Logo DBNL
Roomsche Reys (1624)

Roomsche Reys

(1624)–Joannes Stalpaert van der Wiele–rechtenstatus Auteursrechtvrij

t'zamenspraeks-gewijs tusschen Pieter de Reyser ende Abacuk fijnen broeder


Vorige Volgende

IX. Handeling,
Inhoudende de Solutie vande Gereformeerde Argumenten, teghens de Katholike Af-laten.

HEt eerste Argument, nae mijn best onthoudt, was, dat den naem Af-laet inde H. Schriftuyr onbekent ende ongehoort is.

Abac.

Dat is waer: Ende daerom moeten wy ons daer van wachten, nae de vermaning des Apo-

stels. 1. Timot. 6. 20. Depositum custodi, devitans prophanas vocum novitates. Bewaerdt wel, o Timothee! uw' bevolen pant, schouwende alle onheilige nieuwigheiden van woorden. Nademael dan het woord Af-laet niet gevonden en wert inde H. Schriftuir, zo sijn wy schuldig, nae het ghebod Pauli het zelve te schouwen.

Piet.

+Alle-velleens argumenteerden eertijds de Arrianen uwe Voor-vaderen tegens de Katholiken, omme hen-luiden te ontweldigen het woord Homoousion, 't welk de Vaders van Nice zeer wijzelicken van nieus bedacht, ende als een schoot-vry schildt, tegens haere ketterije gesteldt hadden. Hoordt Broeder Abacuk! den Apostel, en verbiet ons niet alle nieuwe woorden, maer alleen de geene die onheilig sijn, dat is, die teghens de waerheid, tegens de Schriftuir, ofte tegens het Geloof sijn strijdende. Mids-dezen zoo en sijn de woorden, Trinitas, Hypostasis, Consubstantialis, liberum Arbitrium, Purgatorium, Indulgentiae, Transsubstantiatio, ende meer andere diergeliken, die de H. Vaderen, ende Concilien inder tijd van nieuws ghevonden hebben, omme de Artikelen des Geloofs, op 't kortste ende claerste uit te drucken, hier onder niet te rekenen; Aengesien de dinghen, die door de zelve woorden beduidt worden, niet nieu ofte onheilig; maer oud, Schriftuirlick ende Goddelick sijn. Ziet hier op zeer treffelick den H. Augustinum tractatu 97. in Ioannem. Adversus impietatem Arrianorum, novum nomen Patres Homoousion condiderunt: sed non rem novam tali nomine signaverunt; hoc enim vocatur Homousion, quod dicitur ego & pater unum sumus, dat is: De Vaders hebben teghens de Godde-loos-

heid der Arriaenen, het nieuwe woordt Homousion versonnen; doch en hebben daerom met dat nieuwe woord, gheen nieuwe zaeck beteickendt. Want dat zelvige is homousion te zeggen, 't geene men leest, ick ende den Vader sijn een. Aldus Augustinus.

Dit zelve zegge ick mede van 't woord Indulgentia, ofte Af-laet. Want ghenomen dat deze naemen al schoon niet bekent en waeren geweest, voor de tijden Gregorij Magni, zoo en zouden wy-luiden nochtans daerom niet gehouden wezen de zelve, als nieuwe woorden, te verwerpen; Aengesien ick nu hier boven hebbe doen blijcken dat de zaecke die deur de zelve woorden zeer kort ende claerlick werdt beduydt, gevonden wordt inde Schriftuir.

Behalven dezen (hebdy immers de Schriftuirelicke boucken zoo door-snuffelt ghelijck ghy u vermeet) zoo verwondert my dat ghy het Latijnsche woord Indulgentia, ofte het+ Duitsche Af-laet niet ghelezen en hebt by den Propheet Isaias cap. 61. 1. Den gheest des Heeren is over my, der-halven my den Heer gesalft heeft: Hy heeft my ghezonden te verkundigen den zachtmoedigen, te genesen den ghekneusden van harten, te bood-schappen den gevangenen Af-laet, ende den beslotenen opening, ende te prediken een Iaer van versoeninge voor den Heer. Aldus luidt onzen Duitschen Text: hebdy den Latijnschen, ghy zult daer inne vinden praedicare captivis indulgentiam.

Abac.

De Propheet voor-seidt hier de ghenaede die de wereld zoude hebben over te komen deur de mensch-wordinge onzes eenighen Heilands Christi Iesv: zonder dat

hy oit het minste tuttel ghedroomt heeft vande Paepsche Af-laten.

Piet.

Ick en zegge oock niet dat Isaias hier spreekt vande Indulgentien in zodaenigen zin, als wy nu tegen-woordich handelen; daer van hebbe ick u nu flus andere pertinente Texten by ghebracht, die ghy my nimmermeer beand-woorden en zult: maer hebbe u alleen mette woorden Isaiae willen vroed maecken, dat ghy u niet zoo eng en behouft te houden, om te aen-vaerden een woord 't welck de Propheet zelfs zich niet +vermijdt en heeft te ghebruicken. Ten tweden, vergelijckent de Propheet Isaias hier de gratie vande toe-komste Christi, by het Iaer van Iubilee, ofte van versoeninghe, 't welk door Gods bevel, by den Israëliten ghevierdt worde van vijftich Iaeren te vijftich Iaeren; met zoo-daenigen uit-stekende privilegien, dat niet alleen alle Hebreeusche Slaven ende Slavinnen vry gelaten en wierden, maer daer-en-boven alle lasten, leeningen, bezwaeringen, schulden quijt ghescholden, ende alle verkochte erven, gronden, ende onroerende goederen weder-omme voor niet keren mosten, totten eersten bezitter. Leest Levit. 25. ende 27. Item het leste Capittel van 't bouk Numerorum. Daer ghy ook vinden zult, dat dit gansche vijftigste Iaer feestelicken over-gebracht werde, zonder eenigen slooffelicken arbeid van Land-bouwinge, plouginge, saijnge, maijnge ofte dier-ghelijcke: Ter-wijl den Heer 's Iaers te vooren, de vruchten zoo hadde verdubbelt, dat het niet van node en was, het nae-volgende Iaer eene hand aen werk te steken, maer met

lof, danck-segginge, ende heilige ledigheidt over te brengen.

Abac.

Hoe nae heeft de Roomsche Kerck hier van genomen haer Gulde Iaer, ofte haer Iaer van Iubilee; omme de Volken wederomme te brengen onder het onver-draggelicke juck vande wet Moisis, ende hen-luiden alzoo, tegens het gebodt des Apostels te leeren Iudaiseren?

Piet.

In geender manieren: Maer veel eer, omme daer mede te vertoonen, dat de Heere Christus, die niet gekomen en is, om de wet te ontbinden, deur de gratie zijns nieuwen Testaments, de wet Moisis vol-trocken ende vervult heeft: Bevrijdende het menschelick geslacht vande slavernije des Duyvels, quijt-scheldende het hand-schrift vande eeuwige verdommenis, ende restituerende het verloren bezit vande Hemelsche glorie. Dit heeft ons alle te saemen Christus verdient ende verkregen deur zijn mensch-wording, leven ende dood; ende wordt ons toe-gevougt deur de kracht van zijn in-gestelde Sacramenten ende Ceremonijen, zoo wanneer wy de zelve met een oprecht gheloof ontfangen, ende met een goed leven betrachten.

Abac.

Met oorlof: Is dan het Iaer van Iubilee by de Papisten mede een Sacrament, deur het welk zy deelachtig werden de verdiensten Christi?

Piet.

Het Iaer van Iubilee, vervaet twee dingen: Het eene de gratie vanden Aflaet in 't ghemeen; streckende tot quijtschelding+ vande verdiende boete nae de vergeven schuld; ende hier van hebben wy tot noch toe, meer als 't over-gesproken. Het andere

is de omstandigheid des tijds, te weten, dat de Prelaten der Kerken, van Gode ghesteldt als Dispensiers van zijn verburgentheiden, gaven ende gratien; willende om zekere rechtvaerdighe redenen ontsluiten hun bevolen Thresoor, tot quijtscheldinghe als boven, daer toe verkiesen zoo-daenigen bequaemen tijdt, als haer-luider discretie, tot vervordering vande Goddelicke eer, ende de zaligheid der zielen, bequaem ende oorbaerlick bevindt te wezen: Naementlick van vijf-en-twintig te vijf-en-twintig Iaeren. Ende zo veel als dezen zekeren bestemden tijd aengaet, zoo werdt den Af-laet gerekendt voor een Ceremonie der Kerken. Alle-velleens gelijck de vasten van 40. daghen, by exempel, twee dinghen besluit; te weten een ouffening van Penitentie, ende over-mids den zekeren tijd des Iaers ende der daghen, dat deze Penitentie bevolen is, een Apostolike Ceremonie.

Abac.

Waer staet geschreven dat de Prelaten der Kerken van vijf-en-twintig te vijf-en-twintig Iaeren den Af-laet van 't Iubilee zullen hebben te verkundigen?

Piet.

Waer staet geschreven dat de Gereformeerde Ministers, van drie maenden te drie maenden haer Nacht-mael zullen houden, ofte haer Bid-daghen zullen af-lezen? Wanneer ghy my hier van eenige Texten by ghebracht zult hebben, zal ick u oock dienen op 't geene ghy my vraegt. Neen Abacuk, van deze ende dier-gelike dingen, en heeft de Heer niet uit-drukkeliks ghekeurt, maer het zelvige ghelaten inde dispositie vande geenen, die +den H. Geest ghestelt heeft Bisschoppen om

te regieren de Kerke Gods: Ende in-zonderheid vanden geenen, die hy ghestelt hebbende als een Opper-harder van zijn gheheele kop,+ de op-sigt van alle zijne Lammeren en Schapen bevolen, ende de Sleutelen van 't Rijck+ der Hemelen gegeven heeft.

Dien-volgende zoo bevinde ick uitte Kerkelicke+ Hystorien, dat Clemens sextus het Iubilee, 't welk eerst van Bonifacio octavo, van hondert Iaeren te hondert Iaeren gheordineert was, met zeer goede redenen, ende zonderling ghenoughen vande gheheele Christen wereld, op vijftig Iaeren gereduceert heeft. Dan alzoo voor de kortheid ende onzekerheid des menschelicken levens, hoe langs hoe meer vervallende, de zelve tijd noch niet dan al te lang en scheen te wezen, zoo sijn eindtelick by ordinantie van Urbanus sextus, de vijftig Iaeren op de vijf-en-twintig ghekomen; gelijk als-noch ten huidigen dage onderhouden wordt.

Die dit nu besmalen ofte veroordeelen wil, die meldt voor eerst zijn op-gheblasen vermeteltheid, in't veroordelen niet alleen+ van een anders knecht, maer van het Overhooft der Kerken: Ende en is daer-en-boven+ niet ghedachtig 't gheene daer gheschreven staet, dat Christus den ghetrouwen Dispensier, dat is, den overste der Kerken bevolen heeft zijn Huys-ghezin in tijden ende wijlen uit te deilen al-zulken maet ende provisie van geestelick voedsel, als des zelfs voor-zichtigheid, zoude vinden te behooren.

