden tot rust; wy vertrocken met den nacht, ende passeerden een dorp ghenaemt Mixe, daer Lemire Ficardin een schoone sterckte heeft doen op-worpen, die de Arabiaenen noemen Capilles: sy is gelegen in't hangen van een berghsken, beschermende den voor-by gangh vanden bergh: haer gelegentheyt maeckte schier onwinnelijck, hebbende daer slechts een kleynen toeganck, de rest t'eenemael steyl zijnde: wy moesten veel moeyelijckheden uyt-staen om dese geberghten te passeren; ende den gheheelen nacht te voet gaen: s'morgens quamen wy aen Barut.
De stadt van Barut heeft haeren naem gekregen vanden Afgodt van Berit die daer aenbeden is gheweest, ende wiens Autaeren dickwils ghewieroockt wierden door het volck van Israël; dese stadt was eertijdts een | |
| |
vande voornaemste van Syrien, ende dickwils de woonstadt der Coningen, maer gelijck alle dingh de veranderinge onderworpen is, kan-men nauwelijckx 't bevangh achter-haelen, dat sy op ander tijden gehadt heeft. Men vindt over-al daer ontrent menighte vervallingen, ende insonderlinge pilaeren van Marber, die genoegh betuyghen dat sy voormaels seer groot ende schoon gheweest is: sy is gelegen op een punct, die zich verstreckt tot inde zee, hebbende schoone Velden ter sijden, al beplant in rechte ryen met Moerbesie-boomen: Lemire Ficardin Arabisch Vorst, houdt hem daer ghemeenelijck inden Winter, die daer een redelijck schoon huys besit, gebauwt op de Italiaensche manier, ende eenen Hof dichter daer aen vol verdeylde percken, wieghen, gangen, ende seer aengenaeme, ende genoegelijcke prieelen: wy vonden daer eenen Franschen Medecijn, zijnde in dienst van Lemire, die ons dede herbergen in dat treffelijck huys, ende genieten desen aengenaemen Hof vol schoone ende lieffelijcke vruchten.
Daer was op andere tijden een redelijcke groote ende goede haven, maer desen Vorst heeft die doen verderven, ten eynde het Zee-legher van Constantinopel daer niet en soude kommen: daer is een seer oudt Casteel loopende tot inde zee, beschermt met dry oft vier stucken geschuts: de kleyne Schepen konnen daer achter schuylen in ongestuymigh weder.
d'Inwoonders zijn by-naer al Soldaeten, die daer meer woonen om de wacht van het huys des Vorsts, als om eenighe ander saeck: ter sijden het Paleys is'er een groot bevangh van huysinge, al-waer sy in verscheyde plaetsen veel Wilde-beesten houden: als Leeuwen, Tygers, Luypaerts, ende meer ander diergelijck Gedierten, die veel wreeder schynen als de ghene die-men leydt te sien in ons Landt.
Wy gingen dry mijlen van daer de schoone oudt-heden aenschouwen, die vande tijden der Romeynen | |
| |
daer overgebleven zijn, wy vonden daer eenen wegh ghehauwen in een streen-rots, ende over-al veel op-schriften soo Latynsche als Arabische, maer den meesten-deel soo versleten dat wy die niet en konden lesen, behalven een daer dese woorden t'eenemael net gheschreven, noch over schieten: Caes. Antonius, Pius Felix, semper Augustus Britta. Max. Parth. Max. German. Pontifex maximus, montibus imminentibus Lico flumini caesis viam dilatavit per Antonianum suam: een weynigh hooger nae den bergh sagen wy een ghehauwen man met eenen langen tabbaert, hebbende den baert lanck en breedt, ende ter sijden verslete op-schriften; eenige schreden van daer op den oever vande zee zijnder dry groote Marber-steenen d'een op d'ander geleydt inde manier van pede-stael: men versekerde ons dat'er hier voortijdts eenen Afgodt boven op-gestaen heeft vande gedaent van een hondt, die'er wonder-teeckens dede: Sinte Pauwels daer voor-by gaende, ded' het om-verre stooten in zee, daer-men dat noch tegenwoordigh gedeckt siet met ontrent de twee vademen waters, de figuer hebbende van eenen hondt, ende de grootte van een peerdt. Om-leegh aen desen bergh is'er een Revier die valt inde zee, de Arabianen noemense Narkel; dat is, Reviere vanden Hondt: houdende tot op den dagh van heden den naem van desen Afgodt.
Wy waeren daer te scheep ghekommen, maer den tegen-windt dwanck ons te keeren door het landt: een half mijle voor dat wy aen stadt quamen, besochten wy een groot en schoone Kerck, in groote weerdigheyt gehouden onder de Griecken. Sy seggen by over-leveringe te hebben dat sy op het ghewest is gebauwt daer Sint Iooris den Draeck doorstack, ende de Dochter verloste des Conincks van Barut, die daer ghestelt was tot spyse ende voedsel van dit gediert: daer woonen eenige Monicken ende Griecksche Priesters, die ons seer besonderlijck toonden waer dat den voornoemden Hey- | |
| |
lighen den strydt aenvingh, ende daer hy voleyndt wiert, den draeck om-hals brengende; 't ghene wel 150. schreden van malkanderen is: sy toonden ons aenden voet van een steen-rots een hol, uyt het welcke (soo sy seyden) dat desen draeck voort-quam: een weynigh van daer staet'er een ouden toren ten halfsten vervallen, daer de Maeght aen-ghebonden was, ende seyden dat eertijdts de stadt tot daer toe quam. Wy deden onse devotie in dese Kerck, ende inde nacht quamen wy slapen tot Barut, van waer wy s'anderdaeghs s'avondts vertrocken.
Hebbende ontrent de vyf uren gereyst, soo passeerden wy een kleyne Revier: de Christenen van dat landt seyden te hebben by overleveringhe, dat Ionas daer in geworpen wiert uyt den buyck vanden Walvisch, in-ghescheept zijnde tot Iaffa, vliedende het aenschijn Godts, als-men hem beveelde aende Niniviten de boetvaerdigheyt te preken.
