|
| |
| |
| |
Het derde deel der Tragischer Historien.
Hoe eerlijcken dat twee Edelvrouwen hunne mans bedroghen, ende by wat middel een groot Heer der zeluer stadt de doot ontquam.
| |
De eerste Historie.
Ic dencke niet datter in Christenheyt eenich mensche zy, ofte hy en heeft wel hooren verhalen d'wtnementheyt ende overgroote heerlijckheyt der stadt van Venegien: ende zoo ick vande selve soude willen verhalen alle de bysonderste deelen daer in zijnde, als oock de goede regeeringhe der selver, te boven gaende die van d'oude Romeynen, t'waer van noode een groot boeck daer van te maken. Nu ten tijde van dese goede regeringhe was aldaer Overste ende Hertoghe Francois Foscari, inden Iare ons Heeren 1423. dewelcke gheduerende sijne regeringe brocht onder de heerlijckheyt ende jurisdictie van Venegien, Bresse, Cremone, Bergamo ende Ravenne, zijnde alsdoen Roomsch Keyser Frederic de derde van Oostenrijc, ende Coninc van Vrancrijc Karel de 7, die wonderbaerlijcken Vrancrijc van d'Engelsche verloste, ende de selve daer uyt dreef. In dien tijt dan segh'ic als Foscari Hertoghe ende Prince van Venegien was, waren aldaer twee jonghe Veneetsche Edelmans lustich ende subtijl, ende voor sulcx onder huns ghelijcke wel bekent, oock van d'andere gheeert, als ghesproten zijnde wt d'outste ende heerlijcste huysen. Nu hoewel dese malcanderen gelijc waren, so in zeden, als maniere van leven ende in gelijcken graet van bloet ende rijckdommen, soo en waren sy nochtans niet eens-zins, maer hateden malcandern ter doot toe, ende desen haet was also in hun verwortelt, datse niet na en lieten daer sy malcanderen mochten hinderlijc wesen, so datter geenen middel en was om dese versteende ende obstinate herten ende ghemoederen | |
| |
te vereenighen. Ende op dat ick door tverswijgen hunner namen mijne voorgenomen historie niet en verachtere, den eenen was genoemt Jeronimus Bembe, gesproten wt het oude geslachte van Bembes, het welcke voorts gebracht heeft den gedencweerdigen persoone den Cardinael Bembe, een licht ende verciertsel tot onsen tijde: ende den anderen was ghenoemt Anselmus Barbarique, niet minder van geslachte als den eersten, wiens voor-ouders beseten hadden de meeste ende heerlijckste officien ende staten der heerlijckheyt van Venegien: onder dewelcke waren Marcus ende Augustijn Barbariques, beyde opperste Magistraten ende Hertoghen van Venegien.
t'Ghebeurde op de selve tijt als dese twee jonge Edelmans malcanders doot wenschten, datse beyde op eenen tijdt hun tot houwelijcken state begaven met twee edele Dochters niet minder van afcomste als hunne mans: maer dit onderscheyt wasser, dat inde herten ende gemoeden deser Dochters alsulcken geschil ende onderlingen haet niet en was, als tusschen hunne mans, door dien sylieden tsamen opgebracht zijnde, soo gemeyn met malcanderen waren, ende malcanderen so lief hadden, dattet scheen dat sy twee maer eenen wil, begeerte ende herte en hadden, ende dattet lichaem van d'eene was de rust-plaetse van d'anders herte: So dat den Leser hier door can bedencken wat genoegen dese Ioncvrouwen hadden, hun vindende berooft vande groote gemeynsaemheyt ende onderlinge bewijsinge van liefde ende dat door den haet van hunne mans: doch soo veel isser af, datse niet na en lieten malcanderen (so secretelijcken alsse conden) te besoecken ende aen te spreken, om hun niet te vergrammen, ende tvyer des haets (twelc maer al te veel ontsteken was) niet wijders te doen branden. De huysvrouwe van Barbarique was genoemt Isotte, vanden heerlijcken bloede der Gradeniques: ende die van Bembe, Luce dochter eens Edelmans van Venegien, Fransoys Valerie genoemt, een heerlijc man, hebbende de heerlijcheyt van Venegien ghedient voor Ambassadeur aen meest de grootste Princen van Christenrijc. Nu, dat dese Ioncvrouwen in dit verdriet meest behaechden, was dat de dienaers ende knechten van dese partijdighe vyanden ooc met malcanderen vriendelijcken handelden, doch heel bedectelijc ende
| |
| |
secretelijc, ontsiende de gramschap hunner Heeren, ende hier door besochten Isotte ende Luce malcanderen te dicwilder, niemant hun daer in bestraffende. Dese bequaemheyt hadden sylieden ooc noch daer by, dat de hoven hunner mans aen malcanderen paelden, ende een cleyn deurken tusschen beyden was, door twelcke sy tot malcanderen quamen ende besochten so dickwils als sy wilden, t'samen wandelende ende coutende inde hoven.
Hoewel nu dese Ioffrouwen hunnen tijt alsoo in vrede ende vreuchden passeerden so sy best mochten, so en was nochtans hunne vreucht niet volcomen, bedenckende ende overleggende t'samen den vast ghegronden ende onversoenlijcken haet hunner mans, vreesende oock t'eenigher tijt geclipt te worden over hunne onderlinge coutinghen ende gemeynsaemheden: Hierom op eenen sekeren dach, also sy twee saten onder eenen wagen met laurier bewassen ende bedect, sprac Isotte tot haer gesellinne in deser manieren: Wat voor een geneuchte ende vreucht (mijn weerde ende lieve suster) is doch d'onse, die eens sins ende ghemoets zijnde, ende van over soo veel jaren malcanderen bemint hebben, deselve niet en mogen opentlijck laten blijcken, volgende den eysch van sulcken loflijcken deucht, ende de ghewoonte van alsulcke vrouwen als wy zijn? maer waer uyt spruyt doch desen grooten twist ende haet, alsoo verwortelt inde ghemoeden ende herten onser mans, dat wy ende onse huysghesinnen, malcanderen beminnende, bedwonghen zijn onse goede genegentheden te veynsen ende binnen te houden, even als de gene die verlieft zijn op andere, om also hunne mans met soodanigen geveynstheyt te bedrieghen? Seght my doch, souden wy sulcx hun vraghende niet derren ondersoecken den oorspronc ende oorsake van alsulcken haet om door eenigen middel dien te slissen, alle neersticheyt doende om hun te vereenigen, ende om alsoo daer na in aller vryicheyt onse onderlinge vrientschap te onderhouden, sonder vreese van hun te vertoornen, gelijc wy deden aleer wy desen byna verdrietigen bant des houwelijcx aenginghen?
Och, antwoorde Luce, my dunct dese passie so ongheneselijc ende quaet om helpen, als het onmogelijc soude wesen uyt te roeyen ende te vernietigen die goede oude ende ge- | |
| |
trouwe liefde tusschen ons beyden zijnde: want niet langhe geleden, also ick int secreet my met mijnen man was vervreughende, so versoute ick my met hem daer van te spreken, so wel om te weten d'oorsake ende den oorspronc, als om hem te bidden ende te vermanen tot vrede ende vereeniginge: maer Godt weet met wat een gesichte hy dese redenen aennam, ende hoedanigen antwoorde ick creech op mijne vermaninge, my verbiedende op de liefde die ic hem toedroech ende so ick hem wilde behagen, dat ic tot geenen dagen daer van meer den mont openen en soude, want het hem grootelijcx mishaechde. Bedenct nu eens hoe ick verslaghen was, hoorende also spreken dien ic uyt gront mijns herten beminne, ende wiens hert ende gemoet ic weet geheel oprecht te mywaerts te wesen: maer daer moet eenich quaet lot wesen dat ons voornemen belet, ende niet en wil dat onse vreucht ende geluc soude volcomen wesen: Oock weerde suster de ghenuchten deser Werelt zijn soodanich, dat den volcomensten niet en is sonder te gevoelen eenighe onghenuechten ende misnoeginghen, die hun altijts daer by voegen, om alsoo de soeticheyt te matighen, ende om te beleten dat onsen Geest niet uytmuyten en soude int volbrenghen onser gheneuchten ende gheneghentheden. Ghy seght waer, antwoorde Isotte, ende ick worde indachtich dat ick mijn Heer Vader dicwils hebbe hooren seggen, dat de wellusticheden ende tgeluck deser werelt is als die met den schaecspele spelen, want alsnu is den eenen binnen, ende alsdan oft corts daer na werdt dien onterft, ende een ander in sijn plaetse ghestelt. Ende dewijle tgeluck ons alsnoch niet en gunt om de middelen te wege te brenghen, door de-welcke wy onse volcomene vreucht mochten genieten, soo laet ons daer in geduldich wesen, ende den tijt verwachten dat de clare Sonne verdrijve de dicke duysterheden van desen dootlicken ende vyantlijcken haet tusschen de gene die wy wenschen verbonden te mogen wesen met den bant der onbrekelijcker eenicheyt: hierentusschen laet ons genieten het weynige dat wy noch hebben, ende den tijt ghebruycken met alsulcke wijsheyt ende voorsichticheyt als wy begonnen hebben, ende door te seer grooten gheneuchten niet en veroorsaken een veel meerder quaet, soo voor ons, als voor onse huysgesinnen: | |
| |
want mijn herte betuycht my dat desen haet tusschen Bembe ende Barbarique niet langhe staen en sal, noch ooc onse bedwongene eensaemheyt ons so tegen zijnde. Dat geve Godt seyde Luce, want d'eendrachticheyt onser mans soude my so aenghenaem ende weert wesen als de ghenoeginghe, om vry ende onbedwonghen in u gheselschap te moghen wesen: ende dat niet sonder reden, want daer en is niet daer therte meer mede beladen is, noch therte meer knaecht, ende alle de delen der selver meer quelt, als den haet ende de wraeckgiericheyt eens verstoorden gemoets, als men niet en kan noch mach volbrengen dat soude mogen te vrede stellen alsulcken verbitterden gemoet. Men segt oock dat de gramschap alsoo des menschen verstant verdwelmt, ende de redene so verre vervreemt, dat het qualijck mogelijck is datse de waerheyt der sake soude connen begrijpen, ende dat door de beroertheyt ende ontstellinge des verstants: Maer laten wy dese Philosophie varen, ende verwachten dien gheluckigen dach inden welcken Godt onse gebeden sal verhoort hebben, wech nemende de hardicheyt der herten onser mans, die den inganc der eenicheyt belet, als ooc den middel om met malcanderen te vereenigen. Ende malcanderen goeden avont ghewenscht hebbende sijnse elc na huys gegaen, te meer om datse gewaerschout waren dat hunne mans te huys waren.
Geduerende nu den tijt dat dese Ioffrouwen aldus in quellinge waren over d'oneenicheyt hunner mans, so is Cupido ter banen gecomen om mede te spelen, ja om geheel meester vande Comedie te wesen, gelijc hy fier ende op geblasen is, ende over al wil heerschappen. Anselmus Barbarique, een man lustich van Geeste ende van minlijcker natueren, die alleenlijc doort gesichte van eenighe leckere spijse den smaec daer van wel soude hebben willen genieten: alsoo hy sijn gesicht op Luce geworpen hadde, ende lust hadde hem int aensien harer schoonheyt te versadigen, die niet cleyn en was onder de schoonste Ioffrouwen van Venegien, soo ghevoelde hy hem also beweecht ende overwonnen met lijden, dat hy geene geneuchte ter werelt en hadde dan int aensien der gener, vande welcke hy luttel troosts hadde te verwachten: ende alsoo verblint zijnde door de blinde liefde, stelde geheel sijn hert ende sin op alsulcken, | |
| |
die gantschlijc niet geraect was om sijners te ontfermen. Ende op dat de fortuyne tspel volbrachte, so gebeurdent dat Bembe van gelijcken also verlieft wert op Isotte, de huysvrouwe van sijn hooft-vyant, dat het hem niet meer mogelijck en was sijn gesichte noch manieren te bedwingen sonder merckelijc de veranderinge sijns herten te toonen, als het vyer onder d'asschen can gehouden worden, sonder eenige wermte van hem te geven. Maer d'een soo wel als d'ander bemerckende den cleynen middel dier was om tot hun voornemen te comen, waren in grooter bangicheyt, want daer van te spreken was lijden sonder eynde, ende de begheerte was sonder hope van eenighen troost: ende nochtans overwonnen van liefde, wast hun onmogelijc het aengevangen na te laten, ofte hun daer van te ontslaen, soo wel om datse ten rechten getreft waren ende gequetst met dese vleeschelijcke wellusticheyt, die Liefde genoemt wort, als ooc om dat elck van sijner zijde dacht, so hy sijnes vyants huysvrouwe mochte ghenieten, hy hem alsdan genoech gewroken soude vinden, hem plantende een schoone croone van hoornen opt hooft.
Anselmus die int begintsel niet bevangen en was als met een edel gedacht, twelc regeert de herte van d'oprechte Minnaers, siende dat hy met grooter moeyte gehouden was sijn Lief te doen verstaen den brant sijner liefde, ende de goede genegentheyt sijner herten om haer alleen dienst te doen, en wist niet hoe hyt aenlegghen soude: ende t'soude hem een groote verlichtinghe geweest hebben, so hy gheweten hadde dat sijne dienaers met die van Bembe sulcken gemeynsaemheyt hadden, die ooc in gelijcke bangicheyt was als sijn medegeselle in liefde, maer verscheyden van wille ende gesintheyt: Soo dat alle tghene datse conden te wege brenghen, niet en was dan metter ooghen vryen, ende met uyterlijcke te kennen te gheven t'ghene dat de tonghe benomen wert, om te verclaren tsecreetste hunner herten. Maer wie soude connen bedriegen een vrouwe van goeden geest ende verstande, bysonder in saken de liefde belangende? Oft wie isser die meynt dat tgene dat selve de natuere ondect, niet en soude bemerct worden by eene verre-ziende ende gheestige Ioffrouwe, ende dat te meer door den dienst haer aengheboden? Alsoo dan Ioffrou | |
| |
Luce, edel, wijs ende verstandich, bemerckende de lonckingen ende manieren van Anselmus, en troc haer de selve int eerste niet aen, so sy haer geliet, om sekerlijc te weten waer toe dese lagen van desen nieuwen Vrijer strecten, doch om met haer getrouwe vriendinne de geneuchte daer mede te hebben, haer dat te kennen gevende, soo toonden sy hem blijder gelaet als voren, haer ghelatende als oft sy eenich behagen gehat hadde hem tot haer dienaer aen te nemen.
Isotte ter ander zijden, erch boven maten, wert ooc terstont gewaer tvoornemen van Bembe, ende hierom sy wijs ende gemaniert zijnde, ende die haren man beminde boven al datter ter werelt mocht wesen, en liet daerom niet haren Vrijer oock goet gelaet te toonen, gelijc sy elc een dede, hy was dan borger oft vreemdelinck: volghende hier in de gemaniertheyt ende wijsheyt van eene deuchtsame ende eerbare vrouwe, toonende elc een evenblijden gelaet, alle menschen even vriendelijc groetende, ende gemeynsaem na dat hunnen staet ende d'eerbaerheyt vereyschte: ende niet gelijc vele anderen, die meynen den naem van eerbaerheyt te dragen om datse niemant en achten, hun grootser houdende als hunnen staet vereyscht, ende so smadich dat hunne schaduwe selve hun mishaecht, karich zijnde int gesichte ende woorden: daer nochtans Godt bekent is wat treecxkens ende speelkens soodanige hunne mans dickwils spelen, ende hoe lustelijc sy de selve sonder de zee te passeren na Hoornen seynden. So dat ic meer achte d'eerbaerheyt van eene gemeynsame ende wellevende vrouwe, dan van dusdanigen geveynsde spijtighe sottinnen, die geene vriendelijckheyt en hebben dan in verborghen omhelsinghen.