Mids-dezen, zo en staet hier een Godvruch-

tig onder-zaet niet anders toe, als met dankbaerheid, ende gehoorsaemheid te ontfangen de uit-gedeelde gratie. Wel wetende dat d'Apostelike Stoel, over-mids de belofte Christi, in materie van Geloof niet failleren en kan; Ende dat den Dispensier toe-komt zijne administratie voor zijn Meester te verdedigen.

§ 1.
Twede Argvment Tegens de Af-laten.

Dat het ghebruik der Af-laten, zulks die rechte-voort inde Roomsche Kerk ghepleegt worden, nieu ende huiden-daegsch is.

Piet.

Dit wordt wel uit-drukkelicken ontkendt, ende het tegen-deel blijkt hier boven uit ons vii. Voor-werp. Al-waer ick opentlick bewezen hebbe, als dat de Katholike Kerk, dispenserende tegenwoordelick de gratie van haere Af-laten, niet anders uit en deilt, dan het geene Paulus aenden +Bloedschender van Corinthen; Tertullianus ende Cyprianus aende ghevallenen van Cartago; de Generale Concilien Nicenum primum can. 11 Ancyranum can. 5. & Laodicenum can. 2. aen de vlijtighe Penitenten vande primitive Kerk; Item Gregorius primus, Leo tertius, Sergius secundus, ende de nae-volgende Bisschoppen van Romen, aende Christe-ghelovighen van haeren tijd; Ende eindtelik Sinte Bernardus, uiten naem van den Paus Eugenius de derde ghepredict ende uit-gedeilt heeft aende Keiseren, Koninghen, Princen, Baronnen, Ridderen, Soldaten ende Burgeren, die hy inden Iaere m.c.x.l.v. beweegde totte Cruisvaerd vanden H. Lande.

§ 2.
Derde Argvment.
Dat de Af-laten van veel H. Geleerde ende God-zalighe Mannen, van haer eerste beghinselen af, altijdt op 't alder-hoogsten verfoeit, ende weder-sproken sijn gheweest.

Ick andwoorde u eerstelik, dat de oude+ weder-spraek niet genoug en is tot verwerpinghe van een Leering. Het blijkt, want Arius Archidiaken van Alexandrien heeft over dertien honderdt Iaeren weder-sproken de H. Drievuldigheid; namentlick de consubstantialiteit vanden Zoone Gods met zijn Vader. Nestorius Patriarch van Constantinopelen Anno Domini 428. de menschwordinge Christi; ontkennende de eenigheid van zijn persoon. Eutyches ter contrarijen niet langhe daer nae, weder-sprack de tweevuldigheid der natuiren Christi. Ende daer te voren, te weten inden Iaere 360. Macedonius de Godheid vanden H. Geest; ende andere anderen Artikelen des Christen gheloofs; die nochtans mette zelve haere oude wederspraek niet anders en hebben gewonnen, dan datze vande Kerke Gods verbannen, ende t'allen tijden voor oude Ketters ghehouden sijn geweest, ende als-noch ten huidigen-dage by alle Christenen ghehouden werden. Iae hadde de oude weder-spraek ghenoug gheweest, het Christen Geloof, waere al van beginsel af inde wiege versmoort. Alzo het zelvighe al ten tijde Pauli voor een Secte ghe-

scholden, ende al-omme weder-sproken werde. Actor. 28. 22.

+Ten tweden, zoo vrage ick u, wat dit toch voor Heilige, Geleerde, ende God-zalige Mannen sijn, die ghy zegt dat van't beginsel afde Roomsche Af-laten weder-sproken hebben? Ick hebbe V. L. hier boven het gebruik van de Catholike Af-laten aen-ghewezen in alle de voor-naemste eeuwen des Christen Gheloofs, ende het zelve ghebracht totte tijden vande primitive Kerk, jae vande Apostelen toe; wie sijnt dan gheweest die in deze eerste tijden de Af-laeten verfoeit, de Concilien berispt, Bernardo, Gregorio, Cypriano, ende Paulo weder-sproken hebben? Voorwaer, ghy en zulter my niet eenen weten te nommen, buiten ofte boven die ghenen die ick u zelfs uit Martino Kemnitio hier voren hebbe by-gebracht.

+Want de alder-eerste die de Indulgentien bevochten hebben, sijn geweest de Waldenses, alias Pauperes de Lugduno, dat is, de Armen van Lyons, inden Iaere ons Heeren elfhondert en zeventig, ofte daer ontrent. Dit ghetuigen S. Antoninus in 4. parte summae tit. 11. ca. 7 §. 2. ende Ioannes de Turre Cremata lib. 4. Summae parte 2 cap. 35.

+Op 't spoor van de deze sijn ghevolgt Ioannes Wiclef, Ioannes Hus, ende eintelick de Patriarch van alle de Sectarissen onzer tijden Broer Maerten Luther, die uitte Af-laten Leonis decimi, int Iaer ons Heeren 1517. d'eerste oorzaek ghenomen heeft van zijn ongelukkighe Apostasie. Ende dit sijn alle deze oude, gheleerde, God-zalige weder-sprekers vanden Af-laet, daer mede uw' Argu-

ment braveert. Maer aen deze ende dier-gelike meer andere exempelen, kanmen toetsen de berommelickheid, ende hoog-sprekentheid der Nieu-gezinden. Alsmen u zo hoorde snorken van zo veel oude, geleerde, heilige Mannen, wie en zoude van u niet verwacht hebben de allegatien van Cyrillus, Athanasius, Clemens, Chrysostomus, Hieronymus, ofte dier-gelike H. Vaders uitte Griekse ofte Latijnsche Kerk: Maer inde plaets van dien by te brengen een gespuis van Waldeessers, een Wiclef, een Hus, een Luther, die van haer eerste oorsprong voor heresiarchen, dat is, voor inventeurs ende dichters van nieuwe dolinghen, bekendt; ende by Generale Concilien naer Kerkelicke ghewoonte, als van ouds, wettelikken vergaderdt, verdomt ende verwezen sijn; wat is dit anders, als te vernieuwen de memorie van 't oude spreek-woord: parturiunt montes, nascetur ridiculus mus?

Vaert wel Broeder Abacuk! met uw' oude, geleerde, heilige. Aen-gaende my, al waere ick versteken vande exempelen der heiliger Pausen Gregorij primi, Leonis tertij, &c. Al en hadde ick tot bewijs vande Af-laten geen Concilien Nicenum, Ancyranum, Laodicenum, noch oock geen getuigenissen van Tertullianus ofte Cyprianus; zoo zoude evenwel by my de heiligheid van eenen Bernardus, die de Af-laten uitten naem vanden Paus Eugenius, (zoo boven verhaelt is) gepredickt, ende met wonder-daden bevestigt heeft, van meerder ghewigt wezen, als de verwaentheid van deze uwe beromde Heiligen. Neen goede Vrind! men gelooft geen Heiligen

ofzen doen Mirakelen. Laet ick eerst de naemen van Wiclef, Hus, Luther, ende d'Armen van Lions met rode letteren zien staen inden Almenak, eer ghy of met haer heiligheid komt te braveren, ofte met haer authoriteit my komt te benauwen. Bernardus ter contrarien wordt van de Reformateurs, jae van Luther, Melanthon, ende Calvinus zelfs, meer als op eene plaets, een heilich Man, ende een Godvruchtig Schrijver genomt: Maer nae-diender niemand Gode en kan behagen, veel minder Heilig ofte Godvruchtig wezen, zonder Geloof; zoo moet nood-zaekelik volghen, ofdat de Af-laten die Bernardus ghepredikt heeft, over een komen mettet Geloof: ofdat Bernardus heilig gheweest is zonder geloof. Dit leste is onmogelick. Hebr. 11. 6. Ergo 't eerste nood-zakelick. Ende daerom zoo heefter ook God almagtig, die de eerste waerheid is, zijn zegel aen-gehangen, bevestigende zijn predicatie met kracht van Mirakelen, als vooren vertoont is.

§ 3.
Vierde Argvment.
Dat de Af-laten niet en sijn als een gheestelikke Koopmanschap, tot geenen anderen einde vanden Roomschen Antichrist verziert, dan om zijn blauwe sak te vollen, en zijn Offer te verbeteren.

Hier behoorde ghy noch by-ghevougt te hebben; om de Af-laets pennigen over-dadelick met Roffianen, Hoeren, en Snoeren te verslempen. Want in zulker vougen spreken-

de, zoumen u mogen kennen voor een wettig kind vanden Vader Ioannes Calvinus; de welke handelende vanden Af-laet, met deze spijtigheiden heeft durven uit-varen tegens de Overigheiden der H. Kerken. lib. 3. Inst. cap. 5. sect. 1. Maer met wat onbeschaemtheid van leugen, kan blijken uit zo meenige Bulle van Af-laet, alsser immermeer byde Stoel Petri uit-ghegeven sijn gheweest, ende noch voord-aen uit-gegeven worden. Inde welke geen andere voor-waerden, tot verdieninge vanden Af-laet en worden ghestipuleert, als Biechten, communiceren, bidden, vasten, ende Ael-missen: gelijk ghy zelfs daer na vertalende, zult mogen lezen.

Abac.

Zoudt ghy dan wel willen ofte kunnen ontkennen, dat de Papen, Munnicken ende Kassenaeren, dickwils de een-voudigheid vande luiden mis bruikt, onder pretext van Af-laten ontbloot, ende de Ael-missen onnuttelicken verteert hebben? dit is toch de gansche wereld al te kennelick.

Piet.

Noch zijn al veel kennelicker de keuren, statuiten ende ordonnantien, daer de Prelaten der Kerken zoo-daenige schennissen mede hebben gestraft. Zoo dat het u wel gerekendt mag werden tot een mee-dogelicke bottigheid, ende Calvino tot een onver-ghevelicke boosheid, de misbruikken van een deel Vagebonden ofte Kassenaeren, zo ghyze nomt, toe te schrijven de Bisschoppen ende Regierders der Kerken, die de zelve altijd op 't alderhoogste verfoeit, ende verdomt hebben.+

Ziet de Decreten Innocentij tertij in Concilio Lateranensi, Item Innocentij quarti in +Con-

cilio Lugdunensi, ende Clementis quinti in Concilio Viennensi. Of en hebdy geen gelegentheid vande tomos Conciliorum te openen ofte te lezen, zoo en zalt my niet verveelen V.L. hier by te brengen eenighe regelen schrifts, van't geene de voor-ghenomde Paus Clemens in't al-ghemeine Concilium van Viennen dezen aen-gaende heeft ghekeurt. Dus luyden de woorden:

+Abusionibus, quas nonnulli eleërnosynarum Quaestores, in suis proponunt praedicationibus, ut simplices decipiant & aurum subtili, vel fallaci potius ingenio extorqueant ab eisdem, cum in animarum cedat periculum, & scandalum plurimorum, viam, prout nobis possibile, praecludere cupientes, juxta statuta Concilij Generalis, duximus prohibendum distincte, &c. Et infra Ad haec cum aliqui ex hujusmodi Quaestoribus, sicut ad nostram audientiam est perlatum, non sine multa temeritatis audacia, & deceptione multiplici animarum, Indulgentias populo, motu suo proprio, de facto concedant, super votis dispensant, à perjurijs, homicidijs & peccatis alijs sibi confitentes absolvant; male ablata incerta data sibi aliqua pecuniae quantitate remittant, tertiam aut quartam partem de paenitentijs injunctis relaxent; animas tres vel plures parentum vel amicorum illorum, qui eleëmosynas eis conferant, de purgatorio (ut afferunt mendaciter) extrahant, & ad gaudia paradysi perducant; benefactoribus locorum, quorum Quaestores existunt, remissionem plenariam peccatorum indulgeant; & aliqui ex ipsis eos à poena & culpa, ut eorum verbis utamur, absolvant: Nos abusus hujusmodi, per quos censura vilescit Ecclesiastica, & clavium Ecclesiae authoritas ducitur in contemptum, omnimodè abolere volentes, ea

per quoscumque Quaestores fieri, vel attentari de caetero districtius inhibemus.

