Het bereysde Oosten

Voornaemste ghebreken des staets vanden Grooten Heer.

DAer en is niemandt die gesien ende bemerckt hebbende den Staet vanden Turck, de fauten ende ghebreken niet en sal ghewaer worden, die'er zijn in dit Keyser-rijck, ende dat dit Rijck maer en bestaet om dat het niet ernstelijck aen-getast en wordt. Den Coninck van Persien uyt den Oosten, ende de Christenen vanden Westen, en hebben to nu toe gheen oorloghe gedaen als defensif, ofte verweirende: waer 't saecke dat het Godt beliefde anders te schicken, ende de Christene Princen te vereenigen, ende dat hun wapenen die soo langen tijdt gebruyckt hebben geweest om het Christen-bloedt te vergieten, wierden ghekeert tegen desen erf-vyandt, men soude in korte jaeren dit Ottomansche Keyser-rijck sien dat boven dat onder gekeert, ende hunne groeyende Maene, die schijnt vol-wassen te wesen, in haer krimpen.

'T is ghewis dat de macht vanden Turck gheensins gelijck en is aende grootte ende wyde van het Landt dat hy besit: want behalven dat het schier ontvolckt is, 't gene sy selver belijden in hun gemeen spreeck-woordt: Dat daer gheen kruydt meer en groeyt inde Weyde daer het Ottomansche Peert sijn voet stelt; het is vervult met men-

[p. 121]

schen van verscheyden Godts-dienst, die de Turcken haeten totter doodt: noch en verdragen hun Heerschappye niet, dan voor soo veel, dat sy de ghelegentheyt niet en sien om zich daer-van te konnen redden.

Al het gene dat'er light in Europa, ende d'Eylanden vanden Archipelago, wordt bewoont vande Christenen, de welcke, niet-tegenstaende sy eenige verschillen hebben tusschen hun, ende dat sy inde Christene Godts-dienst zijn van verscheyden gevoelen, nochtans op de minste oorsaeck, reden ende bystandt die-men hun soude doen, ende souden sy niet af-laeten over-een te komen, ende hun leven te wagen, om het onverdragelijck jock der Turcksche dwinghelandy van hunnen hals te schudden.

Asien ende Afrijcken zijn vol Mooren, ende Arabiaensch-volck, verschillende met de Turcken in Godts-dienst, scheldende elckander voor ketters, 't welck hun een groote kloeckmoedigheyt aen-jaeght d'eene tegen d'ander: de selve zijn daer toe aen-geprickelt door hunnen Godts-dienst, den welcken hun versekert, dat het verdienstelijcker is eenen ketter om-hals te brengen als twintigh ongheloovige van hunnen Godts-dienst: vanden anderen kant, de Arabianen en lijden niet seer willigh de Turcksche Heerschappye, als edelder zich achtende, en van ouder gheslachte als sy; segghende d'eerste gheweest te hebben inde Mahometaensche Godts-dienst, ende dat Mahomet onder hun gheboren zijnde, hebbende t'zedert sijne Wet gevolght: ende gevolgentlijck is het hun onverdragelijck, zich heden-daeghs veracht te sien, ende vande Turcken voor ongeloovighe ghehouden: zijnde soo verre van daer dat den Grooten heer eenigen bystandt daer van te verwachten heeft, dat in tegen-deel hy die houden moet voor sijn voornaemste vyanden.

Al het gene dat Persien aen-grenst, en haeckt maer zich de Heerschappye vanden Persiaen te onderworpen,

[p. 122]

de welcke wat sachter ende verdraghelijcker is als die vande Turcken, behalven dat sy van een Godts-dienst zijn, ende dat de Turcken hun oock schelden voor ongeloovige ende ketters.

Kleyn Armenien is bewoont vande Christenen, die van alle de tweedrachtige alder-naest kommen aenden Catholijcken Godts-dienst; daer houden hun oock menige Griecken langhs de Middelandsche zee, ende binnen de Koop-handel-steden van Syrien ende Natolien: de Vorsten van Mingerlinguen ende Georgien, zijn seer machtigh, ende vander gelijcken Christene; men behoeft niet te twijffelen, oft alle dit volck zich eer aen alle andere Heerschappye soude onderworpen, als aen die der Ottomannen, ende dat sy niet geerne en souden vallen in d'aermen vande ghene die hun bystandt souden verleenen.

In Sirien, Asien ende 't Landt van Curs, 't welck een swaeren toe-gangh heeft, ter oorsaecke vande geberghten die't omringhen, zijnder Arabiaensche Vorsten die Landtschappen besitten, betaelden alleenlijck tribuyt aenden Grooten heer: dese Vorsten vervolgen van Vader tot Soon: sy zijn altijdt in vreese ende achterdencken den Turck te ghemoet te sien om hun te verjaegen, daerom en wenschen sy niet anders als den twist ende tweedracht in het Keyser-rijck om zich meer te versekeren.