Nu dan om tot onsen propooste te keeren, Bembe dien den aert sijner Meestersse onbekend was, hem siende soo lieflijcken besien, ende vriendelijcken weder gegroet, soo wert hy daer door te meer op haer verlieft, verliesende hoe langer hoe meer sijne vryheyt, so dat hy niet en dacht als op sijne Meestersse, ende niet en droomde als om haer sijne gheneghentheyt ende dienstbaerheyt te kennen te geven.
Desen handel aldus voortganck hebbende, ende de twee Ioffrouwen dicwils in der kercke wijt vanden anderen sittende, sagen sy hunne mans over en weder wandelen, streckende t'gesichte der selver tot de Sanctinnen daer sylieden
| |
| |
meest devotie toe hadden: ende dit geduerende so veel ende soo langhe, dat dese twee devotarige personen boven den gewoonlijcken haet noch jalours werden op malcanderen, siende dat d'een des anders huysvrouwe vriendelijc was, ende sijn beste dede om hare gunste t'hemwaerts te trecken.
De Ioffrouwen wetende noch niet van malcanderen het voornemen hunner mans, werden van sinne sulcx d'een d'ander te verclaren, op dat door lancheyt van tijde daer niet en geschiede, twelck in eeniger manieren hadde mogen scheuren hunne oude vaste liefde. Hierom op eenen tijt by malcanderen zijnde (volgende hunne gewoonte) inden hof, als de mans uyt waren, so begon Isotte vande liefde te spreken in deser manieren: Ic en hadde noyt gedacht (mijn weerde vriendinne, dattet herte des mans so vol ongetrouwicheyts ende verraderijen waer geweest, dat sylieden om hun te wreken van hunnen onderlingen haet middel souden gesocht hebben om die wrake te willen doen met de verminderinge vande eere, faem ende naem der geener die in geenen dele oorsake en zijn van dit quaet dat in hun is. Ia ick segge noch dit, als voorby gaende, dattet my niet en verwondert dat vele vrouwen hun (soo veel d'eerbaerheyt belanght) misdragen ende thouwelijcx bedde besmetten, gemerct de openbare boosheden des mans, dewelcke hebbende om hun te genoegen ende te versadighen, nochtans geen wroeginghe des ghemoets en hebben, om elders op de haghe te cloppen, ende nieu wilt te soecken: ende ick achte ende houde ons alle voor arme ende onbedachte sottinnen, ons so onderworpen te maken, die des so weynich weerdich zijn, als daer zijn de mans, die ic achte alle in een forme ghegoten te zijn, ende dat den besten van hun soo ongetrouwe is, dat so wy wilden vergelijcken onsen behoorlijcken plicht ende liefde, by het weynighe goet dat in hun is, daer soude byna qualijc een wesen, oft sy en souden een ander deel kiesen om haer also te wreken van d'ongetrouwicheyt der ghener die getrout hebbende schoone, eerlijcke ende deuchdelijcke vrouwen, daer beneffens noch als ongetemde peerden loopen na ander mans vrouwen, doende hun beste om te verleyden die veel beter zijn als dese onkuyssche ende stinckende bocken.
Luce hoorende haer medegesellinne also spreken, twijf- | |
| |
felde tgene dat was, ende speurde aende maniere van hare vriendinne dattet haren man was daer sy van sprack, ende soo veel woorden van maeckte, dies sy al lachende begon te seggen. Ick en weet niet (mijn liefste vriendinne) wat oorsake ghy hebt u alsoo over de mans te beclaghen, als oock van hunne ongetrouheyt, hoewel ons allen genoech bekent is, dat den besten van henlieden niet veel en deucht: ende soo ick u verhaelt hadde sekere geschiedenisse die my bekent is, ghy sout u daer noch meer van verwonderen ende ontstellen als ick u tot noch toe gheseyt hebbe: Ende indien ghy my wilt beloven u daer in niet te vergrammen, noch te laten blijcken dat ghyt weet, icksal u de cluchte verhalen, hoewel sy in haer selven afgrijselijck is, ende nochtans voor ons om daer mede te lachen ende gheneuchte daer in te hebben als wy by malcanderen zijn.
Isotte twijffelende dat haer man so wel verlieft was op Luce, als Bembe hem toonde op haer versot te wesen, beloofde tselfde met gedult aen te hooren, by alle dien sy ooc bereyt was niet moeyelijc te wesen over de cluchte die sy haer daer na soude vertellen: twelc aldus belooft zijnde, wert den pot mette roosen ontdect, ende werden verhaelt de vryagie van Bembe ende Barbarique. Ic late alle eerbare, deuchtsame ende verstandige vrouwen bedencken oft dese Ioncvrouwen hunne mans daer over de hekel haelden oft niet, ende oft sy niet gestoort en waren, bemerckende dat hunne mans hun soo luttel achteden, ende niet en bedachten dat sy cloec genoech waren om hunne onbehoorlijcke ende vleeschelijcke lusten te versadigen: Zoo veel isser af, datse seyden dattet recht waer datmen hun met gelijcke munte betaelde, ten ware de besmettinge der conscientie ende eere die daer in gheleghen is, die alle deuchtsame ende eerbare vrouwen schuldich zijn te behouden ende te bewaren. Alsoo en heeft de gramschap noch de jalousie dese vrouwen so n[...] overwonnen, datse om hun van hunne mans te wreken, andere Vrijers souden verkoren hebben, noch en wilden hunne huysen daerom niet in onruste stellen, oft de mans baloorich maken met veel twistens ende kijvens, (voorwaer een heerlijck exempel van getempertheyt ende sedicheyt, ende van weynige naer gevolcht) maer hebben dese twee jonge, schoone ende edele vrouwen meer gheacht de behoudenisse | |
| |
vanden goeden naem ende faem hunner huysgesinnen, als lichtveerlijck de schande ende t'quaet hunner mans te ontdecken, ende also oorsake te wesen van een schantvlecke hare huysen ende geslachten na te seggen: nochtans beleyden sy dese sake behendichlijc ende met geveynstheyt, dit ongelijck verdragende bedriegen sy eerlijcken de gene die tot nadeele hunner eygene getroude vrouwen, sochten te beschadighen en te benemen malcanders goeden faem ende naem: Hoe sy tselve nu te weghe brachten sult ghy hier na verstaen, want hier int geheele verhael ende Historie gheleghen is.
Dese verstandige jonge Veneetsche Edelvrouwen onder haerlieden genoech verhandelt hebbende de groote lichtveerdicheyt ende ontrouwe der mannen, besloten malcanderen te kennen te geven alles dat voorts in desen handel van vryagie gheschieden soude: ende om te meerder gheneuchte daer in te hebben, beloofden sy malcanderen elc haren Vrijer blijder gelaet te toonen, om die also des te meer te verstricken ende te trecken hun sulcken lieflijcken gesicht gevende, dat den subtijlsten anders niet en soude connen mercken ofte hy waer de liefste, ende hope soude hebben t'eeniger tijt te geraken tgene sijnen langduerigen ende ghetrouwen dienst verdiende. Dit aldus t'samen bestemt zijnde, zijnse van malcanderen ghescheyden, met een goet voornemen van elc therte haers liefs meer t'ontsteken: ende van doen voorts elc van haerder zijden, so haest sy hunne Vrijers saghen soo gelieten sy haer openhertich, hun toonende een bly gelaet ende lieflijc gesichte, so dat elck voor hem nam sijn Lief te verclaren dat hem meest quelde, ende sijn herte t'openbaren ende met eenen te versoecken ende te bidden medelijden te hebben met sijn lijden, ende te vergelden de verdiensten van een soodanigen oprechten ende getrouwen Vrijer. Nu om dattet onmogelijc was by hunne Liefste te comen, om hun mondelinghe te mogen verclaren tverholenste hunnes gemoets, ende dat door den dootlijcken haet diese malcanderen toe droegen, als oock om datse dochten dat de Ioncvrouwen hun byden wege niet en souden hebben willen verhooren, soo namense voor aen haerlieden te schrijven, tgene sy met woorden niet en | |
| |
conden te kennen gheven: Elck dan schreef aen sijn Lief met alsulcken beweginge alst hem doenlijck was, sonder te vergheten daer by te voeghen sijne getrouheyt, langhe dienstbaerheyt, goede genegentheyt, ende de middelen om alsulcken beleeftheyt te vergelden. Nu laet ic u bedencken oftse niet besorcht en waren om bequame boden te vinden tot hunne amoureuse bootschappen. Ic weet wel dat dese groote steden genoech voorsien zijn van alsulcken Coopmanschap, ende datter de Kerc deuren van crielen, selfs de Misse hoorende, ende int beste vande devotie een deel oude Quenen maer te grooten gemeynsaemheyt en hebben, ende maken door hunne geveynsde heylicheyt, met de dochters ende jonghe vrouwen, die met schoonheyt begaeft zijn, ende vande Edellieden besocht ende aenghesproken worden.
Dusdanige pilaerbijters zijnt die Bembe ende Barbarique hunne brieven behandighen, ende tsecreetste hunner ghedachten bevelen. In corter tijt volbrochten dese Ghesanten hunne bootschappen, ende de brieven behandigende werden sy int eerste qualijc genoech onthaelt: (gelijc dese vrouwen in hunnen secreten raet besloten hadden) maer na datse die gelesen, ende de meyninge der Pelgrims verstaen hadden, soo schreven sy die soodanighen antwoorde, dat hoewel deselve twijffelachtich waren, so gavense nochtans den verstandigen meer hope ende troost, dan wanhope van t'ghene sy versochten: t'welck Anselmus ende Hieronimus sulcken blyschap ende vreucht was, dat hun docht alreede met hunne Liefste eens ende vereenicht te zijn, ende meynden also (van malcanderen niet wetende) d'een den anderen de hoornen te planten. De Ionckvrouwen hierentusschen na hunne gewoonte besochten malcanderen inden hof, ende na datse met de redenen der Boyinnen wel gelachen hadden, quamen sy ten lesten tot het lesen vande brieven van hunne ghelievers, ende het inhoudt van Anselmus brief aen sijn liefste Meestersse Ioffrou Luce, huysvrouwe van Bembe, was als volcht:
| |
Brief van Anselmus Barbarique aen Ioffrou Luce Valerie.
Ioffvrov, ten ware dat den Hemel my geroepen hadde om u. l. dienaer te wesen, ende uwe volcomentheden my be- | |
| |
weecht tot tgene ic my bedwongen gevoele, ic en soude de vryheyt ende stouticheyt niet gehadt hebben van alleenlijc een teecken van liefde ende dienstbaerheyt t'uwaerts bewesen te hebben, te min om d'oneenicheyt ende cleyne vrientschap die de fortuyne tusschen u. l. ende my heeft willen stellen door tgeschil van onse huysen: maer aengesien de liefde, de fortuyne, ja de natuere selfs te boven gaet, so bid ic u alles ten besten te nemen, ende mijn ootmoedich versoeck niet te verwerpen. v. l. sal dan believen te bedencken, dat ghelijck de schoonheydt haren oorspronck heeft vande natuere, dattet deselve oock is die ons stiert te beminnen tgene dat schoon is, ende de schoonste Ioncvrouwen te dienen, als de ghene die de volcomentheyt der natueren aldernaest comen, ende dien volghens alle andere in geest ende verstant verre overtreffen. Dit is het eenich punckt twelck my beweecht heeft u liefde toe te dragen, ende meer van u te houden als van eenighe ter werelt levende, bemerckende datter niets en is dat vergheleken mach worden by tgene de Goden in u ghestort hebben, om u te stellen als een spiegel ende voorbeelt van alle d'edele Vrouwen deser stede. Bidde u. l. my dese ionste te toonen, dat ic alleenlijck met v. l. int secreet dry woorden mach spreken, die ic niemant als my selven toe en vertrouwe: u. l. belovende by aldien ick dese weldaet van u. l. ontfanghe, dat ickt alle mijn leefdage sal ghedencken, ende tot voldoeninghe der selver eeuwelijck ende erflijck sal, blijven u schuldenaer, ende die cussende uwe handen (met verwachtinghe uwer antwoorde) in aller ootmoedicheydt ende eerbiedinghe, ben
Vwe ootmoedighe ende onderdanighe
Anselmus Barbarique.
Maer siet doch eens, seyde de Huysvrouwe van Anselmus, hoe aerdichlijc desen Taelman sijn redenen weet te belegghen: ende waer toe strecken doch de redenen ende secrete coutingen die hy versoect met u te hebben? hy laet hem alreede voorstaen dat hy inden Hemel vol vreuchden is, ende tusschen sijn armen heeft die beter als hy is, ende als den anderen die na mijn duncken niet meerder eerbaerheyt en gebruyckt als desen. Wel aen nu seyde Luce, laet ons sien oft ghy wel so stout sult wesen van te lesen de beswee- | |
| |
ringen van mijnen Toovenaer, als ick wel geweest ben te sien die ghecomen zijn wt handen van uwen fluyter, ende laet ons sien wie den besten toon int singhen heeft. Dit gheseydt hebbende, opende sy de schriften van Bembe, aldus luydende:
| |
Brief van Hieronimus Bembe, aen Ioffrouwe Isotte Gradenique.
Mevrouwe, waer het soo wel moghelijck te verclaren tgene in des menschen ghemoet het edelste is (te weten de stantvasticheyt in liefde, ende de getrouheyt int dienen) als wel de cloecke Schilders hunne verwe weten te leggen na tgene sy voren hebben te schilderen, ick versekere u dat ick u. l. toonen soude in my een soodanighen ghetrouwen herte, ende soo vasten ghemoet om u alle dienstbaerheyt te bewijsen, dattet alle menschen onmoghelijck soude wesen, ick en segghe niet van my t'overtreffen, maer om naer te comen de volcomentheydt die in my is, om metter daet te betoonen dat ick beter can doen als belooven, ende niet lichtveerdich ben in mijn voornemen, veel min ontrou in mijne dienstbaerheyt: het welcke soo u. l. sulcx gelooft, my een groote weldaet sal wesen, ende noch meerder indient u belieft my dese deucht te jonnen, van met u. l. int secreet te mogen spreken van saken daer veel aen ghelegen is, ende die u boven maten aenghenaem sullen wesen, daer door ick oock sal bemercken dat u vriendelijck ghelaet niet bedriegelijck en is, noch dat uwe edelheyt geenen lust en heeft den spot te houden met de arme Edelmans, door liefde verwonnen, ende ghenoech ghequelt met hun eyghen lijden, sonder hun verdriet te willen vermeerderen. Verwachtende u. l. vriendelijcke antwoorde, ghebiede ick my geheel ende al in uwe goede gratien, biddende Godt u. l. so veel vreuchden te geven, als ick verdriet lijde, niet wetende wat deel ick in u. l. herte hebbe, bereyt zijnde te worden al dat u believe dat ick zy, ende die sonder uwen bystant weynich ofte niets ben van my selven,
De getrouste van die oyt Ionckvrouwen dienaer was.