'T was in dit gewest dat wy begonden te beproeven wat'et vande Caffaren is, die nergens betaelt en worden in geheel Turckyen als in't Heyligh Landt, ende daer ontrent: dese Caffaren beteeckende recht van passage: wierden op-gerecht als-wanneer de Christenen meester waeren van't Heyligh Landt, de welcke om de Pelgrims te bevryden tegen de Roovers, die over-al op de wegen waeren, deden de toegangen besetten met Kryghs-lieden, die vande Reysers betaelt wierden, aende welcke sy gehouden waeren gheley te doen: naderhandt hebben d'Inwoonders van het Landt altijdt dese rechten van passagie vervolght, niet-teghenstaende sy geenen bystandt en doen aende Reysers: ende dat meer is, sy schattense al naer dat het hun in't hooft komt; inder-voegen dat gheenen Christen 't heyligh Landt kan besoecken, 't en zy dat het hem 80. goude Croonen kost, alleenlijck van Caffaren, die van dagh tot dagh toenemen.
| |
| |
s'Morgens quamen wy aende oude Stadt Seyde, ontrent de 12. mijlen gelegen van Barut: sy wiert eertijdts ghenaemt Sidon, ende de voornaemste stadt geacht van Phenicien, zijnde tegenwoordigh niet half soo groot als sy voor desen is geweest, gelijck-men dat aende vervallingen kan bemercken, die-men daer over-al ontrent vindt: sy is niet-tegehenstaende de meeste, ende best gesticht van dat geheel ghewest, gelegen aenden oever vande zee, hebbende van vooren een schoon effen veldt, 't gene loopt tot den Antilibanus, van waer sy ontrent de twee mijlen is ghelegen.
Sy was voormaels een vande vermaertste Steden vande werelt, ende haere Inwoonders de vernuftste: men beschrijft-se d'eer toe dat sy de Sterreloop-konst, de Cyffer-konst, ende de Vaer-konst, alder-eerst gevonden hebben: sy waeren seer genegen tot afgoderye; 't was in dese plaetse dat den Afgodt Baal, ende Astaroth aenbeden wierden, aen de welcke Salomon door het aenraeden sijnder Vrauwen offerde: de boose Iesabel was dochter van Etabel, Coninck van Sidon, ende van Tyrus, de welcke getrauwt hebbende Achab Coninck van Israël, vertwijffelde hem oock wieroock te branden op den Autaer van dees Afgoden.
Dese stadt quam onder de macht der Christenen in't jaer 1111. naderhandt is sy soo dickwils verdorven ende gheplundert gheweest, dat'er nu luttel van overschiet: ende 't en waere de Christenen die daer handelen, sy wierde gantsch en al verwoest. De Françoisen, Engelschen, Venetiaenen, ende d'Ondersaeten des Grooten Hertoghs van Toscanen, hebbende hunne Consuls, ende drijven daer grooten handel in Syde ende Cattoen.
Daer heeft voormaels een groote ende schoone haven geweest t'eenemael omringht met mueren, de welcke tegenwoordigh geheel verdorven is: daer is een Casteel gebauwt in zee, daer men ingaet over een brugge van twaelf bogen; de kleyne Schepen schuylen daer, maer | |
| |
de groote houden hun ontrent een half mijl in zee, achter een klip, daer sy beschudt zijn vande winden, behalven vanden Noordschen, die veel Schepen daer doet vergaen.
Lemire Ficardin, overmits daer soo veel Schepen van Christenrijck aenkomen, onthoudt zich daer geerne, hem makende seer gemeensaem met de Christene Kooplieden, met hun komende spelen: wy en wilden niet naelaeten hem te gaen de handen kussen, ende een lakentabbaert te schencken; hy ontfingh ons heuschelijck, doende met hem het middagh-mael nemen, daer wy onthaelt wierden op der Christen manier, gebruyckende tafels, lynwaet, stoelen; ende de spijs (doch grof) wel bereydt. Desen Vorst was 70. jaeren oudt, des niet-tegenstaende in goeden doen, zijnde noch hupsch ende gauw tot alle Kryghs- ende Vorst-oeffeningen: hy was van middelbaer ghestalte, bruyn van coleur, het hayr t'eenemael grijs, ende de wijnbrauwen soo groot, dat sy hem schier het gesicht deckten: wy en konden ons niet genoegh verwonderen hoe wel hy at, etende wel viermaels soo veel als vier van ons: voorts was het een man vol gheest, bedreven in veele wetenschappen grooten Kruydt-kenner, Philosooph, Sterre-kijcker, ende en verstondt zich maer te veel aende natuerlijcke Toover-konst; hy wiert voor een vande verstandighste menschen gehouden van Turkyen: hy handelde oock wel met sijne Ondersaten: de Christenen en zijnder geen moeyelijckheden in't inkommen onderworpen, ende leven daer met even groote vryheyt als in hun eygen Landt: de reys die desen Vorst in't Christenrijck gedaen heeft (hebben den tijdt van vier jaeren te Florencen ghewoont) heeft seer gedient om sijn zeden soet te maken.
