Logo DBNL
Het derde deel van de tragische of claechlijcke historien (1612)

Het derde deel van de tragische of claechlijcke historien

(1612)–Jan Jansz. Starter–rechtenstatus Auteursrechtvrij

Vorige Volgende

Den Soudaen van Egypten erkennende de weldaden ontfanghen van Hendrick Hertogh vande wenden zijnen ghevanghen, verlost ende versekert hem tot int Landt der Christenen.

Den XI. Historie.

VVie is die ghelesen hebbende de oude geschiedenissen, niet en weet hoedanich de sonderlingheyt is geweest vande Wenden, een Volck ghesproten uyten Noorden, de Hoof-stat daer

hen de Coninghen van dese Wenden onthielen, was ghenaemt Magnopoli, ende den laetsten Coninck der selver Stadt ende Landt Pribislas, begraven ligghende in een Klooster van Magnopoli geheten Debram, desen goeden Coninck Pribislas (uyt welcken ghesproten is den genen daer van ic in dese Historie meyne te spreken) doot wesende, wert de fortuyne van dit Conincrijcke verandert, sulcx dat zijn Erfgenamen deelende hun Vaderlijcke Landen ende Erven, den naem van Coninck alle verlieten, hun genoegende metten eenighen tittel van Hertogh, om den Keyser te believen wiens gunste ende vriendtschap sy pooghden te winnen. d'Erfghenamen van desen Pribislas hebben het Lant beseten tot onsen tijt, daer van daer naer Heeren waren Hendrick ende Albert, gelijcmen tselve sien mach inde Historien van Krants ende andere die ghehandelt hebben van de saken van Duytslandt. Den Over-groot-Vader deser twee voorghenoemde was ontrent het Iaer 1248. ende was doen Hertogh van Magnopoli een seer Cathelijck Man, ende de Christelijcke Religie seer toeghedaen, twelck hy bewees hem voeghende metten Christenen ende op Zee begevende ter tijt als den Coninck S. Lodowijc de reyse van Over zee bestont, om de Christenen te helpen, die swaerlijck van den ongeloovigen Mahometisten gequelt wierden. Desen goeden Hertogh Hendrick (aldus was hy genaemt) hoorende dat den Coninck van Vrancrijc Palestinam passeerde, om Hierusalem weder te winnen ende de reste van het H. Landt, ginck oock tzeyl, ende hem ghestelt hebbende ter genaden van de winden ende Baren, en had niet langh ghereyst oft hy en wert op de Kusten van Carmanie van de ongheloovighe bespronghen, ende na dat hy hem langhe ende wel gheweyrt hadde, wert hy gevangen ende tot Damas ghevoert, niet sonder groot herten-leedt dat hy sonder eenigen aenghenamen dienst te doen Gode ende de gantsche Christelijcke Republijcke, hem aldus een Slave sagh in handen van de gemeyne Vyanden van onse Religie: desen niet tegenstaende so en dorfde hy niet openbaren wie dat hy was, vreesende ergher gehandelt te worden, ende daeromme hy hebbende ic en weet niet wat Majesteyt ende hoochmoet in het aenghesicht, was oorsaecke dat de gevangenen ghebracht werdende tot Caire by den Soudaen van Egypten: Hendrick wert niet vergeten als

de leste, maer gevoert in Babylonien, Egypten, ende inde oude Stadt Memphis daer de Pyramiden staen (miraculen des Werelts) diende hy aldaer in seer groote armoede twee Soudaens, ende den derden was oorsaecke van zijne verlossinghe. Desen Prince hadde ghetrout de Dochter van den Coninck van Sweden zijn Verwante, om de affiniteyt die eertijdts was, ende van allen ghedencken is gheweest tusschen den Gotten ende Wenden van welcke Vrouwe hy een Sone hadde die ooc Hendric genaemt was. De Vrouwe siende van Westen weder keeren alle de Princen ende Heeren die mede op de reyse geweest waren, hebbende hooren spreken vande ghevanckenisse vanden Coninck van Vrancrijck, ende dat hy by rantsoen ghelost was, en wist niet wat dencken, ghemerckt niemant van hun allen haer wist eenighe tijdinghe te segghen van haren Heere ende Man: hy en hadde oock haren wegh niet ghenomen, noch te doene gehadt met de Vlote, die so fijnkens den Coninck by Ronsecte beclipte, als hy door den overvloet des Nyls verstrickt was, ende Hendrick gevanghen wert langhe te voren eer den Coninck so harden stoot ghevoelde, daer hy meest de bloeme vanden Adel van Vrancrijc verloor. Dese goede Vrouwe: sondt in Syrien, maer Palestina wesende geheelijc den Barbaren onderworpen, uytghenomen eenige Zee-steden, was het den Boden onmogelijc yet anders te vernemen. Hare Boden in Vranckrijck ghecomen zijnde om tselve te vernemen, niet tegenstaende de Fransche Heeren ghevangen waren gheweest in Egypten, so en wisten sy nochtans niet sekers te vertellen, dan alleen dat sy hadden hooren segghen van zijn ghevangenisse op de Zee van Cicilie ende dat sy dachten dat hy noch in leven was, doch conden niet verclaren de plaetse van zijne ghevanghenisse. Oft dese Vrouwe droevich was, oft de tranen haer gemeyn waren, of sy des nachts niet rusten conde ende oft de droomen hare Ziele bestreden, dat late ick dien bedencken, die met eerbaerheydt gheprickeldt, ende lief hebbende hare Mannen als haer eygen zelf, niet en connen door eenige lancheyt des tijts vergheten de vrientschap die de herten metten bant des heyligen Houwelijcx tsamen bindt: somwijlen dese ghoede Vrouwe denckende aen haren Man, sprac dese oft gelijcke woorden, segghende: Och soete ghe-