Hieronimus Bembe.
| |
| |
Siet doch wat getrouwer mans, die by hunne huysbrouwen zijnde, niet en spreken dan van getrouwicheyt, ende zijn d'ontrouwe ende bedroch selfs! Wel hoe, seyde Luce, salmen also strengelijck met eenen ghetrouwen dienaer leven? en siet ghy niet hoe stantvastich hy in sijn gemoet is, ende hoe hy met waerheyt betuycht u slave te wesen? so veel my belangt, ick houde my voor wel geluckich, een so hupschen gilde tot eenen man te hebben, ende die sijnen dienst so wel weet aen te dienen de vrouwen van goeden Huyse. Ghy hebbet goet seggen, seyde Isotte, maer had'ic den mijnen so onder mijn bedwanc, gelijc sy hun beroemen macht over ons te hebben, ic versekere u dat ic hem soude doen gevoelen, wat een grooten quaedt het is sijn trouwe ende belofte te breken aen de ghene die hun getrouwer zijn, meer alsse schuldich zijn, so qualijc geloont wordende over hunne groote deucht, eerbaerheyt ende zeeghbaerheyt: maer hier is noch eenige Poëterije in mijnen brief, laet ons sien oft uwen lieven man niet vervult en is met de gedichten van Petrarque, want ic achte den mijnen ooc mede vol is van dese lichtveerdighe gedichten, ende half buyten sin, beweecht door dese sotte liefde. Nu hoort wat hy schrijft.
Beter en soeck ick niet, dan tgheen daer ick na vlamme,
Dats de volbrengingh soet, van mijn hert en gemoet,
Den loon zijnde gelijc mijn voornemen seer goet.
Dat is u dienst te doen, en ick u niet vergramme.
Hoe soud' een Ioncvrou reyn haer doch connen ontstellen
Over haer helft gemeyn, die haer is toeghedaen,
En die liever waer doot, dan te hooren tvermaen,
Haer te hebben verstoort, oft eenichsins te quellen?
Gheen vreucht ick niet en soeck, voor ic die heb verdient
Als ick door liefde groot, vercrijghe dat ick jaegh,
Twelck is myn Lief minjoot, die ic van herten minne
End' altijts trou wil zijn, als Minnaer ende Vrient.
VVant sy, en anders gheen is daer ick na vraegh,
En die met Gods hulp sal blyven in mijnen sinne.
Sekerlijc seyde Luce, ic minne mijnen man nu meer als te voren, siende sijne beleeftheden, maer tbedroeft my dat hy die buytens huys toont, ende sijne lusticheden alleen aen
| |
| |
my niet en bewijst, achtende aen my die soo wel besteet te zijn, als aen eenighe in deser stadt. Tis wel met u seyde Isotte, ic ben blijde dat uwe vreucht met wat jalousie gemengt is, op dat wy gelijcken last draghen: maer zijt wel ghemoet, ende siet oft mijnen Ruyter soo geschickt is int dichten, als den dienaer die ghy my ontset, ende die so grootelijcx mijn geselschap soect. Ic sal u hier in believen, seyde Luce, op dat ic my gewroken vinde, aensiende oock uwe gramschap tegen mijnen dienaer die so wel een goet Poete als welsprekende man is: aenhoort dan eens den soeten sanck sijner dichten:
Als ick met een bly hert mijn Liefste mach aenschouwen,
End' mijn ghesichte sla op mijn Liefste Princes,
Sonder spreken ic roep, ô bloem van alle vrouwen,
Slist mynen brant en pijn, dit bid ick u expres.
Maer laes sy en denckt niet dat ick nu ben in smerte,
Haer antwoort my oock is als een snijdende sweert:
VVant hoe ic haer meer claech den druc zijnd' in mijn herte,
Hoe sy my min aensiet, als oft sy waer verveert.
Soud' ick wel eenichsins d'oorsake hier van wesen,
Dat sy mijns niet en acht, ooc daer na niet en vraecht,
Oft ick leef ofte sterf, oft blyve in een wesen?
Oft sal ict haer wreetheyt (dat God moet zijn geclaecht)
Toeschrijven? ick ducht ja, niet kennende mijn trou:
Oft wel mijn ongeluck, dies blijf ick inden rou.
Ten is niet al leugen, seyde Isotte, datmen de Liefde segt te wesen Vader der consten ende der Poeten, hoewel vele van een ander ghevoelen zijn, want geen beter ofte lieflijcker gedichtselen en comender uyt, als die van liefde spreken, het welc blijct aen Petrarque ende Dante, (hoewel sy in dese conste even geestich gehouden worden) alsmen maer de materie wel insiet. Maer dewijle de verdiensten van dese Vrijers so groot is, soo waert wel reden dat wy ons niet ondancbaer en toonden, maer hun loon na werc gaven, ende volbrochten hunne eerlijcke ende beleefde begeerten. Tis wel gheseyt, antwoorde de Vrijersse van Anselmus: ende hierdom duncket my geraden, dat d'eerste reyse de gesanten by ons comen, wy hun dach ende ure stellen om | |
| |
hunne begeerten te volbrenghen, ende dat met alsulcken getrouwicheyt als vereyscht den staet van alsulcke vrouwen als wy zijn, ende t'gheslachte daer wy van gecomen zijn, die (sonder acht te hebben op de misdaet ende boefstucken van onse mans) ghehouden zijn liever te sterven, dan met eenige schantvlecke te leven, aengesien het oneerlijc leven, den onderganc is vanden goeden naem ende faem, daer ter contrarie den doot niet en vermach over den goeden naem. So versta ict ooc, antwoorde de Liefste van Bembe, want ten is in my niet mijn belofte te breken, want ic liever allerley pijnen hadde te lijden, dan dat ic door alsulcken groulijcken sonde (als daer is het overspel) in mijn eygen hert ende ghemoet soude moeten schamen, al wist ick voorseker dattet nimmermeer geweten soude worden: want een suyvere siele meer te achten heeft de gerustheyt huns gemoets onschuldich zijnde, als op alle tgeclap van een heel gemeynte. Sy besloten dan, dat so wanneer de coppelerssen van hunne mans hun souden comen aenspreken, na veel weygerens, ende vele ende verscheyden swaricheden voorts gebracht te hebben, sylieden ten lesten elc te vreden souden wesen sijne Vrijer te believen, by aldien hy by eede beloofde sulcx secreet te houden, ende niet en quame dan als den man van huys waer, ende dat in aller stillicheyt: Hier mede voren hebbende hun by nachte te doen comen, door dien by daghe hun voornemen niet en conde geschieden, ofte men soudet gemaect hebben: want sy besloten hadden hunne mans te bedriegen, als ghy hier na hooren sult, om tot het welcke te comen, sy hunne Camenieren onderwesen, om hun spel lancx den hof te spelen, gaende d'eene in des anders huys, ende laten hunne mans comen lancx de poorten aent water wtcomende, ende die in hunne kameren te verwachten sonder licht, op datse noch gesien noch bekent en werden vande gene die sy int werck wel versoecken wilden, oft een man lustigher ende cloecker is tot sijn Lief, als tot sijn huysvrouwe.
Dit aldus besloten zijnde, soo gebeurdet dat de coppelersse eerst tot Luce quam, om te weten haer voornemen ende besluyt over de verlichtinge des lijdens ende verdriets, het welck lijdende was dien die daghelijcx in groot ghequel leefde, door de liefde die hy haer toedroech, twelc so groot | |
| |
was, dat by aldien hy niet haest eenige laefnisse ofte troost en creech, de doot soude moeten besueren. De Ioncvrouwen, hoewel sy grootelijcx ontstelt was over de redenen deser helscher slanghe ende vercondighersse van ongerechticheyt, so ist nochtans dat sy haer bedwingende, dese antwoorde gaf: Moeder, ten ware ick meer betrouwens hebbe op u als op de dwase ende lichtveerdige joncheyt des genen die hem so geheel mijn dienaer seyt te wesen, ic versekere u dat ic my wel soude wachten yet te doen dat int minste soude moghen wesen tot nadeel vande eere mijns staets, ende den huyse daer ic van comen ben: maer dewijle ghy my versekert de Heere Anselmus bereyt is te volbrengen al dat my sal believen hem te ghebieden, soo en wil ick van hem niet anders, noch hem met geene voordere swaricheyt belasten, dan dat hy hem te vreden houde mettet voordeel dat ic hem doe, sonder oorsake te wesen van mijn schande ende oneere, ende dat hy niet en dencke dat ick hem by my begeere, ten ware des nachts ende als mijn man uyter stadt is: Ende dat hyt niet qualijc en neme, al ist dat hy geen licht in mijn camer en vint, want ick doent ten besten, om dat hy niet ghesien noch verrast en soude worden, soo eenighe mijner vrienden oft vanden huyse onvoorsiens by my quamen, daer door hy in groot perijckel ende ick tot grooter oneere soude comen: Voorder, indien sijn liefde te mywaert soo groot is, als hy u laet weten, ende hy in sijne brieven schrijft, dat hy vrylijc desen nacht ter vierder uren come, door dien mijnen man desen avont na Padoua trect, ende desen avont tschepe gaet om derwaerts te trecken: doch indien hy sijn voornemen verandert, soo sal ick hem laten weten, indien hy hem laet vinden aende poorte die opt water uytcomt, al waer wy t'samen sullen couten van tgene dat wy te doen hebben: Wijders dat ick my hem gantsch bevele, ende hem bidde voor mijne ende sijne eere, ende onser beyden leven sorge te draghen, dewijle hem wel bekent is, dat so mijnen man sulcx quame te weten, dat alle t'goet der werelt ons niet en soude beschermen, ofte hy en soude ons beyden ellendichlijcken ombrenghen.
Dese valsche pilaerbijtster haer belooft hebbende te gebruycken in alle t'gene dat soude mogen strecken tot van d'een en d'anders ghenoegen, is vertrocken om den Bar- | |
| |
barique te waerschouwen, hem op de bestemde ure ende plaetse te laten vinden. Geduerende desen handel, wasser een ander koppelersse inde weere om gelijcke bootschappe te doen aen Isotte van wegen Bembe, de welcke even alsulcken antwoorde gaf als haer ghebuere, behalven dat sy hem bescheyden te comen ter vijfder uren in der nacht, seggende dat haer man gewisselijck dien avont ginc eten ende slapen tot Muran, hem biddende haer soo getrou te wesen, als hy konde bemercken hem weert ende lief te hebben, haer stellende in sulcken perijckel, door den wille die sy hadde hem te vergelden t'verdriet ende pijne die hy om harent wille gelede hadde. Elc van dese oude Quenen hunne antwoorde gedaen hebbende, so en wasser geen van beyde dese Vryers, oft sy en hielden hun selven voor de gheluckichste der werelt, alles na hunnen sin crijghende, ja souden ter werelt wt gereyst hebben om alsulcken vreucht te genieten, so wel om datse van hunne Liefste (zijnde vande schoonste ende edelste der stadt) so vriendelijc onthaelt werden, als om hun over malcanderen te wreken, tot schande brengende d'een des anders huysvrouwe, ende alsoo te storten (soo sy meynden) t'vyandich bloet in malcanders geslachte: Hier aen canmen bemercken hoe crachtich eenen ouden verwortelden haet is, ende wat quaet dien voortbrenght. Dese twee Edelmans wijs in alle hunne andere saken, voorsichtich in tegenheden, raet ende reden in alles gebruyckende, zijn in dese sake so blint, datse hun alleenlijc op t'seggen van een Vrouwe (sonder die noch selve gesproken te hebben) in sulcken perijckel stellen, als te gaen d'een in des anders huys, al waer sy voor seker om hals waren, soo d'een van des anders sake geweten hadde. Bemerckt doch de verblintheyt deser sotter liefde, dat selfs den geestichsten hem soo verre verloopt ende overgeeft, als hem te stellen onder de macht van eene, die misschien niet en soect als zijn verderf. Ende wat twijffel is hier aen te hebben, soo dese Ioncvrouwen hun ooc tot gelijcke dwaesheyt begeven hadden, ofte God en soude hun schandelijc daer over gestraft hebben met een eeuwige schandtvlecke van hun gheslachte ende huysen? want ten schilde niet vele, ofte sy en waren tot schande komen, ende geweten t'gene hunne huysvrouwen so secretelijck met grooter wijsheyt ende ghe- | |
| |
trouwicheyt hadden te weghe ghebracht.
Dese Edelmans dan, van hun geluck versekert zijnde, waren moedich over hunne victorie, ende hun verdroot den weynigen tijt diese noch te vertoeven hadden, om hunne wellusticheyt te volbrengen, want elc vierendeel uers docht hun seven jaer te wesen, soo waren sy ontsteken, ende quelde hun de begeerlijcheyt om by hunne Liefste tegenpartijen te wesen. Den avont dan aenghecomen zijnde, gaven dese twee Vryers hunne huysvrouwen te verstaen, datse dien nacht om sekere hunne saken daer groot verlang aen was, dien nacht wt te doen hadden, het welc de Ioncvrouwen elc van hunderzijde geloof gaf, ofte hun gelieten te gelooven t'ghene hunne mans soo ernstelijck seyden: de welcke in een schuyte getreden zijnde, voeren daert hun goet docht, verwachtende hunne bestemde ure. Gheduerende desen tijt, hadde Anselmus hondert verscheyden gedachten, segghende in hem selven: Maer hoe ben ick soo slecht, my te vertrouwen op d'ongestadige fortuyne, ende op t'zeggen van een vrouwe, welckers aert ick noch niet en kenne, als by bedenckingen? wat weet ick oft sy met haren man geraetslaecht heeft, ende dit spel gerockt, om my om den hals te brengen? Och hoe dwaes ben ic, dat ic niet en bedencke dat de liefde haer mans haer aengenamer zy, als tbedroch eens Vryers, ende die sy weet doot-vyandt van haer Lief te wesen. Wech, wech, t'is beter dit vervolch na te laten, ende te rugge te keeren, als my selven in perijckel te stellen. Tis onmogelijc, ofte daer en moet verraderije onder schuylen, aenghesien soo haest, ende met soo weynich vervolchs, een Ioncvrou van alsulcken huyse haer overgheeft eenen persoon als ick ben, ende soo luttel ghemeynschaps met my hebbende, dien sy nochtans so grooten vrientschap soude bewijsen als haren eygenen man. Dese ghedachten hebbende, was hy somtijts van sinne wederom te keeren, ende zijn voornemen na te laten, ende wederom terstont berispte hy hem selven over zijne blootheyt ende kleynherticheyt, segghende t'ghene de Poëte Mantuaen verhaelt inden persoone van Dido, sprekende van Eneas:
Des herten snooheyt, wert bekend door zyn blooheyt.
Soud'ic ooc wel so bloohertich wesen, dat alleenlijc een be- | |
| |
vanginghe van vreese my soude verbaest maken, ende achter rugghe doen stellen mijn aengenomen reyse? Gheensins, al waert dat vyer en vlamme, tsweert ende de doot, ende al dat schrick mach aen brengen my bejegende, soo en sal ick niet nalaten mijn voornemen te voorderen, ende sien oft dese liefde my geluc oft ongeluc sal geven. Oock en waer ick niet weerdich den naem van een Edelman te dragen, ende een so schoonen Ioncvrou te dienen, als ick my om soo kleynen sake ontstelde, ende verliet t'gene ick met soo grooten vervolch meyne ghewonnen te hebben, ende t'besit daer van te genieten al eer den nacht over is. Wel aen dan, ick wilder blijven, ofte volbrenghen t'ghene ick voren hebben: ja veel liever wil ick sterven, dan dat de ghene die my belofte ghedaen heeft, int minsten eenighe verbaestheyt aen my speure, ende veel min dat ick een bedriegher ende haer een ontrou Minnaer soude wesen: Ick en can oock niet ghelooven dat onder alsulcken schoonheyt eenich bedroch ofte verraderye soude connen schuylen, ende my tot verderf soude willen brenghen, voor de liefde die ick haer toedraghe, daer door sy doch niet als schande en oneere soude behalen.