Desen Vorst beroemt zich af-komstigh te zijn van het geslacht van Godefroit de Bouillon, ende rekent daer door maeghschap met die vanden Huyse van Loreynen, | |
| |
ende dien volgens met den hertogh van Toscanen, met den welcken hy groote vriendtschap, ende over-een-kominghe houdt, ende laet toe aende Galleyen vanden Grooten Hertogh verversschingen in sijn Landt te nemen: hy is van d'af-komste vande Drusen, die alle Godtsdiensten houden in onverschil, ende en hebben noch Tempel noch Mosquée: des niet-te-min bekennen eenen Godt; men houdt dat sy Christenen geweest zijn: die naer het verliesen van 't Heiligh Landt, hun vertrocken hebben na de geberghten, al-waer d'onwetentheyt onder hun, sonder eenige tucht levende, soo verre ingekropen is, dat sy alle kennisse vanden Godts-dienst hebben verloren. Lemire is vande selve Secte met de Mahometaenen, toont zich dapper yverigh, ende met de Christenen seer toe-gedaen aen hunnen Godts-dienst, ghevende groote hope, dat soo de Christenen in aentoght waeren met een groot Leger, hy zich met hun soude vervoegen, ende hun met alle macht by-staen: dat hy hem met luttel soude vergenoegen, niet-te-min en is sijn voornemen niet anders als steunsel te krijgen, ende zich ten nadeel van een ander te verheffen.
Hy heeft met veele Bassaan van Constantinopel heymelijck onderhandeling, ende onderhoudt eenige Gelubde in den Serrail, die hem kondschap doen van alles dat'er omme-gaet: hy rekent zich maeghschap met den Coninck van Persien, ende sendt hem dickwils schencken, onderhoudt oock eenige Groote in Egypten, ende tracht in alle gewesten vrienden te hebben, om hulp te krijghen soo-wanneer den Grooten Heer van sinne soude wesen hem te bespringen, ofte wel om zich daer van te dienen als hy zich vyandt soude verklaeren tegen sijnen Heer. T'zedert 20. jaeren herwaerts heeft hy in macht sterck aengenomen: hy houdt al dat'er light vanden Inbocht van Pajaffe, oft Alexandretten, tot den bergh Carmelus, ende besit al de geberghten tot Damascus toe: de stadt selve en soude hen geen weder-standt | |
| |
konnen doen als hy hem soude verklaeren tegen den Grooten Heer. Aleppo waer maer slechts sijn, soo hy begeerde; door dien hy vriendt is met al d'Arabische Vorsten. diese hem zullen leveren als hy't begeeren sal: hy heeft onlanghs een plaetse verovert tusschen Aleppo ende Bagadat, van groot belangh, soo dat hy hem daer voegende met den Coninck van Persien, soude den Turck lichtelijck uyt Syrien drijven: hy heeft alle de Zee-havens verdorven, ten eynde het Zee-leger van Constantinopel daer niet en soude konnen komen: hy besit menighe beschanste plaetsen, die d'aenkomsten bewaeren vande geberghten: heeft hollen ende speloncken t'eenemael onganghbaer voor diese niet gewoon en zijn, inde welcke hy sijn schatten bewaert, die-men seer groot seght te wesen: onderhoudt gemeenlijck 15. duysent Soldaten, ende soo-wanneer 't hem lust, kander 50. duysent op de been krijghen: desen Vorst is eenen gevaerlijcken doorne inden Staet vanden Turck, ende heeft hy tijdt van leven, is den man om een nieuw heerschappye te beginnen. Hy heeft sijnen eersten Soon 40. jaeren oudt, genaemt Lemire Aly, de welcke hem volgen moet, maer hy en wordt niet geacht te hebben het verstandt nochte het beleydt van sijn Vader, ende naer het gevoelen vande Landtzaeten, hy en is niet bequaem om het geluck ende heyl, 't welck sijn Vader bejegent heeft, in-te-voorderen.
Wy bleven al den dagh tot Seyde, sonder iet anders merckelijckx noch iet oudts te sien, dan het graf van Zebulon, dat buyten de stadt is: wy vertrocken tegen den avondt, ende ontrent twee uren gereyst hebbende, soo passeerden wy een kleyne brugge, van waer men 't Heyligh Landt begint te rekenen, dat-men neemt voor alle de ghewesten die-men weet dat onsen Heer met sijn heylige Voeten heeft betreden: wy dweersden een groot veldt, laetende ter slincker handt op het hellen van een berghsken d'oude stadt van Sarepten,
| |
| |
de welcke t'eenemael vervallen is: 't was in dese plaets dat den Propheet Elias eenigen tijdt woonde, ende gespijst wiert door de aerme Weduwe, wiens Soon hy verweckte vande doodt, ende vermenighvuldighde haer meel ende olie: 'smorghens quamen wy te Tyrus, een dagh-reyse van Seyde.
Dese oude stadt Tyrus, die de Turcken noemen Sourt, was eertijdts soo schoon ende vermaert, dat sy den naeme droegh van Beroemde: tegenwoordigh is sy haer selfs graf, hebbende seer krancke teeckenen na-gelaten van haer wesen: haere vervallingen die'er noch overschieten gheven luttel of gheen getuygenisse van haer voorleden glans ende treffelijckheyt: sy was voormaels de hooft-stadt van Phenicien, in zee gebauwt, ende af-gesondert van het vaste Landt door een Canael van 700. schreden. Alexander den Grooten, van sinne wesende haer te belegeren, volde dit Canael, ende dies niet-tegenstaende en liet sy niet naer manhaftigh te wederstaen alle de macht van sijn zegen-praelende Legher, ende t'onderstaen een belegh van seven maenden, ende en hadde nimmermeer daer van meester gheworden 't en hadde geweest dat-men hem van verscheyde gewesten der Eylanden vande Middelandsche zee menighte Galleyen toe-ghestiert hadde: 't welck de oorsaeck was dat hyse gantsch verdorf, niet-te-min, ghelijck haere gelegentheyt seer voordeeligh was aende Zee-vaert, herstelde sy zich in weynigen tijdt, ende bleef als een half Eylandeken: naderhandt heeft sy soo versterckt gheweest, dat de Christenen, naer dat sy meester geworden waeren van het meeste deel van Palestynen, haer niet en konden in-nemen, 't en zy met uyt-te-hongeren: ende wierden genootsaeckt daer rondt-om veele Casteelen op-te-werpen: eyndelinghe naer dat sy een belegh van 14. maenden uyt-gestaen hadden, quam onder hunne macht.