Examineert deze woorden Clementis eens te recht Broeder Abacuk, ghy verstaet ook Latijn, ende corrigeert daer mede uw' bottigheid, ende Calvini boosheid; die zulks wel wetende, noch efter zoo onbeschaemdelick de Prelaten der Kerken heeft durven calumnieren: hen-luiden toe-schrivende de abuisen, die zy altijdt scharpelicken ghestraft hebben, ende als-noch op 't alderhoogsten sijn straffende.

§ 4.
Viifde Argvment.
Dat de Af-laten strekken tot zeer groote ende atroce injurie van 't bloed Christi.

Piet.

Segt my Mons. Abacuk! waer op fundeert ghy deze aenghe-zeide atroce injurie.

Abac.

Op een groot ghetal van Goddelicke ende openbare Schriftuiren. Actorum 10. 43. 1. Ioannis cap. 1. 7. 2. Cor. 5. 21. 1. Cor. 1. 13. Actor. 20. 28. Heb. 10. 14. Apocal. 7. 14. & cap. 22. 14. Alles wel expresselick medebrenghende dat het bloedt Christi alleen ons versoent, vande zonde ghesuivert, ende zijn gheheiligde volmaekt heeft. Nu zoo wordt deze eer van ons alleen verzoent, gezuivert, ende volmaekt te hebben, het bloed Christi door de Af-laten benomen, ter-wijlen het Tresoor vande Roomsche Af-laten, behalven het bloed Christi, mede ghestoffeert moet werden met het bloed der Martelaren, ende de voldoenelicke wercken der Heilighen.

Min of meer als ofhet Bloed Christi nu uitgheput ofte verdroogt wezende, van node hadde geholpen ende ghesuppleert te werden door 't bloed van een deel dooden.

Piet.

Hadden de Leeraers, vande welken ghy deze Schriftuir-plaetsen onthouden hebt, de zelve wat beter ghestudeert, ick en meine niet datze immermeer de menschelikke verlossinge, het bloed Christi ontrokken, ende de wanhope ofte verdommenisse Christi toe-geschreven zouden hebben; met een zeer gruwelicke ende onghehoorde blasphemie, vande welcke wy inde voor-gaende handelinge gesproken hebben. Want dit over-tuigen grondelick alle deze Texten van Schriftuiren, die ghy ons hier zoo distinctelick, van vaers te capittel, hebt geciteert.

Op het stuk vande Af-laten, teghens de welke ghy de zelve voort-brengt, sijnze u immers zoo dienstig, als het vijfde rat aen een waghen. Want alle deze passagien spreken vande verzoeninge, rechtvaerdigmakinghe, ofte vergiffenisse der zonden, die wy culpam nommen; Inde welke, nae de Katholike Lering, de verdiensten der Heiligen geen plaets altoos en hebben; maer alleen bekomen werdt door de bedieninghe der Sacramenten van Doopsel ofte Penitentie, die haer kracht hebben, ende haer werk werken uitte verdiensten van 't vergoten bloed Christi. Nu de Af-laten, ghelijk nu dikwils ghezeidt is, en hebben geen magt om eenige schuld der sonden te vergeven, noch dootelick, noch daghelix, dat is noch klein noch groot; maer alleen de tijdtelicke boete, die na de vergeven schuld noch wel ghevonden kan worden inde recht-

vaerdige verzoende zielen, gelijkze ghevonde werde inden Koning David. 2. Reg. 12. Ende tot quijt-scheldinge van deze tijdtelicke boete, zegghen wy Katholiken, dat ons te stade kunnen komen de vol-doenelicke wercken vande Heiligen Gods.

Abac.

Het by-vougsel van deze voldoenelikke+ werken der Heiligen, is in allen ghevalle nodeloos; nae-de-mael de verdiensten Christi, als wezende ongemeten, tot dien einde dubbelt over ghenoug sijn. Et frustra fit per plura, quod fieri potest per pauciora.

Piet.

De verdiensten Christi sijn in zulker vougen onghemeten, dat alle de Catholike Doctoren, metten Paus Innocentius de zeste, in constitutione, quae incipit unigenitus, niet en twifelen te leren dat de alder-minste droppel bloeds Christi, bastant zoude geweest hebben totte verzoeninghe vande gansche wereldt. Zulks dat aen-gaende de suffisantheid alleen, inder waerheid noodeloos zoude wesen daer iet wes anders by te willen vougen; ende dit bewijst alleen uw' ghemaekte Argument. Maer dit en is de oorzaek niet, waerom dat wy int Thresoor der Kerckelicke Aflaten, by 't bloed Christi vougen de pijnelikke werken der Heiligen.

Abac.

Wat is dan de juiste reden? want ben daer nae belust.

Piet.

Deze hebbe ick u al-rede hier vooren in mijn achtste Voor-werp, met een by-zondere § aengewezen: Te weten, om dat de goede werken der Heilighen, voor zoo veel alsze voldoenig sijn gheweest, meer als hunne eigene zonden vereischten, niet te vergeefs, ofte onver-golden en zouden blijven. Ten twe-

den, om achter-volgens zijne belofte Ioan. 12. 26. in dezer manieren te vereeren den geenen, die hem hier, ter dood toe ghetrouwelicken hebben gedient. Ende eindtelick om des te meer uit te doen steken de kracht vande verdiensten Christi, als wezende magtig, niet alleen door haer zelven de schulden ende de eeuwige straffen te verzoenen, maer ook de goede werken der Heiligen voldoenig te maken vande tijdtelicke boeten.

Abac.

Deze reden, al schijntze wat te wezen, en kan ick niet wel aen nemen, om datze schijnt te verkleinen de verdiensten Christi.

Piet.

End' ick zegge, ter contrarien datze verheft de verdiensten Christi, ghelijck by +exempel het vier verheft wordt, als men't kracht toe schrijft van ons te kunnen verwarmen niet alleen door hem zelven, maer oock door middel van water, 't welk eerst over het vier ghehanghen, ende daer van zijn hette gekregen heeft.

Ende om dezer redenen wille, heeftet de voorzichtigheid Gods belieft te ordonneren, dat een Godvruchtig mensch oock deur eigen werken de Kroon des eeuwigen levens zoude hebben te verdienen, naer luidt de Leringe des Apostels 2. Timoth. 2. 5. & cap. 4. 8. Niemand en zal gecroont werden dan die wettelicken ghestreden heeft, niet om dat de verdiensten Christi niet genoug en waren, maer om dat zulks voor ons profijtiger, ende voor Christo heerlicker was.

De zelve voor-zigtigheid Gods bespeuren wy oock inde natuir. Want al-hoe-wel d'almogendheid Gods wel onvermiddelik door

haer zelven, even rasch ende even lichtelick, zoude kunnen voort-brenghen 't gheene haer belieft, te weten inde Lucht, licht ende warmte; opter Aerde, metalen, steenen, vruchten, dieren; inde wateren, ebben, vloeden, paerlen, coralen, &c. Nochtans zoo belieft het zijn Goddelicke wijsheid, daer toe te gebruiken den dienst van natuirelicke instrumenten, dat is van geschapen Creatuiren, die wy causas secundas nommen, als sijn Zon, Maen, Starren &c. die te zamen met hem als causa prima, voort-brenghen het gheene hy voortgebracht begeert te werden. Ende dit is genoug totte Solutie van 't vijfde Argument. Volgt nu het

§ 5.
Seste Argvment.
Dat de versoenelikke genade Godes het Euangelio benomen, ende in loode ofte blikke Zegelen van Af-laets Bullen besloten wort.

Piet.

Om dit spitige Argument beleefdelick,+ maer distinctelick te beandwoorden, zoo zegge ick voor eerst: Dat ghy professie doende vande Gereformeerde Religie, ende dusdanigen ongerijmden Argument formerende tegens den Katholiken Af-laet, opentlicken doet blijken, gheen kennisse met allen te hebben van uw' eighen Lering. Wildijt zien? uw' eighen Lering brenght mede, dat de verzoenelicke ghenade Godes ons gheappliceert ende toe-ghevougt werdt; zoo wanneer ons door de predicatie des heilighen Euangheliums verkundight werdt, dat onze zonden deur de verdiensten Christi

vergheven sijn, ende wy-luiden 't zelve met een vast Geloof aen-nemen ende accepteren. Nu nae dien deze verkunding niet alleen geschieden en kan by monde, maer ook by gheschrifte, jae dickwils beter, bundigher, ende beweeghelicker by geschrifte als by monde; ende dat in zulken gheval, dat gheschrift een instrument zoude wezen vande Goddelicke verzoening; zoo laet ick uw' alder-fijnste Mede-broeders zelfs oordeelen, of ghy oock vast gaet met dit Argument. Want blijvende in terminis van uw' eigen Theologie, zal ick zeggen dattet niet absurder en is de verzoenelicke genade Godes te hechten aen Af-laets brieven, als aen Preek-stoelen. Ick zegge, aen Af-laets brieven, niet voor zoo veel de zelve met loodt ofte wassche ghezegelt sijn, maer voor zoo veel alsze met inkt beschreven, deur Texten van Schriftuiren ende spreuken van heilige Vaderen ons voor-houden de gramschap ende de genade Gods; ende over-zulks beweghen tot leed-wezen, penitentie, ende vergiffenisse der zonden.

Nota. Deze solutie, is een solutie diemen plag te nommen ad hominem; ende daeromme en hebbe ick niet te vergeefs gezeidt (blijvende in terminis van uw' eighen Theologie, dat is, vande Geneefse doling) want na de waere Theologie, dat is, nae de Katholike +Lering, zoo en geloven wy niet dat de bedieninge des versoenings niet anders en is, als de Predicatie des Euangeliums; ofte dat de magt vande zonden te vergeven ende te weder-houden, gelegen zoude sijn int verkundigen van 't woord Gods, gelijk de nieu-gezinden droomen; Maer inde bedieninge der hei-

ligher Sacramenten, ende zonderlinghe inde Penitentiale Absolutie; ghelijck het zelve by alle Katholike Controvertisten, die dezen aengaende, tegens de nieuwigheiden van onzen tijd geschreven hebben, volkomentlick overtuigt ende bewezen werdt; ende al-hier ongheleghen komt op 't langste te verhalen. Zegge der-halven.