Even, gelijck Anselmus kasteelen inde locht boude, so en dede Bembe van gelijcken niet min, varende langs de Canael, want tot zijnen verstande wat ghecomen zijnde, seyde hy ooc in hem selven in deser manieren: O dwaes ende wtsinnich mensche als ick ben, in wat eenen poel oft afgront der verderffenisse is het dat ick mijn ellendich leven stelle? En is my niet bekent, dat
De Vrouwe is een wanckelbaer riet
Gheen reden ghebruyct, en tot allemans ghebiet?
En wat versekertheyt heb ic dat dese vrouwe my getrou is ende bemint? wat dienstbaerheyt heb ic haer bewesen, om soo haest te genieten dat ick wenschte? Ben ic ooc wel soo slecht, dat ick t'seggen van eene oude tooveresse soude gelooven, ende voor seker houden te mogen genieten een soodanigen deuchtsame ende eetbare Ioncvrouwe? ic bekenne wel dat sy my toelacht, maer dese kleyne gemeynschap, is die krachtich ghenoegh tot proeve ende bevestinge van een soo grooten weldaet? T'is veel beter by tijts dese sotternye na te laten, dan daer voorder in te treden, ende dat | |
| |
alle zijn leven te beklagen. Daer na eenen langen tijt hem bepeysende, niet sonder groote inwendige suchten, als wt eenen slaep ontspringhende, seyde hy: Daer kome af dat wil, maer al soud' icker eer en leven door verliesen, so wil ic versoecken oft sy met my spot oft niet, ten quaetsten comende, ic en dencke niet, so sy my niet en wil believen, datse my ergers sal doen als eenen streeck gheven, ende laten my so wijs keeren als ick gecomen ben: want haer eenich voorder quaet toe te vertrouwen en can in my niet comen, ende dat onder so grooten schoonheyt sulcken wreetheyt soude schuylen, als my te willen om hals brenghen, die my in sulcken perijckel stelle, alleenlijck om haer te behagen ende ghedienstich te wesen. Aldus ghemoet zijnde, dede hy als zijn mede vrijer, ende hierentusschen quamen de Ioncvrouwen t'savonts ten negen uren, heel doncker zijnde, inden hof by een, ende na datse wat met malcanderen ghejockt hadden, gingen sy in malcanders huys, ende werden vande dienstmaerten, die van t'secreet wisten, inde camers ghebracht: alwaer beyde de Ioncvrouwen, elc van zijnder sijde, neerstelijcken aenmercten t'gene in huns gebuers camer tbesonderste was om hun ter ghelegener tijt ende stont daer mede te behlpen, den noot sulcx vereysschende, ende als dese ghenuechte over zijnde, hunne mans dat souden willen verwijten. Na datse alles wel besien hadden, so zijnse aerdichlijck in malcanders bedde gaen ligghen, verwachtende (t'licht wt gedaen zijnde) de comste van hunne mans, de welcke waren genietende gheen nieu bejach, maer t'venesoen datse daghelijcx binnen hun waranden hadden.
Ter vierder uren inder nacht, te weten ten tien uren des avonts, quam Anselmus aen de de deure hem gheordonneert, ende vriendelijck onthaelt zijnde by de dienstmaerte van Luce, leydde sy hem inde camere tot by t'bedde van zijn Lief alwaer hem was verwachtende niet Luce, na de welcke hy so vyerichlijck haecte, maer zijn eyghen huysvrouwe, die hem so lieflijck ontfingh, als hy hem lustichlijck te wercke stelde, meynende te jagen in een Warande als daer hy vrylijck zijn garen mocht spannen, sonder soo veel moeyten daerom te doen.
Bembe van gelijcken, en liet zijn ure niet over strijcken, maer wert desgelijcken gheleyt tot inde kamere ende aen | |
| |
t'bedde van zijn Liefste, doch niet om Isotte t'omhelsen, die hy eerde, maer wel zijn eerbare ende ghetrouwe huysvrouwe. Ick geve alle Vryers te bedencken, die dit voor hun opperste goet houden, met wat een ghenuechte dese Edelmans hunne Liefste (so sy meynden) onthaelden, ende oft daer yet vergeten wert van vriendelijcheyt ende hondertderley kuskens, ende ofter de suchten ontbraken vande vrouwen, de welcke hun veynsden te hebben, (maer wat segh ick veynsden) hadden so grooten genuechte datse qualick spreken conden dan met gebroke woorden, gebruyckende voorts allerley omhelsingen ende vriendelijcheden: soo dat d'Edelmans meynende te wesen by andere als sy waren, hun so vroom ende cloeck toonden, ende soo veel aenvallen deden, dat de besprongene hun des verwonderden, hebbende dese Campioens t'anderen tijden meer teghen ghehadt, datse sulcken ghewelt ende cloeckheydt niet en bewesen. Hier door kregen dese Ionckvrouwen een bedencken dat d'omhelsinge van eenen Vryer veel cloecker, lustiger ende aenghenamer zy als van eenen man, die maer en doet dat hy schuldich is, ende om gedaen te hebben: t'welck aen dese wel te speuren was, want sy verleckerden also hunne huysvrouwen, datse alle weke dese jacht aengingen daer door de vrouwen oock te meerder vyericheyt kregen. Ende desen krijge van dese Campioens was soo lustich, ende met sulcken behagen van alle zijden, dat de Ioncvrouwen werden groot gaende t'welck hun gheen kleyne vreucht en was, want sy lieden by na dry jaren hadden ghehout geweest, sonder van sulcx yet gewaer te worden. Also nu de Vryers versochten om by dage te moghen comen, soo was dit een oorsake dat de Ioncvrouwen voor hun namen desen handel t'openbaren, ende daer van een eynde te maken, op dat door lancheydt van tijde niet quaets daer door en quame, ofte eenich quaet gheruchte, daer door hunne mans haer t'onweerder mochten houden, ende malcanderen noch hatelijcker souden mogen worden, ende ten laetsten volbrengen de vruchten der gramschap, maer sy en warent niet die dese sake verachterden, maer t'quam van elders, ende is een vande besondertste stucken deser Historie, aengesien hier door te neder geleyt wert den haet ende nijt tusschen Bembe ende de Barbarique also ghy sult mogen verstaen by t'vervolch deser Historien.
| |
| |
Ick hebbe int beginsel verhaelt, dat Fransoys Foscari alsdoen Hertoghe te Venegien was, nu soo hadde hy een Neve ghenoemt Loys Foscari, edel, eerbaer, gheestich, ende soo wel levende als eenich Edelman diemen vont in de Stadt van S. Marck. Desen alsoo hy schoon ende beleeft was, so begaf hy hem oock tot alles dat een Ioncman van zijnder ouder ende afkomste toequam, ende boven al was de liefde eene vande besondertste saecken daer hy hem toe begaf: Hy en was soo slecht niet int kiesen eener Meestersse, ofte hy en verkoor eene die qualijck haers ghelijck hadde, soo in schoonheyt ende welleventheyt, als in rijckdom ende edel gheslachte, ghenoempt zijnde Gismonde, een Weduwe, doch heel jonck, hebbende weynich tijdts met haeren man ghetrout gheweest. Op dese Gismonde dan zijnde Loys Foscari verlieft, soo ghingher qualijck eenen dach voorby ofte hy en besocht ende omwandelde haer huys, ghelegen zijnde op de selve Canael, ende niet seer wijt vande huysen vanden Bembe ende Barbarique. Gismonde siende desen jonghen Heere alsoo in dese strate de schildtwachte houden, wert terstondt ghewaer de devotie vanden Pelgrim, sonder datse nochtans sulcx liet blijcken, oft eenich werck daer van scheen te maken, veel min behaghen daer in te hebben: hoewel sy ghewisselijck inwendich een groote genuechte schiep, dat alsulcken fraeyen ende edelen Heere haer sulcken liefde toedroech, als Foscari wtwendichlijck betoonde. Hy die ten rechten ghetreft was, ende sulcken last niet en konde verdragen, sonder hulp in liefde te hebben, ende eene teghenliefde, siende dat de teeckenen ende ooghwerpingen niet en voorderden ende zijn lief haer geliet niet te verstaen waer toe die streckende waren, soo nam hy vooren andere middelen te ghebruycken, niet door koppelerssen, die d'eerbaerheydt der Ionckvrouwen soecken te schenden, aen gesien hy aen haer niet en versocht dan dat een Edelman met eeren vry staet, haer soeckende in deuchden ende eeren te trouwen, doch hy maeckte te verkrijghen de vriendtschap van eene van hare dienstmaechden, door de welcke hy haer desen Brief sondt.
| |
| |
| |
Brief van Loys Foscari aen Ioffrou Gismonde More.
Ioncvrovvve, ten ware de deucht ende eerbaerheyt over een quamen met mijnen wil ende begheerte, ick en soude de stouticheyt niet genomen hebben te versoecken een sake wijt van alle boosheden, ende vriendinne van alle deuchden. Ick en houde u niet voor soo slecht oft cleyn van verstande, ofte u. l. heeft wel connen mercken tot wat eynde gestrect hebben mijne wandelinghen om uwe wooninge, en t'ghesichte mijner oogen na uwe vensters derwaerts gestiert door mijn lijdende herte, als ghetrouwe boden sesselfs, daer door u. l. can oordeelen dat ick u dienaer ben niet lichtveerdelijc ofte voor eenen tijt alleen, maer om altijt ende eeuwichlijck met u. l. vereenicht te wesen met den eerlijcken bant des houwelijcx, ende van twee halve te maken een lichaem, een hert ende Ziele. So ick de gelegentheyt gehadt hadde, om met u selve te spreken, een anderen soude dat voordeel niet gehadt hebben, om dit mijn secreet t'openbaren, daer ick so grooten genuechte in hebbe, dat t'bedencken daer van alleen in mijn herte ghegrondicht, wech neemt alle andere swaricheden, ende verdient alle dienstbaerheyt, dan die ick u alleen alle de dagen mijns levens toegeeygent hebbe. Bidde u. l. dan my so veel deuchden te doen, de wijle mijne begeerte niet onredelijc en is, my toe te laten dat ick met u. l. mach spreken, om u. l. wyders te kennen te geven t'gene ick tegenwoordelijc niet en mach noch en behoore te vertrouwen eenige brieven oft boden, ende mijne verdiensten te bedencken, hoe lange ick met schaemte d'oogen hebbe verbonden ghehadt, de handen gesloten, ende t'herte gevangen, ende alleene ghedragen den last der liefde, sonder mijne quale verclaert te hebben aen de ghene die alleene my mocht helpen ende van alle swaricheden verlossen. Ende versekere u dat dit den eersten strijdt is die ick in mijn gemoet oyt gehadt hebbe, ende derhalven ofte verwonnen blijve ende mijn leven verliese, ofte dat ghy met lyden hebbende met mijn lijden, bekent de liefde van Loys Foscari suyver en reyn, ende dat de vergeldinge niet en sal wesen der gener die hy vervolcht, haer makende Vrouwe ende Meestersse, soo van zijn hert ende gemoet als van alle syne goeden alle de dagen zijns levens. Verwachtende dan u besluyt ende antwoorde op t'gene ic u aendiene, sal ick my voeden met goede hope,
| |
| |
die ic God bidde niet ydel mach wesen, ende dat ghy de schoonste onder de schoone, ende eerbaer als d'eerbaerheyt selve, niet en meucht verworpen den genen die niet en begeert t'gene dat uwe nature teghen is, ende die met alle eerbiedinge ende onderdanicheyt kust uwe lieflijcke handen.
Loys Foscari.
