Beghinselen der weeghconst

IIe Merck.

De form vanden Weegconstighen ^* Pilaer, is de selue der ^* Meetconst, maer wy nemen hier siin stof eenuaerdigher swaerheyt te wesen, ende siin grondt ende decsel viercanten. Wat de ghemeene constwoorden belangt int Latijn aldus ghebruyckt.

Materia		Stof`
Forma		Form
Effectus		Daet
Subiectum		Grondt
Aiunctum		Ancleuing
Genus		Gheslacht
Species		Afcomst
Definitio		Bepaling
Propositio		Voorstel
Problema		Eysch
Theorema	} Daer voor sullen wy soodanige Duytsche stellen {	Vertooch
Ratio		Reden
Aequales		Everedenheyt
Similes		Even
Exemplum		Ghelijcke
Centrum grauitatis		Swaerheyts middelpunt
Axis		Аs
Diameter		Middcllini
Circumferentia		Omtreck
Parallelae		Euewydeghe
Homologa latera		Lijckstandichghe sijden
Superfices		Vlack

* Columna.

* Geometriae.

[p. 8]

Planum		Plat
Columna		Pilaer
Arithmetica		Teleconst
Geometria		Meetconst
Ars Mathematica		Wiskunst
Mathematicus		Wisconstnaer
Mathematice		Wistconstlick

Welcke Latijnsche met eenighe ander dieder by mueghen vallen wy tot meerder claerheyt, somwylen inden cant sullen scriven neven haer duytsche. Dese drie letteren v.b. E. altemet inde cant ghestelt beteeckenen om cortheydt, voorstel, bouck, Euclides, als 2 v. 6. b. E. dat is te segghen het 2^{e voorstel des} 6^{en boucx van Euclides.}

Begheerten.

Anghesien sommige saken als beghinselen door ghemeene wetenschap bekendt sijn, ende gheen bewijs en behouven, Ander bedectelicker den berispers tot stof souden dienen, om te straffen t'ghene gheen straf en verdient, Wy sullen naer ^* Wisconstenaers ghebruyck, eer wy tot de voorstellen commen, begheeren dat ons alsulcke toeghelaten worden.

* Mathematicorum more.

I. Begheerte.

Wy begheeren datmen toelate euen ghewichten an euen ermen oock euestaltwichtich te sijne.

II. Begheerte.

Ende ande ^* wisconstighe lini alle ghewicht te connen hanghen ofte daer op te connen rusten, sonder dat sy breke ofte buyghe.

* Mathematica.

III. Begheerte.

Ende de swaerheydt hoogher ofte leegher hangende, altijt van een selfde gewicht te blijven.

Verclaring.

Als de swaerheydt A neerghetrocken sijnde tot B, aldaer euen soo swaer te wesen, ofte sulcken macht an C D te doen, als sy ter plaets van A dede.

[p. 9]

IIII. Begheerte.

Ende datmen by des pilaers beschreuen plat t'welck hem door de langde des as deelt, verstaen sal den voorghestelden pilaer.

Verclaring.

Als wesende A B een pilaer diens as C D, ende de selue doorsneen met eenich plat als E F G H, datmen door t'bescreuen plat E F G H, al de rest achterghelaten, verstaen sal den ghegheuen pilaer.

V. Begheerte.

Ende alle hanghende linien voor ^* evewydighe ghehouden te worden.

* Parallelis.

Verclaring.

De reden is dese; Laet A B C D den eertscloot sijn, wiens middelpunt E, ende ^* sichteinder A C, ende F G een balck, euewydich vanden sichteinder A C, diens balcx even ermen H F, H G, ende euen swaerheden daer an I, K; alwaer het blijct, dat de hanghende linien F I, ende G K, gheen euewydighe en sijn, maer onder naerder malcander dan bouen; Laet daer naer den balc F G ghekeert worden op t'vastpunt H, alsoo dat G comme daer nu L is, ende F daer M, ende K sal commen daer nu N, ende I daer nu O is, ende den houck L M E is naerder den rechthouck dan M L E, waer duer O (als in het volghende 22^e voorstel blijcken sal) naer de ghestalt swaerder is dan N. Vyt desen volght oock dat onder alle lichamelicke formen die inde natuer bestaen, so en isser gheen ander, ^* wisconstelick sprekende, dan den cloot, an wiens swaerheydts middelpunt het lichaem door ons ghedacht hanghende, alle ghestalt houdt diemen hem gheeft; Ofte door t'welck alle plat, t'lichaem deelt

* Horizon.

* Mathematice.

[p. 10]

in euestaltwichtighe deelen, maer om de oneindelicke verscheyden ghestalten, sullender oneindelicke verscheyden swaerheyts middelpunten in sijn. Oock en soude (teghen t'volghende 1^e voorstel) de swaerste swaerheyt niet sulcken reden hebben tot de lichtste, als den langsten erm tot den cortsten, maer d'eene soude naer de ghestalt swaerder sijn, om dat haer houck plomper ende den rechthouck naerder is dan des anders houck. Maer om t'selue by voorbeelt te verclaren, laet A B den cortsten erm sijn, diens ghewicht C, ende A D den langsten erm, diens ghewicht E in sulcken reden sy tot tghewicht C, als A B tot A D, ende F sy t'sweerelts middelpunt; Alwaer blijct dat den houck F B A plomper ende den rechthouck naerder is, dan den houck A D F, waer uyt volght (door tvoornoemde 22^e voorstel) dat C naer de ghestalt swaerder sal sijn dan E.

Alle dese ongheuallen spruyten daer uyt, dat F E met G E in d'eerste form, ofte B F met D F der tweede form, gheen evewydighe linien en sijn: Maer ouermits dat verschil in alle t'ghene de menschen weghen, onbemerckelick is, want den balck soude al veel milen lanck moeten sijn eer hem dat soude connen openbaren, soo begheeren wy datse voor euewydighe ghehouden worden. Wel is waer dat wy die ansiende voor t'ghene sy sijn, volcommelick souden connen wercken na haerlieder ghedaente, maer want dat moeyelicker soude wesen, ende tot de saeck, dat is de weegdaet nochtans niet voorderlicker, so ist beter ghelaten.