Ten tweden: Dat wy de verzoenelikke+ genade Godes geensins en besluiten inde Aflaets bullen, maer gelijk nu terstondt gezeidt is, inde bedieninge der H. Sacramenten, nae de ordinarisse in-zettinge Christi. Want nae-de-mael wy opentlicken leeren, dat deur de Af-laeten geen schuld van zonden, die wy culpam nommen, vergheven en wordt, maer alleen de boete vande tijdtelicke over-blijvende straffe, zoo is buiten alle propoost ons met deze inpertinente objectie te bejegenen.

§ 6.
Sevenste Argvment.
Dat Christus volkomentlick voor ons voldaen hebbende, voor de Af-laten niet met alle gelaten en heeft.

Abac.

Aldus argumenteer ick: Christus+ heeft volkomentlik voor ons voldaen: Ergo en hebben wy geen Af-laten van doen. Wat hebdy hier teghens? of wat zuldy my hier kunnen ontkennen, of de eerste voor-slag, of de consequentie die daer uit volgt? Voorwaer geen ban beiden: Want de eerste voor-slag, is de clare Schriftuir 1. Ioan. 2. 2. Christus Iesvs is de verzoeninghe voor onze zonden,

doch van d'onze niet alleen, maer voor de zonden des geheele werelds. Item Ephes. 1. 7. In Christo hebben wy verlossinghe door zijn bloed, namelick de vergeving der misdaden, nae den rijkdom zijnder genaden. Item Isa. 53. God heeft op hem geleit onzer alder boosheiden. Eindelick de Heere Christus zelfs Matt. 20. 28. De zoon des menschen is inde wereld gekomen, niet om ghedient te worden, maer om te dienen, ende zijn ziele te gheven tot rançoeninge voor veelen.

Hier uit moet nood-wendelick volgen onze gemaekte consequentie. Want nae-de-mael onzen eenigen Heiland Christus Iesvs, ons door zijn bloed, verlost, verzoent, ende gherançoent heeft, zoo en isser geen vordere voldoeninge van node; want een schuld die eens ghequeten is, een slaef die eens deur rançoen verlost is, en behouven niet meer ghequeten ofte gherançonneert te werden. Houde daeromme de Lering vanden Roomschen Af-laet, niet alleen voor een openbare doling, strijdende teghens de waerheid des Goddelicken woords; maer zelfs oock voor een grouwelicke blasphemie, strekkende tot groote injurie ende oneer des bloeds Christi. In alle schijn, ofhet bloed Christi niet bastand ghenoug en waere, om voor de zonde te voldoen, en werdent niet ghestijft ofte gheholpen door onze voldoeninge. Deze dan weg genomen sijnde, zoo komen de versierde Aflaten, ghegrondet op onze voldoening, van zelfs te verdwinen.

Piet.

Hebdy noit gelezen by den heiligen Augustinus, Qui fecit te sine te, non te salvabit sine te? dat is: Die u gheschapen heeft zon-

der uw' toe-doen, zal u niet zalig-maken+ zonder uw' toe-doen? De Schriftuiren by V.L. terstond gheciteert sijn waerachtig, ende zonderling bequaem om twee Artikelen des Gereformeerden Geloofs van doling te over-tuighen, ghelijck ick oock ten deele hier boven aenghewezen hebbe. Te weten, dat Christus niet voor alle menschen, maer alleen voor de uit-verkoorenen ghesturven is.

Ende ten tweden, dat hy ons verlost heeft+ niet zoo zeer door 't vergieten van zijn dier-baere bloed, als door de twifel, ankst, ende vrees van zijn eeuwighe verdommenisse. Het tegen-deel van dezen blijkt opentlick, by deze by-gebrachte Schriftuiren.

Maer daer uit te willen besluiten, datter gheen voldoenelicke werken, ende noch veel minder Af-laten van node en sijn, en kan ick niet vatten met wat manier van dialectica dat goed ghemaekt kan worden. Of zeker, in-dien deze uwe consequentie goed is, zoo zuldy oock daer mede ghehouden sijn te besluiten, dat ons gheen Sacramenten, gheen Penitentie, gheen Doopsel, jae geen Gheloof zelfs van node en sijn; 't welk meer is als ghy zelfs begeert.

Hoordt dan Broeder Abacuk! wy weten+ wel, ende gheloven vastelick, dat Christus onzen Heer voor onze zonden volkomentlick, ende met een overvloedige verlossinghe voldaen, gratie en glorie verdient ende verkreghen heeft: Maer ghelijck wy des niet teghen-staende ghenood-zaeckt sijn door middel van Gheloof ende Sacramenten

+de gratie, ende niet-te-min door lopen ende strijden metten Apostel de glorie te bekomen: Zoo zegghen wy insgelijks, dat wy niet tegen-staende de over-vloedighe verlossinghe Christi, gehouden sijn Gode te vol-doen voor de tijdtelicke straf vande vergeven zonden.

Abac.

+Hoe kan dit 't zaemen staen, dat Christus voor ons volkomentlick vol-daen heeft, ende wy-luiden noch efter ghehouden blijven Gode te voldoen voor de tijdtelicke straf?

Piet.

+Hoe kan wederomme te zaemen staen; dat Christus voor ons volkomentlik voldaen heeft, ende wy-luiden noch efter ghehouden sijn, de Sacramenten te ontfangen, gedoopt te worden, te gheloven, te lopen, te strijden? Wildy weten waer 't vast is Mons. Abacuk? 'Tis om dat de prijs vande vol-doeninghe Christi, die in haer zelven volkomen ende ongemeten is, ons door zekere middelen ofte instrumenten gheappliceert, ende toe-gevougt moet werden.

Vraegdy my, wat dit voor middelen sijn? By de nieuwe Christenen, isset speciale rechtvaerdig-makende Geloof; dat is, de verwaende vermeteltheid, daer mede zich een mensch met vastigheid van Geloof verzekerdt houdt te wezen een kind Gods, ende een erfgenaem des Hemels. By de oude Christenen, pleghen deze middelen na verscheide staeten der menschen, oock verscheiden aen-gewezen te werden. Namentlick voor de onghelovighen, die eerst bekeeren, 't Geloof ende het Doopsel: voor de gelovigen naer het Doopsel ghezondigt hebbende, het Sacrament van Penitentie, mede-brengende leed-wezen, belijdenisse,

ende voldoeninghe; Item bidden, waeken, vasten, aelle-missen, ende dier-gelike deugdelicke werken, door de welcke ons de verdiensten Christi tot vermeerdering van gratie, ende winning van glorie toe-ghevougt ende geappliceert werden.

Abac.

Dit en zegghen Isaias, Ioannes, Paulus noch Christus niet inde Schriftuiren die ick u terstond by gebracht hebbe.

Piet.

Zeggenzet daer niet, zy zeggent elders. Me vrind! de H. Schriftuir en is niet ghewoon alle ding t'seffens op eene plaets te zeggen, maer heeft de mysterijen des geloofs ons ghedispenseert nae 't wel-behagen vanden gheenen, die alles verdeilt zoo 't hem belieft. De bouken vande Propheten ende Apostelen, ghelijck mede de schriften vande Oud-vaderen, sijn vol ghetuigenissen tot bewijs vande voldoeninghe, die de rechtvaerdigheid Gods van ons vereischt nae de vergeven schuld der zonden; gelijck ghy als-noch gedencken moogt uit het geene wy hier vooren int vijfde ende seste Voor-werp ghehandelt hebben.+

Hier uit besluit ick twee dingen contrarie uw' gesustineerde: Het eerste is; Dat bewezen sijnde de nood-saekelicheid vande voldoeninge, lichtelick ende als van zelfs gestabiliert wordt de Lering vanden Af-laet.+

Het ander, dat de voldoeninge Christi niet meer en werdt verkort ofte gelastert door de voldoenelicke werken, ende den Af-laet; als door 't Gheloof ende 't ghebruik der Sacramenten, de welke ons deelachtig maken de voldoeninge Christi.

§ 7.
Achste Argvment.
Dat de Kerkelicke discipline door de Af-laten ganschelik bedurven wordt.

Piet.

Dit wordt ontkendt Mons. Abacuk, ende staet over-zulks u toe, te bewizen.

Abac.

Het bewijs is claer: want ter-wijl de Papisten leeren, dat de menschen zoo hier, als in 't ander leven vol-doen kunnen voor haer zonden, jae door middel van Af-laet, haer op-gheleide vol-doeninghen met geld kunnen vergoeden, zoo komenze het gewigt der zonden te verlichten, de oordelen Gods te verkleinen, een vermetelde gherustigheid in den mensch te veroorzaken, veel goede werken te beletten, ende over-zulks wegh te nemen de occasien ofte middelen van de waere Penitentie.

Piet.

Wel hoe? Is dan Saul oock onder de Propheten? Voorwaer mijn dunckt dat ick Pilatus de Passie hoor preken, als ick een Gereformeerden Broeder zich mette vrees vande oordeelen Gods, zwaer-wigtigheid van zonden, naerstigheid van goede werken zie bekommeren. Aenghezien alle deze ende dierghelike consideratien, totte grond toe +weg ghenomen worden, door de fundamentele beginselen van haer gereformeerde Religie, gelijk ick straks zeggen zal.

Zoo veel de Katholiken aen-gaet; indienze leerden dat de menschen Gode vol-doen konnen voor de schuld ende eeuwighe straf der zonden, zo mogt-men hen verwijten datze de zwaer-wigtigheid der zonden verlich-

ten. Nu dit en doenze niet; maer ter contrarien houden de Katholike Theologanten de nood-zaekelicheid vande mensch-wordinghe Christi, anders nerghens mee staende, dan mette zwaer-wigtigheid der zonden; als wezende zoo-daenig, datter buiten God, gheen schepsel ter wereld ghevonden en kon werden, 't welck uit rigeur van Iusticie, Gode hadde kunnen voldoen voor de zonde; dat over-zulks van node was, dat God mensch zoude werden, om met verdiensten van onghemete waerde te verbeteren de oneindelicke lelickheid der zonden. Dit is de eendrachtighe Lering van alle Katholike Doctoren. De welke oock dagheliks by de Pastoren ende Predicanten 't gelovige volk zeer ernstelicken voor-ghehouden ende ingheboesemt wordt, om meer haets, schriks, ende af-grijsens te krigen vande zonde.

