Het derde deel van de tragische of claechlijcke historien

Een Vlaminck gheboren van Gent, hem seggende een Edelman van grooten huyse, bedriecht een Dochter vanden huyse, end sijne doot om alsulcken misdaet.

De XIIII Historie.

Het Lant van Vlaendre so een yeghelijc weet, is een vande vermaertste Provincien in han-

[fol. 171r]

del ende coopmanschap, als eenighe andere soude moghen wesen, onder de Rijckste ende schoonste Steden van dit Graefschap, is Brugge de oude woonplaetse vande Graven van Vlaenderen, welcke voortijden meer als nu zeer vermaert was om haren handel ende coopmanschappen, welcke naderhant seer is comen te vervallen. En of wel Brugge van hare vermaertheyt seer zy vervallen, so en laet het daerom niet seer rijcke te zijn, ende seer versocht, soo om zijne schoonheyt als de fijne wollen die de Cooplieden van daer trecken om in vreemde Landen te vervoeren. Ten is niet lange geleden, dat in dese Stadt noch by gedencken van onse Vaderen een Ioncman van Gent quam van slechten huyse, ende die een Meester socht, om sijn geluc te bejagen ter sake vande Edellieden die haer gewonelijc tot Brugge onthouden: desen Gentenaer schalck als oft hy gesproten ware vanden geslachte vande Artevellen, was schoon wel ghemaeckt, ende hebbende den gheest so goet, de zeden soo behaechlijck, ende de sprake so seer tot sijnen wille, datmen hem soude ghehouden hebben niet voor een sone van een slecht geselle, maer gesproten uyt eene vande beste huysen ende outste ende doorluchtichste gheslachten van Gaule: twelc oorsake was dat desen Ioncman niet lange te Brugghe bleef sonder Meester te becomen, eene van de rijckste ende best geseten Coopluyden vande geheele Stadt, welcke hem besich houdende aen t'uyterlijcke meer als het stoute aengesichte vanden quant, dachte dat dit schoone lichaem niet anders en conde wesen als de woninge ende herberge van een Ziele sonder bedroch, ende van eenen geest sonder schalcheyt ofte boosheyt: ende om de waerheyt te seggen, dese schoonheyt die uyterlijc het lichaem behaechlijc maect, ende van een yegelijc verwondert, heeft in hem een schaduwe ende gelijckenisse vande volmaectheyt vande godlijcheyt der ziele, nadien het schoon natuerlijc mettet goede paert, ende het goede voecht beter ende wert meer geeert in tgene schoon is als inde mismaectheyt selfs, daerom, desen Coopman van Brugge hebbende alleenelijc gevest op de linien des aengesichts, ende bedeelinge vande reste van het lichaem vanden Gentenaer, so en moetmen hem niet verwonderen so hy naermaels tot sijnder schade tselve leerde, dat sijn oordeel ijdel ende lichtvaerdich was, alsoo een al te stou-

[fol. 171v]

ten ende lichtvaerdigen geest dit schoon lichaem regierde, ende lockte tot het verachtste dat in hem was, te weten totte sinnelijcheyt: ende daer van comt het oude fransoys spreecwoort, een schoon Ionckman aen de galge, ende een schoone Ioncvrouwe int bordeel. Desen jongen schicte hem te dienen met sulcken bequaemheyt, dat niet alleen den Coopman sijn Meester behagen in hem hadde: maer yegelijck hielt hem geluckich so wel ontmoet te hebben, ende was den Gentenaer so behendich, ende schicte hem so gerieflijc naer een yeders believen, dat hy byna ontginc tgemeyne gebrec der huysghesinnen, niemant zijnde die hem hatich oft nijdich was, hoe wel men sach dat den Meester hem meer als alle andere beminde. Zo haest hy hem wel ghecleet sach, geeert vande vrienden sijns Heeren, ende bemint van sijn metgesellen, so veel miste het dat hy hem waenkende of ophiel in sijn voorgaende naersticheyt voorts te varen, maer vernederde hem vele meer als te voren, ende arbeyde een yeghelijck in zijn goetduncken te houden, om gheen vyanden te maken, als geen vyant behoevende in tgene hy voorgenomen hadde, ende daer na uytrechte, gelijc ghy verstaen sult vervolgende onse Historie.