dachtenis die my ververscht by wesen van den genen, om welcx afwesen ick in grooter smerte leve, ende waerom en hebt ghy tvermoghen niet my den selven metter daet te vertonen, als tvoorwerp ende gestalte van mijnen Man ghenoech afghebeelt in mijn herte? Waerom comt hy my niet soo wel versoecken, als hy my sent zijne afmalinghe, twelck nacht ende dach voor mijne oogen staet? of waerom en werde ic niet vervoert ter plaetse van zijn gevancnis, om deelachtich te wesen aende blyschap oft ellende die hem zijne dienstbaerheyt metbrengt. Maer eylaes, wat droom ick ende overlegh 'ick in mijnen gheest, onzeker van de geleghentheyt des ghenen die hem so menichmael my vertoont, om my in zijne ghedachtenis te verblijden? Ende wat weet ic oft den goeden Heere beswaert met verdriet, ende niet connende lijden een so langen ellende niet en is ghestorven int Lant van de Onghelovighen, alwaer niemant kennis en heeft van zijne Hoocheyt ende geen sorge ghedraghen sal werden hem een begraefnis te geven, als een sulcken Prince ende Catholijcken Heere betaemt? Och Hendrick, mijn goede Heere ende Man, so ghy doot zijt, waerom laet ghy u overlijden uwe lieve Huysvrouwe niet weten, ende de plaetse daer u lichaem rust, op dat ick uwe uytvaert mach doen bestellen naer behoren, ende u doode Lichaem af-copen, na dien ick dat niet levendich hebben mach, hoewel het my wettelijck ende met goet recht toecomt? Neen, neen, (seyde sy, haer berouwende) hy en is niet doot, want het is onmogelijck, ghemerct de liefde die hy my draecht, dat zijnen gheest my so vergheten soude hebben, sonder my tijdinge te brengen van sulcken scheydinge, ende my van sijn ongeluck te vertroosten: maer ick hebbe altijts sijn gestaltnis in een selve gedaente ghesien, ick hebbe gheen manghel noch verbaestheyt ghespeurt in eenighe der ghesichten ende verschijningen die sich mijne gedachten vertonen: twelc my doet dencken, o Hendrick, vreuchde mijns bedroefden levens, dat de doot u verschoont hebbende, ghy ghevangen wesende, in meerder noot zijt, dan oft u op deser Werelt het leven benomen ware, ghy dat met meerder vreuchde bezat in d'andere. Ende nadien ghy leeft, waerom hebt ghy gheen metdoghen met uwe bedroefde Huysvrouwe? Waerom en siet ghy niet aen hare

getrouheyt ende volstandicheyt, gemerckt sy om u hare beloofde trouwe te houden, haern tijt over brenght met verbeyden, ghelijck de Huysvrouwe van dien schalcken Grieck? Waerom en laet ghy my u ongeval niet weten? want daer en soude noch goet noch leven zijn twelc niet en soude ghebruyckt worden tot verlossinghe van een so waerden dingh als mijnen lieven Man ende Heere: Maer ick sie dat ghy gebonden zijt, ende mijnen geest in slavernije: de gunste gaet wel tot u, sonder my eenichsins van uwe ghelegentheyt te versekeren, ende ick en weet niet ofter noch geluck ende middel comen sal om u te mogen omhelsen, gelijck ick uwe afbeeldinge omvange. Ende oft wel de vreuchde niet volcomen is, so is het nochtans mijn herte een groote verlichtenis, als ic geniete dit afwesende bywesen mijns Heeren. Maer ongeluckige als ic ben, ic en mercke niet dat de crancheyt des hoofts onder onse eenvoudige Vroukens, ende de cracht der liefde die wy dragen totten genen die ons waert zijn, sodanighe vertooningen veroorsaken, ende ons inbeelden tghene wy meest wenschen, ende gheneuchte scheppen in tgene dat door zijne gedachtenisse des te meer onse droefheyt vermeerdert. Och Hendrick van Magnopoli en wat baet het my te wesen eens Conincx Dochter, ende de Huysvrouwe van een grootmoedich Prince, nadien gescheyden vanden eenen ende geheel af-gesondert vanden anderen, ick by donckere dien omhelse dien het toecomt, ende den anderen eere, die my voordert nieu geselschap te kiesen, nadien my de Wet sulcx toelaet? Maer dat en late God niet toe, dat ick so ontrou wesen soude, als mijn trouwe te vervalschen den genen die afwesende, tegenwoordich my daeghlijcx vermaent hem so getrouwe te wesen, als hy my heylichlijck hout tgene alleen den genen toestaet die metten bant des Houwelijcx tsamen geknocht zijn. Ghy zijt, o Hendric d'eerste tot wiens bedde ick geroepen ben gheweest, ghy sult ooc de laetste wesen die mijn vrientschap hebben sult, my te vreden houdende met de gedachtenis die ic van u hebbe, ende den Sone die ghy my gelaten hebt, die reet is zijn goet te regieren, ende de deuchden zijner Voorouderen te volgen. Ende soudet wel betamen, dat nadien mijn jeucht begint af te sterven, ic so lichtveerdich soude zijn,