Datze nu hier beneffens leeren, als dat een Godvruchtig mensch nae de vergeven schuld, mette gratie Gods, vol-doen kan voor de tijdtelicke resterende boete der zonde, is zulks, dat daer door niet alleen de zonde niet en werdt geextenueert, maer veel eer in haer alder-juiste weeg-schael over-woghen: ziende dat de rechtvaerdigheid Gods, niet teghen-staende de verghiffenisse vande schuld, noch efter van zijn verzoende vrinden, is afeisschende eenighe tijdtelicke straf voor de voor-leden zonden, te betalen of hier, of in't ander leven.+

De Kerkelikke discipline, en wordt door de gratie van den Af-laet niet bedurven, maer in tijden en wijlen, om wettelicke redenen een weinig ghematight, nae't

voorschrift Pauli hier boven verhaelt; ende nae de discretie der geenre, die den Heer over zijn Huis-gesin gesteldt heeft.

+De naerstigheid der goeder werken wordt door de Indulgentien zonderlinghe vervordert. En sijdy curieus om zulks bescheidelick te weten, zoo zalmen u noch weten te bestellen de bouken die vande gedenck-waerdighe zaken der twee voor-gaende Gulde Iaeren 1575. onder Gregorius decimus tertius, ende 1600. onder Clemens octavus gheschreven sijn; daer inne ghy niet zonder grote verwondering lezen zult de ongelooffelikke toe-loop der volken, de exemplare bekeringen van uit-stekende Zondaeren, de millioenen van rijkdommen ghestroit in 't voedsel van arme Pellegrimmen, &c. Uit een Hospitael van Trinita de Ponte Xisto, binnen Romen, kundy gissen vande reste. Hier wierden in't Iaer 1600. genougsaem door-gaens het gansche Gulde Iaer, dagelix gespijst over de zeven duizend Pellegrims. Daer toe de Paus Clemens alleen van dag te dag was stierende een Aelmis van duizend Ducaten. Ende dit alleen in 't voorzeide Hospitael vande Trinità. Wat dan in S. Spirito over den Tiber, in S. Giacomo vande Spaensche, a S. Luigi, vande Fransche, a S. Maria del Anima, vande Hoog ende Nederduitsche, ende elders in Gast-huizen van andere Natien? In summa alle Kerken, zoo buiten als binnen Romen, het ghehele Iaer deur, dagelicks tot berstens toe vervult met bidders, de Biecht-stoelen met Penitenten, de Tafelen des Heeren met Communicanten, de straten met Processien. Ende alle de reste in zoodaenigen ghestaltenisse, dat de zelve Iaeren

met goede rede genomt mogen worden Iubilei, dat is gulde, heilige, vrucht-baere, ende verzoenelikke Iaeren. Meer ende niet min verwachten ende verhopen wy dit aenstaende Gulde Iaer van 1625. onder de heiligheid van Urbanus octavus, die teghenwoordig als een Successeur Petri, met grote zorgvuldigheid hoedende is de Schapen Christi.

Ende dat niet alleen binnen de muiren van Romen, maer 's Iaers daer aen over de ghehele Christen wereld, over alle de Koningrijcken, Provintien, Steden, ende zielen, die in de Pastorale roede Petri, respecteren den Vicaris Christi. Hier zal naer advenant mede gezien worden een grote verandering, vernieuwing ende verbetering van 't aenschijn der Aerde, door middel vande Penitentien, Gebeden, Ael-missen, Biechten, ende Communien, die als voor-waerden tot winning vanden Af-laet, uit kracht vande Pausselicke brieven al-omme zullen geschieden.

Dit dan aldus wezende, zoo en kan ick my niet ghenoug verwonderen, met wat schijn van waerheid ghy de Af-laten kunt beschuldighen, datze beletten zouden de goede werken; ofte ook veroor-zaken een vermetelde gherustigheid inde harten der ghelovighen.+ Maer alzo nu van 't eene genoug gezeidt is, zo wensche ick van 't ander ook een woord te hooren: te weten, wat dit voor een vermetelde gerustigheid is, en waerinne de zelve bestaet?

Abac.

Vraegdy waer inne? Dat ghy door 't besouken van een Kerk, door 't prevelen van vijf of zes Pater nosters, ende namentlik door 't offeren van een schelling aen geld, min ofte meer, u durft verzekeren beko-

men te hebben volkomen Af-laet van uw' zonden, ende waerdig te sijn het bezit vande eeuwige zaligheid.

Piet.

Ons en wordt gheen verzekering van zaligheid geleerdt inde Katholike Kerk; +maer veel eer na de vermaning des Apostels onze zaligheid met vrees ende beving te bewerken. Gheheel contrarie de stijl vande Gereformeerde Kerk, die haer rechtvaerdigmakinge nergens anders in en steldt, dan dat yder een zich verzekeren moet, met zekerheid des gheloofs, dat hem de zonden vergheven sijn, ende een erf-genaem is vande eeuwighe zaligheid. Iae uw' Scribenten ende Predicanten plegen door-gaens uit te varen tegen de Katholike Leeraers, datze de heuren altijd sijn houdende in een ghestadige onzekerheid ende twifel des zaligheids.

Zulks dat ghy my hier schijnt vergeten te hebben een Gereformeerdt te wezen, ende uit het ghetuig uwer zielen, uw' eighen Sect te bevechten; ons toe-schrijvende tot een vermeteltheid, het geene de Gereformeerde Kerk is houdende voor het eerste grond-vest van haere Godvruchtigheid.

+Hoordt dan Abacuk. De Katholike Kerk voor eerst, en verzekert al-hier geenig mensch, zoo lang hy hier is levende, noch van zijn tegen-woordighe rechtvaerdigheid, noch van zijn toe-komende zaligheid; wel wetende datter gheschreven staet Ecces. 9.1. Dat niemand hier en weet, of hy liefde ofte haet waerdig is, overmids alles onzeker ghehouden werdt totten toe-komenden tijd. Ende by den Apostel Paulus 1. Corinth. 9.27. Ick castijde mijn lichaem, ende brenghet onder voog-

dije, op dat ick by avontuiren anderen gepredikt hebbende, niet zelfs verstoten en werde.

Ten tweden, in plaets vande Gereformeerde verzekerheid, geeft ons de Katholike Kerk een+ goede hoop ende en vast betrouwen in 't Geloof, 't welk daer is in ChristoIesv, dat is, dat wy in Christo gelovende; ende wel levende, bekomen zullen hier zijn goede gratie, ende namaels zijn eewige glorie. Ende dat deur 't gebruik van die middelen, die Christus in zijn H. Euangelie in-gesteldt, ende deur zijn Apostelen, ons heeft doen verkundighen: namentlick Gheloof, Doopsel, Penitentie, goede werken, &c.

Ten derden, dat de Af-laten zonder de deze+ gheen kracht en hebben, jae niet met allen en profiteren, dan den gheenen die deur een waerachtig berou der zonden verzoent, ende van Gode in genade genomen sijn.

Ten vierden, dat deur de Af-laten ons anders+ niet vergundt en wordt, als quijtschelding vande tijdtelicke boete, over blijvende nae de vergeven schuld, ghelijck nu dickwils gezeidt is. Ende dat noch niet anders, als op driederley conditie, te weten, in-dien den vergunner zoo-daenig is dat hy magt heeft om zulks te gheven, Item in-dien den ontfanger+ ghestelt is in staet van gratien, eyndtelik in-dien de oorzaek redelik, dat is, gematigt ende geproportioneert is metten Af-laet.

Abac.

En wat vergundtze dan toch wel?

Piet.

Het zelve 't gheene datze in-houdt,+ ofte mede-brengt: Nae-volghens het ghemene axioma, 't welk in dezen gebruikt plag te worden: Indulgentiae tantum valent, quantum sonant.

Abac.

Ghy wilt zeggen. Indulgentiae plena-

riae, plenissimae, ende in-zonderheid het Gulde Iaer van Iubilaeus, in-houdende een absolute quijt-scheldinghe van alle zonden, vergeeft gans en gaer alle de boeten, zoo wel vande op-geleide Penitentien dezes levens, als vande Iaeren Vegeviers des anderen werelds. Ende dit alles voor een dag vastens, ende een penning-waerd Offers. Voorwaer een grote quijt-schelding voor zoo gheringhen prijs.

Piet.

+De Gereformeerden en moeten zich hier inne niet verwonderen; nae-de-mael zyluiden dagheliks al veel milder ende volder Af-laet aen de heuren verkundighen. Wildy weten hoe, ende op wat manieren? Ick zal't u zeggen: Wy Katholiken om onzen Af-laet te bekomen, moeten eerst ende al-voren arbeiden, om mettet behulp vande gratie Gods, in ons te verwekken een leed-wezen onzer zonden. Ten tweden, sijn wy ghehouden te verdragen de beschaemtheid van onze zonden te Biechten. Ten derden, te restitueren alle het geene wy door onrechtvaerdigheid van roof, dievery, wouker, ofte diergelike iemanden hebben verkort. Ten vierden, te voldoen de particuliere Penitentie, die den Biechtvader inde bedieninge vande Sacramentele absolutie ons op-geleit heeft. Ende eindtelicken noch behalven dezen, in alles naer te komen de pointen, artikelen ende voor-waerden, die totte winninghe vanden Af-laet, by den Prelaet der Kerken sijn besproken. Naementlicken, die ofte die Kerken te besouken, zoo-daenige ghebeden, ende tot zulken zekeren einde te spreken, Ael-missen te gheven, te Communiceren &c. Ende dit gedaen sijnde,

zoo hoopen ende betrouwen wy vande goedheid Gods ghenoten te hebben, 't geene ons deur de bedieninghe van zijn Dispensier uit gereikt ende bedeilt is. te weten, quijt-scheldinghe vande tijdtelikke straf, die wy nae de vergeven schuld noch ten achteren ghebleven sijn aen de rechtvaerdigheid Gods.

Hier teghens, is den Gereformeerden Af-laet zoo mild, zoo ampel, ende plenair, datze zonder voor-gaende berou ofte leed-wezen der zonden, zonder beschaemtheid van belijding, zonder restitutie van onrechtvaerdighe goeden, zonder boet van op-geleide Penitentie, zonder kruipen, knielen, vasten, schreijen, zonder eenen deuit ael-mis, eindtelick zonder eenighen arbeid van goede werken; aen den alder bebloedsten Moordenaer, aenden aldervuilsten over-speelder, aen den alder-grootsten dief, niet dan op een ghedachtje van gheloof, verzekert zoo-daenighen absoluten ende volkomen quijt-schelding van schuld ende boete zijnder zonden, dat hy aen de zelve gehouden is, oock niet eens te twijfelen, niet meer dan hy twijfelen mag datter een God is inden Hemel. Waer hoorde-men oit van zulken vollen Af-laet? Dan dit Gulde Iaer was ghespaerdt voor de kinderen Gods, die op-staen zouden inde laetste tijden; Gode zoo lief, ende Christo zoo aen-ghenaem, dat henluiden gheene zonden tot zonden en zouden werden gherekent, ende voor den welken de Zalig-maker zoo vol-komentlicken hadde vol-daen, dat hen niet eens van node en zoude wezen (als in voor-leden tijden 1. Pet. 2. 21) zijn voet-stappen nae te volgen. Dit sijn, wel verstaende, de uit-verkoorenen, de gezegen-

den, de jongste kinderen, de Benjaminnen; tot bien venu vande welke de nauwe weg des levens zoo ruim ghebaent, ende de enge deur des zaligheids, tot een zoo wijden, verheven, ende vergulden Poort van Iubilee verhoogt ende verbreedt is, datze met koussen, met schoenen, met laersen, met spooren, met pakken, met zakken, jae met roven en buiten zelfs, daer deur passeren mogen, ende d'aldergrootste schennissen, met een actje van Geloof goed kunnen maken.

