Het derde deel van de tragische of claechlijcke historien

Hoe een Ioffrouwe van Montferrat in Piemont van droefheyt sterf, verstaende dat haeren Man by justitie omghebracht was.

De tweede Historie.

In den Iaere 1494. als Karel de viii. Coninck van Vrancrijck na Italien trock, om de stadt van Napels in te nemen, soo heeft den Turck dien selven tijt afgeloopen ende bedorven heel Grieken, als oock t'Lant van Servien palende aen Transsilvanien, alwaer den Oversten Heere ghenaempt Constantijn Aranite wt verdreven werd, die ghetrocken is by de Marcgravinne van Monferrat, zijn nae maechschap, Moeder van Guillam den Marcgrave, ende hy Regent gemaect zijnde over den staet vanden Marcgrave, noch jonck van jaren zijnde, so is hy ghetrocken na Casal, een schoone ende vermaerde Stadt door de feyten van wapenen die daer gedaen zijn, geduerende d'Oorloghe tusschen de twee machtichste Christen Coningen van Vrancrijc ende van Spaengien. Ende in dien selven tijdt ghebeurdent oock dat de Heere Scarampe, ghesproten wt een van d'outste huysen vant

[fol. 27r]

Lant van Aste, vande Edelste ende rijcste des Lants geschil kreech met een Edelman van Montferrat, om de palen ende frontieren huns Lants ende besittinghen. Desen Scarampe hadde getrout een seer schoone Vrouwe, Edel ende groots van herten, die hem seer lief hadde, oock gecomen vande geslachten vande Scarampes, Camille ghenaemt, zijnde de selve, daer dese Historie meest is van sprekende. Desen Heere Scarampe, siende dat hem zijn ghebuerman soo lastich viel, ja dat hy hem wel soude willen onterven, beriep hem te rechte, ende wert de sake ghestelt aenden Raet vanden Marckgrave van Montferrat, die alsdoen hem te Cazal hielt. Ende hoe wel de partye van Scarampe, niet so rijck en was als hy, soo was die nochtans meer bemint, daer door Scarampe so haest tot geen eynde en conde comen als hy wel ghewilt hadde, van het ongelijck dat hy hem liet vore staen aenghedaen te worden by den Edelman van Montferrat. Hierom hy grootshertich ende stout zijnde, ende die niet wel eenich onghelijck en conde verdraghen, trock by den Marckgrave, ende dede hem zijne klachten, so wel van het ongelijck dat hem zijn partije aen dede als vande oogluykinge van zijnen Raet, die hem zijn recht niet en voorderden. Den Prince (als boven gheseyt is) noch jonck van jaren zijnde, door raet van zijn Moeder hiet hem gaen by Constantijn den Griec, die in zijnen naem Regent was, ende hem op zijnen eysch recht soude doen. Scarampe kennende den aert vanden Grieck, ende dat dese Natie heel ongetrou is, ende dat desen Gouverneur hem heel teghen was in zijne saken, bevont hem heel verbaest, stellende zijn sake in twijfel, doch siende dattet moeste wesen, ende dat hy volgende tgebodt Gods schuldich was zijnen oversten ghehoorsaem te wesen, so is hy ghegaen aen Constantijn, hem aensprekende in deser manieren:

Mijn Heere, aenghesien het Godt belieft heeft dan den Edeldom sich selfs vercoren heeft een hooghe Overheyt, diese gehouden is onderdanich te wesen, dunct my ooc dat de Princen niet min en connen doen als de Iustitie voor ons te gebruycken, van wien sy die hebben, ende derhalven ons schuldich zijn. Ic en segge dit niet sonder oorsake, want ic (gelijc u wel bekent is) van over langen tijt byden Raet

[fol. 27v]