De Christenen versterckten haer op een nieuw, ende | |
| |
rechten daer een Artsch-bischdom op, hem onderworpende 14. Onder-bisschoppen, onder de welcke dat waeren die van Barut, Seyde, Sint Ian d'Aqueren, ende andere: inde hooft-kercke wiert Almericus ghekroont Coninck van Ierusalem in't jaer 1067. ende in dese wiert begraven den Keyser Fredericus den Eersten, den welcken stierf in het veroveren van het H.Landt.
Naderhandt heeft dese stadt soo dickwils ingenomen ende gheplundert geweest, dat sy t'eenemael verlaeten is gebleven: daer en schiet niet als een huys over, 't welck Lemire Iove toebehoort, broeder van Lemire Ficardin, die zich daer inde Winter houdt, ende inden Somer stiert hy'er dagelijckx 40. soldaten henen om dat te bevrijden teghen de Zee-roovers, die'er konnen landen als't hun belieft, daer noch sterckte noch Casteel zijnde, dat hun kan beletten.
Tusschen dese vervallingen zijnder veele speloncken ende kelders, al-waer ontrent de hondert huysgesinnen van aerme Mooren zich onthouden: daer is voormaels een seer goede haven gheweest, die met de stadt t'eenemael vervallen is: de Schepen die'er komen houden hun aen het stranghe, de welcke 't beste ende 't sekerste is van die geheele streeck, zijnde beschudt door veele bancken, die de Schepen bevryden vande ongeweerten.
Wy vertrocken na middagh, ende een ure ghereyst hebbende in seer schoone velden, soo trocken wy nae 't gewest daer de Fonteynen zijn, genoemt inde H.Schrift Puteus Aquarum viventium, dat is: Put der levende Wateren. Daer is dichte daer aen een groot watergeley, dat op veel plaetsen noch geheel is, ende soo-men kan gissen: diende om water inde stadt van Tyrus te brengen.
Dese Fonteynen zijn te midden in een groote Weyde: dry zijnder d'een van d'ander gelegen ontrent de 150. schreden; d'eerste is twaelf voeten hoogh-ver- | |
| |
heven, maeckende een plat vierkant thien voeten breedt; daer-men noch dry trappen klimmen moet, eer dat-men aen het water komt, 't welck in een groot rondt acht-kantigh becken is; hebbende hondert schreden inde ronde, gheheel ghebauwt met groote swarte Marber-steenen; 't water heft zich geheel om-hoogh, daer het af-loopt op dry syden in sulck een overvloedigheyt dat het dry meulens doet maelen die daer tegen-over staen: de tweede is van diergelijcken bauw, doch en werpt soo veel water niet uyt, de derde is op de selve manier hoe wel minder, hebbende maer 80. schreden inde ronde, ende t'eenemael verdrooght.
Het gebauw van dese Putten is soo wonderlijck als het water schoon is, koel, ende van lieffelijcken smaeck, ende met reden worden sy vergeleken aende H.Maghet: het water soo aengenaem ende soo klaer zijnde, dat het dienen kan tot gelijckenisse van alle nettigheyt ende suyverheyt: die van het Landt hebben ons versekert dat d'eerste van dese Fonteyene soo diep is, dat-mense niet en kan af-peylen: sy vertelden ons oock dat eenen Dervis, ofte Turckschen Moninck, hebbende een schael laeten vallen inde Reviere Eufrates, de selve gevonden hadde in dese Fonteyn, niet tegenstaende sy wel 60. mijlen van daer is: dat dede ons dencken op de Fonteyn van Alfée in Moreën, vande welcke veele schrijven dat sy loopt van onder de zee, ende zich gaet storten inde Fonteyne van Aartuse in Cicilien; seyden ons oock by overleveringe te hebben, dat dese fonteynen gemaeckt hadden geweest door eenen grooten Coninck ghenoemt Soliman, dat in hunne taele bediedt Salomon.
Wy namen ons avondtmael dien avondt met een sonderlinge vreught ende vernoegen aenden oever van dese schoone Fonteyn, daer wy bleven liggen tot den middernacht, tot dat wy vertrocken om nae Sint Ian d'Aquere te gaen, 't welck 7. mijlen van daer is: hebben- | |
| |
de ontrent de twee uren gereyst, wy gingen over een moeyelijcken bergh, hebbende groote steyligheyt opden Zee-kant; daer is eenen Toren daer op de Arabianen den voor-by-gangh gade slaen, die ons deden eenen Reael van achten gheven voor yder hooft voor Caffare: s'morgens quamen wy tot Aquere.
Dese stadt wiert van oudts Ptolomaida genoemt, ende was een vande voornaemste van Palestynen, gelegen aende kant vande zee, hebbende van vooren eenen Inbocht die den naem voert vande stadt: sy is dickwils de woon-plaets geweest der Vorsten van Syrien, ende onder andere vanden Coninck Alexander, Soon van Antiochus, toe-genaemt den Edelen. Ptolomeus Coninck van Egypten, leyde daer sijn Dochter Cleopatra, de welcke den voornoemden Alexander trauwde, ende wiert daer de Bruyloft gehouden met sulck een pracht, dat-men niet en vinde erghens dierghelijcke ghehouden te zijn gheweest.
'T was in dese stadt dat Ionathas Machabeus met duysent sijnder Soldaten om-hals gebraght wiert door de verraderye van Trison: Titus Soon van Vespasianus, lande daer als hy gingh de stadt van Ierusalem belegeren. De Christenen in-nemende 't Heyligh Landt, belegerden die in't jaer 1103. maer was soo sterck dat sy die niet en konden veroveren, ende wierden genootsaeckt haer te verlaeten, ende te wachten tot het toe-komende jaer, als-wanneer sy versterckt door het Zee-legher van die van Genua, hun meester daer van maeckten: sy wiert gegeven aende Ridders van Sint Ian van Ierusalem, die daer een schoone Kerck ende Gast-huys bauwden, ende noemden het Sint Ian d'Aquere: daer en wordt niet een plaetse in gantsch het Heyligh Landt ghesien daer noch soo veel vervallingen overschieten: daer en is niet geheels dan een groot Caravansara die Lemire Ficardin daer heeft doen stichten tot gerief der Kooplieden, ende een Mosquée voor de Mahometanen: daer woonen ontrent | |
| |
200. huysghesinnen van Mooren in speloncken ende kelders, die over-al onder de vervallingen liggen.