Desen rijcken Coopman boven een behaeghlijck ghetal van kinderen, hadde eene Dochter ontrent tusschen de vijftien ende sestien jaren out, welcke seer schoone was, wel geleert, fraey ende bequaem ghevrijet te werden, op welcke den Gentenaer so verliefde dat hy vergetende zijnen schuldigen plicht, ende hoedanich hy was by haer, ende wat eerbiedinge hy den huyse, ghesinne ende eere sijns Meesters schuldich was, arbeyde die te bedriegen ende te onteeren: de swaricheyt was cleyn, om de vrientschap die een yegelijc hem droech, ende dat hy vrijmoedelijc alomme ginc, so wel inde camer des Dochters als elders so seer vertroude men hem op sijn gheschicktheyt, hebbende mette Dochter groote gemeynschap gemaect, hy feesteerdese, twelc sy niet qualijcke nam, anders niet denckende dan eerbaerheyt ende de gemeyne vrientschap van een yegelijc tot desen quant, haer daertoe bewegen, welcke niet wetende aen wat eynde zijn reden beginnen om haer van liefde te spreken, was in zijn ghedachten gheheel verslaghen, want langer te leven met desen last sonder die deelachtich te maken die hy sijne

[fol. 172r]

liefde schuldich was, was hem onmogelijck, door dien hy hem so seer getroffen voelde dat de reden afgesondert van sijn vernuft, daer niet anders en herberchde dan de begeerte van aldermeest te volbrengen twelc in sijn herte verborgen was.

En vint niet vreemt dat ic u hier voordrage een Historie als een sake onwaerdich gestelt te werden midden so vele doorluchtige luyden die in dese onse discoursen vervat zijn: want de conditie en wert dicwils niet vande uytnementheyt der sake, ende bedect wonderbaerder geesten als die haer roemen groot te wesen, ende waerlijc maer van haer geluc der Fortuyne gevleyt en worden. Desen Gentenaer hadde in Vrancrijck gewoont, ende sprac de selve sprake genoech voor een Vlaminc, siende dat de Dochter sonderling behagen nam Fransoys te hooren spreken, ende boven al te weten eenich fraey Liedeken van dat Lant, begon haer eenige die hy conde te singen, welcke meest mochten dienen tot sijn vermeten, ende insonderheyt schreef ende leerde hy haer een Liedeken, int welcke hy te kennen gaf den brant die hem inwendich verteerde, hopende dat tselve hem dienen soude tot eenen inganck om haer sijn lijden te openbaren, welck liedeken aldus was luydende.

Maer waerom is mijn hart niet uytgebrant tot asschen?

Van waar comt t'waater dat mijn ooghe steets bespoelt?

De stroomen vande Zee, en souden niet afwassen,
De brant de heeten brant, die t'jonger hart ghevoelt.

VVaarom wilt ghy mijn dootsecht uytvercooren vrouwe?

Hoe sydy doch so wreet? waer toe dees felle straf?
Ick brande in u Min, en die sal niet ophouwe,
Voor dat ick geesteloos, lech uytghereckt int graf.

Mijn tong vergeet sijn ampt, mijn ooch durft niet aenschouwen

De hemelsche schoonheyt diemen in u beschout:
Mijn harte vlied om hooch met vleughels van mijn trouwe,
Tot dat sy in u hart mijn Ziel een zeetel bouwt.

Helaas, can mijn verdriet en erenste ghebeden

Niet stillen u gemoet niet buygen uwen sin?
Mijn ooge waar ghenoech, om u mijn soete wreede,
Te toonen door gesicht, hoe seer ick u bemin.

De diepe suchten die uyt bange-borst op-steeghen

[fol. 172v]

 

Ghetuygen van mijn smart, Trompetten van mijn rouw,

 

Mijn waare traanen heet cunnen u niet bewegen,

 

Tot meedelijen Lief, so doetet om mijn trouw.

 

Siet mijn belast ghemoet vermast van druck en lijen,

 

Neemt acht op myn ellent en jammerlycke pyn!

 

VVilt ghy my gants den wech, van uwe gunst afsnyen

 

Het sal u dienaers doot, en syn verderven syn.

 

Ioffrouw tot uwen dienst is hart en Ziele vaardich,

 

Bruyckt my waart u gelieft, ick volch u ghebien:

 

Maackt my door uwe duechd doch so veel eere waardich

 

Dat ick u nacht en dach na mijn vermogen dien,

 

Helaas myn waarde vrouw: belet myn droevich sterven,

 

Myn leven is opt lest, myn lyen is te groot:

 

Soo'k van u lieve mont geen troost en mach verwerven,

 

So spreeckt het vonnis van myn leven ofte doot.