den wellust te begeeren, welcke ick int heetste van mijne joncheyt geweygert hebbe? Ten betaemt den Princessen niet de dwase sinnelijcheden te volgen, ende de lichtvaerdige indruckingen der slechte Vrouwen, welcken vele toe gelaten is, alsoo sy schuylen onder een slecht Volck: daer wy als geset gelijc Tortsen op een verheven plaetse eenen yegelijcken moeten wesen een voorbeelt van heylicheyt. Is dit het ampt van een wijse Princesse, naer dien sy heeft wie aen hare goederen ende deucht erven mach, so gulsich te wesen vande wellusten des vleyschs, dat so haest als sy haren Man mist, sy haer worpt tusschen d'armen van eenen anderen, om te volharden meer hare beestelijcke gheneuchte, als de begrijpinghen dertel zijn? De Mannen (so ic verstae) nemen wel gheneuchte alsulcken te ontmoeten, maer vervloecken d'ondeucht van sulcken lichtveerdicheyt, getuyghe is de ghene welcke die dede sterven die haren Vader verriet om te gebruycken zijnen Vyant, also sy gesien hadde dat het een schoon Man was. Ende wat meerder verraet soudemen connen versieren als van de gene die haren eersten Man vergeet, om te loopen als een Hinde naer den eersten die haer vervolght? Neen, Neen, Hendric, na dien ic so schoonen Pant van u hebbe als een Sone die u gelijct, in name ende complexie: t'is my ghenoech, ende ben te vreden te verbeyden oft my Godt deghenade doen sal dat ick u t'eenigher tijdt sien mach also ick noch niet geheel den moet verloren hebbe.

Aldus dese Princesse haer vertroostende in God, van welcken sy alleen troost verwachte, dede den cleynen Prince haren Sone op brenghen ende leeren met sulcken sorge ende naersticheyt, als een wijse Vrouwe soude connen bedencken, hem gevende goede Meesters ende Regierders, so inde Letter-const als wapenen, ende andere oeffeninghen een groot Heere betamende, ende namentlijck sulcken, die Hooft ende Beleyder wesen moet van een geheel Volck, latende dese Princesse haer voorstaen, dat de wellusten meer dienen om de jeucht van de groote te verwijven, alsmen wel denckt, ende dat dese so teere jonckheyt lichtelijc buycht derwaerts men die van aenbegin keert, dat sy willich te stieren is, ende dat men daerom [...]ibberighe kintsheydt niet te veele en moet toegheven

maer in dwangh houden, ende haer de vreese des Heeren leeren, de gherechticheyt ende oprechticheyt, op dat als een rijper ouderdom dese joncheyt tot meerder waerdicheyt verheft, sy de reden hebbe tot een Leydtsman ende de waerheyt diese gebiet. Noch was de wijsheyt van dese Hartoghinne sodanigh, dat sy indachtich wesende dat sy ghesproten was van Conincklijcken bloede, ende uyt een vanden outsten ende doorluchtichsten gheslachten van gheheel Noorden, als ghecomen vanden stamme vanden so seer vermaerden ouden Coningen van Gotlant, trock door hare sachtmoedicheyt, beleeftheydt, soeticheyt ende goedertierenheyt so seer het Volc tot haer, datmen byna in geenen deele miste de tegenwoordicheyt vanden Hartogh haren Man. Sy onthaelde oock den Edeldom, eerde die den Huyse dienst hadden gedaen, ende en beswaerde geensins de Gemeynte met schattingen, beden, leeningen, nieuwe instellingen, ende quellighe subsidien, twelck de spijse is, die aldermeest d'Ondersaten onlustich maect, om hun Princen te gehoorsamen na behooren. Dit was oorsake dat een yegelijck haer beminde prees ende eerde, haren lof clonck alomme, yegelijck sprac wel van haer, ende daer en was niemandt die haer niet en wenschte een langh ende gelucksalich leven, ende ooc in haren dienst ghestorven soude hebben. Ende dat hun meest beweeghde tot sulcken liefde, boven dese beleeftheyt, sachtmoedicheyt ende eerbiedinghe, was de liefde die sy wisten dat sy de gedachtenis totten Hartogh haren Man ende naturelijcken Heere droech, ende dat sy om hem te verbeyden, eenen so langen weduwelijcken staet ghecoren hadde, veel eer dan haer dwaeslijck te verhouwelijcken, sonder versekert te wesen vande gelegentheyt van haren eersten Man, daer toe sy haer noch meer beweechde, dat de ghene die het bewint van s'Lants saken ende des Hartoghs Huys hadden gheen uytlanders en waren, maer die selfs die den Vader vertreckende daer gelaten hadde, ende so daer yemant quam te sterven, daer toe riep sy Inwoonders tot handtvestinghe der eeren, wel wetende datter gheen Volck onder den Hemel is, twelck geneuchte neemt gheheerscht te worden van een vremdelingh. Zo Hartogh Hendrick geweten hadde een