De dienstmaecht by na versekert zijnde vande genuchte die Gismonde soude hebben inde brieven van die haer minde, beloofde desen Heere tbeste te doen, ende den brief hare Vrouwe te geven, ende van gelijcken d'antwoorde hem te doen hebben: het welcke hy corts daer nae dede, want Gismonde te bequamer tijt alleen ghevonden hebbende, gaf sy haer te kennen de seer groote liefde vanden jongen Heere ende de groote beleeftheyt die in hem was, seggende voorts dat so God hun t'samen inden houwelijcken state ghevoecht hadde, datse haer voor een vande geluckichste Ioffrouwen van heel Venegien mochte houden. Gismonde voelende haer krauwen daert haer jeuckte, ende datse haer zeericheyt trefte, geliet haer wat grammelijc op haer Maerte, die bekijvende datse met Foscari gesproken hadde, sonder haer eerst daer van gewaerschout te hebben, op datse hem bequame antwoorde hadde mogen gheven na zyne vermetentheyt. Die dienstmaecht hoorende haer Vrouwe alsoo buyten hare meyninge spreken, seyde half al grammelijck: Waer toe dient doch dese gheveynstheyt, ende te willen verborgen houden, datmen wtwendich lichtelijc can speuren, te kennen gevende de blijschap in u herte besloten? Meynt ghy dat ic so slecht ben so ic niet gemerct en hadde t'goet herte dat ghy desen Edelman toedraecht, dat ic so onbeleeft soude geweest hebben van hem aen te spreken, ende veel min u tijdinge te brenghen van t'ghene u tegen soude wesen? Neen ick sekerlijc Ioffrou: denct niet dat eenige bootschappen verboden sijn, daer d'eere niet door gequetst en wort, te min daer merckelijck voordeel ende profijt voor handen is. Ende op dat ic mijne botoschap volcomelijc doe siet daer dat hy my belast heeft u te gheven: ende soo ghy, dat ghelesen hebbende eenich quaet daer in vint, soo hebt u verhael aen my, om my so vele vervoordert te hebben, meynende nochtans daer aen niet te misdoen, maer | |
| |
veel eer u vrientschap te doen, my so weynich gebruyckende tot voordeel vanden Heere Foscari. Gismonde grenikende mette redenen van hare Maerte, seyde: Wel, wel ick sal sien oft Foscari so wijs is in sijn schrijven, als gy dwaes ende onbedacht hebt geweest in hem aen te spreken, ende in t'aenveerden dat hy my hadde behooren te seynden. Den brief lesende, veranderde sy dicmael van verwe, na dat haer de liefde inwendichlijc ontstelde: Ten lesten siende dat t'slot van de reden was om haer te trouwen, ende bedenckende t'gheslachte, de deucht ende d'edelheyt des genen die haer versocht, so nam sy voren hem eerlijcken t'onthalen, doch niet so haest, ofte sy en wilde noch eerst versoecken oft hy vast ende standtvastich in zijn ghemoet soude blijven: Hierom seyde sy tot hare dienstmaecht: dewijle ghy so geestich gheweest hebt, dat ghy een deel mijns gemoets hebt connen bemercken, aengaende den Heere daer ghy my tijdinge van ghebracht hebt, so sult ghy oock de selve wesen die hem mijnen wille sult verklaren op t'gene hy van my begeert: maer weet ghy wel hoe? met alsulcken ghetrouwicheyt ende voorsichticheyt als van noode sal wesen, so wel voor my, als om t'ondersoecken de stantvasticheyt deses Vyers: want de Iongmans krijgen somtijts een aenvechtinge, de welcke so lichtelijck wederom over gaet, als sy die lichtveerdelijcken in hun gemoet aennemen. Ic hebbe somtijts de Poëten gelesen, de welcke met hunne versierde kluchten ons leeren hoe wy te leven hebben: inde selvige leestmen van eenen Iason die Medea beminde om een eenich profijt, Theseus toonde vrientschappen Ariadne de dochter vanden Coninc van Athenen, om sijn leven te behouden, maer dese beyde hielden also hunne belofte ende trouwe, datse die verlaetende, andere vrouwen trouden. Nu als ghy Foscari siet, soo geeft hem te verstaen dat ick zijn doen ende schrijven niet veel en achtede, maer wacht u wel hem te vervreemden, ende dat hy also niet achter blijve noch ophoude van my te vervolgen ende lief te hebben, want om de waerheyt te seggen, ick waer wel te vreden hem tot eenen man te hebben, ende ten sal mijnent halven niet achter blijven, by aldien hy in goeden ernste vervolcht. Dit also besloten zijnde ende de dienstmaecht den Foscari gevonden hebbende, wertse terstont ondervraecht nae den staet | |
| |
haerder Vrouwen, ende hoe sy zijne botoschap aengenomen hadde, die hem even alsulcken bescheet gaf, als haer belast was, maer met alsulcken gelaet ende tale weynich over een comende met het weygeren, dat hy, die noch sot noch bot en was, lichtelijc conde bemercken dat zijn saken niet qualijck en stonden ende zijn hope niet ydel en soude wesen: ende badt daerom de dienstmaecht hem noch eens te willen bevelen inde goede gratie van hare Meestersse, ende haer te versekeren van zijne trouwe ende stantvasticheyt, ende dat so wanneer het haer beliefde hem te hooren spreken, hy bereyt was haer by eede te beloven, nimmermeer geen andere te trouwen als Gismonde. Hierom mijn vriendinne, ic bid u so veel te wege te brengen, dat ic mach ter sprake comen met de gene die d'eenige ruste mijns ghemoets is, u belovende dat indien ic t'eeniger tijt come tot dese gewenschte vreucht, dat ic sal dancbaer wesen over de vrientschap my bewesen, ende metter daet sult ghewaer worden dat ick niet en vergete de weldaet my gheschiet, ende dat met een eerlijcke belooninge. Dit gheseyt hebbende, langde hy haer noch eenen brief met eenige rijmdichten, ende badt haer hare neersticheyt te doen in zijne saken aen Gismonde, ende alsoo nam hy afscheyt van haer, wel te vreden zijnde van sulcken ontmoetinge. De dienstmaecht en was soo haest niet in huys, ofte Gismonde, die de leuse in d'oore hadde, en vraechde haer na Foscarus, ende oft sy hem niet ghesien en hadde, de welcke haer antwoorde: sekerlijc ick heb hem ghesproken, ende vervolcht in zijne liefde, ende is meer ontsteken als ick hem oyt gesien hebbe: ja in sulcker voegen, dat hy, verstaende dat ghy so luttel wercx van hem maecte, by na ter aerden neder sonck: Maer ick, beschuldigende d'ontrouwe ende d'onghestadicheyt der mans, hunne listicheden ende bedriegerijen, hebbe uwe sake goet gemaect, soo dat hy moest bekennen dat ghy gelijc hadt, ende dat met recht ende reden een Ioncvrouwe schuldich is te beproeven die haer dienaer wil wesen, al eer sy hem eenighe gunste toone: Oock is hy bereyt alles te lijden, op dat ghy van sijn trouwe versekert mocht wesen, by aldien hy ten lesten soo veel bedrochs by u niet en vinde, als hy verhoopt getrouheyt, eerbaerheyt, deucht ende beleeftheyt. Voorder hier is een Pampier dat hy my gelangt heeft, besiet oft zijn dicht- | |
| |
sels u meer behaghen ende trecken konnen als den brief die ick u lestmael bracht. Gismonde behagen hebbende inde kluchtighe redenen van haere dienst-maerte, en gaf haer gheen antwoorde, dan datse met een lachende gelaet ende eenen kleynen sucht t'Pampier aenveerde, alwaer sy in vont gheschreven dit volghende:
Cvipdo wreedt van natueren
Heeft mijn hert alsoo ontstelt,
Dat zijn brant my doet besueren
Groot verdriet: en dat my quelt,
Is dat ick in smert mijn leven
Sal eyndighen ende sneven
Sonder eenighen troost voorwaer
Noch te weten oft mijn lijden
My oock sal doen verblijden,
Door mijn vaste hoop eenpaer.
Als ick somtijts wil versoecken
Oft mijn hert oock yet vermach,
Kleyn bevind' ick het vercloecken
Mijn ghemoets, dies ick roep ach!
Liever wil ick my begheven
Onder dwanck mijns Liefs verheven
End' lijden dit groot verdriet,
Dan dat ick niet soude weten
Oft mijnen druck onghemeten
Blijven sal onder t'ghebiet.
Ick en weet niet oft goey woorden
Dienen moghen tot mijn saeck,
Oft wel elders sal aenboorden
Ruste soecken de ghedachten,
Maer gheen vreucht can ick verpachten
Voelende dit quaet alleen:
En dat my noch meer wil letten,
Is dat ick niet can versetten
T'ghene my brenght int gheween.
| |
| |
Soo dat niemant op der eerden
(VVtghenomen Godt alleen)
VVt dees quael, niet om volheerden,
My can brenghen, dies ick ween,
In alle des werelts ronde:
Sy can my ghenesen haest,
En de pijnen oock verjaghen,
Die my tot de beenen knaghen,
En ter doot maken verbaest.
Gheen ander Lief uytvercoren
En weet ick ter werelt niet,
Die mijn hert vreucht doet oorboren
Ende my hout in bedwanghe,
Dies ick met blyden ghesanghe
Mijnen brandt, mijn vyer, mijn vlamme
Die mijn leven houdt in stamme
Dees Princes, end' anders gheen.
Nieu liefde wil ick niet stellen,
Mynen gheest daer teghen is,
Met wat nieus my oock niet quellen,
Noch met geen nieu wet, dits wis,
Dan die comt uyt s'herten gronde,
En met danck van mijn Gismonde,
Haer te dienen met bescheet,
Zijnde myns herten Meestersse,
Houdende dat inde persse,
Onder een jock niet te wreet.
Ick en ben niet wanckelmoedich,
End' als een peste woedich
De gheveynstheyt van my vliet,
VVant sonder eenighe vlecke
| |
| |
VVil ick mijn dienst sich verwecke,
Tot dat mijn Lichaem int graf
In een kist ligh stijf van couwe,
End' elders met grooten rouwe
VVacht de rust van mijn hert laf.
Mijn lijden wil ick dan lieven,
Spruytende wt liefden groot,
En t'hopen sal my niet grieven,
Steunende op Godts goetheyt bloot,
Die kent mijn hert en ghedachten,
Oock waer nae mijn zinnen trachten,
En d'oprechtheyt mijns ghemoets,
Comende van te seer te minnen,
Ghestelt hebbende mijn sinnen
Van die ick wacht alles goets.
Gismonde dit verhael gelesen hebbende, en was soo seer haers sels niet oft de tranen en overvielen hare wangen, die te kennen gaven datse ten rechten ghetreft was: ende alsoo bemerckende datse mede inde rolle gheraect was vande Vryers ende Vryerssen, soo en ontsach sy haer niet voort te lesen de voorschreven gedichten, als ooc den brief inhoudende als volcht.
| |
Brief van Fiscarius aen Gismonde.
Ioffrov, daer t'verstant ende t'begrijp groot is, dunckt my onnoodich vele woorden te ghebruycken. Ick hebbe u. l. gheschreven mijn ghedachten ende voornemen, t'welck ick betuyghe metter waerheyt, ende noch in die meyninghe te wesen, indien sulcx u aenghenaem is: want mijn ghemoet te veranderen, ende mijn sinnen elders te stellen, dat is buyten mijn macht: ende Godt en wil niet ghehenghen dat ick mijn ghedachten verandere, want ick my voor gheluckigh houde die in alsulcker plaetse ghesteldt te hebben, ende veel meer, soo ick versekert ware eenich deel in uwe goede gratie te hebben, vande welcke ick niet en wanhope, wetende waer ick nae stae, ende hoe eerlijck mijn vervolch is: Bidde u. l. dese Dochter uwe dienst-maecht gheloove te gheven int
| |
| |
ghene sy u van mijnent wegen sal verclaren, ende my so evel deuchden te jonnen, dat ick mach ghelegentheyt hebben om met u. l. te spreken, om u met mijnen eygenen monde te versekeren, ende met eede te bevestighen t'gene ick uwe dienst-maecht verclaert hebbe. V besluyt ende antwoorde verwachtende bidd' ick God u. l. te bewaren, ende my middel te geven om u eenigen aengenamen dienst te moghen doen.
V ghetrouwe ende onderdanighe dienaer t'allen tijden
Loys Foscarus.
Wel mijn vriendinne (seyde Gismonde) wat sal ick den Ioncheere Loys antwoorden? want t'is nu den tijdt, ofte gheheel af te slaen, ofte te volherden ende te vervolgen, op datter niet quaets na en volge, soo t'vyer meer ontstake, ende de saken niet recht en gingen, ende ons te laet mochten beklage. Dewijle ghy desen Edelman bemint (seyde de dochter) ende ghenoechsaem van syne tegenliefde versekert zijt, so dunct my het wtstellen nergens toe te dienen, ende dat ghy hem meucht spreken, ende van hem weten wat ghy in uwer beyde saken te doene hebt. Daer en is so veel niet aen gheleghen, om een man aen te spreken, die selfs u geselschap soect in deuchden en eeren, om met malcanderen te houwelijcken, ende daer beyde de partyen so gelijck zijn, so wel in bloet als in rijcdom. Ghy spreect wel (seyde Gismonde) maer wat gelegentheyt heb ic om met hem te spreken? want hem hier in te brengen en doe ick geensins, om mijn gebueren, als ooc om mijn huysvolc geen oorsake te geven eenich quaet vermoeden van my te hebben: ooc en wil ick niet alleen wesen met een jonc man tot liefde genegen, ende die (overwonnen door liefde) misschien soude staen na eenighe sake die tot oneere ende tot mijnen nadeele soude mogen strecken, ende die ic qualijc (door de liefde die ic hem toedrage) soude mogen wederstaen. So ist dat ghy spreken moet (seyde de dienstmaerte) ende en behoeft de woorden met geveynstheyt niet te bewimpelen, wantmen claerlijc genoech kan bemercken watter schuylt. Voorder so weet ic eenen middel om met malcanderen te spreken, sonder dat ghy eenige vreese hoeft te hebben voor al dat ghy voorgewent hebt: Weet ghy wel hoe? Ghy sult den Heer Fosca- | |
| |
rus waerschouwen, dat hy te nacht ten elf uren u come spreken met een leere van coorden aende venster van u camer, comende over het straetken neffens de Canael, ende daer sult ghy hem u begeerten selve te kennen geven, ende van hem sijne antwoorde daer op verstaen. De Ionckvrouwe maecte daer wat swaricheyts in, maer overwonnen door de liefde ende de redenen haerder Maerte, so was sy te vreden dat sy dese bootschap hem doen soude, ende hem de plaetse ende ure seggen soude, dienmen gheen meerder deucht en conde doen als dese tot verlichtinghe sijner quale. Dit en was soo haest niet besloten, ofte de dienstmaecht en volbracht dese bootschap, ende seyde den Heere Foscarus alles wat sy met haer Vrouwe gesproken hadde, ende datse ooc na de bestemde ure verlanghde, ende verwachte wat de fortuyne voorts geven soude, mits hebbende van haer Lief de belofte van trouwen: maer sy wert van haer hope bedroghen, ende hy van sijn gheneuchte berooft, hem dunckende alreede te genieten de sprake ende de kustkens van sijn Liefste: want hoewel Foscarus met een goet voornemen sijne Gismonde vervolchde, ende sy hem gehoor gaf, soo ist nochtans dat de deucht (onder schijn van een verborgen quaet) sulcx niet toe en liet, maer geheel anders quam als sylieden wel ghewilt hadden, ende dat met hunder beyder groote schande, ende groot perijckel des levens van hem die hem onbedachtelijc begaf tot een sake die hy wel met minder moeyte hadde connen becomen, twelck aldus by quam. D'ure ghecomen zijnde dat Loys sijn Lief soude gaen besoecken, so en vergat hy de coorden leere niet mede te nemen, dewelcke terstont by haer ende hare ghetrouwe dienersse op getrocken ende wel vast ghemaeckt wert aen t'cruys vande venster, ende deden den Vryer teecken dat hy vryelijc opclimmen ende by haer comen soude: het welc hy terstont dede, ende dat met sulcken yver ende vlijticheyt, dat ick niet en achte datter eenige sterckte ongewonnen soude blijven, sooder de Soldaten met alsulcken gemoet die beclommen: maer also hy alreede boven ende aende venster was, tzy dat hy sijn Lief heeft willen omhelsen, oft met te grooten blijschap bevanghen ofte veel te haestich was, so is hy achter over gevallen, niet sonder grooten schrick ende verbaestheyt van Gismonde, siende hem sulcken quaden | |
| |