Waer hebt ghy (sprac de Dochter) dit fraye liedeken geleert, daer in ic mercke so beweechlicke streken, dat ic mede lijden hebbe vande smerte die hy om sijns liefs wille lijt, ende ic verwonder my hoe sy so straf is (ten minsten so den anderen niet geveynsdelijck spreect) hem also om den tuyn te leyden, ende geen meerder werc maect van sijn lijden. Den Gentenaer gebruyckende de aengeboden gelegentheyt, so om hem by haer alleen te sien, als haer so te passe te horen spreken, door dien hy hem openbaren wilde, antwoorde haer: Och Ioncvrouwe, daer en is niemant anders dan ic die dit liet gemaect heeft, noch die de smerten gevoelt int selve beschreven: ende geen andere en quelt my dan uwe liefde ende strafheyt, door dien ghy onwaerdich nemende mijn oochwencxkens ende suchten, het verderf gedoocht vanden getrousten Dienaer die ghy ter werelt hebt, welcke sterven moet so ghy hem door uwe genade geen verlichtinge geeft. Oft de Dochter van dese reden verwondert was, machmen wel dencken, also sy noyt gedacht soude hebben dat een slecht Dienaer hem verstouten soude haer van liefde aen te spreken, also sy tot dese dingen niet verstaen en woude, dan metten genen die van haren staet met haer in huwelijc vergaren mochte: niet dat sy qualijc vont dat den Gentenaer haer sulcke reden voorhielt, welcken sy beminde, ende wel ghewilt hadde dat hy van soo goeden ende bequamen Huyse gheweest hadde, dat sy hem tot een

[fol. 173r]

Man hadde moghen nemen, ende daeromme seyde sy tot hem: En wat batet u dat ghy my lief hebt, aenghesien de cleyne hope die daer blijckt om te mogen comen tot uwen vermeten? want aengaende van my, ic en dencke nemmermeer mijn herte op Man te setten die den middel niet en heeft my te trouwen, ende die niet waerdich sy den Huyse ende Geslachte daer van ick gecomen ben: ick en loochene niet oft ic en ware wel te vreden, dat ghy waert van Huyse ende Gheslachte bequaem voor my, alsoo ick blijde wesen soude uwe Huysvrouwe te zijn liever als eens anders, soo seer behaghen ende vernoeghen my uwe zeden: maer ghy sijnde van cleynen qualiteyt, ende een Dienaer als ghy sijt, soo ist onmoghelijck twee soo onghelijcke te paren. Den schalcken Gentenaer siende de sake na sijn wenschen gaen, ende merckende dat sy themwaerts neychde, versekerde hem selven een haestige ende lichte verwinninge, ende daerom seyde hy tot haer: Ic dachte wel dat ghy my aen dien kant bevechten sout, maer ghy zijt seer bedrogen, afmetende door het uyterlijcke tgene ic ben, ende door dien ghy my siet uwes Vaders Dienaer, ghy meynt dat ic van minder conditie ben als ghy oft uwer Ouderen: nochtans om u uyt die dwalinge te helpen, ende mijne achtbaerheyt te wreken van het ongelijc dat ghy haer aendoet, my meynende te wesen van so cleynen qualiteyt, so moet ick u tusschen u ende my belijden dat so ic diene, dat is mijn genoechte, wesende een Sone vande beste van gheheel Gent, ende Sone van een rijck Edelman (die hy haer noemde) ick segge een eenighe Sone mijn Vader gheen andere Erfghenamen hebbende als my die (Gode lof) goet ende schoon incomen hebbe, ende sulcken Erve, datter gheen Edelman en is mijn Gebuere, die beter middel heeft goede daghen te nemen ende vrolijck te zijn: mijn Vader dan hebbende groote gemeynschap met een sijn Gebuere tamelijc rijc, een Man hebbende maer eene Dochter, heeft willen het huwelijc van ons beyde maken, om beyde de Huysen tsamen te voegen: maer tgeselschap my mishagende, ende dese Ionckvrouwe (hoewel sy eerbaer ende schoon genoech was) gheen liefde toe-draghende, op dat mijn Vader my niet en dwonghe haer te trouwen, hebbe ick mijn Huys verlaten, ende ben armelijc wech gegaen: mijn Vader en weet niet waer ick ben, ende

[fol. 173v]

denckt dat ic mijnen wech op Duytslant genomen hebbe, daer ic rijcke Vrienden hebbe, so en wil ic hem ooc noch mijn ghelegentheyt niet laten weten, hebbende liever eenen tijtlanck te lijden, als alle mijn leven ongheluckich te wesen, trouwende een Huysvrouwe tegen mijn herte, ende die ick niet soude connen beminnen.