Egypten wordt bewoont vande Mooren, ende van een groot ghetal Christenen, die sy heeten Cophten; de Mooren zijn doodelijcke vyanden vande Turcken, de welcke soo haest als sy die met de Turcken saghen verwert te wesen, d'eerste waeren die hun oproerigh souden wesen, ende hun den Oorlogh aen doen.

Den Bergh Libanus is vol Christen Maronyten, ende zijn d'eenighe Catholijcken vanden Oosten, bekennende den Paus voor het Opper-hooft vande Kercke: men soude onder hun vinden twintigh duysent vechtbaere man-

[p. 123]

nen: inden selven Bergh, ende inden Atilibanus woonender veele Drusen, de welcke, al-hoe-wel sy betuygen te zijn vande Mahomentaensche Secte, en omhelsen nochtans geen Godts-dienst: sy seggen ghesproten te wesen uyt Christenen, de welcke onder het geley van Godefroot de Bouillon, wonnen de Stadt van Ierusalem, ende dat sy naer haer verlies hun vertrocken hebben inde geberghten, al-waer sy altijdt zich behouden hebben tegen de Turcken, die sy tot'er doodt toe haeten.

In gheheel Turckyen en is'er niet een Sterckte aenmerckens weerdigh: selve zijn soo onachtsaem dat syse laten vervallen, die sy op de Christenen gewonnen hebben, gelijck ick gesien hebbe in veele ghewesten van Turckyen, ende besonderlijck in d'Eylanden van Rhodes, ende Cypres, al-waer op andere tijden seer schoone versterckingen zijn geweest.

Al hun macht bestaet inde Kryghs-lieden die de Landtschappen onderhouden, de welcke soo groot in getal niet en zijn oft het thienste deel des volckx, waer van ick komme te spreken, is bequaem hun in stucken te hauwen, soo sy Hoofden ende Wapenen hadden.

'T is waer dat desen Vorst een groot voor-deel heeft om hun aen-te-tasten, overmidts sijne machtige heyren, die hy in't veldt brenght, de welcke bestaen in twee ofte dry hondert duysent strydbaer mannen, maer hem behoeft wel een moye tijdt om soodanige macht t'samen te vergaderen, te meer om dat hy het Kryghs-volck doet kommen van Mesopotamien, ende ander uytterste deelen sijn's Keyzer-rijckx, de welcke hun niet en souden konnen op de plaetse begeven, al-waer het Legher vergadert wordt, in min als dry maenden tijdts, ende so-wanneer sy daer kommen, hebben meer noodigh te rusten, als sy bequaem zijn om het leger te volghen.

Soo desen Vorst onvoorsiens besprongen wiert sonder dat-men hem tijdt verleende om al sijn macht te ver-

[p. 124]

samen, men soude niet moeten verdacht zijn dat-men te doen soude hebben met dese groote Legers van twee of dry hondert duysent vechtbaer mannen, dan alleenlijck met de machten die inde paelen liggen, ende al dit volck neder-gemaeckt zijnde, soude-men lichtelijck trecken tot in Constantinopel, gemerckt dat'er geen beschanssingen en zijn die de toe-gangen beletten: dat meer is, men kreegh al het Landt voor zich, dat bewoont is (soo ick geseyt hebbe) vande Christenen, ende ander quade genegene, die niet min vyandtschap als haet en sweiren tegen hun wreede Heerschappye: boven dien dese Leghers en zijn soo veel niet als-mense wel en acht: de Ianitsers moghen iet zijn, als genoegh behandight om met de bussen om-te-gaen, maer d'ander zijn den meesten-deel gewapent met pijlen, die hunne vyanden van verre bevechten: ende zijn soo laf hertigh, dat soo het geviel dat sy die inden aen-val niet inde vlucht en dreven, sy selfs vlieden souden; sy zijn bloot, gheen beschermende Wapenen hebbende, reden waerom dat sy hun niet en derren aen-tasten handt voor handt; ende en hinderen niet veele de ghenen diese wederstaen.

Om alle dese redenen is het licht te besluyten dat by al-dien de Christene Vorsten vast vereenight waeren teghens desen vyandt Godts, ende des Catholijcken Godts-dienst, sy souden hem haest hebben vernietight ende ter aerden ghevelt: maer het is 't ghene wy van Godt door onse ghebeden, verstervingen, ende andere goede wercken versoecken moeten.