spronc doen: ende hoe wel den armen Edelman int vallen hem aende koorde meynde te wederhouden, soo was hem sulcx onmogelijc, ende viel tot op d'aerde, doch God was hem so goedertieren, dat hy niet en viel op tgeplaveyde vanden cant des Canaels, want hy hadde voorseker lyfloos geweest, des niettemin hy hadde t'lijf heel ontstelt, ende een groote quetsuere aen t'hooft.`Hem vindende in alsulcken deerlijcken stant, ende meynende hy een dootlijcke wonde hadde, soo ontsach hy noch meer datmen hem aldaer soo ghequetst soude vinden, daer door d'eere van zijn Lief de weduwe te na gesproken soude worden, als zijn smerte en aelmachticheyt: het welc oorsake was dat hy hem cloecker toonde als hy hem wel gevoelde, en sijn hant op de wonde des hoofs hiel, op dat door de stortinge des bloets zijn lief geen schandtvlecke en soude behalen, ende kroop soo ten besten dat hy conde tot aende kaeye van de wooninge van Barbarique en Bembe, die alsdoen in malcanders als doot, meynende so wel weduwe van haer Lief te wesen, als van haren overleden man, en wist wat doen oft wat raet sy volgen wilde, tot dat so sach dat Foscarus opstont en langs de kaey hem henen sleypte, doen gingse vande venster soo seer bedroeft, als sy te voren blijde was geweest, siende haer lief tot by de Venster. Den Ioncheere Loys hem niet connende langer op zijn beenen houden, ende veel bloets verliesende, is in onmachte gevallen, so slap ende bleeck, dat alle menschen hem voor doot souden gheacht hebben, die hem also gesien hadden. Oordeelt ghy trouwe Minnaers of dit eenen lieflijcken spronc was, maer veel eer een quade koorde, op de welcke hy eenen dans der liefden ghedanst hadde, ende sult bevinden desen Vryer niet min ongeluckiger als Leander, die om zijn Lief Hero te besoecken, de Hellespontsche zee over meynde te swemmen, als hy wel gedaen hadde, ende doort bedroch eens lichts den visschen tot een aes wert. Hy in sulcken staet liggende, quam daer voorbij een Capiteyn vande Heeren vande nachtwaecke met zijn volc, ende hem besiende werden sy hem kennende ende droeghen hem inde naeste kercke, alsoo sy meynden dat hy doot was, om tsanderdaechs na de sake breeder te vernemen: maer soo hy op de plaetse lettede daer desen | |
| |
ghequetsten gevonden was, kreech hy nadencken oft hy wel vermoort mocht wesen oft van Bembe oft Barbarique, derhalven hy hunne huysvrouwen dede besetten, ende dat hem meer quaet vermoeden dede hebben was dat hy wat geruchts inde huysen hoorde. Ende alsoo hy die rontsom bespiede, soo vonden zijn Sergeanten by ongeluck, ende door sorchloosheyt der dienstmaerten, de poorten open die hun niet lange en lieten bidden om daer in te vallen. Ter wijlen dese twee ghehoude persoonen doende waeren met hunne lieflijcke spelen ende voyagien, ende hoorden inde salen die getier vande gewapende mans, so zijn de vrouwen met alder haest hunne cleederen mede nemende, elc na hun huys gheloopen, verwachtende met groote vreese ende ontstellinge het eynde van dit spel, t'welck een quaet beginsel hadde. De mans hierentusschen alsoo int doncker deden hun beste om hun te kleeden, maer sy werden vande wacht verrascht, also dat Hieronimus gevangen ende aengetast wert inde Camer van Anselmus, ende Anselmus in die van zijn tegenpartije, niet sonder groote verwonderinge vande Overheyt, hun bekent zijnde den vyantlijcken haet die tusschen hun beyden was: maer dat hun meer dede verwonderen, was datmen dese quanten, t'licht ontsteken zijnde, by na noch naeckt ende ontkleet, d'een in des anders camer vont, t'welc elc een oorsake gaf daer van te dencken dat hem goet docht, want soo veel de mans belangende, t'is wel te dencken dat t'beste vermoeden dat elc van zijn huysvrouwe conde hebben, was datse mede int register stonden vande gene die strijden onder de baniere van Vulcanus, t'welck hun te meer verbitterde op hunne vrouwen, ende sagen malcanderen soo vriendelijcken aen, alsmen wel can dencken van twee die malcanderen so merckelijcken quaet ende ongelijck gedaen hadden: maer hoe het daer mede ginck ofte niet, sonder daer van ondervraecht te zijn, vonden sy hun veel eer gesloten in een goede gevanckenisse, aleer sy d'oorsake daer van wisten: ende wetende datmen hun aengeslagen hadde voor Moordenaers oft dootslagers, so waren sy daer door eenichsins ontstelt, maer meest quelde ende verdroot hun, dat hoe wel sy geen dieven noch straetschenders en waren, datmen door gantsch Venegien soude verhalen, datmense alsoo vergeselschapt hadde ghevonden, die den | |
| |
naem hadden vande meeste vyanden tegen malcanderen te wesen: ende t'speet hun datmense voor onderlinge ghevrienden soude achten, ende dat in een sake die hun mishaechde boven al datter ter Weerelt mochte wesen. Nu, hoewel sy overmaten jalours ende vergramt waren, ende gestoort door den ouden haet tot malcanderen niet en conden spreken, so ist nochtans dat hunne gedachten niet seer verscheyden en waren, gelijc sylieden corts daer na malcanderen te verstaen gaven, sulcken spronc der fortuynen niet connende verdragen, ende en conden niet bedencken welc d'orosake was van alsulcken byeencomste. De donckerheyt des nachts gaf hun moet om te spreken, t'welc zylieden noyt en souden gedaen hebben, soo ick achte, soo sy aldus niet by malcanderen geraect en waeren, te min om dat elck van zijnder zijde meynde van zijnen ghebuerman bedrogen te wesen: maer nu siende dat desen ouden haet aldus gheen plaetse en mocht blijven houdende, soo heeft Bembe, die soo verdrietich niet en was als zijnen medeghevangenen, hem aenghesproken, ende beswoer hem op al dat hy van God ontfanghen hadde, hem de waerheyt te segghen hoe de saken van zijner zijden ghelegen waren. Anselmus hoorende zijnen vyant so gemeynsamelijc met hem spreken, en conde soo strafaerdich niet wesen, ofte hy en begeerde t'selfde oock onder eedt van hem te weten: ende hebbende alsoo malcanderen trou belooft, soo hebben sy malcanderen vertelt alle den handel die sy met malcanders vrouwen ghehadt hadden, soo zy meynden: besluytende daer by datse hadden d'oneerlijcste ende ongeschictste vrouwen die binnen Venegien waren, ende alle hunnen haet ende nijt tot deselve gewent hebbende, zijnse aldaer tzamen versoent ende vereenicht, ende swoeren malcanderen vaste trouwe ende liefde: ende also sy bedachten datse eenen spot souden wesen alle die vander stadt, dewijle hunne vrouwen hun van t'geslachte der wassende Mane gemaect hadden, so was hun besluyt datse liever belijden souden de moort gedaen te hebben, om alsoo haest vander Werelt te wesen, dan te lijden dat hun sulcken schande ende oneere nageseyt soude worden int leven blijvende. Siet waer toe dat vreese voor schande ende oneere een edel ghemoet brenghen can: dese Edellieden hebben liever voor moorders gehouden te wor- | |
| |
den, dan in schande te leven door t'misbruyc hunner vrouwen: sulcx en dierghelijcke is aen meer andere ghebeurt die hun selven soo afgrijselijcken omgebracht hebben, als dese sottelijc voren hadden te belijden een misdaet daerse noyt op gedacht en hadden: maer also desen raet meer de desperaetheyt als de stantvasticheyt na quam so was hy misprijselijck, hoewel het een groote hertsweer is, een onkuyssche ende oneerlijcke vrouwe te hebben, ende die milt is int leenen daer sy gheen macht over en heeft, want een verstandigh Man moet bedencken het ghene een groot Heere ende Fransch Ridder seyde, naemelijck dat d'eere ende den goeden naem van een vroom Man niet en hinghe aenden eers van een oneerbaere vrouwe, die sonder eenich bedencken was van haer afcompste, ende dattet groote dwaesheyt is voor een wijs ende voorsichtich Man hem daer in te quellen: maer hier staet te bemercken dat dese ghevangenen Venetianers waren, dat is eergierich, maer die hun nae den tijdt wisten te voeghen, ende die meer vreese als raet ende daet hadden.
Nu om tot ons verhael weder te keeren, ende de Historie te grondelijcker te beschrijven, so moeten wy weder keeren tot onsen springer Foscarus, de welcke inde Kercke ghebracht zijnde, bevolen wert den Prochiaen, om t'lichaem te waken ende voor hem te bidden na hunne gewoonte. Den Prochiaen heeft sulcx volbracht, ende nae dat hy veel ende lange over den dooden gesongen hadde, ende elck een vertrocken was, soo heeft hy de tortsen wederom aenghesteken, ende willende oock na huys keeren, soo docht hem dat t'lichaem sich verroerde, ende hem voorder int aensicht besiende, sach hy dat den ghequetsten d'oogen een weynich opende, dies hy metten eersten verschrict was, ende geroepen soude hebben, maer wederom moet genomen hebbende, twijffelende van t'gene dat was, soo is hy naerder gecomen ende heeft zijn handt op t'herte gheleyt, ende t'kloppen desselfs merckelijck ghevoelt, ende alsoo hy t'leven in hem voelde, heeft hy zijn medegeselle tot hem gheroepen, ende met de hulpe vanden Koster hebben sy Foscarus int huys des Priesters gebracht, die terstont eenen Chirurgijn dede comen ende de wonde wasschen ende suyveren, ende men bevont dattet gheen dootwonde en was: ende soo haest die verbon- | |
| |
den was, so bevont hem Loys veel beter, ende ghevoelde noch meer der laefnisse na dat den Meester hem alle zijne leden bestreken hadde met sekere olien, die hem grootelijcx verstercten, so dat hy alle dien nacht tot smorgens toe wel ende gerust sliep. T'smorgens heel vroech is den Prochiaen gegaen om te spreken met den Capiteyn die hem t'lichaem te bewaren gegeven hadde, ende hem gevonden hebbende opt Paleys van S. Marcus, daer hy den Hertoge vertelde de doot van zijnen Neve, so heeft hy de swaricheyt die alreede hun herten bevangen hadde, wech ghenomen, hun versekerende van zijn leven, ende dat hy, dien sy meynden doot te wesen, in redelijcken doene was. Den Hertoge dit verstaende, heeft geboden datmen zijnen Neve soude ondervragen, wie sy waren die hm alsoo ghetracteert hadden, op dat hy justitie mocht doen over de nachtloopers ende straetschenders, die so inde groote steden hun onthouden. Den Oversten vande nachtwake isser na toe gegaen met een Medecijn ende Chirurgijn, ende vonden hem in zijn Camer noch heel ontsteldt vanden val. Den Chyrurgijn ziende dat de quetsuere met geen Rapier gedaen en was, vraeghde hem hoe hy daer aen comen was, aengesien de kennisse van sulcx grootelijcx diende tot zijne verlichtinge. Den Iongman meynende met den Medecijn alleen te wesen, seyde sonder nadencken, dat hy wt een venster gevallen was, noemende hem de plaetse ende de hoochte des muers: maer t'woort en was hem so haest niet wten monde, ofte hy en hadde wel willen wederom int diepste zijns herten hebben, siende alle t'volc dat om zijn bedstede stont, twelc hem sulcken verdriet was, dat hy meynde stracx te sterven, ende en vreesde voor geene sake die hem mocht overcomen, als maer alleenlijck zijn lief ongeblameert mocht blijven: ende blijvende aldus eenen langhen tijt sonder een woort te spreken, overdacht hy daerentusschen by hem selven t'groot quaet dat hy ghedaen hadde, met soo ras ende onbedachtelijck te spreken, ende beschuldighde zijn hert ende tonge, d'een soo veerdich geweest te hebben om saken daer so veel aen ghelegen is te verbreyden, ende d'ander om alsulcken secreet de klapeye toe betrout te hebben, die doch niet en verswijcht, ten sy t'herte met wijsheyt haer onder den breydel hout, ende hadde wel willen doen als de Philosophe Zenon | |
| |
die zijn tonge in stucken gebeten hebbende, de selve spooch in ende op het aensicht vanden Tyran, om dat hy door de onlijdelijcke tormenten niet bedwongen en werde te beklappen zijne medegesellen die met hem tegen den Tyran gesworen hadden. Ten lesten voor hem genomen hebbende te sterven, so verwachte hy wat d'Overheyt hem wilde seggen, die hem vraechde wat hy socht int huys van Gismonde tot sulcker uren, ende by middel soo qualijck voegende een alsulcken Iongman als hy was. Foscarus, mits zijn voornemen stouter geworden zijnde, sonder lange daer op te dencken, antwoorde d'Overheyt: Ick hebbe gheseyt ende bekent alsnoch dat ic wt de venster van Gismonde gevallen ben, ende aenghesien ghy d'oorsake begeert te weten, so sal ickse u seggen sonder daer aen om te gaen. Elc een is genoech bekent dat dese Ioffrouwe weduwe zijnde van een seer rijck man deser stede, niet en can wesen sonder groote schatten, veele penningen ende kostelijcke juweelen by haer te hebben, t'welc my beweecht heeft daer na te trachten om die te lichten ende wech te nemen, ende also zy jonc ende alleen verselschapt is met een deel dienstmaechden, soo ben ick alleen gegaen om haer t'ontschaken, met voornemen van die om te brenghen, die my sulcx soude hebben willen beletten: maer t'allen ongeluc is mijn leere van koorden ghemaect gebroken, ende ben ghevallen ende ghequetst alsoo ghy my hier ziet, ende ic en weet niet waer mijn leere vervaren is. Oft d'Overheyt verwondert was over sulcken voornemen, laet ick elc een bedencken, want noyt geen quaet gevoelen van desen Iongman en was, insonder van sulcken merckelijcken misbruyckingen, ende hadden wel ghewilt dat alsulcken bekentenisse elders geschiet ware, overmits de kamer vol volcx was die dit alle gehoort hadden: hierom seyde d'Overste: Loys my verwondert uwe dwaesheyt ende dat ghy u selven alsoo te buyten gegaen zijt, zijnde van alsulcken huyse als elc een bekent is: maer also ic schuldich ben mijn eere te betreffen ende mijn dienst te volvoeren, so sult ghy van wegen de heerlijcheyt mijn gevangen wesen, doch om uwer krancheyt wille so begeere ick dat dese wachte u beware tot breeder vonnisse, ende tot dat uwe ghesontheyt toelate u te logeren in een plaetse weerdich uwe verwaentheyt. Die ghedaen zijnde is den Oversten der nachtwake | |
| |
gegaen na den Raet vande thien hoofden, (zijnde binnen Venegien eenen Raedt van grooten aensiene) alwaer den Hertoge oock ghecomen was, ende verhaelde aldaer alles watter geschiet was. Hier over was een yegelijc verwondert, ende hoewel sy lieden om des Princen wille bedroeft waren, soo wert nochtans besloten dat Foscarus so haest hy wel te passe soude wesen gepijnicht soude werden, om van hem te weten wie de nachtloopers ende roovers waren die des nachts so veel overlasts deden, niet twijffelende ofte hy en was met hun in sulcx bewilligende, ende misschien hun Overhooft ende Capiteyn wel mocht wesen: ende de saken vande mans waren vry gesegt, doch voor dese reyse werden die opghehouden, door dien den Raedt onledich was om eenige groote saken de Stadt aengaende te slisschen: T'welc gedaen zijnde, so hebbense Bembe ende Barbarique laten comen, ende hun ondervraecht: de welcke sonder voorder ondersoeck ofte pijninge vry ende opentlijck bekenden voor de Heeren vande Heerlijcheyt, datse Loys dicwils ende menichmael hadden sien gaen wandelen voorby hunne wooningen, waer wt sylieden niet anders en conden bedencken, ofte hy en socht hunne huysvrouwen tot schande te brengen, ende datse hem alleen vindende, daer om vande werelt geholpen hadden, ende datse onvoorsiens om hun te salveren in malcanders huys geloopen waren: Maer also sy elck verscheydentlijc ondersocht werden, so bevontmen dat hun seggen niet over een en quam int punct van in malcanders huys bykans naect gevonden geweest te hebben. Dit alles wert den Hertoge overgedragen, die een wijs Heere was, ende wel bemerckte dat hier over gheen vonnisse terstont en was te geven, te meer om dat hy wat verhoort hadde van liefde tusschen zijn Neve ende Gismonde, ende vanden Chirurgijn verstaen hadde dat de quetsuere van eenen val, ende niet met een rapier gedaen en was: Daer en was niemant oft hy en was becommert over dit vonnisse, selfs de wijste ende de subtijlste en wisten gheen besluyt hier van te maken, dies den Hertoge tot de Raetsheeren aldus heeft ghesproken.
| |
VVtsprake vanden Hertoghe tot den Raedt.