van mijn Heere de Marcgrave gheweest ben, om recht te hebben over de Landen die t'onrechte by mijn wederpartije beseten worden sonder dat yemandt hem mijne saken aentrect oft ons geschilt soect te slissen, waer wt met lancheyt van tijde wel meer swaricheyts mocht volgen. T'is dan aen u mijn Heere dat my den Prince gesonden heeft, als die zijn Stadthouder ende Overste des Raedts zijt: u ist dan die ick mijn clachte doe, van het ongelijc dat my aenghedaen wort, verhopende dat ghy my goet ende cort recht doen sult als de gene die groote Heerlijcheden beseten hebt, ende ghevoelende d'ongelijck des genen die u onterft heeft, weet wat hertsweer het is, hem van zijne goederen berooft te vinden, ooc wat voor eenen hertenleet het is, dat een die hem selven can rechten ende wreecken sich nochtans begeeft onder de Wet, ende hem stelt onder de ghehoorsaemheyt ende goeden wille zijns Princen, vanden welcken ic niet en verwachte als alle voordeel, goet ende deucht, gecomen zijnde van alsulcken voorsaten vande welcke ghy ooc uwen oorspronc hebt, want sindert dat Dieric den sone van Andronique Paleologus, Keyser van Constantinopelen tot dese Heerlijckheyt quam, ter begheerten vande Edelen deses Lants, doo en isser geenen Heere gheweest, ofte hy en heeft hem Coninclijcken gedragen, elck van zijnen onderdanen ghelijcke Iustitie doende: ende boven al Hoochloflijcker memorien Willem de tweede, ende Bonifacius de derde, den eenen Oom, ende den anderen Vader van mijnen Heere, die uwe oogen vol tranen ghelaeten hebben door hun afwesen maer t'herte verblijt siende in hunnen erghenaem verschijnen de deuchden van zijn voorsaten: Hierom mijn Heere ick bid u dat my geen ongelijck en gheschiede, ende dat my de Rechters so getrou zijn int oordeelen, als ic een ghetrou Dienaer ben van mijnen Prince, ende met aller eerbiedinge begeere onderdanich te wesen die hy ons voor Overste ende Regeerder stelt. Den Gouverneur die hem voelde nijpen sonder lacchen, ende wel wist dat Scarampe hem voor partijdich hiel, ende zijn tegenpartije meer toegedaen was, antwoorde hem beleefdelijcken, Seigneur Scarampe, ick achte de Rechters die uwe sake in handen hebben, soo gherechtich ende rechtvaerdich, datse om gheen dinck ter werelt yemant souden willen verongelijcken, ende

[fol. 28r]

so veel my belangt, zijt versekert dat ict so seer met u houde als met u tegenpartije: maer de processen en worden niet geuyt met den teerlinck of t'lot noch door t'geluc oft ongeluck van wapenen, maer t'is de reden die boven moet ligghen ende de voorsichticheydt die door haer ampt ende claer gesichte alles gherechtelijck moet verklaren. Dus en hebt ghy u niet meer te beclaghen als u teghenpartije, die het lange toeven misschien meer verdriet als u, want elck een meynt altijts t'gelijck aen zijne zijde te hebben: Ende daerom en ist niet van noode dat ghy den Marckgrave meer daer mede t'hooft breeckt, door dien datmen metter tijt, ende na behooren u recht doen sal, ende dat so gerechtelijck ende haest, dat ghy geen oorsake en sult hebben u te beclaghen over mijne onachtsaemheyt ende traechtyet, noch bevinden en sult dat ick u min gunstich sal wesen als uwe teghenpartye, hebbende dat van mijn Voorsaten die ghy so gepresen hebt niet sonder reden, want ic liever de doot soude sterven, arm ende onghelijck lijdende, als een groot Potentaet te wesen, ende aen yemandt die leeft tyrannye te ghebruycken.

De Edelman van Aste gheliet hem met dese beleefde hoe wel bijtende antwoorde te ghenoeghen, ende oorlof ghenomen hebbende aen den Gouverneur, vervolghde hy zijn proces met alder vlijdt ende neersticheydt, maer siende dat elck een hem d'ooren stopten, ende dat het scheen dat den Gouverneur sulcx toestondt, soo meynde hy zijn sinnen te missen: ende dewijle hy een man was onpatientich ende opgeblasen, hoe wel daer beneffens vroom ende cloec, so en scheeldent niet veel ofte hy en hadde den Serviaen een perte gespeelt, so zijne voorsichtige Camille sulcx niet en hadde belet: hy sprac de Marcgrave wederom aen, de welcke (goet ende beleeft zijnde als eenich Prince in Italien geweest is, sindert die in so veel heerlijcheden gedeelt is gheweest) beval datmen Scarampe recht soude doen, maer de geboden deses Princen, hadden soo veel machts ende gehoor, als eertijts de voorseggingen van Cassandre Dochter vanden Coninc van Troyen: t'welck den Edelman ghewaer wordende, nam voor hem met andere middelen daer in te voorsien, ende so hem gheen recht gedaen en werde een eynde daer van te maken metter daet, ende

[fol. 28v]

