Monumenten in Nederland. Zuid-Holland

Krimpen aan den IJssel

Dijkdorp aan de Hollandse IJssel, ontstaan in de middeleeuwen en voor het eerst vermeld in 1277. Pas in 1861 werd Krimpen een zelfstandige gemeente. In 1865 verrees een eigen kerk; voordien kerkte men in Ouderkerk. Bij het veer naar Capelle vormde zich een bescheiden dorpskern. De aan de westzijde buitendijks gelegen Stormpolder ontwikkelde zich vanaf de 19de eeuw tot een industrie-eiland met scheepswerven. Het oude raadhuis (1903) is in 1967 afgebroken. Met de bouw van de stormvloedkering (1954-'58) ontstond een vaste oeververbinding (Algerabrug), waarna Krimpen zich heeft ontwikkeld tot forensenstad van Rotterdam. Het dorp is aan de noordoostzijde fors uitgebreid.

De Herv. kerk (IJsseldijk 232) is een zaalkerk met noordportaal en een geveltoren met opengewerkte achtzijdige koepel. Deze kerk met eclectische elementen werd in 1865-'66 gebouwd door aannemer C. in 't Veld. In 1989 zijn bij het koor een vergaderzaal en consistorie aangebouwd. Het orgel is gebouwd door J. Proper (1891).

De grote pastorie (IJsseldijk 234; 1866) heeft de vorm van een eclectische villa met gepleisterde risalieten, hoeklisenen en wenkbrauwen.

De Oud Geref. kerk (Nachtegaalstraat 3) is een achthoekige kapel met tentdak, gebouwd in 1962 naar plannen van J. van Harmelen.

De voorm. openbare lagere school (Oosterstraat 35-39) werd in 1931-'32 gebouwd met expressionistische details.

Krimpen aan den IJssel, Herv. kerk (1993)

Boerderijen. De oudste boerderijen van Krimpen hebben een driebeukige opzet met een kelder en opkamer aan de noordzijde en een draagconstructie met ankerbalkgebinten. Voorbeelden hiervan zijn de 18de-eeuwse boerderijen IJsseldijk 134 (met ruitvormige metseltekens) en IJsseldijk 188. De gerestaureerde 18de-eeuwse langhuisboerderij Crimpenerhof (IJsseldijk 312-314), tegenwoordig oudheidkamer, bestaat uit een onderkelderd woongedeelte en een in de 19de eeuw vernieuwde schuur, waar

Krimpen aan den IJssel, Johanna Mariahoeve

de oude constructie is vervangen door een langsgebintconstructie op standvinken. Op het erf staan een bakstenen schuur en een hooiberg met roeden. Enkele boerderijen hebben een iets hoger aan de dijk gelegen dwars woonhuis met ingangsomlijsting, zoals de boerderijen Het Ronduit (IJsseldijk 222; 1830), Johanna Maria-hoeve (IJsseldijk 218; circa 1860) en IJsseldijk 220 (circa 1860). De boerderij IJsseldijk 296-298 (circa 1870) heeft een voorhuis op de dijk en een benedendijks achterhuis. Het woonhuis van IJsseldijk 271-273 (circa 1870) heeft vóór een brede lijstgevel en achter twee ingezwenkte topgevels. Voorbeeld van een laat-19de-eeuwse langhuisboerderij is IJsseldijk 236, voorzien van twee dubbel-gekoppelde rondboogserliana's. Wit gepleisterd zijn de langhuisboerderijen Nooitgedacht, Welgelegen en Mijn Genoegen (IJsseldijk 268-272; 1901-'03), en sierspanten hebben de boerderij Vrede is Rijkdom (IJsseldijk 198-200; circa 1910) en De Koningshoeve (IJsseldijk 184; 1914).