Mijn heeren, hoe de saken verscheydender, ende de ge- | |
| |
schiedenissen secreter ende verborgender zijn, hoe een Regen des wijsselijcker gehouden is daer over vonnisse ende sententie te gheven. Onse voorouders hebben eertijts veele schoone Wetten gestelt tot straffe der misdadige, ende tot vergeldinghe der vrome lieden: maer nerghens in en hebben sy hun redelijcker getoont als in t'gene dat aenginck d'eere ende t'leven van eenen mensche. Ghy hebt hier voor handen, indien ghyt wel in siet, een de vreemste sake die ic achte oyt yemant van u lieden te vooren ghecomen is, de welcke alsoo die vremt ende seltsaem is, alsoo sal de selve oock een wtcomste hebben tegen de meyninge ende ghedachten van vele. Ic bid u, let hier op: Wat hevet te bedieden dat Anselmus ende Hieronimus dootlijcke vyanden, ja die desen haet als gheerft hebbende van hunne Ouders, door onse Sergeanten ghevonden zijn gheweest bykans naect, d'een in d'anders huys: Indien het geen tooverije en is, wat salmender af segghen? Ende dat meer is, wat bediedet dat sy lieden sonder eenich gedingh oft pijninge vrymoedelijcken (op een simpele vrage van een van d'onse) bekennen met opgesetten wille mijnen Neve Loys Foscarus gedoot te hebben, ende vanden welcken, hoe wel hy int leven is, ende bekent noch van hun noch van yemant anders gequetst te wesen, sy lieden niettemin seggen de Moordenaers te wesen? Hebt wijders gemerc mijn Heeren op het gene Loys Foscarus van selfs bekent, dat hy gegaen is om Ioffrou Gismonde te berooven, op het welcke wel te letten is, om dat de straetschenderye ende rooverye die dagelijcx geschiet mach ontdect ende gestraft worden: De saken aldus staende, so sal elc een misschien dencken dat mijn Neve een hooft ende overste zy der dieven die dus veel rooverijen in dese stadt aenrichten, ende derhalven strafbaer ander tot exempel, int welcke ic geensins hem en wil voor staen, maer veel eer als Brutus ende Torquatus hunne misdadighe kinderen ombrachten sal ick de ghene wesen die sonder ontfermen hem t'sweert door den hals sal laeten gaen. Nu als hy ghevonden ende ghevangen is geweest, soo was hy sonder leere, Rapier, oft eenich ander geweer: Hier door canmen wel bemercken dat de saken geheel anders zijn als de belijdenissen der gevangenen mede brengt, ende datse om ander redenen hun selven beschuldigen met | |
| |
saken, de waerheyt soo ongelijck zijnde, ghemerct de aenhancselen der saken, ende de bedenckinge, ons wat anders connen te verstaen gheven. Dat het alsoo zy, kondt ghy speuren aen de twee gehoude persoonen, die bekennen een sake die geheel valsch is, so vele belangt de sake van Foscarus: ende wie weet oft niet d'oorsake van in malcanders huys gevonden te wesen, ende den spijt van dat hunne huysvrouwen voor hoeren souden gehouden werden, hun t'leven verdrietich maeckt, ende hun eygen verderf soecken te voorderen, om niet gheschandalizeert noch vande ghemeynte bespot te worden? Isser yet dat een edel Heere meer quelt als een quaet gheruchte? Mijn ghevoelen is, dat onder alle deuchden de getempertheyt ende zedicheyt de besonderste geacht zijn, als sonder perijckel zijnde van berispt te worden, maer boven al lofweerdich: daer ter contrarie de scherpe oft straffe Iustitie dicwils bestraft ende voor quaet is geacht geweest, gelijck oock Terentius in zijne Comedien segt: Het wterste ofte strengste recht, is een besondere ongerechticheyt. Hierom is mijn goetduncken datmen in dese saken sal volgen de ghetempertheyt ende maticheyt, meer als de strengicheyt ende strafheyt onser Wetten: ende overmits hier onder wat is schuylende, so wel inde saken van mijnen Neve, (die noyt gehouden en is geweest voor alsulcken als hy hem selven beschuldicht als Gode lof ander lieden goet geen gebreck hebbende) als inde saken vande twee ghehoude, soo wild' ick wel u lieden ghebeden hebben, mijn Heeren, my te laten vervolch deser saken, u belovende op de trouwe die ic u schuldich ben, dat icker so neerstigen ondersoec van doen sal, datter niemant en sal wesen die my daer in sal hebben te bestraffen, ende de gelegentheyt der saken wetende, sult ghy lieden daer over uwe stemme ende t'vonnisse geven. Daer en was niemant inden Raet, ofte hy en was blijde van sulcken aenbiedinge, op datse hunne handen mochten wasschen ende vry zijn in sulcken verwerden sake, ende die aenginck de beste Edellieden vander stadt, ende die meest vrienden hadden, derhalven een yegelijck wel te vreden was dat den Hertoge niet alleenlijc dese saken ondersoecken ende beleyden soude, maer oock was den heelen Raet te vreden ende baden hem dat hy die geheelijck wtvoeren wilde, ende sententie volcomentlijc daer van geven. | |
| |
Hier heeft de wijsheyt deses ouden Mans ende Heere ten besten ghebracht de sotte ongheregheltheden der dwaser ioncheyt, ende t'gene dat scheen een deerlijcke, beclaechlijcke ende bittere wtcomste te willen hebben, heeft hy also beleyt, ende dat met de gerechticheyt dattet alles ten besten gecomen ende met ghenuechten vergaen is. Den Hertoge dan, sorchvuldich over d'eere van so vele eerlijcke huysen ende geslachten, ginck soo voorsichtelijcken ende listelijcken hier mede te wercke, ende dat met verscheyden spien, dat hy by na versekert was van zijns Neefs handel, ende niet wijt en was ofte hy en hadde de wetentschap vande gestoortheyt deser mans over hunne huysvrouwen: ende om de bane noch klaerder te maken, ende den gront daer van te weten, na dat hy metten Raet daer van gesproken hadde, so liet hy een gerucht gaen door Venegien, dat Bembe ende Barbarique onthalst souden worden tusschen de Calomnen, (zijnde een plaetse daer de justitie geschiet) ende Foscarus gehangen, om te sien wat de vrouwen die de saken aenginghen souden segghen oft doen in desen vreemden handel. Dese tijdinge in Venegien verbreyt zijnde, wasser verscheyden sprake van, elc na dat hy gesint was, overmits de ghevangenen, die hun wel hadden willen verlossen: maer verstaende hun eygen bekentenissen, so en wasser niemant so stout die yemant vanden Magistraet daer van derfden aenspreken. Maer t'is nu tijt d'onnooselheyt deser vogelen inde kevie te verclaren, ende de droefheyt deser Historien te veranderen met een blijde wtcomste, ende de middelen te verhalen hoe dese Edelmans verlost werden. Gismonde (also voren verhaelt is) Lief van Loys des Hertogen Neve grootelijcken bedroeft zijnde over de siecte van haren Dienaer, wert noch meer verbaest ende met droefheyt bevangen, hoorende t'gene hy beleden hadde, ende dat hy om te bewaren d'eere van dien hy diende, hem selven beticht hadde met een so schandelijc feyt als van rooverye, dies hare liefde so toenam, datse niet en dacht als op zijn beleeftheyt, ende niet en droomde als op middelen om hem te verlossen, dewelcke niet connende bedencken, ende evenwel hare sake bedect te houden, so was sy ter doot toe bedroeft, ende en wist niet hoe | |
| |
zijt aen leggen soude, want aen d'een zijde dwonc haer de liefde om medelijden te hebben met dien die syn eer ende leven cleyn gheacht hadde om dat sy niet in kleynachtinge en soude comen, ende alsoo bewees dat hy haer liever als hem selven hadde: ende ten anderen d'eere street daer tegen, so datse niet en dorst spreken, te min om dat zijne ende haere vrienden geen quaet gevoelen van haer en souden crijgen: Hierom haer vindende alleene met hare dienstmaerte die haren Secretaris was, seyde sy tot haer met weenende oogen: Indien ick oyt goeden raet hebbe van doen gehadt van yet dat my overcomen is, soo ist nu teghenwoordich om te bedencken wat ic doen sal, so wel om te doen na behooren, als om te behouden mijnen goeden faem ende naem, ende dat ic sonder schaemroot te worden, met opgherechten hoofde lancx der straten mach gaen. Och! t'is nu dat ic bekenne ende ghewaer worde d'ongerechticheyt der liefde, de welcke gunstich ende vriendelijc is de gene die na oneerbaerheyt staen, ende belet t'voornemen der ghener die in deuchden ende met eeren soecken eenen onverbreeckelijcken bant te leggen. Ach ach Foscarus, hoe strijdende maeckt ghy in haer selven dese arme joncvrouwe! hoe veel verscheyden redenen dwinghen my om u wt de pijne te helpen, ende wt t'perijckel van te verliesen eer ende leven! wast u niet genoech vassael te wesen vande wreede liefde, ende deselve onderdanich te wesen onder de begheerten van eene dwase Vryersse, ende ter doot toe ghewont zijnde, dat ghy u selven daer na noch hebt moeten belasten met alsulcken schandale, om my te bevryden voor blamatie? O onghehoorden spiegel van trouherticheyt. Ghy Foscarus onder alle Vryers, zijt d'eenige die weerdich zijt bemint te worden, door dien u gemoet d'eere wtvercoren heeft, ende om die in my te behouden, u leven in perijckel stelt: hoe stae ick bedwelmt van verstande, swevende tusschen vreese ende hope. Och mijn vriendinne raet my, ende staet by het weynighe dat noch in my is, soo wel om mijn eere te bewaren, als om mijn Lief wt t'perijckel te helpen: want so hy comt te sterven, soo ist onmogelijck dat ick te lijve blijve. Ende also sy meer wilde seggen, wert haer de sprake benomen door d'overvloedige suchten ende snicken, ghemenght met vele tranen haer loopende lancx de wangen. De dienstmaecht siende den staet | |
| |
van haer Vrouwe, antwoorde haer seer wijslijcken: Hoe (mijn Vrouwe) achte ghy uwe liefde so cleyn, dat gy om t'volcomen der selver u ontsiet, niet uwe eere in perijckel te stellen, die daer door niet vermindert en can worden, maer niet een weynich neersticheyt en wilt doen om te behouden die u alleen boven alle andere bemint, ende zijn trouherticheyt soo grootelijcx bewesen heeft: hy is u, ende voor sulcx hebt ghy hem aengenomen, voor het ongelijck dat hy hem liet voren staen u aengedaen te hebben, is hy in lijden, sonder dat verdient te hebben: soo ist dan wel reden, dat ghy om hem t'ontschuldighen, vry laet blijcken ende verklaert daer ghy doch meest na haect ende tot eenen getrouden man aen neemt, die u verkiesende tot zijn huysvrouwe u niet en heeft willen laten blameren als een lief oft lichte vrouwe. Sulcx goet te maken staet by u, ende ghy hebt de brieven in u koffer, ick ben die de bootschappen gedaen hebbe, ende de leeder by u opgehaelt, verclaert hem onnoosel: wat resteerter meer, dan hem t'ontbieden dat hy eenen moet scheppe, ende volharde by de belofte u gedaen, ende sult alsoo u selven genoech doen ende u ghemoet gherust stellen, ende beloonen de dienstbaerheyt des getrousten Minnaer ende deuchtsaemsten Edelman die oyt binnen Venegien geweest is. Gismonde nam desen raet aen, ende badt hare dienstmaecht te doen so zijt haer verstont: de welcke daer alsulcken neersticheydt toe dede, dat Foscarus verwitticht zijnde van zijns Liefs voornemen, haer wederom by eede swoer dat (de wijle sy hem dese eere aen dede, van hem voor haer lief ende Man aen te nemen, ende dat in sulcken ellende van hem begeerde, ende oock dat sy hem begeerde voren te staen ende t'ontschuldighen, t'welck een alsulcken vrouwe van state niet so geheel wel voeghende en was) gheen andere huysvrou noch vrouwe over zijne goederen, herte noch leven en begheerde als haer. Dit verweckte Gismonde noch meer om te eer ende metten eersten haer voornemen te volbrenghen, op datse met te langh te vertoeven, haer selven geen eeuwich claghen en voorderde.