met gewelt van wapenen, meynende dat wel te volvoeren door zijn groote rijckdommen, ende om dat hy zijnen Prince noch jonck ende kints achtede, die hem sulcx niet en soude aentrecken, maer hy en lettede niet op de subtijlheyt ende wijsheyt van Constantijn die genoech was om zijn voornemen te weten, ende maer al te neerstich om hem te straffen soo hy eenige dwaesheyt aenvingh t'welck oorsake was, dat hy (sonder zijn wijse huysvrou sulcx te kennen te gheven) eenen hoop volcx vergaderde ende hem voorsach van wapenen, met welcker macht hy viel int Lant van zijn tegenpartije innemende een Kasteel, t'welc by zijn volc verdorven ende geplondert wert. Den Regent verblijt zijnde over dese geschiedenisse, als oorsake hebbende om hem aen Scarampe te wreken, verclarende den Marcgrave tquaet dat hem met dese aenneminge van Wapenen conde gheschieden, ende dat dese toelatinghe sonder bevel, was een saecke daer veel aen gheleghen was, ende tot naedeel van Overste Heere ende Prince, ende dattet den wech geopent was allen anderen om meerder saecken aen te slaen, ende selfs tegen hunnen Oversten op te staen, somen elc een toe liet volck aen te nemen ende met vliegende vendels te velde te brenghen. Den Gouverneur dede dit, om dat hy noch nieu in zijn bedieninge was ende om hem te doen dienen, vreesen ende eeren, ende om volle macht te hebben den hoochmoet der grootste te moghen vernederen ende t'onder te houden, ende alsdan wist hy met de reste raedt om die in dwanc en onderdanicheyt te houden. De Marcgrave dede bevel aen Scarampe niet voorder te varen, ende weder te doen geven al t'gene op t'Casteel genomen ende gheplondert was, ende dat hy oock niet en liete te verschijnen voor den Raet, om zijn saken te verdedigen, ende hem t'ontschuldigen inde tegenwoordicheyt van zijnen Heere de Marcgrave: maer den Edelman overwonnen van gramschap, ende boven maten wraeckgierich, hebbende een spijtich gemoet van datmen so luttel wercx gemaect hadde om hem recht te doen, en was niet ghesint den Hertoge te gehoorsamen, maer daerenteghen seyde hy, soo de Marckgrave hem recht ghedaen hadde, dat hy schuldich was sulcx te doen, doch de wijle hy hem niet en droech als een Heere, dat hy't oock niet qualijck en behoorde te nemen, somen tegen

[fol. 29r]

hem misdede, ende gehoorsaemheyt weygherde. Wijders oock, dat t'sindert dien gevluchten Serviaen voorsitter ende Opperste inden Raet geweest ende een vreemdelinck zijnen staet geregeert hadde, men niet gespeurt en hadde als alle verdruckingen, ongherechticheden ende rooverijen, ende dat d'Italianen ende oude Gauloisen over t'geberchte niet gewoon en waren hun also vande vremdelingen te laeten handelen, aengesien sy de selve waren die eertijts tRoomsche Rijcke eenen tijt lanc hadden tegen gestaen ende beletteden, om tot alsulcken vermaertheyt te comen als sy namaels noch gecomen waren. Dattet voor den Marcgrave oock beter waer dat desen Despote met zijne Barbaren socht wederom te crijghen zijn lant van Bajazeth des Turckschen Keyser, dan die van Lombardien in Italien een Wet te comen stellen, so heerlijcken volck, die eertijts so lustichlijcken den hoochmoet der Griecken ghestraft hadden, van de welcke desen Despote seght ghecomen te wesen: ende soo desen handel noch lange duerde, dat desen vremdelinc den Edeldom soo hart viel, dat sulcx onmogelijck was te verdragen, besonder in sulcken vryen Lant, daermen niet gewoon en was so bedwongen te wesen, als die van Servie slaven van naturen zijnde, ende gewoon geregeert te worden alsnu vanden eenen, ende alsdan van eenen anderen Heere. Ende als hy soude sien den staet des Lants als dien was voor de comste deses Serviaens, ende den Raet des Marcgraven opgerecht ende gesticht van onpartijdighe Rechters, die den eenen niet meer gunstich en waeren als den anderen, ende alleenlijck d'oprechticheyt der Wetten volghden, dat hy alsdan in Rechte verschijnen soude, ende bereyt was alle dienst den Marcgrave te doen, in vryheyt ende overmits zijne jonckheyt niet meer onder de onderdanicheydt zijnde van desen eergierighen ende tyrannighen Despote. Als den Heere Constantijn verstont dese hoochmoedige ende opgeblasene antwoorde, ende die hem raecte, kennende Scarampe voor een groot Capiteyn ende cloeck Soldaet, vreesende ooc dat hy metter tijt alle den Edeldom aen zijner zijden soude mogen crijgen, soo was zijnen Raet datmen dese sake also niet en soude laten voor by gaen: dattet noodich was een verrot lidt ende daer t'vier in was ten eersten af te snijden, al eer t'selve voortginck ende andere

[fol. 29v]

leden meer, ja t'geheele lichaem soude bederven: dat oock de wederspannicheydt een periculeus kruydt was, ende qualijck conde wtgeroeyt worden, so wanneer t'selve verwortelt was, ende bewees met vele exempelen dattet den Prince onbekent was, wat voor een woedenden hont hy opvoede, latende ongestraft d'onghehoorsaemheyt ende rebellie van eenighen persoon, ende dat hy daer door bereyde den onderganck ende verderf van hem ende de zijne. Seyde voorts, datmen niet en behoorde te sien noch nae d'afcomste van grooten huyse ofte na d'Edelheydt vant gheslachte des genen die hem selven opwierp ende rebelleerde, zijnde een seer schadelijck exempel, ende hoe den persoon machtiger is, hoe quader, ende dat door den grooten aenhanck die de selve meer als de cleyne hebben: Ende was zijn besluyt, datmen d'opgeblasentheyt van Scarampe, ende zijn hoochmoedich spreken moeste doen dalen, ende dat metten eersten, voorwendende de middelen die hy hadde om den Marcgrave tegen te staen, door de vrientschap die den Hertoge van Orleans Lowis hem toedroech, die nu int Lant van Melanen was, om t'selve als zijn Vaderlant zijnde wederom te crijgen. Nu hoe wel den Despote de beste middelen voorwende, ende dat tot de behoudinghe des staets was dienende, so heeft nochtans de Marcgravinne belet dat dit vervolch gheenen voortganck en heeft gehadt, t'zy dat dese straffe na bleef ten aensiene van t'huys van Vrancrijck, met het welcke die van Montferrat ghehout waren, ofte gelijct meer de waerheyt gelijckt, sy beweecht is geweest door de brieven van Camille, huysvrouwe van Scarampe die aldus aen haer geschreven hadde.