Woonhuizen. Opmerkelijk is het relatief grote aantal villa-achtige panden in Krimpen. Neoclassicistische vormen vertonen IJsseldijk 119 (circa 1860) en 273 (deuromlijsting). Een vergelijkbare opzet, maar dan met eclectische elementen, hebben de gepleisterde huizen IJsseldijk 276 (circa 1880) en 346

[p. 291]

Krimpen aan den IJssel, Scheepswerf Van Duijvendijk, directeurswoning (1995)

(circa 1890). De dijkhuizen in het dorp zijn meestal opgebouwd met een onderhuis of benedendijkse woonlaag onder een veelal eclectische dwarse bovenbouw met dakerkers. Voorbeelden hiervan zijn IJsseldijk 444 (circa 1870) en 115 (circa 1885). Eenvoudig van opzet zijn de dwarse huizen IJsseldijk 206 (circa 1860), 341 (circa 1870) en 301 (circa 1880). Een diep huis voorzien van gepleisterde banden en sierblokken is IJsseldijk 255 (circa 1895). Voorbeelden van arbeiderswoningen zijn IJsseldijk 244-246 (circa 1890) en de door D. Burger voor de woningstichting ‘Gemeentebelangen’ ontworpen volkswoningbouw Waalstraat 2-16 en Tuinstraat 43-109 (1919).

Bedrijfsgebouwen. De scheepswerf Van Duijvendijk heeft een in rijke neorenaissance-stijl uitgevoerde directeurswoning (IJsseldijk 332; circa 1895). Ertegenover staat het met hout beklede kantoorgebouw (IJsseldijk 363; circa 1900) met dwars hiertegenaan een lange houten loods (mogelijk eerste helft 19de eeuw). Bij het complex horen verder een tweede schuur en een scheepshelling. Van de in de Stormpolder gebouwde scheepswerf Van der Giessen (Schaardijk 21) werd de directeurswoning in 1924 gebouwd naar een zakelijk-expressionistisch ontwerp van H. van der Kloot Meijburg. De enorme scheepsbouwloods van ‘Van der Giessen de Noord’ kwam in 1982 tot stand met W.G. Quist als esthetisch adviseur.

Windmolen ‘De Schelvenaer’ (bij IJsseldijk 301) is een stellingmolen met een ronde stenen romp en een met riet gedekte kap. Deze korenmolen is een reconstructie uit 1993 van een in 1930 door brand verwoeste molen.

Gemalen. Het driebeukige gemaal Reinier Blok (bij IJsseldijk 52) werd in 1868 gebouwd met eclectische details (wenkbrauwen), maar kreeg in 1878 zijn huidige vorm door uitbreiding aan de oostzijde en achterkant. Het gemaal werd toen ook voorzien van centrifugaalpompen. De ellipsvormige gemetselde maalkolk aan de voorzijde dateert uit

Krimpen aan den IJssel, Stormvloedkering (1994)

1891. Vanaf 1911 werd een dieselmotor gebruikt, waaraan in 1924 een tweede werd toegevoegd (vervangen 1962 en 1984). Het gemaal Langeland en Kortland (IJsseldijk 350-352) werd in 1883 gebouwd als een stoomgemaal met centrifugaalpomp. Aan de voorzijde bevindt zich een ronde gemetselde maalkolk. De bijbehorende machinistenwoning (1910) is ontworpen door B. van Dam. De stoommachine heeft men in 1920-'21 vervangen door een elektromotor, die in 1931 plaats maakte voor een dieselmotor en tenslotte werd het gemaal in 1941 weer geëlektrificeerd.

De stormvloedkering in de Hollandse IJssel (Algeraweg ong.), ook wel de ‘Grendel van Holland’ genoemd, werd in 1954-'58 gebouwd naar ontwerp van A.G. Kroon en J.A.G. van der Steur als eerste stap in het Deltaplan. De kering bestaat uit twee stalen stormvloedschuiven tussen betonnen heftorens in functionalistische vormen. De zuidelijke schuif werd het eerst geplaatst, de al wel geplande noordelijke schuif heeft men pas in 1976 tussen de reeds opgetrokken torens geplaatst. Langs de zuidelijke schuif bouwde men een vaste oeververbinding (Algerabrug; verbreed 1988) met een beweegbaar brugdeel (basculebrug) over de sluiskolk van de bij de kering behorende schutsluis.

Begraafplaatsen. De in 1828 gestichte Oude Alg. begraafplaats (bij IJsseldijk 359) was in gebruik tot 1915. Interessant is de grafsteen voor L.J. Lans Jongebreur († 1866). De Nieuwe Alg. begraafplaats (IJsseldijk 146) heeft een wit gepleisterd poortgebouw (1914-'15).