T'zedert 10. jaeren herwaerts is dese plaetse seer begaen geweest door de Schepen van't Christenrijck, die daer komen Koren laeden, het welck de Mooren vande nae-buerighe berghen in groote menighte brengen, ende soo goeden koop, dat de Kooplieden somtijden meer als d'een helft aen d'ander winnen: wy vonden daer 32. Schepen, het minste van 150. Tonnen, die al gekomen waeren om Koren te laeden, maer gelijck dit jaer luttel gewas geweest was, ende dat'er soo veel Schepen waeren, seyden ons dat sy veel stonden te verliesen, gedwongen zijnde veel ydel te rugge te keeren, ander half ghelaeden.
Alle de Schepen houden hun inden Inbocht, de welcke light tusschen Sint Ian d'Aquere ende den Bergh Carmelus, de welcke ontrent de vier mijlen heeft inde langhde, ende dry inde breedde: 't is'er vol ghevaers overmidts den grooten vloedt van't water, het welck gedreven door den Westerschen windt, maeckt daer de zee seer onstuymigh: boven dien is'er den grondt seer slim om t'anckeren, zijnde vol steenen, de welcks (mits de geduerige roeringe vande zee) snijden de kabels dickwils af. 't Jaer voor dat wy daer aen quamen, vergingen daer dry groote schepen. Aen den oever van desen Inbocht staet'er een oudt Casteel voorsien met 12. stucken gheschuts: Lemire houdt'er altijdt eenigh Krijghs-volck om dat de beschudden tegehen de Zee-roovers.
Wy vertrocken van Sint Ian d'Aquere den 31. dagh van Ougst, om te gaen naer Nazareth, dat een dagh-reyse van daer light: wy gingen ontrent de dry uren door schoone velden vol Cattoen-boomen: op het eynde vande selven lieten wy ter slincker-handt een groot dorp, eertijdts genoemt Cana van Galileën, daer onsen Heere sijn eerste wonder-werck dede, verande-
| |
| |
rende 't water in wijn. Vier mijlen van daer passeerden wy voor-by een dorp ghenaemt Saphoria, 't ghene de Mooren noemen Saphory. Dese plaetse was op ander tijden de woonste van Sint Ioachim ende van Sint Anna Vader ende Moeder vande H.Maghet: op de plaets van hun huys hadde S.Helena een Kerck doen stichten, vande welcke daer noch tegenwoordigh de vervallingen zijn; twee mijlen van daer quamen wy te Nazareth.
Dese stadt van Nazareth, een vande heylighst plaetsen des werelts, soo ter oorsaecke van het Mysterie der Mensch-wordinghe die daer volbraght wiert, als oock om dies-wille sy gedient heeft tot woon-plaets van onsen | |
| |
Heer Christus Jesus ontrent 23. jaeren. Sy is gheplaetst op het hellen van een berghsken, ende t'eenemael omringht met geberghten, die daer als een blomme verbeelden, waer van sy haeren naem heeft gekregen Nazareth, willende in't Hebreeus beteeckenen Blomme. De grondt is'er t'eenemael dorre: inde plaets van aerde en is't niet dan steen ende wit kryt: 't is'er oock seer onlustigh mits dat'er noch boom noch groen en is, ende dat het gesicht van alle sijden seer bepaelt wordt, 't welck veroorsaeckt heeft dat dese plaetse langhen tijdt verlaeten is gheweest. 'T is nu ontrent de 20. jaeren dat de Christenen daer hebben komen woonen: den Ghesant van Venetien kreegh het verlof van Constantinopel: naderhandt heeft hy't doen goet keuren aen Lemire Ficardin, die geheel Palestynen besit: daer is een Klooster van Sinte Franciscus Orden van het Huys van Ierusalem.
Dese heylighe Plaetse, daer de Boodtschap gedaen wiert, light in't Oost-uyterste van dit Dorp. Men siet'er noch de vervallingen van een Kerck, die de Christenen hadden doen bauwen, om de plaetse te bedecken daer het Huyseken stont van de H.Maghet, het welck naderhandt wonderlijck verdregen is gheweest tot Loretten in Italien, Godt Almachtigh geensints willende dat sulck een heylige plaets soude besmet worden door de vyanden des Gheloofs.
De Paters van Sinte Franciscus Orden hebbender een Clooster ende Capelle gesticht op 't selve gewest daer voormaels het Huyseken stont vande H.Maghet ende S.Ioseph: de Capelle bedeckt effen de kamer vande H.Maghet: men gaet'er in door een neer-gangh van thien trappen: daer zijn twee dicke pilaeren, de welcke gelijck door mirakel hangen in't verwelfsel sonder d'aerde te geraecken: men houdt dat sy de plaetse betoonen, d'eene waer de H.Maghet, d'ander waer den Enghel was doen hy haer aensprack. Hier geschieden alle | |
| |
dage wonder-wercken, niet alleenlijck aen Christenen, maer oock aende Mahometanen: d'een en d'ander sieck wesende, komen hun strijcken aen dese steenen, ende veele bekomender haere ghesontheyt.