so wijse regieringe van zijnen staet door zijn Huysvrouwe, hy soude misschien een groot deel van zijn droefheyt vergeten hebben, maer zijn quellinge was des te meerder ter ander zijde, hem siende soo verre van een so uytnemenden Vrouwe, welcke int stuck der regieringhe alsulcken beschaemde, die onder den menschen daer in meynen de gheschicktste te wesen. Zo en was Hendrick niet sonder ghedachte wesende in Caire, ghemerckt wat vrijheydt hy oock hebben mocht te moghen gaen wandelen langhs t'Conincklijcke Palays vanden Soudaen, ende dickwils door de prachtighe Stadt Caire, soo ist dat hy siende dat dit alle die gheneuchte was die hy hadde te verhopen (ten minsten na zijn meyninghe) hem niet en conde onthouden aldus by hem selfs dicwils te clagen, seggende: Och Heere God, wat groote sonden hebbe ick gedaen, dat ick mits de straffe van dien onwaerdich ben geweest u te dienen, wrekende uwe Dienaren, gequelt door de dertelheyt van de Honden ende vervloecte ongeloovigen, maer dat ick alle dien tijt in donckere gevangenis hebbe moeten blijven, tot dat den Soudaen my eenighe verlichtenis ghegheven heeft? Och Godt, is het d'openbare sonde van den genen die uwen heyligen Name belijden twelck veroorsaect dat den Vyant uwes geloofs, dus na zijnen wille castijt, als voortijden deden die van Assyrien, verdervende Palestinam, twelcke wy om onser sonden wille verloren hebben? Ben ick niet genoech gestraft? is mijn sonde niet genoech gesuyvert door dese cleyne boete? verbittert u Heere Godt tegen dit arme ende ellendige Lichaem, maer noch dat mijn Ziele bewaert ick van deser Werelt niet en scheyde sonder te sien mijn beminde Huysvrouwe ende lieve Kint, mitsgaders ooc mijn wel gewenschte lant, hoewel het geensins en is te vergelijcken by de wellusticheden van Egypten. Maer hoe soude ick my connen verblijden in een vreemt Landt, ende alwaer den Name Iesu Christi ghelastert wort vanden Besnedenen ende ongheloovigen Mahometisten. Zoude ick connen vergheten d'Landt mijner gheboorte, oft de Stadt Magnopoli, Stoel der eere mijner Voorvaders? Eylaes Heere, ghedenckt dat ick aldaer uwen H. Name aengheroepen hebbe, endeuwen lof doen ver-

condigen, ende dat ick vergetende alle wellusten ende geneuchten, mijn Huys, Wijf, ende Kinderen verlaten hebbe, om u te dienen inde heylige Oorloghe. Cort mijn lijden, mijn Godt, ende beraedt het herte uwes ootmoedighen Dienaers, die u bidt hem met erbarmen aen te sien, ende zijne smerte te versachten, hem gevende middel zijn dagen te mogen eyndighen int midden uwer Kinderen, ende de H. Kercke van uwen Geloovigen. Geeft my de genade mijn boete te volbrengen, ende so wel doen dat ghy te vreden in mijne ootmoet, ick anders niet en zy dan uwen Dienaer, gelijc ick ook ben het maecsel ende werck van uwen handen, die u met gevouwen handen ootmoedich bidde mijn sonden te vergeven. Aldus trooste hem desen goeden Prince, gemerckt den Soudaen hem blijder ghelaet toonde als yemandt van den gevangenen die in zijn teghenwoordicheydt dienden: De oorsaecke dan van sodanige vrientschap die hem den Soudaen dede, quam wel van verre, hoewel den Soudaen twijffelde of tvermoeden twelc hy hadde van Hendric warachtich was oft niet.

Om dit wel te verstaen, moetmen mercken, dat na dat het geslachte van Saladin door tweedracht uytgeroeyt ende te niet ghebracht was int Keyserrijck van Westen, de Circassen Slaven die als Lijf-schutten waren van den Prince, ghelijck teghenwoordichlijck de Janitzers zijn rondtsom den Groot-Vorst van Turckije, wesende de stercste ende alleen voerende de Wapenen, begonnen te volgen het gebruyck vanden ouden Romeynschen Krijchslieden, die den Keyser stervende daer uyt eenen coren na haren sin, inder voegen dat sy eenen Soudaen maecten van haer Lichaem ende Compagnie, met soodanigen Eedt onder hun van niet te ghedoogen dat een ander quame tot het Gouvernement ende Soudaenschap van Egypten, als de ghene die by hun verkiesinge daer toe soude gemaeckt worden: Ende heeft de Monarchie in Westen langhe gheduert, ende dat tot Zelin Turckx Coninck den Soudaen van Egypte overviel met gunst van een vande voornaemste Hoofden van het Legher des grooten Syriaens, Hierusalem ende Palestinam nam, ende eyntlijck in Egypten toogh, alwaer hebbende ghehadt verscheyden ontmoetinghe met twee Sou-