De vrouwen hierentusschen welcker mans inde gevanckenisse waren, ooc verhoort hebbende de sententie des doots over hun ghegaen, door hunne bekentenisse vande moort gedaen te hebben, daer in sylieden hen onschuldich wisten | |
| |
te wesen, hoe wel sy versekert waren tquaet vermoeden datse van hunlieden hadden, ende datmense door hunne dwaesheyt inde stadt voor andere als eerlijcke vrouwen hielt, so ist nochtans dat sy lieden een vrye ende gheruste conscientie hebbende, van malcanderen gheen ontrouwe ghedaen te hebben, besloten hun t'leven te behouden: hierom wat verstaen hebben van Gismondes saken, soo zijnse by haer ghegaen ende hebben haer alle de geschiedenissen verhaelt, ende zijn alsoo t'samenderhant na t'Hof ghegaen, ende doen versoecken aenden Hertoge hun te willen verhooren. Sy haddent ooc van te voren hunne vrienden ende magen laten weten, die hun om dese saken ter doot toe hatich waeren, datse hun souden laten vinden op het Hof om hun te verselschappen, ende dat hunne onnooselheyt aldaer so blijckelijck soude vertoont worden, datse hun daer mede ghenoeghen souden, hun voorder vertroostende datse versekert waeren hunne ghevangene mans te verlossen, aengesien de selve niemandt anders als hun beyden misdaen hadden. Die verwondert waren, dat waren de vrienden, hoorende alsulcken verhael, ende hoe wel sy dese vrouwen geen volcomen geloof en gaven, soo zijnse dies niettemin daer ghecomen: ende also sy wisten de saken in handen vanden Prince ghestelt te wesen, hebbense van gelijcken versocht ooc verhoort te mogen worden. Den Hertoghe siende dat alle saken quamen als hy bedacht hadde, dede den Raet vergaderen, ende de gevangenen op de Sale comen, op dat sy sien ende hooren mochten d'aenklachten ende verweeringen van Advocaten ende Voorspraken, diemen onghewoon was te sien, inden Raet-huyse van Venegien. Doch dese Veneetsche Vrouwen, die geen gelegentheyt en hadden gehadt om aen Advocaten hunne sake te verclaren, begeerden wel dat hunne Heeren gewaer werden, dat d'eere van Italien noch niet al vergaen en was, blijckende by alsulcken Republijcke als aldaer noch was, die niet vande minste, maer wel een vande principaelste was inde werelt: want dese wilden hunne mans te verstaen geven het ongelijck, datse so vele huysgesinnen aendeden, hun houdende voor oneerbaer ende ondeuchdelijc, twelc hun eerbaerheyt noyt verdient en hadde: ende d'andere wilde te kennen geven d'onschult des genen die ter liefden van haer sich niet ontsien en hadde een mis- | |
| |
daet te versieren, ende liever de doot te lijden, dan datmen aen hare eerbaerheyt t'minste quaet bedenckens soude gehadt hebben. Alle t'geselschap dan opt Hof by een zijnde, wasser verscheyden gevoelen van dese saken, besonder om Gismonde, diemen meynde daer gecomen te zijn om haer over Foscarus te beclaghen, ende niet om hem t'ontlasten ende t'ontschuldighen, tot datmen het eynde daer van sach, soo als ghy noch verstaen sult, by aldien ghy de patientie hebt om de reste te lesen. Anselmus ende den Bembe siende hunne huysvrouwen aldaer tegenwoordich, van de welcke sy meynden sulcken ongelijc ontfangen te hebben, conden hun qualijc bedwingen, ofte sy en liepen hunne vrouwen toe om die te vernielen, maer de weerdicheyt des Prince ende Heere belette hun sulcx, ende bedwanc hun patientie te hebben, so dat Isotte by toelatinge ende bevel des Hertogen, hare reden begon in deser manieren: Doorluchtighe ende goedertieren Prince, en ghylieden mijn loflijcke Heeren, t'schijnt dat onse saecke in twijffel staet, ende onse eere onwederkrijgelijc, somen alleenlijc na tgevoelen onser mans soude oordeelen ende hun geloove geven, en dat tot grooter schande van onse huysen ende afcomsten soo wel vermaert, ende tot verderf selfs van hun die om den goeden faem ende naem te vernietigen, (die hun alderweertste behoorde te wesen) niet en achten noch hunnen staet noch leven. Wy weten ende zijn versekert dat uwe heerlijcheden niet min en bedencken, dan dat dese vrome ende degelijcke mans een misdaet bekent hebben, beweecht door eens anders raserije, dat is, dat sy lieden jalours zijnde, noch willen datmen hun houde voor Moordenaers: maer men moet bedencken tot wat eynde, dewijle den Heere Foscarus hier selfs teghenwoordich is, daer by contrarie van dien is blijckende, waer over wy ons oock verblijden, soo wel om zijnent wille, als om d'onschult onser Mans van sulcken misdaet, niet over een comende met hunne afcomste ende wesen, ende oock om het ongeluck dat ons overgecomen soude hebben, so sy lieden overtuycht zijnde, wy souden hebben moeten lijden twee merckelijcke schaden, d'eene van onse eerbaerheydt, ende d'ander van ons gheselschap ons veel liever ende weerder, als die sich bewesen heeft ons te beminnen. Nu so en hebben sylieden geener- | |
| |
ley oorsake hun over ons te beklagen, noch op ons gestoort te wesen, dan ten aensiene van eene sake, inde welcke wy metter waerheyt ons meer beschadicht vinden, ende ons meer ongelijcx gheschiet is, als yemant van hun beyden, die hun selven quellen sonder de saken wel t'overlegghen: Dat is, datse by de wacht overvallen ende gevonden zijn in malcanders huys Camer, ja bedde: ende dit is daert al aen hangt ende de principale oorsake, dit is den worm die knaecht ende quelt t'herte van onse deghelijcke ende trouwe Mans: Ende bidden u goedertieren Prince, ende u lieden eerweerdighe Heeren, hun te doen verclaren oft dit niet d'oorsake en is van hunne desperaetheydt ende den haet diese ons toe dragen. Den Hertoghe beliefden hunlieden hier in, ende hunne mans sulcx afgevraecht hebbende, hoorde hy datse opentlijc ende vry wt hunne vrouwen noemden onbeschaemde hoeren, ende datse geen swaricheyt en maeckten soodanighen schande te verbreyden inde teghenwoordicheyt van soodanigen Edelen ende eerlijcken geselschap. De verweerstere dit hoorende, haer keerende met een lachende aensicht, maer dat meer te kennen gaf den spijt ende tverdriet dat sy hadde van soo veracht ende geblameert et worden, sprack voorders: Ons ist, mijn lieve man, ons te beklaghen van alsulcken ongetrouwicheyt als wy geleden hebben, door het ongelijck ons aenghedaen vande onghetrouste mans die d'aerde mach dragen. Ick wilde van u wel weten wat saken ghy wt te rechten hadt ten huyse van uwen vyant, ende wat hy gesocht heeft in u camer? de wijle ick niet en weet hem in alle mijn leven eens aen gesproken te hebben, noch ooc mijn gebuere hier tegenwoordich u oyt een woort ter sprake ghestaen heeft: maer aleer wy van hier scheyden, so hope ic dat dese edele vergaderinge onse gerechticheyt sal bekennen, ende u lieden veroordeelen als valsche ende ontrouwe menschen inden Houwelijcken staet, ende sekerlijck onrechtveerdige beroovers van onse eere, die noyt gescheldet en is geweest, dan met u lieden voornemen, ende niet vermindert dan met u bedencken ende meyninge, zijnde soodanige die noyt yet misdaen en hebben, dan met u lieden te minnen ende trouwe te houden, dewijle ons wel bekent was wat leven ghy lieden leydet, twelc u ooc inde gevanckenisse ghebracht heeft: daerom beklaecht ende be- | |
| |
schuldicht u selven, sonder te bevlecken eens anders eere, ende hebt berou ende leetwesen van dat ghy lieden ghesocht hebt door liefde malcanderen te bedrieghen, zadt zijnde ende misprijsende uwe dagelijcsche spijse. Welcke is doch de Wet, die u meer toelaet meyneedich ende ontrou te wesen, ende alles te doen wat ghy wilt, meer als ons, die u ghegeven ende by ghevoecht zijn, niet tot slaven, maer tot huysvrouwen ende gesellinnen: moeten de beloften inden houwelijcken staet niet gelijckelijck onderhouden worden, die den man ende de vrouwe ghelijckelijck met eede beloven ende bevestighen? Maer ic sal dese klachten nalaten, op dat ghy doorluchtige Prince, ende ghylieden eerweerdige Heeren verstaet tot wat eynde ic dese redenen spreke, ende van t'begin tot den eynde onse saken gehoort hebbende, ons versoent met onse mans, ende uwe Excelentie believe ons die ghestilt ende met ruste wederom te geven, also ghy lieden bevinden sult onse onnoselheyt te vereysschen: want wy weten wel dat een vrouwe die hare eerbaerheydt te kort doet, ende haer in onkuysheyt verloopt, niet weerdich en is t'licht des Hemels aen te sien. Ten is niet van noode dat ick hier verhaele de dootlijcke vyantschap die van over vele jaren ende van oudts geweest is tusschen onse mans, want daer en is inde stadt geen soo geringen persoone (so ick achte) ofte ten is hem ghenoech bekent: maer dit wil ick segghen, dat mijn ghebuere hier teghenwoordich ende icke, siende den onversoenlijcken haet tusschen onse mans, hoewel wy goede gevrienden ende seer ghemeynsaem van joncx op met malcanderen geweest hebben, wy onse onderlinge vrientschap voor hun binnen gehouden hebben, maer alsse wt waren, so en wasser niet eenen dach ofte wy en koutten tsamen in onse hoven, door een cleyn afheyninge van riet. Nu so werden wy metter tijdt ghewaer dat onse mans verlatende de liefde diese hunne vrouwen schuldich waren, begonnen te beloncken elck de vrouwe van zijnen gebuer, so dat den mijnen zijnen dienst presenteerde aen mijn gebuere, ende den haren toonden hem gheheel mijn dienaer te wesen. De bootschappen quamen van alle zijden, de brieven en ontbrakender niet, de gedichten werden oock niet vergeten also wy dat connen bewijsen de schriften by ons hebbende, ende by onse goede mans onderteeckent. Wy die hun lief hadden, ende in meer- | |
| |
der weerden hielden, alsse wel van onse eerbaerheyt houden, besloten t'samen, dat ick door Cassandre mijn Cameniere die Hieronimus tijt gestelt hadde, hem zijn Huysvrouwe in d'armen leveren soude, ende door haer Cameniere dede Anselmus comen, met den welcken als zijn Huysvrou zijnde, ick (daer van onstrafbaer zijnde) gheslapen hebbe: Ende dattet also sy, dat niemant van u beyden, ghy vrome mans, d'ure noeme wanneer hy zijn lief onder d'ooghen ghesien heeft, ende eenich licteecken noeme van zijn gebuermans kamer. God sy gelooft, dat wy sonder hem te vertoornen uwe onbehoorlijcke wellusten ende begheerlijcheden gheblust ende versadicht hebben, ende u bedrieghende, daer door zijn groot worden gaende. Ende by aldien u gheen ander quaet en hindert, oft andere misdaet uwe conscientie en beswaert, ic achte dat ghy u lieden verblijden ende ons danckweten sult, vande perte die wy ghespeelt hebben: ende dat ghylieden van nu voortaen dien ouden haet ende nijt sult nalaten, ende ons die vyantschap overgeven, die niet en soecken dan dat de liefde tusschen u beyden, d'onse te boven gae, ende meerder zy als den haet oyt gheweest is. Hare redenen voleynt zijnde, wasser een groot ghelach by vele, dat de mans also bedrogen waren, ende die totten Hemel toe verhieven de voorsichticheyt ende eerbaerheyt deser Vrouwen. Isotte en Lace gaven de brieven ende gedichten aen die vanden Raet, verclarende met eenen de bootschappen vande Koppelerssen, als oock tgene sy in malcanders cameren ghesien hadden: t'welck den Hertoghe ende den Raet so wel vernoechde, dat by generael advijs den Bembe ende Barbarique vry gewesen ende ontslagen werden, de maghen ende de vrienden van wederzijden te vreden ghestelt, de Mans met hunne Vrouwen vereenicht, ende daer de gheheele ghemeynte best mede te vreden was, dat was de vereeninge ende vrede van twee soo grooten vyanden, welcken vrede altijts daer na bleef duerende. Ende dit is t'ghene ick vanden eersten gezeyt hebbe, dat dinghen die onmogelijck schijnen, te wege gebracht worden met dingen van niet, ofte diemen niet en soude connen bedencken, ghelijckt blijckt aen dese twee, die door gevanckenisse tot eenen gheduerighen vrede ghecomen zijn. Den Hertoghe dese eerste saken ten eynde gebracht hebbende, keerde hem | |
| |
tot Gismonde, ende met een seer minlijcke ende beleefde sprake sprac hy tot haer in deser manieren: Ende gy schoone ende lieflijcke Ioncvrouwe, welcke is d'oorsake uwer comste alhier: Spreeckt vrylijck, want u en sal de gherechticheyt ofte t'recht niet meer geweygert worden als d'andere die ghy hebt hooren spreken. Gismonde onbedreven in dusdanigen handel, ende beschaemt haer vindende voor den Raet, veranderde terstondt van coleur, crijghende soo schoonen bloosende wanghskens datse den schoonen dageraet souden beschaemt hebben, ja sy wert so beschaemt ende verbaest, datse wel gewilt hadde met haren Foscarus alleen verre van dit geselschap geweest te hebben: maer den noot haer dwingende, nam eenen moet, ende manierlijcken haer ghesicht opslaende, na datse groote eerbiedinghe bewesen hadde den Hertoghe ende de Heeren vanden Rade, so begon sy hare redenen aldus:
Hoochgheboren Prince ende Edele Heeren, waert sake dat t'ghene ick op mijn herte hebbe moeste verhalen voor persoonen daer gheene beleeftheyt in en waer, oft voor die noyt versocht en hadden hoedanich de cracht der liefden is, ende hoe seer de gemoeden tot de passie genegen zijn, ende dicwils geregeert worden door andere Meesters alsmen dicwils wenscht, ic soude in twijffel wesen oft ick ooc een eenich woort soude connen spreken, ende wt dit eerlijck gheselschap scheyden sonder eenich voordeel ofte voor my selven ofte voor een ander, inden welcken ick gehouden ben, te voorderen: maer wetende dattet is voor mijn Heeren van Venegien dat ick spreke die gheboren ende opgequeeckt zijn door de liefde, de selve volghen, ende prijsen de daden wel beleyt van dese aenghename ende nootwendighe passie, soo en wil ick my niet geveynst houden, noch gelaten als oft ic therte so cout als ijs hadde oft hart als marmer datter de liefde geen vat in en soude connen hebben. Ick bekenne opentlijck, gelijckt my geen schande en is dat te belijden, dat ic den Heere Loys Foscarus beminne boven al datter ter werelt is, ende dien volgens my weerder is dan mijn eygen leven, door dien dat mijn eere, twelck tbeste is daer een vrouwe van goeden huyse nae behoort te trachten, de saken zijn gheweest daer desen vromen Edelman op ghesien heeft, die zijn leven niet geacht en heeft om mijnen faem | |
| |
ende naem voren te staen, ende heeft my also geheel zijne gemaect: waer isser ooc noch eenen so geduerich in liefde, stantvastich int vervolgh, ende ghetrou int secreet, die tot nadeel van zijn eere ende leven hem vergelijcken mach by deses hoochmoedicheyt? zijns gelijc en is inde werelt niet. Waer is hy die om te bedecken een sake daer gheen quaet in ghelegen en is, veel eer de doot sal verkiesen als te willen dat eenighe zijner secreten int licht comen, ten sy Foscarus, so grooten voorstaender van Gismondesn eere, dat hy liever heeft willen belijden den Roover te wesen, dan te seggen d'oorsake zijner comste aen mijn Vensters? Indien hy yet daer aen misdaen heeft, mijn is de schult, ende ic ben die daer ouer behoort ghestraft te worden. Ick bent die hem tot sulcker uren ende soo laet hebbe heeten comen, door my is de leeder vast gemaeckt en gerecht, die ick als noch tot ghetuygenisse der waerheyt in mijn huys hebbe. Ic bent die hy vierichlijc ende langen tijt vervolght heeft om my ten houlijcke te hebben: aen my heeft hy zijn brieuen gezonden, die ick hier als pant zijner trouwe ende belofte hebbe. Ende wie can my verbieden in een vrye stadt jonghe weduwe zijnde, eenen voor mijnen man te kiesen dien my belieft, ende sulc eenen die niet minder is ofte en misaert van zijn Voor-ouders, ende daer door mijn eere niet vermindert en wert. So en is dan de Heere Loys (met reuerentie gesproken) noch Dief noch Roouer, ten sy my ontstelende mijn herte, vrywillichlijck ende dat met mijn begeeren, ende mijn goede jonsten, vande welcke ick hem in uwe tegenwoordicheyt (doorluchtige Prince ende u mijn hoochgeachte Heeren) Ouerste make ende hem die schencke, hem opofferende in mijnen Geest t'secreetste mijns herten, ende ooc mijn leuen. Siet hier mijn dienstmaecht diet alles weet, daer zijn de brieuen, den Ionckheere Loys is daer tegenwoordich, dat hy de waerheyt segghe, ende my van dese swaricheyt ontlaste, van hem keerende eenen naem hem so qualijc voegende die hy hem seluen toegheschreuen heeft om te behouden een lief zijner eerbaerheyt weerdich. Dit cort verhael van Gismonde verwecte vele hunne gedachten, die by hun seluen ouerleyden de voorledene lusticheden ende hoe groot de ghenoechte zijn der ghetrouwe gelieuekens die eensins zijn, ende die recht wt handelende, gheen | |
| |
schaemte en hebben, noch hun ontsien te bekennen datse met malcanders liefde bevanghen zijn: d'oude weenden van blijschap ende de jonge stelden hun dit exempel voor ooghen om wel ende troulijck te beminnen. Ten cortsten gheseyt, sy alle presen de Ionckvrou ende schoone weduwe, ende verhieven ten Hemel toe de groote ghetrouheyt van Foscarus, ende met consent vanden Hertoghe ende den heelen Raet werden de twee gelievers geloont over hunne moeyten ende benautheden, met den goeden ende gheluckigen bant des Houlijcx. Hier mede eyndende, laet ic den leser oordeelen, over de verdiensten van Loys ende Gismonde, wie van beyden meest voor malcanderen gedaen heeft, oft hy hem selven beschuldigende, ofte sy hem voor sprekende ende beschermende, gheen aensien hebbende op haren staet: ende ter wijlen ghy doende zijt om u ghevoelen hier van te seggen, soo sal ick u nieuwe spijse bereyden tot verghenoeginghe uwes Gheests ende ghemoets.
|
|
Auteursrechtvrij