Daerom bidde ic u dat ghy wilt mercken wat schade ghy doen sult my aennemende voor u lief ende Dienaer, die u t'aller uren beloven sal als het u belieft my voor uwe te houden ende te eygenen, nemmermeer geen andere te trouwen als u, ende u te houden als mijne getrouwe Huysvrouwe: met dit sleep-net betrapte hy de onberaden Dochter, ende al te lichtvaerdich sodanigen schalcken Voghelaer te gheloven, welcke in weynich tijts soo wel arbeyde dat sy uytstellende sijnen wille te volbrenghen, hoe wel sy haer verzekerde van tgene den Gentenaer haer wijs gemaeckt hadde, hy haer op eenen dach aldus aensprack: Hoe dus mijn Lief ende groote Vriendinne, acht ghy so luttel de trouwe die ic u gegeven hebbe u nemmermeer te verlaten, als niet te willen comen tot het ghene onsen bandt stercker maken mach, ende twelck het waerachtige volbrengen is van ons huwelijc? Weet ghy niet, dat dit het wedersijdich verdrach is tusschen ons twelc het spel volcomen maect, meer als alle de contracten van alle de Notarisen van Vlaenderen, oft de tegenwoordicheyt van de gheheel Werelt? Ghy zijt mijn Huysvrouwe gemerct onser beyden gegeven belofte, ende ick ben uwen Man, u mijne trouwe ghegheven hebbende, nemmermeer geene andere te sullen nemen, daer en schort niet dan tvolbrenghen van tghene waer toe dese heylighe verborghentheyt is ingheset, het comt my toe u te gheven twelcke u als mijn Huysvrouwe toebehoort, ende u van gelijcken te betoonen tegen uwen Man: de misdaet is verre, ende de sonde heeft geen plaetse meer, gemerct ons huwelijc na de insettinge Gods wel volbracht is. Veel meer andere woorden gebruycte hy om haer tot sijne sinnelijcheyt te bewegen, mits welcke d'arme sottinne verwonnen sijnde, het voor desen Geselle seer licht was die te bedriegen, welcke hy alleen niet behoorde aenghesien te hebben: hy en versuymde niet den tijt te gebruycken, siende dat zijn Lief het gevecht niet en weygerde, de plaetse nochte ghelegentheyt

[fol. 174r]

wesende alleen ende sonder ghetuygen, gelijck hy seer wel den slach waerghenomen hadde. Daerom nam hyse, ende sonder voorder aensien oft ceremonien werp hyse op een groen bedde twelck inde camer was, daer den Gentenaer haer de bloeme pluckte die van gheen soo slechten Quant behoorde ghehandelt te worden, so weynich als de pruym daer van den Bisschop van Bethleem hem beclaechde, die een Priester van Perigort afgeschudt hadde, die hy in eens anders tuyn niet behoorde geraept te hebben. Maer wat hoeftmen dit verhael dus te verbreeden? dit begonnen spel gheduerde tot dat dese Nieu-gehuwede den buyck begon te swellen, die haer sake langher verborghen hieldt dan sy behoort hadde, ende en becommerde haer niet meer met het huwelijc, sulcken geneuchte gevoelde sy inde omhelsingen van haren overspeligen Man, welcke eene Dienstmaecht moeste toemacker hebben met gelijcke troetelingen als sijn Lief, door dien sy gemerct hadde haer al te grooten vrientschap, sonder datmen haer nochtans yets van dit verborgen huwelijc geseyt hadde.