Voorwaer een groot privilegie van deze uit-gheleze Natie; mette welke veel lief-hebbers des werelds, om 't ghenot vande +vrydom des vleeschs aen-gespannen sijn, ende noch veel meer kranke zwakke menschen aen-gespannen zouden hebben, en waerenze niet weder-houden geweest, van twee consideratien: d'eene dat deze ruime baen, niet en schijnt te wezen de weg ten eeuwigen leven, die vanden Heer ons voor-ghehouden werdt als een eng pad, ende een nauwe deur. d'Andere dat deze Gereformeerden Af-laet overmids het ghebrek vande drie conditien, die wy terstondt zeiden, dat in alle Indulgentien van node sijn, by ighelick voorzigtig mensch, een groot nae-dencken veroorzaekt.

+Want om niet te zeggen vande Staet van gratie, daer inne ghestelt moeten wesen, die de Af-laten willen verdienen, zoo is notoir ende oog-sienelick, dat de twee andere in dezen ghebreken, te weten Authoritas in concedente, & Rationabilitas in causa, dat is: de magt inden vergunner, ende de redelickheid in de oorzaeke des Af-laets. Deze twee zegghe

ick failgeren inden Gereformeerden Af-laet. Want aen-gaende d'eerste, zoo weetmen al te wel wie den Autheur gheweest is vande Reformatie, te weten Ioannes Calvinus+ Canonick van Noijon in Picardijen. Canonicken autem, en sijn noit inde Kerk Gods ghequalificeert gheweest om Af-laten te verleenen; noch iemand zal immermeer kunnen by brenghen eenig exempel ter contrarien: Maer sijn deze gratien altijd ghereserveert ende ghedispenseert gheweest by de Bisschoppen ofte Prelaten der Kerken, ende naementlick by den oppersten Harder vande Schaeps-kop Christi.

Ghy zult my zegghen, dat de ordinaris+ authoriteit die hem, dezen aen-gaende, ontbrak als Canonick van Noijons, hem door een extra-ordinaris privilegie Godes, gegeven is als Pastoor van Geneven, dat is, als een Propheet, ende een Patriarch vande reformatie der Kerken. Maer van deze extraordinaris Commissie hebben de Katholiken nu van over langhe eenig bewijs ghezocht, door bescheid van Mirakelen, daer de voorzigtigheid Gods alle wettighe veranderingen van Religie, mede plag te bevestighen; ende men is tot noch toe van des te doen in gebreke gebleven.

De twede, te weten de redelickheid vande+ oorzaek des Af-laets, failleert hier niet-te-min. Want nae-de-mael de rechtvaerdigheid Gods, door-gaens inde H. Schriftuir, tot verghiffenisse der zonden, van ons vereischt een bekeringhe uit ganscher harten,+ in vasten, in weenen, in schreijen, in asschen,

+in hare klederen, &c. Dat mede de Heer Iesvs lijdende, ons een exempel ghelaten heeft, om zijn voet-stappen nae te volghen 1. Pet. 2. 21. Zoo en schijnt de Patriarch vande Geneefsche Reformatie geen last ghehadt te hebben, omme teghens de ordinaris voor-zigtigheid Gods, ende 't getuig van alle Schriftuirelicke exempelen, voor zoo geringen zaek, als is een gedachtje van een speciael geloof, zulken excessiven Af-laet te promulgeren, die met allen geen proportie en heeft met het op-gheleide werk.

+Zegge mids-dezen voor andwoord, dat uw' gemaekte Argument bundig is, tegens de Geneefsche indulgentien; over-mids door de zelve alle Kerkelicke discipline totte grond toe neder-geworpen, ende ganschelick bedurven werdt. Maer teghens den Katholiken Af-laet, over-mids de Schriftuiren, redenen, ende openbare experientien al-hier ter contrarien gededuceert, niet anders besluiten en kan, als dat ghy een ignorant sijt, niet alleen vande waerheid, maer zelfs oock vande fundamentele beginselen uwer Religie.

§ 8.
Negenste Argvment.
Dat de Af-laten, met haer Carenen, honderden ende duizenden van Iaren, alle getallen van leven ofte menschelicke eeuwen te boven gaen: ende over-zulks bespottelik ende ridiculeus sijn.

Piet.

Twee dinghen vervaet ende besmaelt uw' Argument; te weten de Carenen,

ende de honderden ofte duizenden van Iaren. Op alle beide zal ick u dienen.

Aengaende het eerste; wil ick u ghevraegt+ hebben; of ghy oock wel weet wat dat Carenen te zeggen sijn?

Abac.

Neen ick en trouwen. Maer dit strekt tot grote beschaemtheid van uw' Roomsche Af-laten, dat ghy noch inde H. Schriftuir, noch inde bouken vande oude Latijnsche Schrijvers, geen vocabelen vindende omme de zelve uit te drukken, genood-zaekt sijt u te behelpen met zoo-daenighe barbarische naemen, dat de gheleerden zelfs niet en weten waerze van daen sijn gekomen.

Piet.

Me vrind! In-dien de Kerk Gods deze beschaemtheid hadde ontsien, z'en hadde noit de vocabelen van Homoousion, consubstantialis, ende Trinitas, tegens de Arrianen. Noch ook den tijtel van Theotokos ofte Deipara tegens Nestorium durven ghebruiken. Dan hier van hebbe ick u voor dezen uitten H. Augustino breder ghediscoureert, 't welck ick om kortheids wille al-hier nae laten zal te repeteren.

In't kort, de Kerk Gods en heeft haer noit geschaemt gehadt in tijden en wijlen te bezigen eenighe nieuwe woorden, om daer mede op het alder-kortste ende claerste uit te drukken oude dingen, die haer fundament hadden inde H. Schriftuir ofte in over-leveringe der Apostelen. Ende van deze slag, onder anderen,+ is het woord Carena. 'Twelk niet anders en was als een Vaste van veertig dagen, die by de oude Canones ofte Kerkelicke regelen, den Penitenten op-gheleit werde in 't beginsel van haer drie-zeven, tien, twaelf, twintig,

mindere ofte meerder-jarighe Penitentien. Ende alzo dezen tijd van veertig dagen zeer scharpelick werde over-ghebracht, te weten +op zijn Daniels met abstinentie van vleesch, van wijn, ende dier-gelike smaekelicke spijse, niet anders ghebruikende als brood en water, met dervinghe van alle de reste, zoo werde van die dervinghe ofte van dat derven, 't welk de Latijnen Careo hieten, deze vasten van 40. daghen Carena genomt. Wildy hier van breder bescheid, zoo ziet het Concilium Triburiense canone 54. ghehouden in Duitsland, Anno Domini 895. Item Burchardum int Iaer ons Heeren 1010. Bisschop van Worms, een Man van seer grote heiligheid ende diepe gheleerdheidt lib. 19. Decretorum. Hier zuldy vinden wat Carena te zegghen is, hoeze onder-houden plag te worden, ende van wat lasten, dat ontslagen werden de gheenen, die Af-laet krijghen van haer op-gheleide Carenen. Doedt dan wel; end' en besmaelt niet meer de dingen die ghy niet en verstaet: Want dit berispt den Apostel Iudas ten alder-hoogsten in zijn Katholiken Zeind-brief vers. 10. Inde eerste Ketters van zijnen tijd, die ins-gelijks dorsten lasteren 't geene zy niet en verstonden.

+Wat nu het twede belangt, te weten de Af-laten van ettelikke duizend Iaeren. Daer op zoo zegghe ick u voor eerst, alzoo daer geen authentijcke Af-laets Bullen gevonden en werden, van zoo-daenighe duizenden van Iaeren, dat de zelve niet anders, als van een deel gierige Bouk-drukkers, ofte bedriegelicke Cassenaers gheinventeert ende verziert sijn. Aldus andwoorden rondelicken uit

Ioannes Gerson over twee honderd Iaeren Cancelier van Parijs, ende Dominicus à Soto in 4. dist. 21. quaest. 2. art. 1.

Doch in-dien iemand dit andwoord te hard, ende voor de Bouke-drukkers vande oude Hortulus Animae te bezwaerlick zoude duncken; zegghe ick ten tweden, dat nae de oude Canones vande primitive Kerk hier boven verhaelt, voor eene dood-zonde ghestelt plag te worden een Penitentie van drie, vijf, zeven, tien, twintig, ende langher Iaeren, jae voor zommighe alder-zwaerste stucken, van 't geheele leven. Dit alzoo sijnde, zoo en zoude niemand vreemt behooren te duncken, al werdender schoon ghevonden Indulgentien van ettelicken duizend Iaeren; Nae-de-mael datter veel menschen ghevonden werden, die de boosheid als water drincken, zoo Iob zeidt cap. 15. dat is, die met daghelicksche hoererijen, overspelen, dronckenschappen, woukerijen, meneedigheiden &c. haer zielen niet meer en ontsien te beswaeren, als een dorstig mensch zoude doen een kroes waters te drincken. Laetter dan een mensch wezen ('t geene dageliks gebeurt) die een groot deel zijns levens in zoo-daenigen roukeloosheid over gebracht heeft; zalmen wel kunnen tellen de Iaeren van penitentie, die al-zulken Zondaer hem bekerende, nae de Kerkelikke wetten op-geleit moeten werden? Voorwaer ze zouden menigmael niet alleen over de thien of twintig, maer zelfs verre over de vijftig, zestig, jae honderd duizend Iaeren komen te lopen.

Abac.

Maer zo lang en zal de wereld niet staen, of zal zoo-daenighen ziel in't Vege-

vier noch blijven legghen nae den dag van't uitterste oordeel?

Piet.

Mons. Abacuk! die een curieus onderzouker is vande oordeelen Gods, zal overvallen worden van zijn heerlikheid. Prov. 25. 27. Het is voor de rechtvaerdigheid Gods al te licht, te vervullen met scharpigheid van pijn, het gheene, zoo-daenigen ziel zal komen te gebreken aende kortheid des tijds.

§ 9.
Tienste Argvment.
Dat de Af-laten die den Overledenen gegeven worden, te boven gaen alle Kerkelicke jurisdictie.

Piet.

Fijn man! uw' Argument en heeft geen vat op de Pausselicke Af-laets brieven, de welcke, zoo wanneerze eenige Indulgentien aen den Overleden komen te vergunnen, altijd gewoon sijn te protesteren, dat de zelve +verleent worden, per modum suffragij, dat is: niet uit magt van sleutelen, ofte van Kerkelicke iurisdictie (die by avontuir haer alleen is strekkende over de levende, ende niet over de dooden nu ghestelt wezende in de handen, ende onder 't oordeel Gods) maer by manier van voor-spraek, ofte gepresenteerde voldoeninghe; diemen vertrout, dat van Gode ten dancke aen-genomen zal worden, zo om zijn eighen goedertierenheid, als mede om de waerdighe verdiensten Christi, ende zijnder Heiligen.