Brief van Camille Scarampe aen me Vrouwe de Marckgravinne van Montferrat.

Me Vrouwe aengesien de Goddelijcke rechtveerdicheyt is schijnende inde herten ende daden der Coninghen Princen ende hooge Overheden, so ist ooc behoorlijck dat de barmherticheyt mede de selve vergeselschappe: ick bekenne dat mijnen man vertoornt heeft d'Excellentien van V. L. ende mijns Heeren de Marckgrave, zijnen vyande metter daet aenvallende, maer alsmen wil de passien vergelijcken by de verdiensten, V. L. sal bevinden de misdaet so groot niet te wesen, noch so vremt voor sulc eenen persoon

[fol. 30r]

als is de Heere Scarampe mijnen man, die ic bekenne misdaen te hebben, niet met hem te wreecken, maer met uwe Hoocheden sulcx niet te kennen ghegeven te hebben. Wat aengaet de weygheringhe van niet ghecomen te zijn inde tegenwoordicheyt van uwe Excellentien, en behoort so vremt niet gehouden te worden, ende dat overmits de vyanden die inden Raet zijn, want so de selve daer niet en waeren, ick ben versekert dat hy geen weygeringe doen en sal van te gaen oft comen daert u lieden believen sal te gebieden: ende bidde me Vrouwe so ghy oyt medelijden ghehadt hebt met een arme bedructe Vrouwe, dat met my te hebben, ende om mijnent wille t'ontschuldigen d'overtredinghe mijns Mans, den welcken ic sal soecken te winnen ende tot reden te brenghen, ofte hem doen vertrecken wt t'ghebiedt van mijn Heere. V versekerende mijn Vrouwe dat zijn ongheluc oorsake mijner doot sal wesen, vervremt blijvende wt uwe goede gratien, ende sult alsoo verliesen een Ioncvrouwe de getroutste ende ghewillichste, in alles dat u sal believen haer te ghebieden. Desen brief heeft de Marcgravinne beweecht, die een beleefde, statighe wijse Princesse was, ende die Scarampe beminde, hoewel sy't niet en liet blijcken, ter oorsaken vanden Despote, ende veroorsaeckte datse dese reyse zijn voornemen belettede, verclarende de ghelegentheyt des tijts niet toe te laten soo strengelijc te handelen, hoe wel de misdaet sulcx scheen te vereysschen, ende dattet beter waer Scarampe met soeticheyt aen te locken, als hem met sulcken herdicheyt ende strafheyt te verdrijven, dat hy een man was van grooten dienste, inden welcken die van Montferrat grootelijcx ghehouden zijn, ende dat so men hem overviel sonder meerder oorsake, datmen den Hertoghe van Orleans grootelijcx vertoornen soude, die misschien gheen beter oorsaecke noch reden soecken en soude om in ons Lant te vallen, ende om zijn voornemen te volbrenghen, tot t'welcke Scarampe hem maer te behulpsaem en soude connen wesen, seer gheneghen zijnde totten huyse van Vrancrijc, dewijle wy ooc aen die verbonden zijn, ende dat verbont niet geerne soo haest en souden breken: hierom (seyde sy) ist beter hem noch eens t'ontbieden dat hy zijn aengevangen werc nalate, hem dreygende voorts, dat soo hy niet op en hout, ende zijnen Prince dese

[fol. 30v]