Ontrent de 200. schreden van dese heylighe Plaets is'er een seer schoone Fonteyn, ende d'eenige van dat geheel Landt: men noemtse de Fonteyn vande H.Maghet, door dien sy gemeenlijck dronck van dat water, ende daer het lynwaet wiesch van Onsen Heer. Daer by is'er een grooten steen, daer de Pelgrims gemeyndlijck hun devotie gaen doen, om dies-wille dat-men gelooft dat hy voor tafel ghedient heeft aenden Heer Christus Jesus
Wy bleven eenen dagh in dese plaets vol van Godtsdienstigheyt, ende vertrocken s'anderdaghs twee uren voor den dagh, om te gaen na den Bergh Tabor, daer wy metten dageraet aenquamen. Desen bergh is den eenigen in't midden der Velden van Galileën: hy is soo steyl dat'et schier onmogelijck is met een peerdt daer op te gheraecken, 't welck ons dede hem te voet opklimmen: hy is geheel bekleedt met bosch, inde welcke menige wilde Verckens, ende andere wilde beesten gevonden worden: wy bestededen wel twee uren in het klimmen: seer vermoeyt quamen wy op 't opperste, alwaer onse Monicken, die met ons ghekomen waeren Misse lasen in een spelonck te midden tusschen veele vervallingen, ende versekerden ons dat het in dese plaetse was dat onsen Heer zich Transfigureerde. Na dat wy de Misse gehoort hadden, ende een weynigh gerust, soo gingen wy wandelen op den bergh, den welcken om hooghe t'eenemael effen is: wy saghender over-al menige vervallingen, ende mueren die gedient hadden tot een versterckinge; oock wiert sy op-gerecht tot een Schans als-wanneer de Joden de aenkomste vernamen der Romeynen, 40. jaeren naer de doodt ons Heeren.
Van't opperste van desen bergh siet-men den bergh | |
| |
Gelboë, daer den Coninck Saul ghedoodt wiert: men siet'er oock den bergh Hermon, aen welckers voet het gehucht light van Naim, daer Onsen Heer den Soon vande Weduwe verweckte: wy keerden dien avondt slapen te Nazareth, ende vertrocken te midder-nacht om de Zee te gaen sien van Tiberiades.
Wy gingen ontrent een ure en half in een seer rauwen, oneffen ende moeyelijcken wegh, laetende ter slincker-handt een dorp genaemt Mechet, bewoont vande Mooren, dat het Vaderlandt was van Ionas; daer is een Kerck gesticht op de plaets daer sijn huys stont, waer van de vervallinghen heden tot stal dienen, daer d'Inwoonders hun beesten in bergen.
Ontrent half wegen Nazareth aende Zee van Tiberiades, gingen wy voor-by Caffar Cava, dat een groot gehucht is, geplaetst op het hangen van een seer vruchtnaer berghsken, ende vol schoone Olijf-boomen, 't was eertijdts een vande voornaemste steden van Galileën: van daer trocken wy in een groot veldt, daer-men ons de plaetse wees daer Onsen Heer dat wonder-werck dede van vijf gerste-broodtjens, ende dry vischkens, waer-mede hy spijsde soo groot een menighte van volck: dit Landt is seer hoogh, ende men begint van daer de Zee van Tiberiades te ontdecken.
Wy daelden tot d'oude vervallinghen van een Casteel, dat-men noemt Magdalon, overmits dese plaetse voormaels een Lust-huys was van Marie Magdalene; men siet'er noch water-geleyen, ende aende vervallingen kan-men lichtelijck gissen, dat de plaetse seer schoon ende vermaeckelijck is gheweest, zijnde in een ghelegentheyt van een over-schoon uyt-sicht: wy ontdeckten van dit gewest den bergh van Betulien, al-waer Iudith Holofernes doodede: wy reysden ontrent een half ure langhs de zee, eer wy quamen aen de stadt Tiberiades.
Dese stadt wiert door Herodes gesticht gesticht ter eeren van | |
| |
Tiberius, van wien sy den naem gehouden heeft: sy was op ander tijden seer schoon ende redelijck groot, maer gelijck sy den pael is van Arabien, soo hebben d'Arabianen die t'eenemael verdorven, ende blijft gantsch verwoest: 't is ontrent 80. jaeren geleden dat een besonder persoon verlof kreeg om die te doen her-bauwen, diese bemuerde, gelijck sy noch heden is: ende vermits sy light aenden oever van het water, ende in eene schoone plaetse, veele quamender woonen, maer soo de Arabianen geduerigh daer stroopten, is een-yder vertrocken, daer niemandt blijvende als ontrent 20. oft 25. huysgesinnen van Mooren, de welcke inde vervallingen ende onder-aerdsche plaetsen woonen: ende gelijck sy niet te verliesen en hebben, soo en zijn sy niet bevreest voor de Arabianen, selve en sluyten gheen poorten van het beluyck deser mueren.
We dweersden alle dese stads vervallinghen, vande welcke niet geheel over-en-schiet, ende gingen rusten aenden kant van het water inde vervallingen van een oude Kerck, ghesticht door Sinte Helena, om de ghedachtenisse der plaetse te bewaeren daer Onsen Heer aen S.Pieter seyde: Dabo tibi Claves regni Coelorum, dat is: Ick sal u de Sleutels van het rijck des Hemels gheven.
De zee van Tiberiades ofte van Galileën, is een groot water seer soet ende klaer, sy heeft ontrent de vyf mijlen inde langhde ende twee inde breedde: dese plaetse is seer achtbaer voor de Christenen, om reden dat onsen Heer Jesus Christus daer lichamelijck verkeert heeft, ende ghewandelt op het water; langhs dese revier liggen de verwoestingen der steden Capharnaum, Bethsaïda, ende Corosaïm, op welcke plaetse den Salighmaker des werelts dickwils gepredickt heeft, ende veel wonder daeden ghedaen: 't was oock van dese plaetsen dat S.Pieter ende S.Andries geboortigh waeren, die Onsen Heer verkiesde voor sijn Apostels, als-wanneer | |
| |
sy met visschen bekommert waeren: hy nam daer oock den H.Matthaeus, sittende in het Tol-huys, Sinte Philippus was oock van die plaetsen: alle die steden zijn tegenwoordigh verlaeten, ende schiet niet over als seer weynigh vervallingen.