daens, ende die doodende, hem Coninc maecte, ende tgebroetsel van die Slaven verjaechde, ontrent het Iaer onses Heeren 1517. niet sonder gheheel Oosten te doen verwonderen van sulcken overwinninge. Comende tot onsen propooste, dese Circassianen oft Tartaren waren Lieden van cloecken verstande, seer goede Soldaten, ende ghingen de Landen besoecken, om te kennen de manieren vande Lieden, ende hun noch meer inde Wapenen te oeffenen, twelcke hun meeste werck was. Ten tijden als den Vader van desen Hartogh leefde, ende oorloge voerde teghen de Lijflanders, gheschiede dat een seker Tartar den Hartoch quam besoecken, hem zijnen dienst biedende, als die een groot Ingenier was, ende ervaren in alle tgene bequaem is om innemen ende bestormen, als om een Stercte te beschermen, ende die daerenboven een seer cloec Man was. Den Hartoch gesien hebbende wat hy doen conde, onthaelde hem gelijc gemeynlijc elc goet Krijchsman bemint de Mannen die in sulcken oorlochs saken bequaem zijn als desen Tartar, want hy kende d'uytnementheyt van zijn conste by ervarentheyt, ende metter daet de cloecheyt ende eerbaerheyt zijns Persoons. Ende daerom hem voorsien hebbende met een goet pensioen, ende vereert met eenich bevel schonc hem zijnen Sone, die in het Legher was, hem seggende, Mijn Sone, daer en is geen so doorschijnende claerheyt, twelck hem beter laet mercken dan de deucht, in wat plaetse men die oock bercht, soo en isser oock gheen Mensche onder den Hemel, die meer ghehouden is dese claerheyt te volghen, als de ghene die groot zijn, ende die Godt heeft laten ghebooren werden om over de Menschen te ghebieden, alsoo sy ghestelt zijn, als een Spieghel voor een yeder, ende als het voorbeelt naer welckx ghelijckenisse alle d'andere hun leven schicken.

Ghy siet hoe desen cloecken helt genoechsaem by verscheyden proeven zijne vromicheyt heeft laten blijcken ende de volmaectheyt zijns verstants, mitsgaders de bequaemheyt ende stercte zijns lichaems. Daerom wil ic dat ghy die de deucht bemint, ende hare gedeelten omhelst, met dit rijcke geschenc begiftet wert, ende desen soldaet in u geselschap behout, by welcken ghy anders niet leeren en cont

dan deucht, ende inde oeffeninge van wapenen volcomen werden. Henric, die alreede een goet gevoelen van desen Tartar gecregen hadde, danckte zijn Vader ootmoedelijc, hem wel geluckich seggende, dat so een treflijc man in sijn geselschap was, hem belovende den selven so waert te houden, dat sijn vader daer van te vreden, ende den soldaet van zijn heusheyt voldaen soude wesen. Daer naer hem keerende totten Tartar nam hem in zijnen armen, daer van den besneden hem schaemde, siende zijnen Heere so caresseren, maer noch meer als den Prince hem seyde: mijn groote vriendt, hoewel mijn Heere u vrientschap genoech bewesen heeft u onthalende na uwe verdiensten, so denc ic nochtans niet oft ic sal hem te boven gaen, is het niet metter daet in u te voorderen, ten minsten met begeerten ende vrientschap t'uwaerts, dat ghy bekennen sult dat Hendrick niet en is uwen Heere oft Meester, maer de gene die u so seere als hem selven groot acht, ende die niet en heeft daer van ghy niet schicken moocht als u eyghen. Dese beleeftheyt metter daet die navolchde, beweechde ende won so seer therte van desen Circassiaen, dat so Hendric hem geboden hadde hemselven voor hem te offeren, soude sulcx so gewillichlijck gedaen hebben, als hy oyt in eenich ghevecht ginck so dat Hendrick nimmermeer ergens was oft zijnen Soldaet volchde hem, ende nam acht op zijn zaken, willende steets by hem slapen, op dat hem gheen ongeluck overquame.

Ick heb u dit alles verhaelt, door dien desen Soldaet den selven derden Soudaen was tzedert de ghevanghnis van Hartogh Hendrick welcke den ghenen niet erkennen conde dien hy eertijts ghedient hadde, ende den Soudaen gheen acht nemende dat hy in zijn macht hadde dien hy t'anderen tijden diende, ende onder wiens soldije hy langhen tijt den krijch ghevolcht hadde: niettemin soo twijffelde hy wat te oorsaecke wesen mochte dat zijnen gheest meer gheneghen was te beminnen ende aen te sien desen Christen, als yemandt van d'andere die in zijn Hof waren: hy sagh datter een soo natuerlijck en metdoogentheydt was met zijn herte ende de complexien van zijnen onbekenden Heere, dat hy niet gheloven conde oft het en was eenich voor-teecken