Abac.

Ick en verstae de stijl niet van uw' Roomsche Bullen; ende niet te meer de clausule per modum suffragij, die ghy zegt daer inne

gebruikt te werden. Maer houde my aen de een-voudigheid des Goddelikken woords, 't welk ons doedt ghetuighen door Paulus 2. Corint. 5. 10. Dat wy al te zaemen hebben te verschijnen voor de Vier-schaer Christi; op dat een ighelick behaele het gheene hy in zijn eigen lichaem gewrocht heeft, 't sy goed, 't sy quaed. Hier uit volgt nood-zaekelick, dat de zielen die van hier ghescheiden sijn, niet met allen proffiteren en kunnen vande werken der levenden, 't sy ofde zelve gedaen worden by manier van voor-spraek, suffragij, voldoeninge, Bevaerd, Ziel-misse, Af-laet, ofte ander fatçoen van Pausselicke superstitie! De reden is claer, want in-dien de Over-ledenen iet wes van dezen mogten proffiteren, zoo zouden zy voor de Richter-stoel Christi, iet komen te ghenieten boven 't geene zy in haer eighen lichaem ghewrocht zouden hebben. 'Twelk uit-druckelick is tegens de Leringe des Apostels.

Piet.

Mons. Abacuk. Ghy loopt uit het spoor, ende zoukt my te trekken vanden Af-laet tottet bidden voor de dooden. Maer dit is een gheschil op zijn zelven; ende behoorde over-zulks inde dispute van den Af-laet ghedissimuleert te werden; alzoo 't ongelegen is alle ding seffens te verhandelen.

Ick presupponeer dan hier met het al-gemein+ gebruik ende Leringe vande Katholike Kerk het bidden voor de dooden. Doch, op dat ghy niet en meint, dat ick zulks door gratie van u verzouk, zoo neemt met drie woorden het fundament van dit Presuppoost.

Wy bidden dan voor de dooden: Eerst om+ dat Iudas Machabeus over twee duizend

Iaeren voor de Dooden ghebeden heeft. 2. Machab. 12. Maer de bouken vande Machabeen sijn Apocrijf! Tis waer by den Ioden, die ook het ghehele nieuwe Testament voor Apocrijf houden, maer niet by de Christenen. Hoort Augustinum lib. 18. de civit. Dei. Libros Machab. non Iudaei, sed ecclesia pro canonicis habet.

+Ten tweden, wy bidden voor de dooden, om datter nae de getuigenisse Christi Matt. 12. 32. zekere zonden sijn, die in d'andere wereld vergeven worden. Wat plaets vande andere wereld is toch dit? Voorwaer ten kan den Hemel niet wezen, want daer en komt geen zonden in Apoc. 21. 27. Noch ook de Hel, want daer uit en is geen verlossing. Ergo een derde plaets &c. Met dezen Text heeft S. Bernardus de gebeden voor de dooden staende gehouden tegens de ketters.

+Ten derden, wy bidden voor de dooden, om dies-wille dat Paulus ghetuigt 1. Cor. 3. 15. datter een zekere slag van zielen zalig zal worden als door 't vier. Welken Text uit-leggende S. Augustijn lib. 50. homil. 16. zeidt aldus: Qui temporalibus poenis digna gesserunt, per ignem quendam purgatorium transibunt, de quo Apostolus inquit, salvus erit, sic tamen quasi per ignem, dat is: Die iet wes gedaen hebben 't welk waerdig is tijdtelicke straf, zullen passeren door een zeker zuiver-vier; daer van den Apostel zeidt: hy zal zalig wezen, doch zoo als door 't vier.

+Ten vierden, om dat de Apostel getuigt, datmen zich te zijnen tijde Doopte, dat is, schreide, weende, vaste, ende diergelike penitentiale werken dede voor de dooden. Want daer uit bewijst hy de verrijzenisse der dooden 1. Cor. 15. 29.

+Ten vijfden, om dat de ganssche primitive Kerk met alle de Oud-vaders, zo Griekse als

Latijnsse voor de dooden gebeden; ende den geenen die contrarie gevoelden, voor Ketters verwezen hebben. 'Teene blijkt uitte eigene belijdinge Ioannis Calvini zelfs libr. 3. Instit. cap. 5. §. 10. Over duizend drie honderd Iaren, zeidt hy, ist in't gebruik geweest voor de dooden te bidden, maer alle de oude Leeraers, ick ken't, hebben hier inne gedooldt. Wy accepteren tot voor-deel vande Katholike waerheid, de bekentenisse Calvini, maer omme den ganschen ouderdom vande primitive Kerk in een zoo ghewigtigen zaek, van doling te verdommen, en kennen wy hem niet goed genoug.

Nu 't andere is claer uitten H. Augustino, die Tomo 6. lib. de haeresibus ad Quodvult Deum haeresi. 53. Eenen zekeren Aërium daer-omme, onder de Ketters gheteldt heeft, om dat hy lochchende de Gebeden, ende d'Offeranden voor den Over-leden.

Eindtelik, wy bidden voor de dooden; omme te beouffenen de ghemeenschap der Heiligen: Want nae-de-mael de zielen vande overledenen, die inde genade Gods van hier ghescheiden sijn, door den band des Geloofs ende liefde noch zo gehecht blijven aen den levenden, dat zy te zaemen uit maken eene Kerk (ghelijk S. Augustijn bewijst lib. 20. de civitate Dei cap. 9.) zoo kunnen zy ook van malkander geholpen worden; niet minder als de lidmaten van een lichaem.

Hier op dan funderende mijn ghemaekte Presuppoost; zoo mag ick met goede redenen aldus besluiten: In-dien de ghelovige zielen dan geholpen kunnen worden door gebeden, vasten, ael-missen, offeranden &c. van particuliere menschen opter aerden levende, zo en kanmen

geen bastante reden aen-wijsen, waerom dat den oppersten Prelaet der Kerken, de zelve niet te baet en zal moghen komen mette voldoeningen Christi ende zijnder Heiligen, die hy hen-lieden appliceert door middel van Aflaet; niet ghelijck als den levenden by forme van absolutie, ofte Kerkelicke jurisdictie, maer per modum suffragij, ghelijck nu uit-gheleidt is.

+Sonder dat hier eenigsins teghens doet de passage des Apostels 2. Cor. 5. by u gheallegeert. Want als de Over-leden op deze manier geholpen worden vande levenden, zoo en komenze niet te ghenieten voor de rechterstoel Christi, boven ofte buiten 't geene zy gewrocht hebben in haer leven: Mids datze ten lesten toe volhardende in geloof, hoop, ende liefde, haer in-dier vougen hebben gedragen, datze nae haer dood niet onwaerdig en sijn met Ghebeden ende Af-laten vanden levenden geholpen te werden. Gelijk ter contrarien, die ten uittersten toe in doodtelicke zonden ghebleven sijn, haer zulks verstaen worden ghedragen te hebben, dat hen nae de dood noch Gebeden, noch Indulgentien en mogen baten. Dit is de expresse Leringe van de H. Augustinus in Enchiridio cap. 109. aldus sprekende:

Neque negandum est defunctorum animas pietate suorum viventium relevari, cum pro illis Sacrificium Mediatoris offertur, vel Eleëmosynae in Ecclesia siunt. Sed eis haec prosunt, qui cum viverent, ut haec sibi prodesse possent, meruerunt. Est enim quidam vivendi modus, nec tam bonus; ut non requirat ista, nec tam malus, ut ei non prosint ista post mortem. Ende een weinig lager. Non

igitur ista, quae pro defunctis commendandis frequentat Ecclesia, illi Apostolicae sunt adversa sententiae, Quâ dictum est: omnes astabimus ante tribunal Christi, ut referat unusquisque secundum ea, quae per corpus gessit sive bonum sive malum; quia etiam hoc meritum sibi quisque, cum in corpore viveret comparavit, ut ei possent ista prodesse. Non enim omnibus prosunt. Et quare non omnibus prosunt, nisi propter differentiam vitae quam quisque gessit in corpore? dat is:

Men kan niet ontkennen, ofde zielen vande Over-ledenen worden verlicht door de Godvruchtigheid van haer levende vrinden. Zoo wanneer voor hen-luiden het Sacrificie des Middelaers geoffert, ofte Ael-missen gedaen worden inder Kerken. Maer hen-lieden komen deze middelen te stade, de welke alsze noch leefden, verdient hebben, door de zelve geholpen te moghen werden. Want daer is een slag van leven, noch zoo goed niet, dattet zulken behulp niet van node en heeft; noch ook zoo quaed niet, dat het zulken behulp onwaerdig is. Dan dit behulp en is niet tegens de Leringe des Apostels, zeggende dat wy alle te zaemen staen zullen voor de Vier-schaer Christi, op dat yder behale 't geene hy in zijn leven ghedaen heeft, 't sy goed, 't sy quaed: Want deze verdienste heeft yder mensch ook int dit leven bekomen, dat hem deze dinghen proffiteren zouden mogen. Want z'en komen alle menschen niet te stade. En waerom en komenze allen menschen niet te stade? Voorwaer om 't verscheiden leven, 't welk yder in zijn lichaem geleit heeft. Dus verre Augustinus. Die met deze woorden u ghereformeert Argument solveert, niet als of hy 't over

twaelf hondert Iaeren geschreven, maer als of hy staens-voets u ad barbam gheandwoord hadde.

§ 10.
Elfste Argvment.
Indien het is in't vermogen vanden Paus, de zielen uittet Vegevier te verlossen: zoo is hy al te wreden Tyran, zo weinig daer uit helpende, ende de reste daer in latende.

Piet.

Hier op andwoorde ick; dat de Paus gheen Heer, noch gheen Meester en is vande mysterijen Gods, ofte vande Schatten der Kerken, maer niet dan een Dienaer ende een +Dispensier. Nu zoo wordt vereischt in een Dispensier, dat hy ghetrou ende discreet ghevonden werdt in zijn bedieninge. Mids-dien, gelijck het in 't vermoghen niet en is van een Rent-meester ofte Thresorier, uit te deilen de goeden, ofte quijt te schelden de schulden zijns Meesters, zonder ordinantie, ofte immers zonder wettelicke redene: Zoo en ist oock in't vermogen vanden Prelaet der Kerken niet, de voeten ende tijdtelicke straffen, die een verzoendt Zondaer, 't sy levend', 't sy dood', Gode noch schuldich gebleven is, door middel van Af-laet quijt te schelden, ten sy dat hy daer toe zoo-daenighe redenen meint te hebben, dat hy de zelve gheloven mag Gode behagelikker te zullen sijn, als hem wezen zoude de datelicke voldoeninge vande schuld zelfs.