Om dies-wille dat de hitte inden dagh te vinnigh brande, bleven wy aenden kant vande zee inde vervallingen vande Kercke tot onttrent ten vier uren nae middagh. Wy ontdeckten van daer op 't hooghste van een bergh d'oude stadt Zeffet, vande welcke geboortigh was de wijse Coningin Esther: dese stadt is t'eenemael bewoont vande Joden, de welcke, mits de schattinge die sy betaelen aen Lemire Ficardin, woonen daer in groote vryheyt; ende om dies-wille den wegh overmoeyelijck is ende t'eenemael onganghbaer voor de peerden, en zijn sy gheensins ontrieft door de strooperyen der Arabianen, die noyt af-en-sitten van hunne peerden.
In't vertrecken van de stadt Tiberiades, gingen wy langhs het water, om te gaen besichtighen de Revier Iordanes; men toonde ons op het hooghste van eenen bergh de verwoestingen van een oudt Casteel, dat-men ons seyde gesticht te hebben geweest van Herodes, ende dat het in dese plaetse was dat hy sijn schatten bewaerde: men siet over-al in dese geberghten soo veel speloncken, ende soo veel hollen, dat sy van onder al hol zijn: wy passeerden voor een Water-aeder natuerlijck warm; ende daer by sagen wy de vervallingen van een gebauw, dat ons dede gelooven dat op andere tijden daer badt-stoven hadden gheweest.
In't uyterste van dit water, zijnder eenige vervallingen te sien vande stadt die Herodes dede stichten ter eeren van Iulius Caesar, de selve noemende Iuliade: daer quamen wy aenden oever der Revier Iordanus, soo beroemt ende achtbaer om dat Christus inde selve hadde willen ghedoopt zijn: dese Revier neemt haeren oorspronck vanden voet vanden Atilibanus, dweerste de | |
| |
zee Tiberiades, ende van daer treckende door gheheel Galilieën gaet zich storten inde Doode-zee; sy en is in dat gewest maer ontrent de 25. schreden breedt; het water is helder en suyver; de Pelgrims die derwaerts trecken, baden zich daer ghemeynlijck, waer in wy niet en willen ontbreken, daer toe aen-getogen zijnde soo door de devotie, schoonheyt der plaetse, als door de hitte. Wy bleven daer ontrent een half ure ons wasschende, daer naer keerden wy den selven wegh die wy ghekomen waeren naer Teberiade, daer wy een deel vanden nacht bleven om te rusten, hebbende seer vermoeyt geweest den voorgaenden dagh door de hitte.
Wy vertrocken twee uren voor den dagh, ende namen een anderen wegh als de ghene wy te vooren hadden gehouden, om onse Godts-dienstigheyt te plegen op den Bergh der Saligheden. Metten morgen quamen wy effen inde tenten van eenen hoop Arabianen: wy dweersden daer door, ons houdende op ons hoede; doch en sagen wy niet anders als vrauwen en kinders, die aen hun ghelaet blijcken lieten meerder vreese te hebben als wy gehadt hadden, ende gisten dat de mans naer hun gewoonte, hun tenten neergeslagen hebbende, waeren 20. oft 30. mijlen van daer gaen stroopen. Dese tenten zijn seer kleyn ende leegh, gemaeckt van Geyten-hayr; doch soo sterck ende dicht, dat sy konnen wederstaen den reghen: sy beliepen wel een half mijle verr', na 't ghene men kost gissen, bestaende in getal van 8. of 9. hondert; ende gelijck sy al swart zijn, men verschrickt als-mense eerst siet.
Ontrent de middagh quamen wy aenden voet vanden Bergh der Saligheden: soo genaemt ter oorsaecke dat Onsen Heer de selve aldaer gepredickt heeft. Dese plaetse is seer aengenaem, vermaeckelijck ende vruchtbaer, vol Olijf- Oraigne- ende Citroen-boomen: wy rusten daer ontrent een uur' aenden oever van een schoone Fonteyn: daer na klommen wy op het spits van eenen bergh, | |
| |
daer de vervallingen noch overschieten van een Kerck, gesticht door de Christenen, op het selve gewest daer Onsen Heer 't Evangelie der Saligheden predickte. Daer onse Godts-dienstigheyt gedaen hebbende, namen wy den rechten wegh op Nazareth, daer wy twee uren inde nacht aen-quamen: s'ander-daeghs nae dat wy Misse gehoort hadden in dese heylige Plaets, gingen een mijle van daer de heylige Steylheyt sien: wy quamender door een seer moeyelijcken ende steenachtigen wegh; den bergh aen die sijde is t'eenemael steyl, ende siet naer het Veldt van Esderlon. 't Was in dese plaets dat de Joden Jesum Christum leyden, meynende hem van boven-neder te worpen, maer gingh wonder-dadigh tusschen hun door, ende quam op een leeger gewest, gaende rusten in een spelonck gelegen inden bergh, de welcke de Christenen gemeenlijck besoecken met groote eerbiedinghe: Hy liet daer inde rots de ghedaente sijn's Lichaems geprint, waer van men heden niet-met-allen en kan verkennen, ter oorsaecke der onbescheydentheyt van eenige Pelgrims die'er steenen af-hauwen, ende dees heylige overblijfssels uyt-schrabben: daer is de manier van eenen Autaer, al-waer de Monicken meer-maels kommen Misse lesen. In onse weder-komste gingen wy over een berghsken ontrent te twee hondert schreden van Nazareth gelegen, daer eertijdts een Kerck stondt de H.Maghet toe-geëygent, wesende de plaets daer sy zich vertrock t'eenemael bedroeft, doen de Joden haeren lieven Soon onsen Heere wilden van boven-neder smijten.