zijns geests, van de kennisse van desen armen Slave, ende daerom sach hy hem gestadelijck aen, om te mercken alle de teeckenen, bewegingen, ende manieren vanden Noorder, ende hielt hem daer aen soo besich, dat eyntlijck soo den gevangen Hartogh loegh, den Soudaen in hem bekende een sekere beroeringe van Lippe, twelcke hy waergenomen hadde terwijle hy noch in dienste was by den Hartogh in Lijflandt. Hy bleef seer verbaest van dese ontmoetinge, bedroeft dat sulc een groot Heere so lange tijt Slave gheweest was sonder bekent te zijn: ende blijde vanden middel die hy hadde hem verlossende te vergelden de oude weldaden des Hartoghs, de welcke hoewel hy veroudert ende mismaect was, ende schier gheheel verandert, mits zijne droefheyt ende verdriet van eene so langhe gevanckenis, so ist nochtans dat den Soudaen hem wel te gemacke besien hebbende, hy aen eenige streken ende linten zijns aengesichts bemercte dat het was dien goeden Heere die hem in zijn Lant so veel eere bewesen hadde: ende daerom wesende des avonts vertrocken in zijne Kamer, overleyde hy by hem selven de middelen om hem te verlossen, hebbende by hem selven gesproken dese oft ghelijcke woorden: Och Godt soude het niet wesen dien grooten Hartoch ende uytnemenden Capiteyn, die my voortijdts so veel vrientschap gedaen heeft sonder dat hy wist so weynich als ick, dat het geluck my brengen moeste tot sulcken hoocheydt ende waerdicheydt? Zo hy het is wat grooter weldaet ontfange ick vanden Hemel, dat ick hem mach doen gevoelen dat in my noch niet en is uytgewischt de vrientschap die ick hem toedroech om zijne deucht, doen ick in zijnen dienst was, ende dat hy genen ondanckbaren deucht gedaen heeft, gemerct onse conditie verandert zijnde, wel reden is dat ick hem soo gunstich ende beleeft sy als hy my is geweest, doen ic in gebreck leefde sonder groote hulpe? Och goeden Hartogh Hendrick, wat ongheluck heeft u gheworpen in sulcken ellende, oft ten sy dat den Hemel metlijden met my gehadt heeft, u soo ongheluckich maeckende, op dat ghy vallende in mijnen handen, ick eenichsich verghelden mach de weldaedt die ick van u ontfanghen hebbe, den aldervriendtlijcksten ende beleeftsten Prince die ic in alle

mijn leven kende. Ten betaemt u niet als een Slave te dienen, wesende van sulcker waerden als ic u kenne, noch my tselve te gedoogen, die u verbonden ben, middel hebbende u van deser gevanckenis te verlossen, daer van ic u ontslaen sal, al moest ick mijnen Scepter verliesen ende vallen in d'onghenade van alle mijn Ondersaten: Wat heeft doch een cloechertich Man in meerder aensien als zijn eere, oft dat hem soo lief wesen moet als tgene met hem in deucht ende uytnementheyt overeencomt? Ist niet ghy, die my heel cleyn zijnde, ende wulpsch u tot een geselle naemt, alleen om dat ghy in my saecht luchten eenighe deucht ende verdienste, doen als uwen Vader wilde dat ic u volchde? En ist dan geen reden dat dese volmaecte deucht die eene gemeyne ende ingebeelde bemint heeft, eenen yegelijcken voorgestelt ende bekent ghemaeckt worde, ende dat een ghecoren Prince, ende die alleen heerscht met believen van een ander, sorghvuldich sy van den genen dien het natuerelijck is, al over vele Iaren? Moet dan het verschil des Godts dienst, ende den dootlijcken haer die wy den genen dragen, die ons in Wet contrarie zijn, verhinderen het voornemen onses herten, ende oorsake zijn dat ick wesende een gemeyn Persoon, niet so wel behoore desen mijne beleeftheyt te bewijsen, als hy my gedaen heeft, dien hy wel wist gheen Christen te wesen? Neen, Neen, dat Mahomet in de gheluckighe Velden goede ciere maecke, ende wel tractere den ghenen die omme den Alkoran te beschermen, hun obstinatelijck teghen den Christenen verbitteren, want soo veel als my aengaet, ick hebbe veel liever hem onghehoorsaem als ondanckbaer te wesen, ende in ghebreke dien te helpen, die om my te verlossen hemselven verbonden soude hebben, als ick in zijnen dienst was.

Zo en moet oock de sinnelijcheyt eenige ondancbaerheyt veroorsaecken, want ick soude vreese dat Godt die my tot dese Coninclijcke waerdicheyt verheven heeft, my veel minder maken soude dan ick oyt was, so ick my so seer tegen desen Christen vergate, welcken ic so seer verbonden ben. Hebbende lange genoech gesproken viel hy in slape, ende en was des anderen daechs so haest niet opgestaen oft hy en dede Henrick alleen in zijn camer comen,

die hem niet en ontsette, maer begon eenichsins te hopen, gemerct hebbende dat den Soudaen geneuchte nam hem te sien, meer als eenich andere, wel is waer dat hy noyt gedacht soude hebben dat zijn Heere desen Tartar soude sijn, die hem t'anderen tijden gedient hadde. Gecomen wesende voor den Mahometischen Coninc wesende Prince van Noorden, bestont hem de Circassiaen te bevraghen aldus. Comt voorts Christen van wat lant zijt ghy, om wat reden hebt ghy hier so lange gebleven, sonder dat de uwe de minste sorge gedragen hebben u met rantsoen te lossen, want my dunct aen u gelaet dat ghy vande slechte niet gesproten zijt.