reyse niet ghehoorsaem en zy, dat hier gheen gratie noch verghevinghe voor hem en sal wesen. Dit aldus besloten zijnde, heeft de Marcgravinne Camille dat laten weten, de welcke hier door gheheel verblijt zijnde, is ghegaen by haren Man daer hy inde Wapenen was, ende heeft hem aldus aen gesproken: Mijn Heere en latet u niet verwonderen, dat ic een Vrouwe zijnde, my verstout hebbe te raden eenen wijsen ende voorsichtighen Capiteyn, selfs in saken buyten mijnen verstande zijnde, dewijle de eenighe liefde die ick u toedrage, my de vryheyt geeft om alles te seggen, aengesien u welvaren mijn vreucht ende u ongeluck mijn verderf is. Ghy siet mijn Heere hoe seer den Marcgrave over u doen vertoornt is, ende hoe qualijck den raet uwen aenslach neemt, ende soo de sake aldus voortgaet, ten sal in uwe macht niet wesen zijn gewelt tegen te staen, de welcke ic versekert ben dat den Despote oprecht om u te verderven: hierom bid ic u mijn Heere dese sake na te laten ende u na den tijt te voeghen, ende te dencken al isset in kleynachtinghe niet te derren seggen t'gene een mensche let, dat nochtans een wijs man by tijde can swijghen, ende spreken alst de redene vereyscht. Ic weet dat u van wegen den Marcgrave sal gheboden worden te vertrecken, ende dat me Vrouwe met u is, zijt ghy dan niet oorsake vant quaet, op dat den Dispote, die u een heymelijck vyant is, met recht ende reden, als Gouverneur u niet en vervolghe als wederspannige, ende ghy alsoo veroorsaeckt t'verderf van u ende d'uwe. Wat belet u uwe gramschap te bedwingen, ende den bequamen tijt te verwachten om u over uwe vyanden te wreecken? Waert niet beter, om den Despote, als ooc des Marcgravens Raet verslagen te maken, dat ghy trockt by den Hertoge van Orleans, die u lief heeft, ende soo veel van u hout, als hier in perijckel te blijven (soo ghy de Wapenen niet af en leght) van t'ondergebracht, ende ten lesten als eenen Rebellen gestraft te worden? wat beter oorsake kont ghy uwe vyanden geven als dus voort te varen, om hun over u te wreken ende te verblijden in u verderf ende onderganck? ick bidde u veel liever hun te laten in sorge ende verdriet door u geluck, als hun verblijdende over uwe ellendicheden. Ghy zijt sodanigen dat alle plaetsen u bequaem zijn tot een wooninge, ende daer en is so grooten Heere niet,

[fol. 31r]

ofte hy en soude hem voor gheluckich houden u in zijnen dienst te hebben: hierentusschen sal de Marckgrave oudt ende groot worden ende met zijn eygen ooghen sien, ende elck eens verdiensten connen onderscheyden, ende wordende alsdan indachtich hoe eerbiedich ghy hem in zijne joncheyt geweest zijt, soo en sal hy niet min connen doen als te bedencken de gherechticheyt uwer saken, ende d'ongerechticheyt der ghener die u soecken te veronghelijcken. Scarampe hoe wel hy bekende den raet zijner huysvrouwe goet te wesen, so was hy so hoochmoedich van herten ende betroude hem so op zijn eygen cloecheyt, dat hy tot Camille seyde, dat hy soude letten op t'gene sy hem geseyt hadde, ende dien volghens antwoorde soude gheven aen die den Hertoghe tot hem seynden soude, ende begeerde aen haer dat sy haer tot Cazal houden soude, ende dicwils aen hem van haere tijdinghe schreef. De deughtsame Ioffrouwe, meynende dat hy water in zijnen wijn ghedaen hadde, ende dat hy na den Hertoge van Orleans trecken soude, trock sy na Casal alwaer den Marcgrave was, zijnde elc een willecom. Nu also de lieden die den Marcgrave wtgesonden hadde, wat hoogh ghesproken hadden tegen Scarampe, ende dat door last vanden Gouverneur, ende hem dreychden met meerder hardicheyt als hun wel bevolen was, so antwoorde hun den Edelman met meerder opgeblasentheyt als oyt te voren, ende en ontsach hem niet te segghen so hy den Despote ontmoetende datter geenen Turc van noode en soude wesen om de werelt van hem te verlossen, ende om te bewijsen dat hy zijne dreygementen luttel achtede, soo verdestrueerde hy maer te meer de Landen van zijn vyandt, die niet te voorschijn en dorste comen, vreesende van zijn vyandt omghebracht te worden: Hier door kreegh Scarampe alle man tegen, ende den Gouverneur dit tot zijn voordeel nemende om den hooghmoet zijns vyants te doen dalen, seyde in vollen Rade, den Marcgrave daer ooc tegenwoordich zijnde, dattet den Prince een groote schande was in zijn tegenwoordicheyt te lijden dat een van zijn Onderdanen hem verachtede, ende verwierp zijne goede vermaninghen ende gheboden: dat de invallinghen van zijn teghenpartije die hy (als een rechtveerdich Prince ende