Zo den Hoerjager int meeste van sijn gheneuchte was, niet denckende dat hem desen wellust immermeer missen mocht, merckte hy dat de Dochter eenige weedommen in haren geest ghevoelde, twijffelende swanger te wesen, aen de teeckenen die sy hare Gespelen menichmael hadde hooren vertellen, daerom begon hy te bedencken de middelen om te vertrecken, al eer hy betrapt mocht werden, ende sijn daet aenden dach comen: Maer sijn ongeluc volghde hem eer hyt gedacht hadde, want de Moeder siende de verscheyden lusten van hare Dochter ende de verandering van haer verwe, dat sy swaerder was dan sy plach, ende dat haren buyc oochmerckelijc rees, openbaerde het den Vader welcke half rasende weynich feylde dat hy sijne Dochter niet om en bracht, de welcke hy bevraecht hebbende op het stuc, ende vernomen na den gheenen die haer bevrucht hadde, alles loochenen woude: maer siende dat haren Vader haer dreychde, ende totter daet comen woude viel sy hem te voete, hem vergifnis biddende dat sy buyten sijnen weten haer ghehuwelijct hadde. Op dit woort van huwelijc, hoewel qualijck aengheleyt, door dien het gheschiet was teghen den wille van den ghenen die macht over sijne kinderen heeft,

[fol. 174v]

soude (mogelijcx) den goeden Man hem te vreden ghestelt hebben, maer wetende wie ende hoedanich den Man was, ende den staet van zijn toecomende Swagher, dachte te sterven van droefheydt. Och onghevallighe (seyde hy) is het voor een Ionghen dat ick u hebbe opgevoet? was het voor een wech-geloopen Boef dat ick dese ondancbare ende ontrouwe opgebracht hebbe, die haer niet geschaemt heeft te coppelen met eenen onbekenden, ende my den Groot-vader te maecken van eenen Bastaert, ende daerenboven den Schoon-vader van mijnen eyghen Dienaer?

Och ongevallige! en wat verhindert my dat ick u den hals niet af en snijde, anders dan de begeerte die ick hebbe dat ghy als getuyge zijt over de wrake die ick dencke te nemen over dese verrader ende onghetrouwen, die also mijn huys onteert, ende mijn Huysghesinne ter schande gebracht heeft. De Dochter stouter als haren ouderdom vereyschte, meynende hare sake goet te maken, ende den rechtvaerdighen toorn hares Vaders te stillen seyde dat desen Ghentenaer een Edelman was ende van goeden huyse, een eenich kint zijns Vaders, ende dat dit alleen d'oorsake was waerom sy haer alsoo vergheten hadde. Den goeden Koopman werdt noch vele toornigher hoorende dese cluchte, als die meest alle de huysen ende Edelluyden met name daer ontrent binnen Gent wiste ende kende: ende daerom dede hy den Gentenaer metten halse nemen, die aen sulcken arrest niet en dachte, maer dacht binnen twee oft dry dagen deur te gaen ende dede hem stellen inde handen vande Iustitie. Spiegelt u hier ghy Dochters, die de mannen afmeet aende cleedinge ende hoovaerdige woorden, ende siet oft die haer seggen groot te wesen, ende van rijcken huyse te gelooven zijn, wat ghesnap ende versekertheyt sy hebben in haren leughenen ende roemen. Ziet desen gheselle, die (so hy seyde) uyt gheneuchte diende, die de gramschap zijns Vaders ontginc die een groot Heere was ende die onder dien tittel dese Dochter van goeden huyse, de eenige hares Vaders bedrooch, welcke wesende in handen vande Iustitie, siende datmen hem woude ketelen met een pijncoorde, ende noch wat bet ende straffer zijn boefs lichaem op een pijnbanc uyt-recken, als hyt oyt hadde uytgestrect op zijn bedroghen Bruyt, ghevoelende segh ick een sulcken ontmoet, bekende zijne schalcheyt, was

[fol. 175r]

gheen Edelman meer, machtich noch rijcke, hy en hadde gheen vrienden meer in Duytslant, noch en versiert gheen huwelijck meer dwelc hem dwinght zijns Vaders huys te laten: maer seyde dat zijn huys so out was, ende zijn Vader so wel genoemt, dat hy om de groote outheydt van d'een, ende doorluchtighen name van d'andere, gheen kennisse van zijnen Vader hadde ende zijn afcomste noch geslachte niet en wiste, daer uyt hy gesproten was: twelc oorsake was dat hy tot een exempel ende om dese stoute bedriegers van hun Meesters Dochters een vervaertheyt aen te jaghen, ter doot verwesen wert, ende openbaerlijc te Brugge op de plaetse gherecht.