Henric was verwondert van dese vrage, als niet wetende, waer desen Mahometischen Prince henen woude, nochtans antwoorde hy: Machtichste Heere ic ben uyt westen een arm Edelman, die lange geleden ben gevangen geweest, ende en hebbe zedert gheenen mensche van mijn lant ghesien, dien ic mijne verlossinge hadde mogen bevelen, versekert zijnde dat ooc het weynige twelc ic hebbe niet gespaert soude hebben geweest om my te verlossen, so de mijne versekert waren van mijne ghevanckenis, ende de plaetse daer ic gehouden werde. Den Tartar wel siende dat Henric zijn hoocheyt niet derfde openbaren, gevoelde in zijne herte ick en weet wat beweginge om de quellinge van sijn vrient, veynsende niettemin tgene hy dachte, seyde hem seght my Christen, kent ghy my niet die meer van uwen saken wete als ghy dencken moocht, ende dat ghy sekerlijck een Edelman zijt, oock uwe ghelaet wijst het? Besiet my met ghemack, ende merct oft ghy oyt eenighe vrientschap met my ghehadt hebt. Den Hartoch hem hebbende langhen tijt aenghesien antwoorde hem: T'is buyten twijffel Heere, dat ick u kenne voor mijnen Heere, ende den machtichsten Prince van Oosten, die (soo't u belieft) macht hebt desen armen ouden Man, van outheyt uytgeteert, te verlossen, op dat hy te huys in vreden zijnde, Godt bidde u Rijck te bevestigen, ende u te geven een lanc ende gelucsalich leven. Maer seght my Christen, seyde den Soudaen, (want wy sullen daer na spreken van tgene gy begeert) Gedenct u niet van een oorloge in Lijflant, die den Har-

toch van Magnopoli voerde, datter een Tartars Ingenieur quam die den Hartogh tegen de Lijflanders groote diensten dede. Op dit woort wert Hendric seer verbaest ende verslage, niet wetende wat hy antwoorden soude, als die vol bedenckens ende in zijnen geest beroert was: twelcke den besneden Prince siende, nam hem by de hant in teycken van groote vrientschap ende sprac tot hem: Ic ben den selven Tartar, o Hartoch Hendrick, die in uwen dienst ben geweest, den welcken ghy so vele eeren ende deuchden hebt gedaen in u Lant, twelcke ic alle de dagen mijns Levens gedencken sal. Ic bent met welcken fortuyne so seer ghespeelt heeft als met yemanden die leeft, want sijnde gescheyden uyt het Hof uwes Vaders, om te trecken na mijn Lant, ick werde vande Zee-rovers ghevangen, ende eyntlijc tot driemalen vercocht: ende nochtans siet een yegelijck, dat na so veel onghelucken, Godt ghewilt heeft dat ic soude verheven worden totte hoochste waerdicheyt die de menschen souden mogen hopen oft wenschen: Een merckelijck voorbeelt in ons beyden, ghy een groot Heere, die het beste uwes levens doorghebracht hebt in ghevanckenis, ende ick arm Gheselle die na veel swaren arbeyt ende oneyntlijcke periculen den machtichsten ende meest ontsien gheworden ben van gheheel Westen. Ick dancke nochtans Godt, dat hy my die ghenade bewesen heeft, niet alleen voor mijn vorderinghe ende grootheyt, maer oock dat ick u mach bewijsen dat noyt en dancbaerheyt herberghen sal int herte vanden Soudaen van Egypten, die by allen middelen arbeyden sal de deuchden ende weldaden die den Hartoch van Magnopoli hem bewesen heeft te vergelden, doen hy gevoelde de ongunst der Fortuyne. Ick ben bedroeft, dat ick u niet eer hebbe connen kennen om alle diensten van vrientschap ende erkentenis te ghebruycken, maer de cortheyt des tijts en sal niet verhinderen dat uwent Ingenieur zijn vernuft te werc stelle, om u te verlossen, ende uwes herten begheeren te volbrenghen.