[fol. 31v]

goetgunstighe Vader zijne onderdanighe kinderen) behoorde voren te staen, maer ooc de Landen onder de Heerlijckheden vanden Prince, door dien de Soldaten over al liefden na hun eygen sinlijcheyt, ende duysentderley tooverye bedreven: ende dat het den Marckgrave te veel cleyn gehouden was, hem int minste niet te gehoorsamen noch hem te connen verantwoorden, ende dat te veel slap zijn, schadelijck is: dat ooc dien die eenen oproerigen voorderlijc is, is als eenen die een serpent opvoet, twelc hem selve daerom ter doot toe quetst. Nochtans bedeckt houdende den haet die hy Scarampe droech, seyde datmen hem noch eens behoorde tontbieden dat hy binnen ses dagen soude vertrecken, oft by faute van weygheringhe, dat hy soude ghehouden worden voor oproerighe ende wederspannighe, zijn goederen verbeurt, ende hy veroordeelt t'hooft afgehouden te worden, soo hy hem niet en quam vertoonen tot Cazal om hem recht te doen, ende te verhooren zijn onschult over het aennemen der wapenen, ende bespringinghe zijner tegenpartije. Den Despote seyde dit, versekert zijn, dat den anderen dit soo weynich als t'voorgaende soude willen doen, vreesende van zijn hooft daer te pande te laten: dies den Gouverneur alle zijn macht veerdich hiel om hem te overvallen, by aldien hy hem niet en wilde voegen na t'gebodt des Princen, gelijc hy oock niet en wilde: want hy mercte wel dat dit dagement niet en was als een besluyt zijner doot, ende dattet beter was hem selven beschermende te vertrecken, als te vallen inde handen van eenen quaden ende wreeden vyant, ende die onder t'decxsel van Iustitie, ende schijn van rebellicheyt hem opgheleyt niet en socht als hem alle de werelt hatich te maken, ende zijn saken so leelijc af te beelden, datter ten lasten niemant soude wesen die voor hem soude willen spreken. Maer hadde Scarampe by dit voorneemen gebleven ende terstont over de Reviere den Po genaemt ghetrocken int Lant van Asten by den Hertoge van Orleans, sonder twijffel hy en soude niet ghecomen hebben tot het ongeluck dat hem daer na goet en leven kostede: maer den haet vermocht meer in hem als de reden, ende de gramschap meer als zijn leven te behouden, dies hy in spijt van de Despote overviel de plaetsen ende Landen van zijn tegenpartije, alles met sweert ende vyer

[fol. 32r]

ombrenghende, ende meynde desen hoochmoet bedreven hebbende te vertrecken: maer zijn verblindtheydt was te groot, want verhit zijnde in zijn wraecgiericheyt so en was hy niet op zijn hoede vanden Gouverneur die alrede te velde was om hem te betrappen, ende morghenwake aen te brengen, bitterder ende crachtiger als hy wel verwacht hadde, t'welc Scarampe veroorsaecte op een van zijn Sloten te vluchten, alwaer Constantin hem terstont belegherde, verblijt zijnde hem also verrascht te hebben, aleer hy hadde connen overvaren int Lant van Aste toecomende den Hertoghe van Orleans. Ende alsoo hy versekert was dat de plaetse niet wel voorsien en was van alle nootwendicheden om een belegeringe te wederstaen, soo swoer hy van daer niet te trecken, voor hy en hadde Scarampe in zijn ghewelt om hem te straffen na zijn believen. Camille verstaende de benautheden inde welcke haren lieven man was, ende de stouticheyt niet hebbende de Marcgravinne voor hem aen te spreken, dede alle neersticheyt om hem by te staen met volc, cost ende oorloghs ghereetschap, dienende om de plaetse te houden ende te beschermen. Men soude geseyt hebben, zijnde by t'volc dat tot haren dienste quam datse geweest ware de seer ghetrouwe Huysvrouwe van Michridates, so lustichlijck ginc sy te wercke met een sake haer gantsch onghewoon, vermanende die van haerder zijde trou ende bystandich te wesen eenen armen Edelman die den Despote vervolchde, niet om dat hy de Wapenen aenghenomen hadde, maer door eenen besonderen haet ende giericheyt om de Landen ende Heerlijckheyt van Scarampe in zijn maghe te slicken. Nochtans hoe grooten neersticheyt sy dede so wast haer onmogelijc de Heere Scarampe haeren Man t'ontsetten, want den Despote hadde alle de wegen so wel beset ende de wachten over al soo wel besorcht, dat d'arme Edelvrouwe bedwonghen was weder te keeren, sonder yet wt te rechten: Ende t'huys zijnde in plaetse van weenen, ende haren tijt met claghen ende kermen over te brenghen, soo nam sy eenen moet, ende schreef desen brief aenden Hertoghe van Orleans.

Brief van Camille Scarampe aenden Hertoge van Orleans.

Myn Heere, het ongeluck heeft ghewilt dat also mijnen Heere ende Man Scarampe op wege was om u by-