Ende hierom ist, dat Clemens de zeste in extravaganti unigenitus de poenit, & remiss. Als hy

verclaert hadde dat de Paus van Romen dispenseren mag den geestelikken Schat der Kerken, daer by ghevougt heeft, behoudelick dat hy daer toe beweegt werde deur rechtvaerdige oorzaken. Iae alle de Aflaets-brieven, die van d'Apostolike Stoel immermeer worden verleent, plegen altijd uit-drukkelick inne te houden, de redenen waer-omme de zelve worden gegeven. Wel wetende dat den heilighen Bisschop ende Martelaer Christi Cyprianus al over de veertien honderd Iaeren vande onredelicke, ende indiscrete Af-laten geoordeelt heeft, Sermone de lapsis, datze schadelick waeren voor de Gevers, ende onprofijtelick voor de Ontfanghers. Irrita pax, perniciosa dantibus, & nihil accipientibus pro futura.

Ende dit is ghemeen alle de Af-laten, zoo wel voor de levenden, als voor de dooden. Want zoo wy flus zeiden, zoo sijnder drie conditien van node, totte waerde van een Af-laet, te weten Authoritas in concedente, Status gratiae in accipiente, & Rationabilitas in causa, dat is magt inden Gever, staet van gratie inden Ontfanger, ende redelikheid inde oorzaek des Af-laets. In-dien dan den Paus hier inne hem quaeme te vergrijpen, ende zijns Meesters in-schulden in-discretelicken quijt te schelden, zoo zoude de rechtvaerdigheid Gods in zulken geval, zijn gegeven Indulgentie, niet alleen weigeren te accepteren, maer daer en boven hem zelfs, voor zijn onredelicke gift, wel zwaerelicken straffen.

Abac.

Indien de zaek aldus gelegen is, zo+ zullen de arme Papoutjes nimmermeer verzekert wezen, maer dikwils bedrogen uit komen

met haer Af-laten, dieze zoo devotelicken vroug en spae lopen verdienen; want altijd zalmen moghen twijfelen of den Paus oock wettelicken redenen ghehadt heeft om zulke ofte zulke Af-laten te. vergunnen.

Piet.

+Voor andwoord dient eerstelik, dat den Christenen, die by den Apostel Rom. 14. 4. verboden is, eens anders slaef-knecht te oordeelen, al veel minder toe-komt het Overhoofd der Kerken te censureren. Wy houden ons dan met goede redenen hier inne gerust, ons verzekerende dat den oppersten Harder onzer zielen, zoo om de waerdigheid van zijn ampt, als mede om de rekening die hem daer over voor zijn Meester te doen staet, de zaek volkomentlick over-woghen, ende zijn conscientie gequeten heeft.

Ten tweden: Genomen al schoon, dat by een enckele reis, door gebrek van wettige redenen, den Af-laet geen effect en quam te sorteren, zoo en zoude nochtans 't zelvighe niet absurd behouven te schijnen, noch men zoude geen gelijk hebben daer-omme te zeggen, dat het gelovige volk door den Af-laet bedrogen werde: Eens-deels over-mids 't zelve oock somtijds geschieden kan, of door gebrek van authoriteit inden ghever, ofte van staet van gratien inden ontfangher. Eens-deels mede over-mids de Christenen, gelijckze gheloven dat inde Kerk Gods magt is, om Af-laten te vergunnen, zoo wetenze ook wel, dat de zelve in eenige bezundere gevallen failleren kunnen: Ende daer-omme dragenze hen met zulken voor-zigtigheid in't winnen vande Aflaten, datze ook met eenen arbeiden om voort te brengen waerdige vruchten van Peniten-

tie, door de welke datze Gode zelfs voldoen mogen voor haer zonden.

§ 11.
Twaelfste Argvment.
Dat de autentijckste Af-laten gegrondt sijn op een deel verzierde fabelen.

Piet.

Wat sijn toch deze autentijkste Aflaten? ende op wat verzierde fabelen sijnze gegrondt?

Abac.

Daer sijnder ontallikken. Maer om kortheids wille neemter twee. D'eene, den vollen Af-laet, die Sinte Franciscus van Christo verkreghen zoude hebben, voor zijn Kerk van Sancta Maria de Angelis binnen Assisen, bevestigt vanden Paus Honorius op het beuselachtighe zegel van zijn verzierde Stigmata. Wel verstaende zulken pot, zulken deksel; zulken brief, zulken zegel. Voorwaer een beusel, die den Godzaligen Martinus Kemnitius met goede redenen al over lange Iaeren, gescholden heeft voor de alder-onbeschaemste fabel des werelds. Ziet hier eens op watten vasten fundament dat ghegrondt sijn de alder-vermaerdste Af-laten vande Roomsche Kerk.

d'Ander is den Af-laet van S. Ian Lateraen, die Paus Gregorius inde wijdinghe des zelfs Tempels ghegheven heeft, van zoo veel dagen, alsser droppelen waters vanden Hemel zouden vallen, wanneer het drie dagen ende drie nachten, zonder op-houden quame te regenen. Dezen Af-laet ghetuigt den voorghenomden Doctor M. Kemnitius ghelesen te hebben, in een zeker oud Hoog-duits bouk,

binnen Norimberg ghedruckt vande Statien van Romen. Ende uit dit lieve paer, heeft-men te oordelen vande resten.

Piet.

Monseur Abacuk, Nae dat g'het hoog op-gheheven hadt, laet g'het laeg vallen. Ick zie wel, V.L. is mede van 't maegschap van dien vermaerden stoffer, die het half duisendt honden liet komen, tot een zwarten en tot een witten. Ende dat noch even-wel weinig tot uwen voor-deel. Want voor eerst den God-zaligen Martinus Kemnitius, met wiens ghetuigenisse, ghy u in dezen behelpt, is een Lutheraen geweest, de welke u ende uws ghelijks Gereformeerden gheen anderen naem en plag te geven, als in't Latijn Sacramentarios, ende in't Duits Sacrament-schenders.

Ten tweden; zoo veel den Af-laet van S. Franciscus belangt, Voorwaer den Godzaligen Kemnitius hadt groot gelijk, de zelvige, zooze by hem verhaelt was, een onbeschaemde fabel te nommen: want hy wist harde wel, dat hy de waere gheschiedenisse met het byhangsel van een al te groven ende onbeschaemde leugen ghestoffeert hadde: Namentlicken, als dat S. Franciscus den Paus Honorius wijs maekte, dat zijn Stigmata het bewijs ende zegel waeren, vanden Af-laet, die de Heere Iesvs hem voor zijn Kerk hadde gegeven. Dit heeft de Godzalige Kemnitius, wel tegen alle Godzaligheid, uit zijn poot gezogen, ende valschelicken verziert. Nae-de-mael den H. Franciscus, wanneer hem door Goddelicke Revelatie, deze Indulgentie werde gegundt, noch geen Stigmata ontfangen en hadde: Ende in alle gevalle te ootmoedig was om daer van

zijn rom te dragen. Zoo dat de Godzaligheid Kemnitij in dezen gheen geloof en meriteert. Inzonderheid tegens de getuigenissen S. Bernardini tomo primo, Serm. 9. Et S. Antonini tertia parte summae Hystoriae, titulo 24. cap. 14. §. 3. Mannen die door alle de Christen wereld vernaemt zijn door haer schriften van gheleertheid, ende deur Mirakelen van heiligheid. De welke ter eeren verhaelt hebbende de gratie die Francisco gedaen was in't vergunnen van dezen Af-laet, vorders van zijn Stigmata met allen gheen mentie en hebben gemaekt.

Vanden Af-laet van S. Ian Lateraen, en weten de Romeinen niet te spreken; ende in-dien daer van eenighe Bullen te lezen sijn, en kunnen de zelve nergens anders als binnen Norimberg gheexpedieert ende in-ghesteldt wezen. by naemen alzooze in't Hoogduits sijn, ende niemand en weet te zeggen wat dit voor een Gregorius geweest is, ende wanneer hy dezen Tempel zoude hebben gewijdt.

Van gelijke slag is den Af-laet die verdient wert met drincken op de gratie. 'Tis Lutherus die onder zijn kanne-gesellen uit zijn dronke hoofd dezen Af-laet eerst verziert heeft, om de Af-laten (daer hy zijn dolinghen eerst van begon) des te bespottelikker ende odieuser te maken. Nader-hand hebben de Hugonotten in Vrankrijk de zelve gedoopt metten naem van Boniface; als wezende de zelve naem, ten deele ghevougelick op het taeffel-woord bon proface; ten deele bequaem om daer van te dichten het Rijmgie:

 
Buvons apres la grace
 
Pour gaigner le perdon de Boniface.

Ick weet wel, dat de een-voudige Katholiken, eerze noch wisten de onbeschaemtheid van deze leugenaers, tot verdeding van deze droncke-mans Af-laet, bedacht hebben een Godt-vruchtige glosse: Namentlick als dat de zelve verleent zoude sijn, omme daer mede te verbeteren de in-gekropen onnachtsaemheid der geenre, die nae haer maeltijd gheen gracie en plegen te lezen; op datze te minsten door een gracij-dronck beweegt zouden worden om Gode te dancken: Maer de rechte solutie is, die ick nu gezeidt hebbe.

Het sijn dan de verzierde Af-laten Lutheri ende Kemnitij, die op leugenachtige beuselen sijn gegrondt. Maer de Katholike Af-laten steunen op de fundamenten, die ick u tot vijven toe aen-ghewezen hebbe, hier vooren in mijn zevende Voor-werp: te weten Schriftuiren, getuigenissen van Oud-vaderen, definitie van Concilien, ghestadig ghebruik der Katholiker Kerken, ende eindtelicken t'allen over-vloed, bewijs van over-tuigde Mirakelen. Tegens alle 't welke hard-neckelick te willen dringen, en is anders niet als tegens den prickel te steigeren.

Zegge daer-omme tot besluit: Alzoo ick nu meine de rechte rede, ende Christen zedigheid genoug sijnde bewezen te hebben; dat de Bede-vaerden totte Heilige plaetsen; de eere der Reliquien, ofte Graven der Heilighen; Item de Aen-roupinge vande vrinden Gods, die met Christo regneren; Ende eindtelick de winninge der Af-laten, die by de Stoel Petri aende waerachtige Penitenten worden ghedispenseert, schrift-matig, ende het ghebruik der primitive Kerken gelijk-formig sijn: zoo

laet ick my voor-staen, dat ghy gheen reden ghehadt en hebt, mijn voor-nemen te besmalen: Maer veel eer my behoorde gheluck ende voor-spoed ghewenscht te hebben met mijn Roomsche Reys. Doch 't geene ghy tot noch toe niet gedaen en hebt, kan als-noch geschieden. Komt gaewe binnen, om met een frisschen Romer, alle voor-gaende hevigheid te vereffenen; op dat wy vrinden vergadert sijnde, vrinden mogen scheiden, ende malkanderen wederom met liefkomen te vinden.

Abac.

Ick ben te vrede.

FINIS.


Vorige Volgende