Hartoch Hendric woude hem de voeten cussen, tot een teycken van ootmoet ende dancksegghinghe, maer den Tartar verboot hem dat met dit woort, dat het alleen Hendrick was, die met den Soudaen van Egypten ge-

meynsaem wesen mocht, na dien hy die was welcke in hem hadde verwondert ende geeert zijne deucht, eer hy tot sulcken eere quam: dat de Coningen meer ghepresen worden om hare goedertierenheyt, spraecksaemheyt ende beleeftheyt, als haer te houden besloten als Reliquien, ende doen aenbidden, ghelijck de Satropes van Persen deden: dat elcke Prince hem behoorde te bedroeven over het ongeluck van zijns gelijcke, ende hem helpen in zijnen noot, ende en vondt daerom niet goedt de maniere van doen van den Sapores Prince van Persen, teghen Valeriaen Keyser van Rome, dien hy in groote ende ellendige slavernije dede sterven, gemerckt wy alle (seyde hy) een selve wedervaren onderworpen zijn, ende dat veel eer het ongheluck den Coninghen ende groote Heeren overcomt, als den gemeynen Gesellen. Somma, seyde hy totten Hartogh, Hartogh van Magnopoli becommert u niet, ghy sult noch u Landt, Vrienden ende Maghen sien, door diens middel, welcke hoewel hy uwe Religie niet en is toeghedaen, soo is hy nochtans uwen Vriendt, ende sekerlijck een Vriendt van alles twelcke uwe is, ende van den ghenen die immermeer u sal toeghedaen wesen.

Hendric gevoelende een verlichtinge in zijn herte sulcken als een yegelijck dencken mach, die t'andere tijden de groote dienstbaerheyt ghevoelt heeft, en wiste niet wat seggen om dien te bedancken, die hem so vrijmoedichlijck aenboot, ende die hem beloofde te verlossen. Eyndtlijck ontbindende zijne tonge, bevangen mits de groote blijschap kussende de handt van zijnen Verlosser, seyde tot hem: Och machtich ende goedertieren Monrache van Syrien, nu sie ick wel, dat de deucht aengheleyt in een goedt plaets, nimmermeer anders als vruchten van goeden reucke can voorts brengen, onder de belofte van eene onsekere hope. Zo ic u eer gekent hadde, o Prince mijn steunsel, ic en soude so langhen tijt niet gheleeft hebben in so grooten droefheyt als dese mijne slavernije gheduert heeft, my houdende te vreden te leven by den genen, welcken ic wist mijnen Vrient te wesen, ende die t'anderen tijden my sulcx metter daet bewesen heeft. Ic bedancke u van uwe presentatie, ende prijse u van uwe beleeftheydt, my niet meer

becommerende met leven oft sterven, na dien ic door uwe mildtheydt weder sien mach mijn Landt, Vrouwe ende Kinderen: protesterende dat soo ick noch soo jong ware als ick voortijden ben gheweest, niet ophouden soude u door eenigen goeden dienst te vertoonen, dat mijn herte noch soo goet ende oprecht is, als van eenich Prince die leeft: maer na dien my de cracht ontbreeckt, ende den middel benomen is, ontfanght goede Prince het herte van uwen Hendrick, die nimmermeer anders wesen sal dan den Slave van uwe Majesteyt, ende die hem ende de zijne gebruycken sal (de Religie uytgesondert) u te doen allen onderdanigen dienst. Laet varen dese reden seyde den Tartar, ende denct alleen om u te verblijden, want ic sal u versekert ende ter goeder trouwe laten brengen daert u believen sal. Hendrick die seyde dattet niet seer verre van daer wesen soude, gemerct de Coninginne van Cypres zijn Moeye was, ende dat hy daer wesende, middel vinden soude om in zijn Lant te comen. Den Soudaen dede hem toemaken een goede Galleye, die wapenende met alle nootsaken, ende den Hartogh hem op geschict hebbende, ende heerlijc beschoncken, gaf hem oorlof, niet sonder veel omhelsens ende tranen, twelcke den Ondersaten des Soudaens groote hope gaf, dat hy den zijnen vriendelijc zijn soude, na dien hy met sulcken vrientschap afscheyt nam van eenen vreemden, ende die tegen zijn Wet was. Alst oock al geseyt is, dit is een sonderlingh exempel ten sy in personen die sonderlingh van nature zijn, ende welcke het bloedt selfs uytnemende ende cloechertich in hun daden maect: want het was so lange geleden dat desen Tartar in het Hof was gheweest van desen Magnopolitaen, dat de ghedachtenis van dien hadde moghen vergeten wesen, ende tsedert ter eeren ghecomen zijnde, ende mits dien den name der Christenen niet te lieven, men moet dencken dat desen Tartar gheheel afgheleyt hadde den Barbarischen aert, ende wreede manieren van zijn Landt, om de deucht te volghen, welcke hem stierde om dien te kennen, welcken hy verloste, den welcken hy geen conscientie maeckte te bekennen hem verbonden te zijn, ende waerlijc was hyt, maer zijne diensten vermochten eenichsins dese verbandenis uyt te lesschen, daer Hendric voldaen

was om ghekent te worden, ende mits zijne verlossinge uyt ghenade ende met sulcke gheschencken verplicht. Zo mocht oock desen Magnopolitaen hem beroemen, meer beleeftheydt in desen Tartar gevonden te hebben die hem verloste, als in veel Christenen die geweest waren int Hof vanden Soudaen, welcken hy hem niet hadde derven vertrouwen, vreesende dat sy hadden moghen oorsake wesen van zijne noch langer gevanckenisse. Hier sal ick nalaten de feesten, onthalingen ende blijde aengesicht van den zijnen so haest hy thuys gekeert was, die hem alreede als doodt beschreyt hadden, om dat ick my in dit discours noch lange soude moeten besich houden, sulcx den Leser weynich vorderlijck wesen soude.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

landen