[fol. 32v]

stant te doen als u Onderdaen, overmidts de Landen die hy is houdende van uwe hoocheyt int Lant van Aste, hy belegert is geworden vanden Gouverneur van Montferrat, ende dat om een cleyne sake, hoe wel den bespringher zijn sake verbloemt met den naem vande rebellicheydt mijns mans, ende gheen ander toevlucht hebbende, mijn Heere, als aen uwe Hoocheyt so heb ick de stouticheyt genomen om u ootmoedelijc te bidden hem in desen grooten noot by te staen, ende in dese benautheyt, want ick wel voor seker weet dat hy't niet lange en sal connen houden, verrascht zijnde in een plaetse gantsch onversien van oorloghs ghereetschap. V is bekent mijn Heere, wie hy is, ende hoe seer u toegedaen om u dienst te doen, ende wat schade het u soude wesen, t'verlies van een so getrouwe Dienaer, besprongen van eenen tiran, die niet en soect dan zijn verderf, ende hem vervolght om dat hy weet dat mijnen Man gheheel toegedaen is t'huys van Vrancrijck, gelijck hy ghenoech te verstaen heeft ghegheven in zijne wtsprake voor den Raet vanden Marcgrave van Montferrat. V sal dan believen (mijn Heere) desen armen Marckgrave te schrijven ende int leven te houden een arme Ioffrouwe, die liever hebbe te sterven, als berooft te wesen van haren getrouwen Man, ende die met aller eerbiedinge is kussende de handen van uwe Hoocheyt.

Den Hertoghe alsdoen becommert zijnde om wederom te crijghen zijne oude Vaderlijcke erfgoederen, en conde den Scarampe alsulcken bystant niet doen als hy wel gewilt hadde, want hy en derfde zijn gewelt niet scheyden, verwitticht van t'verbont des Paus met de Venetianen teghen den Coninck Carel d'achtste, wederkeerende van Napels, ende hierom schreef hy voor den belegerden Edelman aen den Marcgrave, dat so hy hem wilde vrientschap doen, t'belegh dede opbreken van voor t'huys van Scarampe, ende datmen daerom so strengelijc met hem niet en behoorde te handelen, door dien hy den Marckgrave meer dienst ghedaen hadde in eenen dach als de ghene die hem vervolchden souden connen doen in al hun leven, ende dat so den Despote met zijne listicheden voorts voer, ende de be-

[fol. 33r]

legerde yet misdede, dat hy dat soude houden als gedaen aen sijnen persoon ende Staten, hem aenbiedende den Marcgrave als vrient, ende beloofde hem dese weldaet te vergelden, daer hem so grooten vrientschap mede geschieden soude.

Hierentusschen hadde den Constantijn sijnen man so verre gebracht, ende tot sulcken wtersten noot, dat die van binnen bereyt waren tCasteel over te geven, twelc hy niet en wilde aennemen, ten ware sy hun begaven in sijn genade oft onghenade: ende hoewel Scarampe versekert was vanden dootlijcken haet die den Serviaen hem toedroegh, so heeft hy nochtans (therte hem ontvallende) aengegaen eenen verachtelijcken wech, verhopende eenige genade te vinden in dien, daer gantsch gene beleeftheyt in en was, ende die niet en paste op al tgene dat de Marcgrave schreef, van den belegerden in ruste ende vrede te laten. Hier aen canmen speuren den beestachtigen aert van een mensche die hem selven niet en weet te bedwingen, ende die achterstellende alle menschelijcke beleeftheyt, niet te vreden en is sijnen vyant te sien voor hem verootmoedicht, ende hem stellende in sijn genade, maer als eenen Tijger vernieticht den genen die hy t'leven hadde behooren te schencken, om hem door dese weldaet sijn eeuwich vrient gemaect te hebben. Het hadde Scarampe beter geweest, so hy gevolght hadde den wijsen raet van sijne eerbare Huysvrouwe dan overwonnen door gramschap ende meynende hem te wreken aen eenen die machtiger was als hy, hem te stellen inde ongestadicheyt der fortuynen, ende hem daer na te moeten verootmoedigen voor sijnen meesten vyant, die niet tegenstaende hem de Marcgrave belastede den Scarampe voor gerecommandeert te houden ende voor al verboot hem yet te misdoen, nochtans alle tvolc dede ombrengen na dat hy t'Casteel ingecomen hadde ende doende Scarampe gevangen zijnde, voor hem komen, seyde tot hem aldus: Nu is den tijt gecomen dat ghy sult bekennen wat het is hoochmoet ende opgeblasentheyt te willen gebruycken, tegen de gene diemen alle eerbiedinge schuldich is, ende hope een sulcken exempel te gheven, dat alle ws gelijcke geen hope en sullen hebben, hun te verlaten op de ontferminge hunner Princen, diese ghesocht

[fol. 33v]

