Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

[p. 292]

Krimpen aan de Lek
(gemeente Nederlek)

Dijkdorp langs de Lek, ontstaan op een oeverwal en voor het eerst vermeld in 1064. Na de bedijking van de rivier in de 12de eeuw ontwikkelde zich een langgerekte nederzetting, die in de 15de eeuw een eigen kerk kreeg. Daarna ontstond een dorpskern bij de kerk en het veer op Kinderdijk. In de 19de eeuw werd de dijkbebouwing dichter en legde men insteekhavens aan voor de scheepsbouw. Krimpen is na 1950 aan de noordzijde uitgebreid in de polder en vergroeid met het oostelijker gelegen dijkgehucht Schuwacht.

De Herv. kerk (Dorpsstraat 1), een zaalkerk met ranke toren en een achtzijdige kapel, kwam in 1939 tot stand naar een historiserend ontwerp van M.C.A. Meischke en W. Vermeer ter vervanging van de 15de-eeuwse dorpskerk. Daarvan zijn de preekstoel (1615) en een rijk gesneden doophek (circa 1730) met koperen doopboog (1773) bewaard gebleven. In 2003 is de kerk gerestaureerd en aan de oostzijde uitgebreid.

De voorm. Geref. kerk (Molendijk 92b) is een zaalkerk uit 1926 met dakruiter. Sinds 1968 kerkt de gemeente in een nieuw gebouw (Hoofdstraat 90).

Het voorm. raadhuis (Dorpsstraat 7) is een fors pand in neorenaissance-stijl, gebouwd rond 1890 als woonhuis van de familie Boogaerdt en vanaf circa 1920 tot 1995 in gebruik als raadhuis.

Scholen. De voorm. openbare lagere school (Molendijk 122) werd rond 1890 gebouwd met aan de dijkvoet een neoclassicistische onderwijzerswoning. Uit circa 1935 dateert de vierklassige lagere school ‘Prinses Irene’ (Schoolstraat 18) in zakelijk-expressionistische stijl.

Woonhuizen. Het neoclassicistische tweelaags herenhuis Dorpsstraat 12 dateert van rond 1830 en heeft een aangebouwd gepleisterd wagenhuis (circa 1860). Een rijke eclectische gevel met gebroken frontons boven de vensters bezit de villa Rijsdijk 24 (circa 1880). Opmerkelijk is de fabrikantenvilla Rijsdijk (Rijsdijk 64-66), gebouwd omstreeks 1865 voor de scheepsbouwersfamilie Smit. De eclectische decoratie is rond 1950 versoberd. Het gepleisterde dwarse huis Rijsdijk 36 uit 1885 heeft een dakerker boven de omlijste ingang. Een hiermee vergelijkbare eclectische ingangsomlijsting bezit het eenlaagse dijkhuis Dorpsstraat 114 (circa 1880). Tegen het 19de-eeuwse diepe huis Dorpsstraat 82 heeft men rond 1880 een werkkamer in eclectische vormen gebouwd. De voorm. directeurswoning van houtzagerij Boogaerdt, Dorpsstraat 84, kreeg een cartouche in neorenaissance-stijl

Krimpen aan de Lek, Fabrikantenvilla Rijsdijk

Krimpen aan de Lek, Nieuwe Alg. begraafplaats, grafkelders

(1901). Het dwarse huis Dorpsstraat 67 (circa 1900) vertoont vergelijkbare details. Kleurig baksteenwerk en jugendstil-details zijn toegepast bij het woon- en winkelpand Dorpsstraat 58 (circa 1905). Veel eenvoudige dijkwoningen hebben sobere details in de vorm van banden en strekken in donkere baksteen. Voorbeelden hiervan zijn Onder de Waal 57-59 (circa 1890) en Dorpsstraat 61-63 (circa 1905).

Boerderijen. Rond 1800 gebouwd is de dijkboerderij Middelland 60. Kenmerkend zijn de boerderijen met een dwars woonhuis boven aan de dijk en benedendijks een daartegenaan

[p. 293]

gebouwde schuur. Voorbeelden hiervan zijn Middelland 42 (1851) en de Drapershoeve (Molendijk 180; 1880). Geheel binnendijks ligt de boerderij Ooster Lekdijk 47-49 (circa 1860), waarvan de hooggelegen begane grond via een hoge stoep te bereiken is.

Bedrijfsgebouwen. Van 1853 tot 1947 was op de landtong ten oosten van het dorp de scheepswerf ‘J. & K. Smit’ (bij Rijsdijk 64-66) gevestigd. Daarvan resteren nog een scheepshelling en enkele fabriekshallen (circa 1920). De drijfriemenfabriek ‘Haagen Draayer’ (Onder de Waal 34-36) is een fors diep pand uit circa 1890.

Het voorm. stoomgemaal (Molendijk 108), tegenwoordig woonhuis, werd in 1879 gebouwd als een gepleisterd tweelaags pand met tuitgevel en een lage dwarse zijvleugel. Het gebouw is op de verdieping via een brug vanaf de dijk toegankelijk. In de onderbouw is de machinerie nog aanwezig. Tegen het gemaal is een half-ellipsvormige maalkolk gemetseld. Het gemaal heeft in 1907 een centrifugaalpomp gekregen en is in 1948 geëlektrificeerd.

De watertoren (Schuwacht 5) verrees in 1910 naar ontwerp met neorenaissance-details van J. Smit en constructeur A. Visser. De uitkragende bovenbouw bevat een ijzeren vlakbodemreservoir. Bij de toren horen een dienstwoning, een pomp- en een filtergebouw.

Begraafplaatsen. Van de Oude Alg. begraafplaats (Middelland 32) uit 1828 resteert slechts een gietijzeren hek. De Nieuwe Alg. begraafplaats (Molenweg) werd aangelegd in 1882. Opvallend zijn het baarhuis en de vier monumentale grafkelders, alle uitgevoerd in neoclassicistische stijl met pilasters en frontons. De oudste grafkelder werd opgericht voor scheepsbouwer K. Smit (1892), de overige zijn voor A. de Jong (1902), reder P. van der Hoog (1903) en de familie Boogaerdt. Na de sloop van de Herv. kerk in 1939, zijn enkele grafzerken hierheen overgebracht, waaronder die van walvisvaarder Michiel Ockerszoon Hoogerzeyl († 1779) en die van reder en hoogheemraad Gerret van Holst Krijnszoon († 1790).