Wy vertrocken noch dien avondt van Nazareth, koop makende met eenen Arabiaen, de welcke midts 13. Realen van achten voor yder hooft, zich verbondt de Caffaren tot Ierusalem toe te betaelen. Hebbende ontrent de twee uren tusschen de berghskens ghereyst, soo quamen wy in het groot Veldt van Esderlon, het welck wel seven mijlen behelst inde langhde, ende dry | |
| |
inde breedde, 't was voormaels in dese plaets al-waer soo veel strijden vande Leghers der Israëliten gheweest zijn, ende geslagen wierden de Coningen Ochosias ende Ioas: ende daer den heftighen slagh van Sisana voorviel, die daer sijn Heyr verloos teghen den Coninck Barach. Ontrent den halfsten van dit Veldt passeerden wy de Beke Cison, die de Landen af-scheydt van Lemire Ficardin, ende de gene van Lemire Terrabée, Arabischen Vorst, de welcke een deel besit van Samarien, ende van leegh Galileën, ende den Zee-kant die vanden bergh Carmelus light tot aen Iaffa.
Soo-wanneer Sultan Selim het Heyligh Landt veroverde, vondt veel Arabiaensche gheslachten die in besittinge waeren van Vader tot Soon van eenige Landtschappen, waer van sy schattinghe betaelden aende Sultanen van Egypten, ende om dies-wille dat'et hem moeyelijck viel die gantsch uyt-te-roeyen: lietse 't gene sy besaten mits betaelende de selve schattinghe: Lemire Tarrabée is een vande die, ende betaelt alle jaeren aenden Grooten Heer thien duysent Realen van achten.
Wy en waeren soo haest op dese Landen niet, of wy en vonden sijn Gemachtighde die ons de Caffaren quamen af-vraghen, de welcke als wy betaelt hadden, seyde ons bescheydelijck last te hebben van hunne Vorst ons een schenck af-te-heysschen van twee tabbaerden, eyndelinge wel gereden-kavelt hebbende, wy moesten noch betaelen 20. Realen van achten boven de ghemeyne Caffare.
In't vertrecken uyt het Veldt van Esderlon, gingen wy voor-by de stadt Gonin, de welcke toebehoort Lemire Tarrabée: sy is omringht met stercke mueren, ende al bewoont van Mooren: 't was in dese plaets dat Onsen Heer thien melaetsche genas: wy rusten dien dagh tusschen heuveltjens al bekleedt met Olijf-boomen: ontrent den avondt gingen wy voor-by Sebasten, de plaets daer S.Ian Baptiste gevangen genomen wiert, ende daer | |
| |
hy het hooft af-gheslagen kreeg: daer staet noch een Casteel ten halfsten vervallen; de Turcken gelijck sy desen Heylighen grootelijckx eeren, hebben daer een Mosquée gebauwt, inde welcke de Mahometaenen van daer rondt-om dickwils met grooten yver hun ghebeden komen doen.
Met den nacht quamen wy aende stadt Napoulouse, de welcke Lemire Faraux Arabischen Vorst toe-komt, die gheheel Iudeën besit, dat van daer loopt tot Ierusalem: dese stadt is wel bevolckt, ende van schoone gelegentheyt, zijnde in een langhe valleye ten uytersten vruchtbaer, ende besprenght door menige kleyne water-loopen; wy rusteden daer een deel vanden nacht, ende vertrocken twee uren voor den dagh: met den Sonnen-opgangh gingen wy voor-by de vervallingen van een oude Kerck, die daer gesticht is geweest door S.Helena, tot ghedachtenisse vanden Put daer Onsen Heer te drincken eyschte vande Samaritaensche Vrauw: desen is t'eenegaer uyt-gedrooght, daer staen twee pilaeren, de welcke de plaetse aen-wijsen waer hy gheweest is.
Een mijle van daer komt-men binnen 't Ioodsche Landt, daer-men soo drae begint de geberghten op-te-klimmen, die seer schoon zijn ende al bekleedt met boomen: 't is lichtelijck te oordeelen, dat in-dien sy gebauwt wierden, sy seer vruchtbaer souden zijn: s'avondts quamen wy slapen tot Libire, 't welck een dorp is gelegen ontrent dry mijlen van Ierusalem: men houdt dat'et in dese plaets was dat de H.Maghet ende S.Ioseph, komende van Ierusalem, gewaer wierden dat Onsen Heer niet en volghde, ende weder-keerende om hem te soecken, vonden hem in't midden der Leeraers.
Wy rusten daer tot den midder-nacht met groot ongedult, den tijdt ons langer schijnende als hy en plaght, soo grooten lust hadden wy te trecken inde H.Stadt Ierusalem: wy quamen daer wel twee uren voor den | |
| |
dagh, ende wel dry eer de poorten geopent wierden: wy brachten dien tijdt met een soete overdenckinghe over. 'T is ongeloovelijck hoe in-ghetogen men zich bevindt, ende 't herte ontroert, als-men hem siet ontrent dese H.Stadt, daer Godt belieft sijn macht, bermhertigheyt, ende liefde ter saliheyt van onse zielen te betoonen.
Dese gepeysen bekommerden soo onsen gheest, dat den dagh aenquam ende de poorten geopent sonder dat wy't ghewaer wierden: wy sonden terstondt den Pater Guardiaen waerschouwen, die ons ter selver ure quam verwillekommen met eenighe dienaers van Soubasy, de welcke onse geley-brieven gesien hebbende, met alderbeleeftheyt vraeghden sy ons oft wy inde stadt wouden trecken te peerdt, ende met de wapenen, maer ghelijck wy wisten dat dese heuscheyt ons gelt kosten soude, ende wederom oock overleggende dat dese plaets alle oodtmoedigheyt vereyschte, soo bedanckten wy hun, ende trocken te voet inde stadt, gelijck dat de gewoonte der Pelgrims is, ende wierden geleydt naer het Closster, al-waer ons de Monicken ontfingen met de gewoonelijcke liefde.
|
|
Auteursrechtvrij