hebben te verongelijcken. Ghy sult gewaer worden oft ic een verloopen ende vremdelinc ben, ende oft ic niet te macht en hebbe u te temmen op een ander maniere als ghy wel gemeynt hadt ten tijde als ghy uwe oproerige clachten dedet tegen mijnen persoon, die sich nu gewroken vint van uwe verwaentheyt, veel eer metter daet, als met lange vercierde redenen. Wijders hebt acht op uwe conscientie, want dit is deleste ure wt levens. Dese woorden vermorwde ende verootmoedichden soo therte van Scarampe, dat hem de tranen overvielen, bedenckende zijnen vorigen staet, ende eere, ende d'oorsake zijner doot, ende de cleyne redene die hy gehadt hadde, om alles in sulcken perijckel te stellen ende meynende te vermorwen een herte dat onbeweechlijc ende sonder eenich medelijden was, soo meynde hy zijn onschult ende een versoec te doen, maer Constantijn die met dese Iustitie spoedich was, vreesende datter noch een bevel vande Marcgrave soude comen, beval datmen hem van cant helpen soude ende dit metten eersten, hem seggende noch dese woorden. Ten is nu geen tijt van bedwongen ootmoedicheyt te betoonen, aengesien ghy die niet bewesen en hebt, doen sy u voor dese straffe hadde konnen behoeden hierom denct op uwe saken, ende ghy (seyde hy tot den scherprechter) bedient u ampt, ende helpt my desen Taelman uyt mijn tegenwoordicheyt. O ghy ongeloovigen hont, seyde Scarampe, is dat d'eerbiedinge oft d'achtinghe die ghy den Edeldom toedraecht, ende den hieuwelijcken naem der gener die die de wapenen hanteren? wel aen ick sal sterven, om u bloetdorstich ende wreet herte te versadigen, maer Godt die een rechveerdich Rechter is, sal my wreken over uwe ongerechticheyt, ende en sal niet nalatende mijne middel te geven u ic benemen, dat u gelegentheyt gegeven heeft my om te brengen. Dit geseyt hebbende, na dat hy Godt om vergiffenisse zijner sonden gebeden ende hem zijn sake bevolen hadde so wert hem t'hooft afgehouwen niet sonder groote bedroeftheyt der Omstaenders, die den Gouverneur mispresen om dat hy alsulcken Heere ende vromen Capiteyn tleven niet en hadde willen schencken. Dese tijdinge te Cazal gecomen zijnde was de Marcgrave zeer bedroeft so wel om den Edelman, als om de misdaet gedaen ten aensiene vanden Fransschen

[fol. 34r]

Prince: maer dit en was al niet ten aensiene vande bedructe Camille, want so haest sy de droeve tijdinge verstaen hadde van den doot haers mans, die sy meer beminde als haer selven, ooc d'oorsake ende in wat manieren hy omgebracht was so wert sy also bereurt ende bevanghen datse niet en konde weenen noch spreken, so om de liefde van haer gaeyken, als d'onverdrachlijcke droefheyt die sy inwendich voelde, door tscheyden van twee herten so wel vereenicht, ende ooc om de begeerte die sy hadde te wesen by den genen sonder wiens tegenwoordicheyt sy niet en conde leven, ende slaende haer gesichte na den hemel als Godt biddende om vergiffenisse harer misdaden, wert sy crachteloos ende voelende de doot naken, knielde sy neder, alleenlijc dese dry ofte vier woorden sprekende: Heere God, aengesien ghy mijnen lieven Bruydegom in u geselschap gehaelt hebt, so bit ic u door uwe Godlijcke genade my ooc niet langer int leven te laten: een wonderlijcke sake, want qualijc hadde dese schoone ende deuchdelijcke vrouwe dit ghebedt voleynt, ofte de sprake en begaf haer, ende gevende haren Geest viel sy doot ter aerden. Weerdige doot voor een vrome Vrouwe, die haren toevlucht niet en nam tot vergift, als Cleopatra, tot het yser als Lucretia, noch tot sweert ende vyer als de mistroostighe Dido: een sake alleen ontbrac haer, die ooc in d'andere niet gevonden en wert, te weten, de cracht van niet genoech te connen lijden oft verdragen, nochtans ginc sy de voorseyt hier in te boven, dat gheen wanhope noch rasende dulle liefde haer de doot aen en brocht, maer wel een smiltinge des herten doot tbedencken van haren liefsten Man, met den welcke sy wenscht ende bidt Godt almachtich in ruste te mogen wesen, die haer gebedt verhoorende, wonderbaerlijcken haer verlost, uyt alle pijne ende verdriet. De Dienaers ende Maerten haer siende ter aerden gevallen, meynden datse van haer selven was, ende leydense op het bedde gebruyckende alle middelen om haer wederom te doen becomen, maer te vergeefs, want tlichaem was van alle gevoelen berooft, t'bloet verstijft, t'leven door droefheydt versmacht, ende de Ziele hadde haer eertsche woonplaetse verlaten om elders meerder vreucht te scheppen: T'geruchte van het overlijden deser deuchtsamer vrouwe

[fol. 34v]

wert overal verbreyt, ende van elc een beclaeght, besonder vanden Marcgrave ende de Marcgravinne, die voor hun genomen hadden haer wederom te begiften, overmits de goederen door de rebellie van van Scarampe verbeurt waren, ende also sy haer dese weldaet niet en conden bewijsen so lieten sy haer heerlijcken begraven in S Iacobs Kercke te Casal, ende op haer Graf werden ghegraveert dese ghedichten:

Graf geschrift over Camille Scarampe.

Tlichaem hier leyt en rust van de vrome Camille:
Die verwonnen van druc, missend' haer Man minioot,
Therte ghesloten is, end' heeft gesmaect de doot,
En den gheest by Godt leeft, vry van allen geschille.